AHMET TELLİ’NİN ‘’VEDÂ DİVÂNI’’ ESERİNİN ‘’BELKİ YİNE GELİRİM’’ , ’’SU ÇÜRÜDÜ’’ , ‘’SAKLI KALAN’’ VE ‘’ÇOCUKSUN SEN’’ BÖLÜMLERİNDE KELİME GRUPLARI

T.C.

İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

AHMET TELLİ’NİN ‘’VEDÂ DİVÂNI’’ ESERİNİN ‘’BELKİ YİNE GELİRİM’’ , ’’SU ÇÜRÜDÜ’’ , ‘’SAKLI KALAN’’ VE ‘’ÇOCUKSUN SEN’’

BÖLÜMLERİNDE KELİME GRUPLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Derya YİĞİT

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı

T.C.

İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

AHMET TELLİ’NİN ‘’VEDÂ DİVÂNI’’ ESERİNİN ‘’BELKİ YİNE GELİRİM’’ , ’’SU ÇÜRÜDÜ’’ , ‘’SAKLI KALAN’’ VE ‘’ÇOCUKSUN SEN’’

BÖLÜMLERİNDE KELİME GRUPLARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Derya YİĞİT (Y1712.250023)

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı

Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Sıla GEN KAYA

ONUR SÖZÜ

Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Ahmet Telli’nin “Vedâ Divânı” Eserinin “Belki Yine Gelirim”, “Su Çürüdü”, “Saklı Kalan” ve “Çocuksun Sen” Bölümlerinde Kelime Grupları” adlı çalışmanın, tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurulmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve onurumla beyan ederim. (…/…/20..)

ÖNSÖZ

Dil, insanlar arası anlaşmayı sağlayan iletişimin temelidir. Anlamlı en küçük dil birlikleri olan kelimeler insanların iletişim sağlayabilmelerine aracılık eder. Dilde tek bir kelime ile karşılanamayacak kavramları ifade edebilmek için kelime gruplarına başvurmak kaçınılmaz olmuştur. Bununla birlikte kelime grupları bir kavramı, bir durumu ya da niteliği birden fazla kelime ile anlatarak ifadeyi güçlü kılan ve anlatımı zenginleştiren unsurlardır.

İncelediğimiz kelime grubu çalışmaları arasında pek çok şair ve yazarın şiir ve romanlarını görmekteyiz. Ahmet Telli ile ilgili yapılan tez çalışmalarının az olması ve kelime grubu çalışmasının yapılmamış olması üzerine Ahmet Telli’nin Vedâ Divânı adlı eserinin Belki Yine Gelirim, Su Çürüdü, Saklı Kalan ve Çocuksun Sen adlı bölümlerini kelime grupları açısından incelemeye değer gördük. Ahmet Telli’nin dil kullanımı ile ilgili olarak da fikir vereceğini düşündüğümüz bu çalışma ile söz dizimi araştırmalarına küçük de olsa bir katkıda bulunmayı amaçladık.

Çalışmamız giriş, inceleme, sonuç ve kaynakça olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Ahmet Telli’nin hayatı, eserleri ve kelime gruplarına ilişkin bilgilere yer verildi. İnceleme bölümünde şiirler ve şiirlerde bulunan kelime gruplarına yer verildi. Sonuç bölümünde çalışmamızdan elde edilen veriler değerlendirildi. Kaynakça bölümünde ise çalışmada yararlanılan kaynaklara yer verildi.

Çalışmamız devam ederken görülen pandemi nedeniyle ülkemizde yüz yüze eğitime ara verilmiş olup, tüm olumsuz koşullara rağmen bana desteğini her daim sağlayan, çalışmamın her aşamasında rehber olan saygıdeğer tez danışmanım Dr. Öğr. Üyesi Sıla GEN KAYA’ya emeklerinden dolayı sonsuz teşekkür ederim.

Hayatımın her alanında olduğu gibi tez döneminde de manevi desteğini üzerimden eksik etmeyen annem Dilif GÜNÇİÇEK’e, her daim yanımda olan sevgili eşim İlyas YİĞİT’e ve minicik yüreğiyle çalışma süresince yanımdan hiç ayrılmayan kızım Tanya Liza YİĞİT’e teşekkür ederim.

AHMET TELLİ’NİN ‘’VEDÂ DİVÂNI’’ ESERİNİN ‘’BELKİ

YİNE GELİRİM’’ , ’’SU ÇÜRÜDÜ’’ , ‘’SAKLI KALAN’’ VE

‘’ÇOCUKSUN

SEN’’ BÖLÜMLERİNDE KELİME GRUPLARI

ÖZET

Dil, bir toplumun var olmasını sağlayan en belirgin, en önemli araçtır. Toplumların şekillenmiş somut hâli ve kültürünün var olmasını sağlayan temel ögedir. Her dil var olduğu ortamda, bağlı olduğu kültür ekseninde kendisine ait özellikler göstererek gelişir. Bir toplumun dilinin yok olması o toplumun yok olmasıyla eş değerdir.

İnsanların birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan kelimeler, dildeki anlamlı en küçük ses birlikleridir. Kelimelerin kavramları karşılamada yetersiz olduğu bazı zamanlarda, ifadeyi güçlü kılmak ve anlatımı zenginleştirmek için kelime gruplarına başvurmak kaçınılmaz olmuştur. Kelime grupları, tek bir sözle ifade edilemeyecek bir kavramı, durumu, niteliği birden fazla sözcük ile anlatarak, anlatımı zenginleştiren unsurlardır.

1960 sonrası toplumcu gerçekçi şiirimizin ikinci kuşağında yer alan özgün şairlerimizden Ahmet Telli’nin 1966-2016 yılları arasında yayımlanan on şiir kitabının toplamı olan Vedâ Divânı eserinin Belki Yine Gelirim, Su Çürüdü, Saklı

Kalan ve Çocuksun Sen adlı bölümlerinde yer alan 141 şiirin kelime grupları

açısından incelendiği çalışmamız giriş, inceleme, sonuç ve kaynakça olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde şairin hayatı ve eserleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra kelime grupları ile ilgili bilgilere ve çeşitli görüşlere yer verildi. İkinci bölümde söz konusu dört eserde yer alan kelime grupları incelendi. Eserlerde yer alan şiirler ayrı ayrı incelenerek her bir şiirdeki bütün kelime grupları gösterildikten sonra bir sonraki şiire geçildi. Sonuç bölümünü oluşturan üçüncü bölümde, ikinci bölüm olan inceleme bölümünden elde edilen veriler değerlendirildi. İncelenen her bir eserden elde edilen veriler ayrı birer tablo hâlinde sunularak her eserde geçen kelime gruplarının sıklığı gösterildi. Daha sonra söz

konusu olan dört eserin genelinde kelime gruplarının kullanım sıklığı ve metin içindeki oransal dağılımı ayrı bir tabloda gösterildi. Dördüncü bölümde ise çalışmamızda faydalandığımız kaynakların künye bilgilerine yer verildi.

WORD GROUPS

IN AHMET TELLİ’S “VEDÂ DİVÂNI”S

“BELKİ YİNE GELİRİM”, “SU ÇÜRÜDÜ”, “SAKLI KALAN”

AND “ÇOCUKSUN SEN” SECTIONS

ABSTRACT

Language is the most distinct and important tool for a society to exist. It is the concrete form of societies and the basic element that enables their culture to exist. Every language develops in the environment it exists, by demonstrating its own characteristics in the cultural axis it is connected to. The disappearance of a society's language is equivalent to the disappearance of that society.

Words that enable people to communicate with each other are the smallest meaningful sound units in language. At times when words are insufficient to meet concepts, it is inevitable to resort to word groups to strengthen the expression and enrich the narration. Word groups are elements that enrich the expression with more than one word by describing a concept, situation and quality that cannot be expressed in a single word.

Our study focuses on Vedâ Divânı, a compilation of ten poetry boks published between 1966 and 2016 by Ahmet Telli who is one of our authentic poets in the second generation of our social realism poetry after 1960. The study examining the 141 poems in the Belki Yine Gelirim, Su Çürüdü, Saklı Kalan and Çocuksun Sen sections in terms of word groups consists of four sections that are introduction, analysis, conclusion, and references. In the first section, after providing brief information about the life and works of the poet, information on word groups and various opinions are presented. In the second section, word groups in the four pieces are examined. The poems were analyzed separately and, in the analysis, all the word groups in each poem were addressed before analyzing the next poem. In the third section, which constitutes the conclusion section, the data obtained in the analysis are evaluated. The data obtained and analyzed in each work are presented in a separate table to show the frequency of word groups in each work. Then, the frequency of use

of word groups and their proportional distribution in the text are presented in a separate table. In the fourth section, the credentials of the sources we used in our study were included.

İÇİNDEKİLER

ÇİZELGELER LİSTESİ ... xiii

I. GİRİŞ ... 1

A. Ahmet Telli’nin Hayatı ve Eserleri... 2

B. Kelime Grupları ... 4 1. İsim Tamlaması ... 10 2. Sıfat Tamlaması ... 12 3. Sıfat-Fiil Grubu ... 12 4. İsim-Fiil Grubu ... 13 5. Zarf-Fiil Grubu... 13 6. Tekrar Grubu ... 14 7. Edat Grubu ... 16 8. Bağlama Grubu ... 17 9. Unvan Grubu ... 17

10. Birleşik İsim Grubu... 18

11. Ünlem Grubu ... 18 12. Sayı Grubu ... 18 13. Birleşik Fiil ... 19 14. Kısaltma Grubu ... 20 15. İsnat Grubu... 21 16. Bulunma Grubu ... 21 17. Yönelme Grubu ... 22 18. Çıkma Grubu ... 22

19. Araç Grubu ... 22

20. Belirtme Grubu ... 22

21. Tamlayan Grubu ... 22

II. İNCELEME ... 23

A. Belki Yine Gelirim ... 23

B. Su Çürüdü ... 97 C. Saklı Kalan ... 166 D. Çocuksun Sen ... 233 III. SONUÇ ... 298 IV. KAYNAKÇA ... 306 ÖZGEÇMİŞ ... 308

KISALTMALAR LİSTESİ

ÇİZELGELER LİSTESİ

Sayfa

Çizelge 1. Belki Yine Gelirim Bölümünde Kelime Grupları ... 298

Çizelge 2. Su Çürüdü Bölümünde Kelime Grupları ... 299

Çizelge 3. Saklı Kalan Bölümünde Kelime Grupları ... 300

Çizelge 4. Çocuksun Sen Bölümünde Kelime Grupları ... 301

I.

GİRİŞ

Ahmet Telli’nin 1966-2016 yılları arasında yayımlanan on şiir kitabının toplamı olan Vedâ Divânı eserinin Belki Yine Gelirim, Su Çürüdü, Saklı Kalan ve

Çocuksun Sen adlı bölümlerinde yer alan toplam 141 şiirin kelime grupları açısından

incelendiği bu çalışma ile sonraki söz dizimi çalışmalarına katkı sağlamak amaçlandı.

Giriş bölümünde Ahmet Telli’nin hayatı ve eserleri tanıtıldıktan sonra kelime gruplarına ilişkin bilgilere yer verildi. İnceleme bölümünde şiirler ve şiirlerde bulunan kelime gruplarına yer verildi. Sonuç bölümünde kelime grupları sayısal olarak değerlendirilip, hangi grupların daha sık hangilerinin daha az kullanıldığı tespit edilerek kelime gruplarının metin içindeki oransal dağılımı verildi. Kaynakça bölümünde ise söz konusu çalışmada geçen kaynaklara yer verildi.

Çalışmamızda kelime gruplarından hareket etmek yerine, söz konusu dört eserde yer alan her bir şiiri ayrı ayrı inceleyerek kelime gruplarını gösterme, ardından sonraki şiire geçerek incelemeye devam etme yolu tercih edildi. Şiirlerin bütün olarak görülmesini sağlayarak şairin üslubunu yakalayabilmek amacıyla bu yöntemin kullanılması uygun görüldü. Bu yöntemin aynı zamanda aynı metin parçalarının birbirinden kopuk olarak farklı kelime gruplarını ilgilendiren başlıklar altında tekrar edilmesinden kaçınmayı sağlayacağı düşünüldü.

Ahmet Telli’nin çalışmamıza konu olan şiirlerinde, ayrı yazılması gereken kelimelerin bazı yerlerde bitişik yazıldığı ya da bitişik yazılması gereken kelimelerin ayrı yazıldığı görüldü. Yazım Kılavuzu’na (http://tdk.gov.tr/tdk/kurumsal/yazim-kilavuzu/) göre yazım hatası olarak da değerlendirilebilecek bu tür kullanımlar şairin üslubuna müdahale etmemek adına olduğu gibi bırakıldı. Şairin birleşik yazdığı kelimeler tek bir dilsel birim olarak değerlendirildiği için kelime grubu olarak incelenmedi.

Yazım Kılavuzu’na (http://tdk.gov.tr/tdk/kurumsal/yazim-kilavuzu/) göre birleşik yazıldığı hâlde eserde ayrı yazılan kelimeler ise birden fazla dilsel birimden oluştukları dikkate alınarak kelime grubu olarak değerlendirildi.

A. Ahmet Telli’nin Hayatı ve Eserleri

2 Aralık 1946’da, Karabük’e bağlı Eskipazar’da (o tarihte Çankırı’ya bağlı) doğdu. Hasanoğlan ve Kayseri-Pazarören Öğretmen Okullarında okudu. Dört yıl ilkokul öğretmenliği yaptı. Daha sonra Gazi Eğitim Enstitüsü’nü bitirerek Kastamonu-İnebolu-Doğanyurt’ta, Kırıkkale’de ve Ankara Atatürk Lisesi’nde Türkçe-Edebiyat öğretmenliği yaptı. 1981’de Gazi Eğitim Enstitüsü’nde öğretmenken sıkıyönetimce tutuklanarak görevine son verildi. Aynı yıl, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK), (o zamanki), 141, 142 ve 146. maddelerinden yargılandı. 141 ve 146’dan beraat etti, Cigerhun’un şiirleri üstüne yazdığı bir yazısından ötürü 142. maddeden hüküm giydi. Kitapçılık ve yayıncılık yaptı, çeşitli yayınevlerinde yönetici ve editör olarak bulundu. 1993’te mahkeme kararıyla öğretmenliğe döndü ve emekli oldu.

İlk şiiri 1961’de yayımlandı. 1972’de Cengiz Tuncer’in Kerkenez adlı romanı üstüne yazdığı bir yazıya Varlık Dergisi Eleştiri Ödülü ikinciliği verildi. Bu ilk yazısıydı. 70’li yıllarda daha çok deneme ve kitap tanıtma yazıları yazdı; kitaplarını 1979’dan itibaren yayımlamaya başladı.

1980’de Hüznün İsyan Olur kitabına Ömer Faruk Toprak Şiir Ödülü, 1981’de Saklı Kalan kitabına Yazko Şiir Özendirme Ödülü, 2011’de Nidâ adlı kitabına da 15. Altın Portakal Şiir Ödülü verildi. Özellikle 1972’den sonra birçok edebiyat dergisinde ve gazetelerde yazıları, şiirleri yayımlandı. Türkiye Yazıları dergisi (Mart1983, Sayı 72), Kavram ve Karmaşa dergisi (Ocak-Şubat 2002, Sayı 22),

Deliler Teknesi dergisinin eki olan Gümüş Ocak 2007, Bireylikler dergisi (sayı 32,

Mayıs-Haziran 2011) şiirleriyle ilgili birer özel sayı yayımladı (Koç vd., 2012: 521). Ahmet Telli’nin yayınlanmış şiir kitapları şunlardır:

Yangın Yılları, 1979 (10.Basım 2017) Hüznün İsyan Olur, 1979 (19.Basım 2017) Dövüşen Anlatsın, 1980 (11.Basım 2015)

Saklı Kalan, 1981 (15. Basım 2016) Su Çürüdü, 1982 (19.Basım 2017)

Belki Yine Gelirim, 1984 (19.Basım 2017) Çocuksun Sen, 1994 (16.Basım 2017)

Kalbim Unut Bu Şiiri, Seçmeler, 1994 (14.Basım 2017) Barbar ve Şehlâ, 2005 (6.Basım 2017)

Nidâ, 2010 (4.Basım 2016) Bakışın Senin, (2.Basım 2017)

Yüzünün Doğusu Gül (Gul e Rojhilata Rûyê Te) Türkçe-Kürtçe / Seçme Şiirler, 2005 Çeviri: Lal Laleş

Vedâ Divânı (Toplu Şiirler), 2018

Telli’nin çeşitli yazılarının toplandığı eserleri şunlardır: Ben Hiçbir Şey Söylemedim, 2001 (4.Basım 2012) Sulara mı Yazıldı, 2001 (4.Basım 2012)

Buradayım Sözümde, 2005 (2.Basım 2012) Neylersin, 2013

SöyleSen (Söyleşiler, 2015)

GörSen (Plastik sanatlar yazıları) 2016

Bunların dışında Telli’nin kendi sesiyle kaydedilmiş olan şiir CD’leri bulunmaktadır:

Kalmasın, 1993 Kül ve Kil, 1997

Ahmet Telli İçin Hazırlanan Sergi Kataloğu da bulunmaktadır: Renkler/İmgeler/Sözcükler, 2017 (Telli, 2018: 741).

Asuman Susam, Vedâ Divânı’nda birer bölüm olarak yer alan ve bu çalışmanın malzemesini oluşturan Saklı Kalan, Su Çürüdü, Belki Yine Gelirim ve Çocuksun Sen ile ilgili olarak şu değerlendirmelerde bulunur:

“Saklı Kalan; Ahmet Telli’nin bilindik sesine naif bir yalınlığın eklendiği kitaptır. Önceki kitaplarında duygu ve düşüncenin iletilmesinde bir bezeme aracı olarak kullanılan, birkaç sözcükten oluşan, çok kullanılan sıfat ve ad tamlamaları yerini yalın bir anlatıma bırakmıştır. Şiirlerinde kendini büyüten, olgunlaştıran, başkalaştıran bir eylem adamının başka bir dönemiyle karşılaşırız. Daha sakin, vakur, anlayan, giderek bilgeliğin yollarını aşındırmaya başlamış bir öznedir bu” (Susam, 2010: 34).

“Su Çürüdü; bu kitap, içeriğiyle belki şairin en ağır yapıtlarındandır. Özellikle

de kitapla aynı adı taşıyan uzun şiir ciğerlerinizi sıkıştıran, sizi soluksuz bırakan bir şiir. Ne epik’in kahramanlık kokan dili, ne kutsal kitapların buyurgan sesi ne de romantik bir devrimcinin şairene üslubu, hiçbiri yoktur bu şiirde. Hatta dizelerden de oluşmaz şiir. Şiiri şiir yapan kalıplaşmış biçimsel özelliklerden azadedir. Ama Telli’nin en kuvvetli şiirlerindendir” (Susam, 2010: 42).

“Belki Yine Gelirim; şairin 1984’te yayınladığı kitabı. Bağlam olarak askeri

darbe sonrasının yaşattığı savrulmaların içinden, yaşama tutunma şiirlerinden oluşuyor bu kitap. Başlangıçtan bu yana terk etmediği tavrını yüzleşme ve eleştirel olma tutumunu burada da sürdürdüğünü görürüz şairin” (Susam, 2010: 52).

“Çocuksun Sen; A. Telli’nin şiirinde Belki Yine Gelirim ile gözlenen

başkalaşım Çocuksun Sen’le devam eder. Çocuksun Sen ve Belki Yine Gelirim’den önce şairin kendini bir ölçüde tarihçinin yerine koyup çağa kayıt düşürme, unutmama, toplumun belleği olma sorumluluğunun öne çıkardığı şiirle karşılaşırız. Bu şiirlerde özne, şairden izler taşısa da ondan bağımsız, yaratılmış bir epik kahramandır” (Susam, 2010: 59-60).

B. Kelime Grupları

Hatiboğlu, kelime gruplarını, “kavramları, en verimli şekilde dile getirmek için başvurulan kolaylıklar” biçiminde tanımlar. Kelime gruplarının en küçüğü iki kelime ile kurulur, en büyüğü ise on kelimeye kadar çıkan deyiş veya cümlelerdir (Hatiboğlu, 1964: 203).

Ergin, kelime gruplarını “belirtme gurupları” olarak adlandırır. Ergin’e göre kelime gurupları nesneleri ve hareketleri daha geniş olarak veya geniş nesneleri ve

hareketleri belirtmek için kullanıldıklarına göre bunlar birer belirtme gurupları’dır (Ergin, 2005: 374).

Banguoğlu “kelime öbekleri” olarak adlandırdığı kelime gruplarını şu şekilde izah etmiştir: “Sözü geliştirmek üzere kelimeler öbeklenirler, kavramlar arasında derece derece ilişkiler meydana getirirler. Böylece tek kavramdan anlatmaya doğru giderler. Bunlara kelime öbekleri (groupe de mot) diyoruz” (Banguoğlu, 2007: 496).

Kelime grupları, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu ya da bir hareketi karşılamak, pekiştirmek ve nitelemek üzere belirli kurallar içinde yan yana dizilmiş yargı bildirmeyen sözcükler topluluğudur (Karahan, 2007: 39; Bayraktar vd., 2008: 205; Karaağaç, 2015: 109-110).

Kelime grubu, birbirine yapı ve anlam olarak bağlanan ve kendi aralarında bir bütün oluşturan iki veya daha fazla unsurdan oluşur. Genellikle grubu oluşturan unsurlardan biri yardımcı, diğeri esas unsurdur. Bağlama grubu, birleşik isim, tekrar grubu gibi bazı grupların unsurları birbirine denktir; esas unsur, yardımcı unsur farkı yoktur. Kelime grupları, yargı bildirmezler. Asıl unsur, yardımcı unsur esasına göre oluşan kelime gruplarında, yardımcı unsurun esas unsuru belirtmesi veya sınırlandırması, denk unsurlardan oluşan kelime gruplarında ise birliktelik, kuvvetlendirme, pekiştirme vardır. Kelime grubu kendisi dışındaki unsurlar karşısında bir bütün oluşturur. Bir başka unsura ekli, eksiz veya bağlaçla bağlanabilir (Özmen, 2016: 50).

Muharrem Ergin kelime gruplarını şu şekilde tasnif etmiştir: 1. Tekrarlar 1.1. Aynen Tekrarlar 1.2. Eş Mânâlı Tekrarlar 1.3. Zıt Mânâlı Tekrarlar 1.4. İlâveli Tekrarlar 2. Bağlama Gurubu 3. Sıfat Tamlaması

4. İyelik Gurubu ve İsim Tamlaması 5. Âitlik Gurubu

6. Birleşik İsim 7. Birleşik Fiil

8. Ünvan Gurubu 9. Ünlem Gurubu 10. Sayı Gurubu 11. Edat Gurubu 12. İsnat Gurubu

13. Genitif, Datif, Lokatif, Ablatif Gurupları 14. Fiil Gurubu

15. Partisip Gurubu 16. Gerundium Gurubu 17. Kısaltma Gurupları

18. Akkuzatif Gurubu (Ergin, 2005: 654-685).

Muhammet Yelten ile Halil Açıkgöz kelime gruplarını “kelime grubu fonksiyonunda olanlar” ve “kelime grubu dışı konular” olmak üzere iki başlıkta değerlendirir.

I. Kelime Grubu Fonksiyonunda Olanlar A. Fiil Görevli Gruplar

Birleşik Fiil

B. İsim Görevli Gruplar

B.1. Tam İsim Görevli Gruplar

Hallerle Sıralama: Nominatif Halli Gruplar Tekrarlar 1.Tam Tekrarlar 2.Kısaltmalı Tekrarlar Sıfat Tamlaması Sayı Grubu Unvan Grubu

Ünlem veya Hitap Grubu

Diğer Hallerle Teşkil Edilen Gruplar

İyelik Grubu ve İsim Tamlaması İsim Tamlaması

Kapsamı Geriye ve İstikametli İleriye Yönelik Fonksiyonlular Genitif Grubu Aitlik Grubu Akkuzatif Grubu Datif Grubu Lokatif Grubu Ablatif Grubu İsnat Grubu Edat Grubu

B.2. Cümle Yapısına Yakın Olanlar Mastar Grubu

Partisip Grubu Gerundium Grubu Asıl Kısaltma Grupları Bağlama Grubu

II. Kelime Grubu Dışı Konular

Onomastik Adlandırma (Yelten ve Açıkgöz, 2005: 3-4). Leylâ Karahan kelime gruplarını şu şekilde tasnif etmiştir: 1. İsim Tamlaması 2. Sıfat Tamlaması 3. Sıfat-fiil Grubu 4. İsim-fiil Grubu 5. Zarf-fiil Grubu 6. Tekrar Grubu 7. Edat Grubu 8. Bağlama Grubu

9. Unvan Grubu 10. Birleşik İsim Grubu 11. Ünlem Grubu 12. Sayı Grubu 13. Birleşik Fiil

14. Kısaltma Grupları (Karahan, 2007: 5).

Mehmet Özmen kelime gruplarını şu şekilde tasnif etmiştir: 1. İyelik Grubu 2. İsim Tamlaması 3. Sıfat Tamlaması 4. Zarf Tamlaması 5. İkileme 6. Bağlama Grubu 7. Birleşik Fiil 8. Edat Grubu 9. Sayı Grubu 10. İsnat Grubu 11. Birleşik Fiil 12. Unvan Grubu 13. Ünlem Grubu 14. Aitlik Grubu 15. Tamlayan Grubu 16. Bulunma Grubu 17. Yönelme Grubu 18. Çıkma Grubu 19. Araç Grubu 20. Belirtme Grubu 21. İsim-Fiil Grubu 22. Sıfat-Fiil Grubu 23. Zarf-Fiil grubu

24. Kısaltma Grubu (Özmen, 2016: 4-7).

Bu çalışma yapılırken Karahan’ın Türkçede Söz Dizimi (2007) adlı eserinden büyük oranda yararlanılarak bazı gruplar dışında Leylâ Karahan’ın tasnifine bağlı

kalındı. Ayrıca Özmen’in Türkçenin Söz Dizimi (2016) adlı çalışmasından da yararlanıldı. Karahan’da değinilmemiş olan ancak Özmen’de yer alan tamlayan grubuna bu çalışmada ayrı bir başlık olarak yer verildi. Özmen’in iyelik grubu olarak değerlendirdiği yapılar bu çalışmada isim tamlaması olarak ele alındı. Özmen’de (2016) olduğu gibi, kısaltma gruplarının her biri ayrı birer başlık altında incelendi. Omuz omuza, üst üste, soluk soluğa gibi yapıların bazı kaynaklarda kısaltma grubu, bazı kaynaklarda ise tekrar grubu olarak ele alındığı görüldü. Özkan (2012), bu tür yapıları tekrar grubu başlığında inceleyip ele almıştır. Yelten ve Açıkgöz’e (2005) göre de bu yapılar tekrar grubudur; Yelten ve Açıkgöz bu yapıları kısaltmalı tekrarlar başlığında ele almıştır. Karahan (2007), Özmen (2016), Ergin (2005) ise bu yapıları kısaltma grubu olarak değerlendirmiştir. Bizim çalışmamızda bu tür yapılar Muhammet Yelten ve Halil Açıkgöz’ün (2005) görüşlerinden yola çıkılarak kısaltmalı tekrar grubu olarak değerlendirildi.

Bu çalışmada kelime grupları aşağıdaki başlıklar altında değerlendirildi: 1. İsim Tamlaması 2. Sıfat Tamlaması 3. Sıfat-fiil Grubu 4. İsim-fiil Grubu 5. Zarf-fiil Grubu 6. Tekrar Grubu 7. Edat Grubu 8. Bağlama Grubu 9. Unvan Grubu 10. Birleşik İsim Grubu 11. Ünlem Grubu 12. Sayı Grubu 13. Birleşik Fiil 14. Kısaltma Grubu 15. İsnat Grubu 16. Bulunma Grubu 17. Yönelme Grubu 18. Çıkma Grubu 19. Araç Grubu

20. Belirtme Grubu 21. Tamlayan Grubu 1. İsim Tamlaması

İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsur bulunur. Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanandır. Tamlayan unsurun ilgi hâli eki aldığı tamlamalar belirtili isim tamlaması, tamlayanın ilgi hâli eki almadığı tamlamalar ise belirtisiz isim tamlamasıdır.

İsim tamlamasının genel özellikleri şunlardır:

a. İsim tamlamasında birinci unsurun ikinci unsurla bağlantısı, zamirlerde ekli, isimlerde ise ekli veya eksizdir. Tamlamanın ikinci unsuru daima iyelik eki taşır.

b. Bu tamlamada ana unsur sonda bulunur. Birinci unsur tamlayan, ikinci unsur tamlanandır.

c. İsim tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da tek unsurdan oluşabileceği gibi, birden fazla unsurdan da oluşabilir.

d. Belirtili isim tamlamasının unsurları yer değiştirebilir.

e. Belirtili isim tamlamasının unsurları arasına başka unsurlar girebilir.

f. Belirtili isim tamlamasının tamlayan unsuru bir belirtili isim tamlaması olabilir.

g. Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasındaki ilişki kalıcı değil geçicidir. Onun için, belirtili isim tamlaması yapısında birleşik kelime türetilemez.

h. Belirtisiz isim tamlamalarında, tamlayanla tamlanan arasındaki iyelik ilişkisi zayıftır. Buna karşılık, tamlayanla tamlanan arasındaki bağ güçlüdür. Onun için belirtisiz isim tamlamalarından birleşik kelime yapma imkânı her zaman vardır.

i. Belirtisiz isim tamlamasının iki unsuru arasında daimî bir ilişki mevcuttur. Tamlamada iki unsur arasına başka bir unsur giremez ve unsurlar yer değiştiremez. Bundan dolayı nesne adı olarak kullanılmaya en elverişli kelime gruplarından biri belirtisiz isim tamlamasıdır.

j. Belirtisiz isim tamlamalarının tamlayan unsuru bir cümle olabilir.

iyelik eki düşer.

l. Her belirtisiz isim tamlamasını belirtili, her belirtili isim tamlamasını da belirtisiz isim tamlamasına dönüştürmek mümkün değildir.

m. Bir isim tamlaması, başka bir isim tamlamasında tamlanan unsur olarak görev yaptığında kendi iyelik ekini değil ana tamlamanın iyelik ekini taşır. n. Tamlanan unsuru sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu olan bir isim tamlamasının

tamlayan unsuru genellikle ilgi hâli eki taşır.

o. Tamlananı sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu olan isim tamlamalarında tamlananın bazı unsurları yer değiştirebilir (Karahan, 2007: 42-48; Özmen, 2016: 54-60).

Tamlayan ögesine ilgi eki yerine ayrılma durumu ekinin getirilmesiyle oluşturulan tamlamalar da belirtili isim tamlaması olarak kabul edilir (Ediskun, 1999: 114; Karahan, 2012: 12; Altun, 2011: 21). Örneğin “Akşehir’in gözde semtlerinden /

biri”; “Hikâyenin yeterince uzadığına inanan külyutmaz hafiyelerden / biri” gibi

yapılar belirtili isim tamlaması olarak kabul edilir (Altun, 2011: 21).

Bununla birlikte -DAn biri yapılı kelime grubunda, isim tamlamalarının aksine her iki isim unsuru arasında iyelik ilişkisi yoktur. Grubun ikinci unsurundaki iyelik eki, grubun kurulmasını sağlayan bir ek değildir; bu ek, sadece içinde bulunduğu kelimeyi ilgilendirir. İkinci unsur bazen, mesela “tanıdıklarımdan biri” örneğinde olduğu gibi iyelik eki taşır, bazen de ikinci unsur “tanıdıklarımdan bir tanıdık/ bir

adam/ bir çocuk” örneğinde olduğu gibi biri kelimesinin açılımı olan “bir tanıdık/

bir adam/ bir çocuk” şeklinde iyelik eksiz bir yapı olabilir. Bu yapı, iyelik ekinin

işlevini ortadan kaldırmaktadır (Karahan, 2012:12). Özmen (2016) ise “kızlardan bazıları” gibi yapıları çıkma grubu olarak değerlendirir. “Çıkma grubu, çıkma durumu eki almış bir isim, isimsi veya isimlikle, ondan sonra gelen ikinci bir isim, isimsi veya isimlikten oluşur” (Özmen, 2016: 113-114). Bu çalışmada birinci unsuru ayrılma durumu eki almış olan yapılar belirtili isim tamlaması olarak değerlendirildi. Kimi kaynaklar tamlayanı olmayan iyelikli unsurları isim tamlaması olarak kabul etmiştir. Tamlayanı zamir olan isim tamlamalarını iyelik grubu olarak değerlendiren Özmen, “iyelikli unsurlar” başlığında bu konuya değinir ve şu ifadeleri kullanır: “İyelik gruplarında tamlayan eksiltilebilir. Bu tür kullanımlarda, tamlayanda söz konusu olan kavram, nesne veya şeyin iyelik ekinden veya metin bağlamından bilinmesi dolayısıyla söz tasarrufu vardır. Tamlayanı eksiltilen tamlanan, artık iyelik

grubu değil sadece iyelikli unsurdur” (Özmen, 2016: 53). Özmen’in bu görüşünden hareketle, tamlayanı olmayan iyelikli unsurların kelime grubu oluşturmadığı göz önünde bulundurularak bu çalışmada tamlayanı olmayan iyelikli unsurlar isim tamlaması olarak değerlendirilmedi.

2. Sıfat Tamlaması

Sıfat tamlaması bir sıfat unsuru ile bir isim unsurunun meydana getirdikleri kelime grubudur. İsim unsuru bir sıfat unsuruyla nitelenir ya da belirtilir. Niteleyen veya belirten başta, nitelenen veya belirtilen sonda bulunur (Ergin, 2005: 380-381; Karahan, 2007: 48; Özmen, 2016: 66).

Sıfat tamlamasının genel özellikleri şunlardır:

a. Sıfat tamlamasında ana unsur isimdir ve sonda bulunur. Yardımcı unsur sıfattır, ismin önünde yer alarak ismi özellik ve niteliklerini belirterek tamamlar. Dolayısıyla sıfat tamlayan, isim tamlanan unsurdur. Sıfat tamlamasında isim ve sıfat unsuru eksiz birleşir.

b. Tamlayanı sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu olan bir sıfat tamlamasında nesne, hareket niteliği ile tamamlanır.

c. Bu tamlamada isim veya sıfat unsuru ya da her ikisi de kelime grubu olabilir.

d. Sıfat tamlamasında, sıfat unsuru da isim unsuru da birden çok olabilir. e. Sıfat tamlaması, söz dizimi içinde isim, sıfat ve zarf görevi yapar.

f. Sıfat tamlamasında vurgu, birinci unsur yani sıfat üzerindedir (Karahan, 2007: 49-53; Özmen, 2016; 66-71).

3. Sıfat-Fiil Grubu

Sıfat-fiil grubu, bir sıfat-fiille ona bağlı unsurlarla kurulan kelime grubudur (Ergin, 2005: 396; Karahan, 2007: 53; Özmen, 2016: 118).

Korkmaz ve Özmen sıfatfiil eklerini şöyle sıralar: Dık /DUk, mIş/mUş, -(y)An˂-gAn, -r, -Ar, -Ir/-Ur, -mAz, -AcAk, -AsI (Korkmaz, 2009: 168-170; Özmen, 2016: 118-122). Yelten ve Açıkgöz ile Karaağaç bunlara ek olarak DI/DU ve -mAktA, -mAdA ile -yor eklerinin de sıfat-fiil grubu oluşturduğunu ifade etmişlerdir. (Yelten ve Açıkgöz, 2005: 65; Karaağaç, 2013: 453). Bu çalışmada -mAktA, -mAdA ile kurulan yapılar isim-fiil grubu olarak değerlendirildi.

Sıfat-fiil grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Bu grubun ana unsuru sıfat-fiildir ve genellikle sonda yer alır. Sıfat-fiil almış fiil yüklemcik görevini görür ve bu sıfat-fiil anlamını, öznecik, nesne, yer tamlayıcısı, zarf tümleci ile tamamlar.

b. Sıfat-fiilin grup içindeki yeri özellikle konuşma ve şiir dilinde değişebilir. c. Bu grupta öznecik az kullanılır. Öznecik olan unsur iyelik eki taşır. d. Sıfat-fiil grubu, söz dizimi içinde isim, sıfat ve zarf görevi yapar.

e. Grubun vurgusu, sıfat-fiilden önceki unsur üzerindedir (Karahan, 2007: 53-55; Özmen, 2016: 118).

4. İsim-Fiil Grubu

Bir hareket ismi ile ona bağlı ögelerden oluşan kelime grubudur. İsim-fiil grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. İsim-fiil grubu -mAk, -mA ve -Iş/-Uş isim-fiil eklerinden birini almış bir fiille ona bağlı ögelerden oluşur. Hareket ismi yüklemcik görevindedir ve yüklemciğe bağlı diğer ögeler öznecik, yer tamlayıcısı, zarf tümleci ve nesne durumundadır.

b. Bu grubun ana unsuru isim-fiildir ve genellikle sonda yer alır. İsim-fiilin yeri özellikle konuşma ve şiir dilinde değişebilir.

c. İsim-fiil grubu, söz dizimi içinde isim görevi yapar.

d. İsim-fiil gruplarında vurgu, isim-fiilden önceki unsur üzerindedir (Karahan, 2007: 55-57; Özmen, 2016: 117). “-mAk’lı ad-fiilin bulunma, yönelme ve çıkma durumu ekleriyle genişletilmesi yaygındır. -tA bulunma durumu eki alan -mAk’lı ad-fiil; yalın olarak, tamlama veya grup hâlinde, fiilin hareket bildiren tamamlayıcısı durumundadır” (Korkmaz, 2009: 869). Bazı kaynaklarda -mAktA eki almış yapıların sıfat-fiil grubu olarak değerlendirildiğini gördüysek de (bk. 3. Sıfat-fiil Grubu) çalışmamızda bu yapılar isim-fiil grubu olarak değerlendirildi.

5. Zarf-Fiil Grubu

Bir zarf-fiil ile ona bağlı ögelerden oluşan kelime grubudur. Zarf-fiil grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Zarf-fiil eki almış fiil yüklemcik durumundadır ve yüklemciğe bağlı olarak, öznecik, yer tamlayıcısı, zarf tümleci ve nesne bulunabilir.

b. Zarf-fiil grubunun ana unsuru zarf-fiildir ve genellikle sonda yer alır. Zarf-fiilin yeri özellikle şiir dilinde değişebilir.

c. Zarf-fiil grubu söz dizimi içerisinde zarf görevi yapar.

d. Zarf-fiil grubunun vurgusu, zarf-fiilden önceki öge üzerindedir (Karahan, 2007: 57-61; Özmen, 2016: 123).

Özmen, -IncA/-UncA, -Ip/-Up, -ArAk, -mAdAn, -ken, -A/-I/-U, -AlI zarf-fiil ekleriyle kurulan zarf-fiil gruplarına yer verir (Özmen, 2016: 124-132). Karahan bu eklere ilaveten “-r /-mAz”, “-DI /-mI” ve “-DI / -AlI” vb. kalıplarla kurulan grupların da zarf-fiil grubu olduğunu ifade eder (Karahan, 2007: 58).

Yelten ve Açıkgöz ile Karaağaç bugün Türkiye Türkçesinde zarf-fiil olarak kullanılabilen başlıca ekleri şöyle sıralar: -a/-e; -ı/-i; -u/ü; -ıp/-ip/ -up/-üp; -arak/-erek ve -araktan/-erekten; -ınca/-ince/-unca/-ünce; -alı/-eli ve -alıdan/-eliden; -madan/-meden; -ken; -dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe/-tıkça/-tikçe/-tukça/-tükçe; -maksızın/-meksizin; -dığında/-diğinde/-duğunda/-düğünde/-tığında/-tiğinde/-tuğunda/-tüğünde; -casına/-cesine; -anda/-ende (Yelten ve Açıkgöz, 2005: 67; Karaağaç, 2013: 456).

Bizim çalışmamızda geçen zarffiil ekleri şunlardır: IncA/UncA, Ip/Up, -ArAk, -mAdAn, --ArAk, -ken, -DIkçA/-DUkçA, -DIğIndA/DUğUndA, cAsInA, -AndA, -DIkçA/-DUkçA. -AndA zarf-fiil eki Muharrem Ergin’in Türk Dil Bilgisi (2005) eserinde ve Zeynep Korkmaz’ın Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi’nde (2009) geçmemektedir fakat Muharrem Ergin’in Dede Korkut Kitabı’nda (1964) geçmektedir.

6. Tekrar Grubu

Muharrem Ergin’e göre tekrarlar aynı cinsten iki kelimenin arka arkaya getirilmesi ile meydana gelen kelime gruplarıdır. Ergin, tekrarların kuvvetlendirme, çokluk ve devamlılık olmak üzere başlıca üç fonksiyonuna işaret eder. Bir tekrar, o tekrarı oluşturan kelimenin ya anlamını kuvvetlendirmek ya çokluğunu ifade etmek ya da devamlılığını belirtmek için yapılır. Ergin, Türkçede “aynen tekrarlar, eş mânâlı tekrarlar, zıt mânâlı tekrarlar ve ilaveli tekrarlar” olmak üzere dört çeşit tekrar grubu olduğunu ifade etmiştir (Ergin, 2005: 377).

sözcüklerin genel özelliklerinin başında ses benzerliği daha doğrusu ses uygunluğu, ses güzelliği, geldiğini ifade eder. Ses benzerliğinin, anlatım zorunluğu ile birlikte, ikilemeyi kuran en büyük etken olduğunu belirtir (Hatiboglu, 1981: 13).

Özmen’e göre ise, “ikileme”, iki kelimenin güçlendirme, abartma, çoğaltma, birliktelik, sıralama, vb. işlevlerle, peş peşe gelmesiyle oluşan kelime grubudur; ancak üç kelime ile üçleme de olabilmektedir. İkilemeler, sözdizimi içerisinde yalın olarak kullanıldığında asıl olarak, sıfat, zarf veya isim görevinde bulunurlar. İkilemeler, cümle ögesi olarak, özne, zarf tümleci, dolaylı tümleç, nesne, bağımsız tümleç veya yüklem bulunabilir. İkilemelerde vurgu, her iki öge üzerindedir (Özmen, 2016: 74-75).

“İkileme”yi kuran adlardan biri ya da ikisi yönelme durumunda olabilir. Bunlar ya aynı sözcüklerden ya da ayrı sözcüklerden kurularak yönelme durumuna girmişlerdir (Hatiboğlu, 1981: 37). Karahan, birinci unsuru uzaklaşma hâli, ikinci unsuru yönelme hâli eki taşıyan; ikinci unsuru yönelme hâli eki taşıyan; ikinci unsuru bulunma hâli eki taşıyan grupları da kısaltma grubu olarak değerlendirir (Karahan, 2007: 79-84). “Yalın ya da çekim eki almış bir isimle, yine çekim ekli bir başka ismin yan yana gelmesiyle oluşmuş bir tür ikileme sayılabilecek” grupları “kısaltma gruplarının tersi görünüşünde olan kelime grupları” olarak adlandıran Özkan ve Sevinçli baş başa, omuz omuza, el ele, göz göze, burun buruna, yüz yüze örneklerini verir (Özkan ve Sevinçli, 2009: 97-98).

Yelten ve Açıkgöz bu gibi grupları “kısaltmalı tekrarlar” başlığı altında şöyle değerlendirir:

İyelikli Aynen Tekrarlı Datifli Kısaltma: körü körüne Yalın Aynen Tekrarlı Datifli Kısaltma: el ele

Vasıflı Aynen Tekrarlı ve İyelikli Datifli Kısaltma: boylu boyuna Vasıflı Aynen Tekrarlı ve İyelikli Eşitlemeli Kısaltma: yerli yerince Vasıflı Aynen Tekrarlı ve İyelikli Lokatifli Kısaltma: evli evinde Partisipli Aynen Tekrarlı Datifli Kısaltma: kaçan kaçana

Ablatifli Datifli Kısaltma:

• Zıt Manalı Ablatifli Datifli Kısaltma: tepeden tırnağa

Aynen Tekrarlı Edatlı Kısaltma: ev ise ev (Yelten ve Açıkgöz, 2005: 35-37). Özkan, unsurlarından biri hâl eki almış tekrar gruplarını “Hâl Ekli İsimlerle Kurulmuş Tekrar Grupları” olarak adlandırır ve şöyle tasnif eder:

1. Ayrılma hâli eki - yaklaşma hâli eki düzeninde kurulan tekrar grupları: Bu yapıda oluşturulan tekrar gruplarında ilk öge ayrılma hâli ekli bir kelime, ikinci öge ise yaklaşma hâli eki alan bir kelimedir.

2. Yalın hâl - yaklaşma hâli eki düzeninde kurulan tekrar grupları: Bu yapıda oluşturulan tekrar gruplarında ilk öge yalın hâlde bir kelime, ikinci öge ise yaklaşma hâli eki alan bir kelimedir.

3. Yaklaşma hâli eki - yalın hâl düzeninde kurulan tekrar grupları: Bu yapıda oluşturulan tekrar gruplarında ilk öge yaklaşma hâli eki alan bir kelime, ikinci öge ise yalın hâlde bir kelimedir.

4. Yükleme hâli eki - yaklaşma hâli eki düzeninde kurulan tekrar grupları: Bu yapıda oluşturulan tekrar gruplarında ilk öge yükleme hâli eki alan bir kelime, ikinci öge ise yaklaşma hâli eki almış bir kelimedir (Doğan, 2012: 52-53).

Bu çalışmada omuz omuza, soluk soluğa, baştan başa gibi yapılar yukarıdaki görüşler doğrultusunda kısaltmalı tekrar grubu olarak değerlendirildi.

7. Edat Grubu

Ergin, edat grubunu “bir isim unsuru ile bir son çekim edatının meydana getirdiği kelime gurubu” olarak tanımlar. Edat unsuru daima tek kelime hâlindedir. İsim unsuru ise tek bir kelime olabileceği gibi isim yerine kullanılan bir kelime grubu da olabilir. (Ergin, 2005: 392).

Edat grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Edat grubunda isim unsuru başta yer alırken çekim edatı sonda yer alır. b. Gibi, diye edatları, diğer edatlardan farklı olarak cümleden sonra gelerek

cümleyle birlikte edat grubu oluşturabilir.

c. Edat unsuru isim çekim eki almış edat grupları cümle içinde isim olarak kullanılır.

e. Edat grubu, söz dizimi içinde ismin önünde sıfat, fiilin önünde zarf görevi yapar. Üzerine işletme eki alan edat grupları, isim görevi yapar.

f. Edat grubunda vurgu, isim ögesi üzerindedir (Karahan, 2007: 63-65; Özmen, 2016:99-100).

8. Bağlama Grubu

İki kelime veya kelime grubunun bir bağlaç ile birbirine bağlanması ile oluşan kelime grubudur.

Bağlama grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Bağlaç, isim unsurlarının arasında bulunur. İsim unsurları, grubun kuruluşuna eşit olarak katılırlar. Grubu oluşturan ögeler arasında asıl öge, yardımcı öge farkı yoktur.

b. “ne… ne”, “hem…hem”, …”da …da”, “ister…ister…”, “ya… ya..” “…mi …mi”, “gerek…gerek…” gibi bağlaçlarla kurulan bir bağlama grubunda bağlaçlar, isim unsurlarının başında veya sonunda bulunur. c. “İle” bağlacının ekleşmiş şekli olan +(y)lA eki de isim unsurlarını

bağlayabilir.

d. Bu grupta isim unsurları kelime grubu olabilir. e. Bağlama grubu içine cümlenin başka ögeleri girebilir.

f. Bağlama grubunu oluşturan ögelerin her biri söz dizimi içerisinde isim işletme eklerinden birini alabilir.

g. Bağlama grubu, söz dizimi içinde isim, sıfat ve zarf görevi yapar. Cümlede özne, nesne, zarf tümleci veya dolaylı tümleç olabilir.

h. Bu grupta her unsur kendi vurgusunu taşır (Karahan, 2007: 65-68; Özmen, 2016: 80-81).

9. Unvan Grubu

Bir şahıs ismiyle, bir unvan veya akrabalık isminden kurulan kelime grubudur. Şahıs ismiyle unvan veya akrabalık ismi birbirleri ile eksiz olarak birleşir (Karahan, 2007: 68; Özmen, 2016: 109). Unvan grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Bu grupta şahıs ismi başta, unvan ve akrabalık ismi sonda bulunur. b. Unvan grubunda şahıs ismi, birleşik isim olabilir.

c. Bu grup, söz dizimi içinde isim görevi yapar.

d. Unvan gruplarının vurgusu başta bulunur (Karahan, 2007: 68-69). 10. Birleşik İsim Grubu

Bir şahsa özel isim olmak üzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur. Bir yeri ya da nesneyi karşılayan özel isimler de birleşik isim grubu oluşturabilir. İsimler birbirlerine eksiz olarak bağlanırlar, aralarında asıl unsur, yardımcı unsur farkı yoktur (Karahan, 2007: 69; Özmen, 2016: 109). Bu grup, söz dizimi içinde isim görevi yapar. Grubun vurgusu son unsur üzerindedir (Karahan, 2007: 70).

11. Ünlem Grubu

Ünlem grubu, bir ünlem ile ondan sonra gelen bir isim unsurundan oluşan kelime grubudur.

Ünlem grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Bu grupta ünlem (ey, ay, hey, bre, a, ya,yahu, be, vb.) başta, isim unsuru sonda bulunur. Ünlem ile isim unsuru birbirlerine eksiz bağlanırlar.

b. Bu grupta isim unsuru kelime grubu olabilir. c. Bu grupta birden fazla isim unsuru bulunabilir.

d. Cümlenin kuruluşuna katılmayan bu grup, hitaplarda kullanılır. Cümle dışı öge olarak cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilir.

e. Ünlem grubunda vurgu ünlem üzerindedir (Karahan, 2007: 70-71; Özmen, 2016: 110).

12. Sayı Grubu

Sayı grubu, basamak sistemine göre sıralanmış sayı isimleri topluluğudur. Ondan yüze kadar olan onluk basamaklarla yüzlük, binlik, milyonluk, milyarlık basamaklar arasında, “basamağı oluşturan büyük sayı + küçük sayı” biçiminde kurulur. Sayı adları birbirlerine eksiz olarak bağlanırlar: on beş, yirmi altı, otuz yedi, vb. (Karahan, 2007: 72; Özmen, 2016: 108).

Sayı grubunun genel özellikleri şunlardır:

a. Gruptaki sayı isimlerinin dizilişi basamak sistemine göredir. Sayılar sondan başa doğru büyür. Küçük sayı sonda bulunur. Sayı isimleri eksiz birleşir. Sayı isimleri ayrı yazılır.

b. Kelime grubu hâlindeki sayılar, sıfat tamlaması veya sayı grubu kuruluşundadır. Genellikle ana sayılar sıfat tamlaması, ara sayılar sayı grubudur. Vurgu, sıfat tamlamasında başta, sayı grubunda sonda bulunur. c. Sayı grubunda milyona kadar iki unsur vardır. Milyonlu sayılar üç, milyarlı

sayılar dört unsurludur. Her unsur kendi içinde sayı grubu, sıfat tamlaması veya tek kelime olabilir.

d. Sayı grubu, söz dizimi içinde isim ve sıfat görevi yapar.

e. Grubun vurgusu, küçük sayı ismi üzerindedir. (Karahan, 2007: 72-73). 13. Birleşik Fiil

Birleşik fiil, bir hareketi karşılamak veya bir hareketi tasvir etmek üzere yan yana gelen kelimeler topluluğudur. Karahan, birleşik fiilleri “bir hareketi karşılayan birleşik fiiller” ve “bir hareketi tasvir eden birleşik fiiller” olmak üzere iki grupta inceler (Karahan, 2007: 73).

Özmen, birleşik fiillerin, “bir isim unsuru + yardımcı fiil” veya “ünlü zarf-fiil almış fiil + yardımcı fiil”den oluştuğunu ifade eder. Birleşik fiilleri, isimlerle kurulan birleşik fiiller, fiillerle kurulan birleşik fiiller olmak üzere iki gruba ayırır. İsimlerle kurulan birleşik fiillerde yardımcı fiiller, et-, eyle-, kıl-, yap-, ol-, bulun- fiilleridir. Fiilerle kurulan birleşik fiiller, bil-, ver-, gel-, gör-, dur-, kal-, yaz-, koy-(ko-) yardımcı / tasvir fiilerden biri ile kurulur (Özmen, 2016: 87-88-93).

İsimlerle birleşik fiil yapmaya yarayan düş-, al-, ver-, kal-, bul-, koş-, tuttur-, işle-, kustur-, at-, koy-, bile-, bin-, vb. gibi bazı fiiller gerçekte yardımcı fiil olmadıkları hâlde, ya zamanla anlamlarını kaybetmiş ya da deyimleşmiş olmaları sebebiyle yardımcı fiil durumuna düşmüş, bu görevi üstlenmişlerdir. Boğazını tut-, dilini tut-, çenesini tut-, gözünde tüt-, avazı çık-, göz at-, hava at-, nara at- vb. (Özkan ve Sevinçli, 2009: 64).

Karahan, “başla-, çalış-, iste-“ gibi aslında yardımcı fiil olmayan bazı fiillerin,

“-mAyA başla-, -mAk iste-, -mAyA çalış-“ kalıpları içinde yardımcı fiil olarak da

kullanıldığını ve birlikte kullanıldığı hareket ismini tasvir ettiğini ifade eder (Karahan, 2007: 79).

Jale Öztürk ise -mAyA başlamak yapısının birleşik fiil oluşturmayacağı görüşündedir. Öztürk, yan yana durumdaki kelimelerin bir grup oluşturup oluşturmadığını anlamak için cümledeki öge dizilişini değiştirme yoluna gitmiştir.

Bu değiştirme sırasında birlikte hareket eden kelimelerin bir grup oluşturduğunu ifade etmiştir ve bunları örneklerle sunmuştur. Örneğin Ama o parasızlık dönemimde sıkıntıdan kitap okumaya başladım sayılır. Cümlesinde okumaya başladım mı kelime grubudur, yoksa kitap okumaya mı diye soran Öztürk, bunun cevabını bulmak için öge dizilişini değiştirerek cümleyi, Ama kitap okumaya o parasızlık dönemimde sıkıntıdan başladım sayılır. biçiminde kurar. kitap kelimesi okumaya isim-fiilinden ayrılmayıp birlikte hareket ederken, başladım fiili ile okumaya kelimesi birlikte hareket etmemektedir. Öztürk bu durumun -mAyA başlamak şeklinde bir birleşik fiilin varlığını kabul etmemizi güçleştirdiğini belirtir (Öztürk, 2007:116).

Öztürk’ün görüşlerinden hareketle bu çalışmada mAyA başla, mAk iste, -mAyA çalış- gibi kalıpların oluşturduğu yapılar birleşik fiil olarak değerlendirilmedi.

14. Kısaltma Grubu

Özkan, Türk dil bilgisinde bazı konuların isimledirilmesi ve yapısı bakımından bir birlik sağlanamadığını ve bu konulardan birinin de gözü açık, yüzü aşkın, cana yakın, yükte hafif gibi kelime gruplarının yapısı ve isimlendirilişi olduğunu ifade etmiştir (Özkan, 2004:97).

Gencan ve Ediskun bu yapıları “kurallı bileşik sıfatlar” başlığı altında değerlendirmiştir. Kimi “sıfat takımlarında” isimle sıfatın yeri değiştirilerek isme iyelik eki eklenmesiyle kurallı bileşik sıfatlar yapılır: boy-u kısa (adam), bahçe-si geniş (ev) gibi (Gencan, 1974: 125; Ediskun, 1999: 154).

Kısaltma grupları, kelime gruplarının ve cümlelerin kısalması, yıpranması veya kalıplaşması sonucunda ortaya çıkan kelime gruplarıdır (Ergin, 2005: 396-397; Karahan, 2007: 79). Ergin, gün aydın, omuz omuza, el ele, baş aşağı gibi yapıların daha geniş bir gruptan kısalıp klişeleşmiş olduklarını ve sayılarının fazla olmadığını ifade eder. “İsnat, genitif, datif, lokatif, ablatif” gruplarını kısaltma grupları başlığı altında değil ayrı birer başlık olarak inceler ve bu grupların da birer kısaltma grubu sayılabileceği görüşünü dile getirir. Bu gruplar için şu ifadeleri kullanır: “İsnat gurubu umumiyetle bir partisip grubunun kısalmışı gibidir. Onun için bunları kısaltma gurupları saymak da mümkündür. Genitif gurubu kısalmış bir iyelik gurubu, datif, lokatif, ablatif gurupları ise kısalmış, klişeleşmiş birer fiil gurubu gibidirler” (Ergin, 2005: 393-394).

uzaklaşma, vasıta, eşitlik grubu ve birinci unsuru uzaklaşma hâli, ikinci unsuru yönelme hâli eki taşıyan; ikinci unsuru yönelme hâli eki taşıyan; ikinci unsuru bulunma hâli eki taşıyan kısaltma grupları” şeklinde sıralamıştır (Karahan, 2007: 79-84).

Tahsin Banguoğlu, kısaltma gruplarını “isim öbekleri” başlığında ele almış, isim işleyişinde çekim öbeklerinden bir türlüsü kime, kimde, kimden hâllerinde adlardan sonra sıfatlar getirerek yapıldığını ve bunların bazen de iyelik ekleri almış olarak zarf ve sıfat işleyişinde görüldüğünü dile getirmiştir (Banguoğlu, 2007: 506).

Özmen, kısaltma grubunun değişik nedenlere bağlı oluşan eksiltim olayları sonucunda ortaya çıktığını dile getirir ve kısaltma gruplarını şu alt başlıklar altında inceler:

1. İsim Unsuru + İsim Unsuru + A : göz göze

2. İsim Unsuru + DAn + İsim Unsuru + A : ağaçtan ağaca 3. İsim + İsim+ DA : vücutlarımız suda

4. Diğer Kısaltma Grupları : Belli bir kalıbı olmadan değişik bir biçimde kalıplaşan ifadelerdir: gün aydın, baş üstüne, afiyet olsun, vb. (Özmen, 2016: 139-140).

Özmen isnat, tamlayan, bulunma, yönelme, çıkma, araç, belirtme gruplarını ayrı başlıklar altında incelemiştir.

15. İsnat Grubu

İsnat grubu, biri ötekine isnat edilen iki isimden oluşur. İsnat edilen başta yer alırken isnatta bulunulan sonda yer alır. İsnat grubu, ters çevrilmiş bir sıfat tamlamasına benzer. Başta bulunan isim unsuru, isim işletme eklerinden iyelik veya çokluk ekini alabilir. İsim unsuru, iyelik eki almışsa, isnat, iyeliğin karşıladığı kişiye yapılmış olur. İsnat grubu, söz dizimi içerisinde daha çok, zarf veya sıfat görevi görür. Bu grubun vurgusu ikinci unsur üzerindedir (Özmen, 2016: 108-109).

16. Bulunma Grubu

Bulunma grubu, bulunma durumu eki almış bir isim unsuru ile ondan sonra gelen bir isim unsurundan oluşur. Bulunma gruplarında vurgu, ikinci unsur üzerindedir (Özmen, 2016: 112).

17. Yönelme Grubu

“Yönelme grubu, yönelme durumu eki almış bir ögeyle ondan sonra gelen bir isim unsurundan oluşur. Yönelme gruplarında vurgu, ikinci öge üzerindedir” (Özmen, 2016: 113).

18. Çıkma Grubu

Çıkma grubu, çıkma durumu eki almış bir isim unsuru ile ondan sonra gelen ikinci bir isim unsurundan oluşur. Çıkma grupları, sıfat tamlamaları ile birlikte kullanılabilir. Çıkma gruplarında vurgu, ikinci unsur üzerindedir (Özmen, 2016: 113).

19. Araç Grubu

“Araç grubunda, ile ve +la/+le, eklendiği ismi kendisinden sonra gelen isme bağlayarak araç grubunu oluşturur. İle, +la/+le’den sonra gelen isim, daha çok, fiilden türemiş bir isimdir. Araç gruplarında vurgu, ikinci unsur üzerindedir” (Özmen, 2016: 116).

20. Belirtme Grubu

Belirtme grubu, belirtme durumundaki bir isim unsuru ile ondan sonra gelen bir isim unsurundan oluşur. Belirtme gruplarında vurgu ikinci öge üzerindedir (Özmen, 2016: 116).

21. Tamlayan Grubu

Tamlayan grubu, tamlayan durumunda bulunan bir isim unsuru ve ondan sonra gelen bir isim unsurundan meydana gelir. Her iki unsur da isim olabilir: bizim ev,

sizin düğün, senin okul vb. Bu grupta vurgu, her iki unsur üzerindedir (Özmen, 2016:

II.

İNCELEME

KALBİM UNUT BU ŞİİRİ Uğuldayan ve hep uğuldayan bir orman kadar üşüyorum şimdi yanlış rüzgârlar esiyor dallarımda yanlış ve zehirli çiçekler açıyor

Kanımda kocaman gözleriyle bir çığlık Su ve ses kadar beklediğim

ne kaldı geride, bilmiyorum uzanıp uyumak istiyorum gölgeme ve sarınmak o kocaman gözlerin uğuldayan rüzgârlarına

Bir acıyı yaşarım ve zehrinden çiçekler üretirim kömür karası uçurum kadar bir yalnızlık yaratırım kendime, atlarım Anısı yoktur küçük rüzgârların Yapraklarım yok artık kuşlarım yok büsbütün viran oldu dağlarım

ezberimdeki türküler de savrulup gitti ömrümün karşılığı kalmadı sesimde sesimde yalnız ormanların gümbürtüsü Yanlış, daha baştan yanlış

bir şiirdi bu, biliyorum

ve belki ömrümüzün yakın geçmişi bu kadar doğruydu ancak, kimbilir Kalbim unut bu şiiri

bu (s) / şiir (i) : sıfat tamlaması

uğuldayan ve hep uğuldayan bir orman (i) / kadar (e) : edat grubu uğuldayan (i) / ve (b) / hep uğuldayan bir orman (i) : bağlama grubu hep uğuldayan (s) / bir orman (i) : sıfat tamlaması

hep (zt) / uğuldayan (ycik) : sıfat-fiil grubu bir (s) / orman (i) : sıfat tamlaması

yanlış (s) / rüzgârlar (i) : sıfat tamlaması

yanlış ve zehirli (s) / çiçekler (i) : sıfat tamlaması yanlış (i) / ve (b) / zehirli (i) : bağlama grubu kocaman gözleriyle (i) / bir çığlık (i) : araç grubu kocaman gözleri (i) /+(y)le (e) : edat grubu kocaman (s) / göz (i) : sıfat tamlaması bir (s) / çığlık (i) : sıfat tamlaması

su ve ses kadar beklediğim (s) / ne (i) : sıfat tamlaması su ve ses kadar (zt) / bekledik (ycik) : sıfat-fiil grubu su ve ses (i) / kadar (e) : edat grubu

su (i) / ve (b) / ses (i) : bağlama grubu

gölgeme uzanıp uyumak (i) / ve (b) / sarınmak (i) : bağlama grubu gölgeme uzanıp (zt) / uyumak (ycik) : isim-fiil grubu

gölgeme (yt) / uzanıp (ycik) : zarf-fiil grubu

o kocaman gözlerin (ty) / uğuldayan rüzgârları (tn) : belirtili isim tamlaması o (s) / kocaman gözler (i) : sıfat tamlaması

kocaman (s) / gözler (i) : sıfat tamlaması uğuldayan (s) / rüzgârlar (i) : sıfat tamlaması bir (s) / acı (i) : sıfat tamlaması

kömür karası (s) / çiçek (i) : sıfat tamlaması kömür (ty) / karası (tn) : belirtisiz isim tamlaması uçurum kadar (s) / bir yalnızlık (i) : sıfat tamlaması uçurum (i) / kadar (e) : edat grubu

bir (s) / yalnızlık (i) : sıfat tamlaması

küçük rüzgârların (ty) / anısı (tn) : belirtili isim tamlaması küçük (s) / rüzgâr (i) : sıfat tamlaması

viran (i) / ol- (yf) : birleşik fiil

ezberimdeki (s) / türküler (i) : sıfat tamlaması savrulup (f) / git- (yf) : birleşik fiil

ömrümün (ty) / karşılığı (tn) : belirtili isim tamlaması ormanların (ty) / gümbürtüsü (tn) : belirtili isim tamlaması baştan yanlış (s) / bir şiir (i) : sıfat tamlaması

baştan (i) / yanlış (i) : çıkma grubu bir (s) / şiir (i) : sıfat tamlaması

ömrümüzün (ty) / yakın geçmişi (tn) : belirtili isim tamlaması yakın (s) / geçmiş (i) : sıfat tamlaması

bu kadar (s) / doğru (i) : sıfat tamlaması bu (i) / kadar (e) : edat grubu

bu (s) / şiir (i) : sıfat tamlaması

Zaman kekemeydi ve tarihe sızan Soytarılar gördük gencömrümüzde

tarihe sızan (s) / soytarılar (i) : sıfat tamlaması tarihe (yt) / sızan (ycik) : sıfat-fiil grubu BELKİ YİNE GELİRİM

Cemil Çakır hocaya Dudaklarımı kanatırcasına ısırıyorum günlerdir her sözcük dilimin ucunda küfre dönüyor çünkü Bir gök gürlese bari diyorum bir sağnak patlasa bitse bu sessizlik, bu kirli yapışkanlık bitse ama bir tufan az mı gelir yoksa yine de

yırtılan ve parçalanan bir şeyler olmalı mutlaka hiç durmadan yırtılan ve parçalanan bir şeyler Oysa ne kadar sakin bu sokaklar ve bu kent ne kadar dingin görünüyor bana şimdi gökyüzü Gidenler nerde kaldılar, özledim gülüşlerini bir kenti güzelleştiren yalnız onlardı sanki onlardı çocuklara ve aşka ölesiye bağlanan kadınları güzelleştiren herhalde onlardı "Tükürsem cinayet sayılır" diyordu birisi tükürsek cinayet sayılıyor artık

ama nerde kaldılar, özledim gülüşlerini onların Uzun uzun bakıyorum kıvrılan sokaklara tek yaprak bile kıpırdamıyor nedense ve tek tek söndürüyor ışıklarını varoşlar alnımı kırık bir cama yaslıyorum, kanıyor

kanımın pıhtılarında güllerin serinliği ve fakat bir cellat gibi yetişiyor pusudaki Dilimin ucunda küfre dönüyor her sözcük

Yaşamak neleri öğretiyor, düşünüyorum okuduğum bütün kitaplar paramparça çıkıp dolaşıyorum akşamüstleri birbaşıma bir uçtan bir uca yalnızlıklar oluyor kent bulvar kahvelerinin önünden geçiyorum sırnaşık aydınlar, arabesk hüzünler bir gazete sayfasında sereserpe bir yosma Sesler gittikçe azalıyor, kuşlar azalıyor ve ne zaman yolum düşse vurulduğun yere kızgın bir halka oluyor boynumda o sokak Hüznü yalnız atlarımız duyuyor artık biz çoktan unutmuşuz böyle şeyleri ama içimde bir sırtlanın dalgın duruşu ve dilimin ucunda küfre dönüyor her sözcük İçimde zaptedilmez bir kırma isteği

dizginlerini koparan bir at sanki bu soluksoluğa kalıyorum her sonbahar ve sevgilim ne zaman hoşgörülü olsa bir yolculuk düşüyor aklıma, gidiyorum bütün gençliğim böylece geçip gitti işte ama hâlâ bir şeyler var vazgeçemediğim Hangi duvar yıkılmaz sorular doğruysa birgün gelirsek hangi kent güzelleşmez şiirlerim bir dostun vurulduğu yerde yakıldı geri almıyorum külleri yangınlar çıksın diye Devriyeler çıkart şimdi, bütün ışıklarını söndür sorduğum hiçbir soruyu geri almıyorum ey sokak ve dilimin ucunda küfre dönüyor her sözcük Dudaklarımı kanatırcasına ısırıyorum günlerdir bir gök gürlese bari diyorum bir sağnak patlasa bitse bu kirli ve yapışkan sessizlik, hiç gitmesem oysa ne kadar sakin sokaklar, kent ve bütün yeryüzü ipince bir su gibi sızıyorum gecenin tenha göğüne sessizce çekip gidiyorum şimdi, sessiz ve kimliksiz Belki yine gelirim, sesime ses veren olursa birgün

Cemil Çakır (i) / hoca (u) : unvan grubu Cemil (i) / Çakır (i) : birleşik isim grubu her (s) / sözcük (i) : sıfat tamlaması

dilimin (ty) / ucu (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / gök (i) : sıfat tamlaması

bir (s) / sağnak (i) : sıfat tamlaması bu (s) / sessizlik (i) : sıfat tamlaması

bu (s) / kirli yapışkanlık (i) : sıfat tamlaması kirli (s) / yapışkanlık (i) : sıfat tamlaması bir (s) / tufan (i) : sıfat tamlaması

yırtılan ve parçalanan (s) / bir şeyler (i) : sıfat tamlaması yırtılan (i) / ve (b) / parçalanan (i) : bağlama grubu bir (s) / şey (i) : sıfat tamlaması

hiç durmadan yırtılan ve parçalanan (s) / bir şeyler (i) : sıfat tamlaması hiç durmadan (zt) / yırtılan ve parçalanan (ycik) : sıfat-fiil grubu yırtılan (i) / ve (b) / parçalanan (i) : bağlama grubu

hiç (zt) / durmadan (ycik ) : zarf-fiil grubu bir (s) / şey (i) : sıfat tamlaması

ne kadar (s) / sakin (i) : sıfat tamlaması ne (i) / kadar (e) : edat grubu

bu sokaklar (i) / ve (b) / bu kent (i) : bağlama grubu bu (s) / sokaklar (i) : sıfat tamlaması

bu (s) / kent (i) : sıfat tamlaması

ne kadar (s) / dingin (i) : sıfat tamlaması ne (s) / kadar (e) : edat grubu

bir kenti (bln) / güzelleştiren (ycik) : sıfat-fiil grubu bir (s) / kent (i) : sıfat tamlaması

çocuklara ve aşka (yt) / ölesiye (zt) / bağlanan (ycik) : sıfat-fiil grubu çocuklara (i) / ve (b) / aşka (i) : bağlama grubu

kadınları (bln) / güzelleştiren (ycik) : sıfat-fiil grubu onların (ty) / gülüşleri (tn) : belirtili isim tamlaması uzun uzun : tekrar grubu

kıvrılan (s) / sokaklar (i) : sıfat tamlaması tek (s) / yaprak (i) : sıfat tamlaması

tek tek : tekrar grubu

kırık (s) / bir cam (i) : sıfat tamlaması bir (s) / cam (i) : sıfat tamlaması

kanımın (ty) / pıhtıları (tn) : belirtili isim tamlaması güllerin (ty) / serinliği (tn) : belirtili isim tamlaması bir cellat (i) / gibi (e) : edat grubu

bir (s) / cellat (i) : sıfat tamlaması

dilimin (ty) / ucu (tn) : belirtili isim tamlaması her (s) / sözcük (i) : sıfat tamlaması

okuduğum (s) / bütün kitaplar (i) : sıfat tamlaması bütün (s) / kitaplar (i) : sıfat tamlaması

bir uçtan bir uca (s) / yalnızlıklar (i) : sıfat tamlaması bir uçtan (i) / bir uca (i) : kısaltma grubu

bir (s) / uç (i) : sıfat tamlaması bir (s) / uç (i) : sıfat tamlaması

bulvar kahvelerinin (ty) / önü (tn) : belirtili isim tamlaması bulvar (ty) / kahveleri (tn) : belirtisiz isim tamlaması sırnaşık (s) / aydınlar (i) : sıfat tamlaması

arabesk (s) / hüzünler (i) : sıfat tamlaması bir (s) / gazete sayfası (i) : sıfat tamlaması

gazete (ty) / sayfası (tn) : belirtisiz isim tamlaması sereserpe (s) / bir yosma (i) : sıfat tamlaması bir (s) / yosma (i) : sıfat tamlaması

ne (s) / zaman (i) : sıfat tamlaması vurulduğun (s) / yer (i) : sıfat tamlaması kızgın bir halka (i) / ol- (yf) : birleşik fiil kızgın (s) / bir halka (i) : sıfat tamlaması bir (s) / halka (i) : sıfat tamlaması

o (s) / sokak (i) : sıfat tamlaması böyle (s) / şey (i) : sıfat tamlaması

bir sırtlanın (ty) / dalgın duruşu (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / sırtlan (i) : sıfat tamlaması

dalgın (s) / duruş (i) : sıfat tamlaması

her (s) / sözcük (i) : sıfat tamlaması

zaptedilmez (s) / bir kırma isteği (i) : sıfat tamlaması bir (s) / kırma isteği (i) : sıfat tamlaması

kırma (ty) / isteği (tn) : belirtisiz isim tamlaması dizginlerini koparan (s) / bir at (i) : sıfat tamlaması dizginlerini (bln) / koparan (ycik) : sıfat-fiil grubu bir (s) / at (i) : sıfat tamlaması

soluksoluğa (i) / kal- (yf) : birleşik fiil her (s) / sonbahar (i) : sıfat tamlaması ne (s) / zaman (i) : sıfat tamlaması hoşgörülü (i) / ol- (yf) : birleşik fiil bir (s) / yolculuk (i) : sıfat tamlaması aklıma (i) / düş- (yf) : birleşik fiil

bütün (s) / gençliğim (i) : sıfat tamlaması geçip (f) / git- (yf) : birleşik fiil

vazgeçemediğim (s) / bir şeyler (i) : sıfat tamlaması bir (s) / şeyler (i) : sıfat tamlaması

vazgeçeme- : birleşik fiil

hangi (s) / duvar (i) : sıfat tamlaması hangi (s) / kent (i) : sıfat tamlaması

bir dostun vurulduğu (s) / yer (i) : sıfat tamlaması bir dostun (ty) / vurulduğu (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dost (i) : sıfat tamlaması

geri (i) / al- (yf) : birleşik fiil

yangınlar çıksın (i) / diye (e) : edat grubu bütün (s) / ışıklar (i) : sıfat tamlaması

sorduğum (s) / hiçbir soru (i) : sıfat tamlaması hiçbir (s) / soru (i) : sıfat tamlaması

geri (i) / al- (yf) : birleşik fiil ey (ü) / sokak (i) : ünlem grubu

dilimin (ty) / ucu (tn) : belirtili isim tamlaması her (s) / sözcük (i) : sıfat tamlaması

bir (s) / gök (i) : sıfat tamlaması bir (s) / sağnak (i) : sıfat tamlaması

bu (s) / kirli ve yapışkan sessizlik (i) : sıfat tamlaması kirli ve yapışkan (s) / sessizlik (i) : sıfat tamlaması kirli (i) / ve (b) / yapışkan (i) : bağlama grubu ne kadar (s) / sakin (i) : sıfat tamlaması

ne (i) / kadar (e) : edat grubu

sokaklar, (i) / kent (i) / ve (b) / bütün yeryüzü (i) : bağlama grubu bütün (s) / yeryüzü (i) : sıfat tamlaması

ipince bir su (i) / gibi (e) : edat grubu ipince (s) / bir su (i) : sıfat tamlaması bir (s) / su (i) : sıfat tamlaması

gecenin (ty) / tenha göğü (tn) : belirtili isim tamlaması tenha (s) / gök (i) : sıfat tamlaması

çekip (f) / git- (yf) : birleşik fiil

sessiz (i) / ve (b) / kimliksiz (i) : bağlama grubu sesime ses veren (i) / ol- (yf) : birleşik fiil

sesime (yt) / ses (bsn) / veren (ycik) : sıfat-fiil grubu

DAĞ

Bir dağın tarihi nasıl yazılır kurt, kuş ve çakal sesleriyle mi yoksa uçurumların uğultusunda bir çoban yalnızlığıyla mı Nasıl yazılır bir dağın tarihi Çınarların köknarların dilini gelip anlatır mı o yaşlı bilge serer mi yalnızlığın atlasını bir ceylan postu gibi önümüze Bir dağın tarihi nasıl yazılır Sevinç ve keder aynı patikada geyik sesleri tutmuştur kayalıkları Eşkiya sessizliği bir yamaçta öteki yamaçta ateşböcekleri Bir dağın tarihi nasıl yazılır Ozanlar anlatır belki yine de dağın ruhunu, soluk alışlarını

Birer aşiretmiş eskiden onlar sevda türküleriyle yaşarlarmış Bir dağın tarihi nasıl yazılır Gelip yine efsaneye bağlanır ne kadar anlatılsa da yaşanan Aşklar birer efsanedir şimdi dağ dorukları birer efsanedir Nasıl yazılır bir dağın tarihi

Uğultular burgaçlanırken varoşlarda kimliği saklı kalandı o, ve bir kentin karnında patlayacak vakteriştiğinde acı dinecek aşklar kalacak yalnızca Bir dağın hayatı nasıl yazılır Nasıl yazılır bir dağın tarihi (ki dağ mıdır bunca anlattığım) Ömürler yetmiyor ve hep eksik kalıyor bir şeyler Bir dağın şiiri nasıl yazılır

bir dağın (ty) / tarihi (i) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

kurt, kuş ve çakal sesleri (i) /+(y)le (e) : edat grubu

kurt, kuş ve çakal (ty) / sesleri (tn) : belirtisiz isim tamlaması kurt, (i) / kuş (i) / ve (b) / çakal (i) : bağlama grubu

uçurumların (ty) / uğultusu (tn) : belirtili isim tamlaması bir çoban yalnızlığı (i) /+(y)la (e) : edat grubu

bir (s) / çoban yalnızlığı (i) : sıfat tamlaması

çoban (ty) / yalnızlığı (tn) : belirtisiz isim tamlaması bir dağın (ty) / tarihi (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

çınarların (ty) / köknarların (ty) / dili (tn) : belirtili isim tamlaması o (s) / yaşlı bilge (i) : sıfat tamlaması

yaşlı (s) / bilge (i) : sıfat tamlaması

yalnızlığın (ty) / atlası (tn) : belirtili isim tamlaması bir ceylan postu (i) / gibi (e) : edat grubu

bir (s) / ceylan postu (i) : sıfat tamlaması

ceylan (ty) / postu (tn) : belirtisiz isim tamlaması bir dağın (ty) / tarihi (i) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

sevinç (i) / ve (b) / keder (i) : bağlama grubu aynı (s) / patika (i) : sıfat tamlaması

geyik (ty) / sesleri (tn) : belirtisiz isim tamlaması eşkiya (ty) / sessizliği (tn) : belirtisiz isim tamlaması bir (s) / yamaç (i) : sıfat tamlaması

öteki (s) / yamaç (i) : sıfat tamlaması

bir dağın (ty) / tarihi (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

dağın (ty) / ruhu, (tn) / soluk alışları (tn) : belirtili isim tamlaması soluk (i) / al- (yf) : birleşik fiil

birer (s) / aşiret (i) : sıfat tamlaması sevda türküleri (i) /+(y)le (e) : edat grubu

sevda (ty) / türküleri (tn) : belirtisiz isim tamlaması bir dağın (ty) / tarihi (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

ne (i) / kadar (e) : edat grubu

birer (s) / efsane (i) : sıfat tamlaması

dağ (ty) / dorukları (tn) : belirtisiz isim tamlaması birer (s) / efsane (i) : sıfat tamlaması

bir dağın (ty) / tarihi (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması

uğultular (öcik) / varoşlarda (yt) / burgaçlanırken (ycik) : zarf-fiil grubu kimliği (bln) / saklı (zt) / kalan (ycik) : sıfat-fiil grubu

bir kentin karnında patlayacak vakte (yt) / [e]riştiğinde (ycik) : zarf-fiil grubu bir kentin karnında patlayacak (s) / vakit (i) : sıfat tamlaması

bir kentin karnında (yt) / patlayacak (ycik) : sıfat-fiil grubu bir kentin (ty) / karnı (tn) : belirtili isim tamlaması

bir (s) / kent (i) : sıfat tamlaması

bir dağın (ty) / hayatı (tn) : belirtili isim tamlaması bir (s) / dağ (i) : sıfat tamlaması