KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA, KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA, ABSORBSİYON VE DEPOLAMA ABSORBSİYON VE DEPOLAMA

(1)

KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA, KÖKLER: TOPRAĞA BAĞLAMA,

ABSORBSİYON VE DEPOLAMA ABSORBSİYON VE DEPOLAMA

 Tohum sürerken gelişen ilk kök (kökcük =radikula), Tohum sürerken gelişen ilk kök (kökcük =radikula),

primer kök toprağın içine aşağıya doğru büyür. Havuç ve primer kök toprağın içine aşağıya doğru büyür. Havuç ve

karahindiba (

karahindiba ( Taraxacum officinale Taraxacum officinale ) gibi bir çok dikotilde ) gibi bir çok dikotilde Ana kök

Ana kök ( kazık kök) ( kazık kök) sistemi gelişir (Şekil 17- 7a) sistemi gelişir (Şekil 17- 7a)

 otlar ve palmiyeler gibi monokotillerde primer kök daha otlar ve palmiyeler gibi monokotillerde primer kök daha sonra ölür ve gövdenin taban kısmından bir çok yeni kök sonra ölür ve gövdenin taban kısmından bir çok yeni kök çıkar. Bu sekonder kökler yaklaşık aynı büyüklüktedir ve çıkar. Bu sekonder kökler yaklaşık aynı büyüklüktedir ve

saçak kök

saçak kök sistemini meydana getirir (Şekil 17- 7b). sistemini meydana getirir (Şekil 17- 7b).

(2)

(3)

(4)

 ŞEKİL 17- 4 Bitki yüzeyini saran örtü dokuları( Dermal doku). ŞEKİL 17- 4 Bitki yüzeyini saran örtü dokuları( Dermal doku).

(a) Genç kök ve sürgünün epidermisi tek sıralı hücre tabakasıdır.

Zenya yaprağında olduğu gibi epidermisin üstü su geçirmez Zenya yaprağında olduğu gibi epidermisin üstü su geçirmez

mumsu kutikula ile örtülmüş ve epidermis hücrelerin bazısı tüyleri mumsu kutikula ile örtülmüş ve epidermis hücrelerin bazısı tüyleri meydana getirmiştir.(b) odunsu kök ve gövdelerde yoğun, kalın ve meydana getirmiştir.(b) odunsu kök ve gövdelerde yoğun, kalın ve

su geçirmez periderm ( en koyu bölgeler) birçok ince çeperli su geçirmez periderm ( en koyu bölgeler) birçok ince çeperli

mantar hücresinden oluşmuştur

mantar hücresinden oluşmuştur . .

(5)

ŞEKİL 17-9 Kök tüyleri(emici tüyler)

ŞEKİL 17-9 Kök tüyleri(emici tüyler) . Resimde görülen marul bitkisine . Resimde görülen marul bitkisine ait süren kökteki emici tüyler, topraktan su ve minerallerin

ait süren kökteki emici tüyler, topraktan su ve minerallerin absorbsiyon yüzeyini oldukça arttırırlar

absorbsiyon yüzeyini oldukça arttırırlar ŞEKİL 17- 10 Yan kökler

ŞEKİL 17- 10 Yan kökler Yan kökler vaskular silindirin endıştaki Yan kökler vaskular silindirin endıştaki

tabakasından dışa doğru meydana gelir. Bu yan kökün merkez ekseni tabakasından dışa doğru meydana gelir. Bu yan kökün merkez ekseni hemen vaskular dokulara farklılaşır.

hemen vaskular dokulara farklılaşır.

(6)

GÖVDELER IŞIĞA GÖVDELER IŞIĞA

UZANIRLAR UZANIRLAR

 Kökler gibi gövdelerde genç sürgünün en Kökler gibi gövdelerde genç sürgünün en uçunda yer alan apikal meristemde aktif uçunda yer alan apikal meristemde aktif

olarak bölünen hücrelerin küçük bir olarak bölünen hücrelerin küçük bir

grubundan gelişirler grubundan gelişirler

 Apikal meristem tepe tomurcuğun içinde yer Apikal meristem tepe tomurcuğun içinde yer alır. Terminal tomurcuk sürgünün en

alır. Terminal tomurcuk sürgünün en ucundaki yaprak

ucundaki yaprak primordia primordia ( tekil ( tekil primordiyum

primordiyum ) denilen gelişen yapraklar ile ) denilen gelişen yapraklar ile çevrilen meristem dokudan meydana gelir.

çevrilen meristem dokudan meydana gelir.

(7)

 ŞEKİL 17- 11: Genç dikotil gövdenin yapısı: Gövdenin en ucunda tepe tomurcuğu; ŞEKİL 17- 11: Genç dikotil gövdenin yapısı: Gövdenin en ucunda tepe tomurcuğu;

apikal meristem ve yaprak primordiyumu. Apikal meristemin diğer yavru hücreleri apikal meristem ve yaprak primordiyumu. Apikal meristemin diğer yavru hücreleri epidermis, korteks, öz ve vaskular dokulara farklılaşır. Genç gövde büyürken, yaprak epidermis, korteks, öz ve vaskular dokulara farklılaşır. Genç gövde büyürken, yaprak primordiyumları olğun yaprakları meydana getirir. Bununla birlikte, yaprağın gövdeye primordiyumları olğun yaprakları meydana getirir. Bununla birlikte, yaprağın gövdeye bağlandığı noktalar arasında uzayan epidermis, korteks, öz ve vaskular hücreler yaprağı bağlandığı noktalar arasında uzayan epidermis, korteks, öz ve vaskular hücreler yaprağı dışa doğru iter. Yan tomurcuk( Lateral tomurcuk), meristem dokunun bir kısmı, her bir dışa doğru iter. Yan tomurcuk( Lateral tomurcuk), meristem dokunun bir kısmı, her bir yaprak ile gövde arasında kalır. Yan tomurcuklar dalların iç tarafına doğru sürebilir.

yaprak ile gövde arasında kalır. Yan tomurcuklar dalların iç tarafına doğru sürebilir.

Yaprak ve yan tomurcukların sürdüğü yerlerde nodlar yerleşmiştir. Nodlar arasındaki sade Yaprak ve yan tomurcukların sürdüğü yerlerde nodlar yerleşmiştir. Nodlar arasındaki sade olan kısımlar internoddur. Şekilde görüldüğü gibi vaskular demetler, ayçiçeği gibi dikotil olan kısımlar internoddur. Şekilde görüldüğü gibi vaskular demetler, ayçiçeği gibi dikotil bir bitkide halka şeklinde dizilmiştir

bir bitkide halka şeklinde dizilmiştir

(8)

Gövde dalları lateral tomurcuklardaki Gövde dalları lateral tomurcuklardaki meristematik hücrelerden meydana gelir meristematik hücrelerden meydana gelir

 Dallar lateral tomurcuklardan meydana gelir. Lateral Dallar lateral tomurcuklardan meydana gelir. Lateral tomurcuk gövde büyürken apikal meristem tarafından tomurcuk gövde büyürken apikal meristem tarafından geride bırakılan dorman meristem hücreleri yığınıdır.

geride bırakılan dorman meristem hücreleri yığınıdır.

 Konifer ve çok yıllık dikotiller her yıl gövdelerini daha Konifer ve çok yıllık dikotiller her yıl gövdelerini daha kalın ve kuvvetli yaparak yüzyıldan fazla yaşayabilirler.

kalın ve kuvvetli yaparak yüzyıldan fazla yaşayabilirler.

Kalınlaşan gövdede bu sekonder büyüme iki yan Kalınlaşan gövdede bu sekonder büyüme iki yan

meristemdeki hücre bölünmesinin bir sonucudur;

meristemdeki hücre bölünmesinin bir sonucudur; vaskular vaskular kambiyum

kambiyum ve mantar kambiyumu ve mantar kambiyumu ( Şekil 17-13) ( Şekil 17-13)

(9)

ŞEKİL 17-12 Dallar nasıl oluşur ?

ŞEKİL 17-12 Dallar nasıl oluşur ? Gövdenin dallarında büyüyen yan tomurcuklar Gövdenin dallarında büyüyen yan tomurcuklar

gövdenin en dış yüzeyinde yerleşmiştir. Her tip bitkinin benzer yapıdaki nod ve

internodlarına yerleşen tomurcuk apikal meristemi dış tarafa doğru büyüyen

dalı meydana getirir. Bununla birlikte, korteks hücreleri süren tomurcukta

vaskular dokular farklılaşır ve gövdenin vaskular sistemi ile de bağlantılıdır

(10)

ŞEKİL 17-13 Dikotil gövdede sekonder büyüme.

ŞEKİL 17-13 Dikotil gövdede sekonder büyüme. a) dikotil gövdenin primer büyümesi( sol) ve erken a) dikotil gövdenin primer büyümesi( sol) ve erken devrede sekonder büyümesi(sağ), b) sekonder büyüme sırasında vaskular demetin anatomik olarak devrede sekonder büyümesi(sağ), b) sekonder büyüme sırasında vaskular demetin anatomik olarak detayları. Primer ksilem ve floem arasında vaskular kambiyum meydana gelir.Vaskular kambiyum detayları. Primer ksilem ve floem arasında vaskular kambiyum meydana gelir.Vaskular kambiyum hücreleri bölününce iç tarafa doğru sekonder ksileme farklılaşır. Kambiyum hücreleri dışa doğru hücreleri bölününce iç tarafa doğru sekonder ksileme farklılaşır. Kambiyum hücreleri dışa doğru sekonder floeme farklılaşır. Ksilem ve öz her zaman gövdenin iç kısmında olduğundan yeni oluşan sekonder floeme farklılaşır. Ksilem ve öz her zaman gövdenin iç kısmında olduğundan yeni oluşan sekonder ksilem , kambiyum, floem ve tüm dış taraftaki dokular dışa doğru artarken gövdenin çapı sekonder ksilem , kambiyum, floem ve tüm dış taraftaki dokular dışa doğru artarken gövdenin çapı da artar. Mantar kambiyumu gövdenin dış tarafını çeviren mantar hücrelerinden meydana gelir

da artar. Mantar kambiyumu gövdenin dış tarafını çeviren mantar hücrelerinden meydana gelir

(11)

ŞEKİL 17-14 Tipik dikotil yaprağının yapısı.

ŞEKİL 17-14 Tipik dikotil yaprağının yapısı. Epidermis hücreleri kloroplast içermez ve kloroplast Epidermis hücreleri kloroplast içermez ve kloroplast içeren mezofil hücrelerine güneş ışığının geçmesine izin verecek şekilde şeffaftır. Tüm fotosentetik içeren mezofil hücrelerine güneş ışığının geçmesine izin verecek şekilde şeffaftır. Tüm fotosentetik hücrelere ve mezofil hücrelerine havadan yaprağa doğru CO

hücrelere ve mezofil hücrelerine havadan yaprağa doğru CO

₂₂

’ in difüzyonunu sağlamak için dağınık ve ’ in difüzyonunu sağlamak için dağınık ve açık olarak yerleşmiş epidermisteki delikler stomalardır( gözenek

açık olarak yerleşmiş epidermisteki delikler stomalardır( gözenek

 YAPRAKLAR: DOĞANIN IŞIK KOLLEKTÖRLERİ

(12)

ŞEKİL 17-15 Transpirasyon su hareketini sağlayan güçtür

(13)

ŞEKİL 17-16 Çiçeksiz bir bitki olan eğreltinin yaşam döngüsü

ŞEKİL 17-16 Çiçeksiz bir bitki olan eğreltinin yaşam döngüsü : Yaşamlarının farklı dönemlerinde çok hücreli : Yaşamlarının farklı dönemlerinde çok hücreli haploid ve çok hücreli diploid “ yetişkin ” organizmalar meydana getiren tüm bitkiler içinde tipik

haploid ve çok hücreli diploid “ yetişkin ” organizmalar meydana getiren tüm bitkiler içinde tipik döl almaşı döl almaşı eğreltilerin yaşam döngüsünde bulunmuştur. n harfi haploid safhayı ve 2n diploid safhayı göstermektedir.

eğreltilerin yaşam döngüsünde bulunmuştur. n harfi haploid safhayı ve 2n diploid safhayı göstermektedir.

Eğreltinin yapraklarının alt tarafındaki kahverengimsi yığınlar halinde gördüğünüz sporangiadır

(14)

ŞEKİL 17. 17: Bir çiçekli bitkinin yaşam döngüsü:

ŞEKİL 17. 17: Bir çiçekli bitkinin yaşam döngüsü: Bu döngü eğreltinin yaşam döngüsü ile aynı Bu döngü eğreltinin yaşam döngüsü ile aynı temel devreler gösteriyorsa da, haploid safha çok daha küçüktür ve diploid bitkiden bağımsız temel devreler gösteriyorsa da, haploid safha çok daha küçüktür ve diploid bitkiden bağımsız olarak yaşayamaz

olarak yaşayamaz

(15)

ŞEKİL 17- 18 Tam çiçek:

ŞEKİL 17- 18 Tam çiçek: a) tam bir çiçek dört kısma sahiptir: sepaller, petaller, stamenler( erkek üreme a) tam bir çiçek dört kısma sahiptir: sepaller, petaller, stamenler( erkek üreme organı) ve en az bir tane karpel (dişi üreme organı). Şekilde tam bir dikotil çiçek çizilmiştir. b)

organı) ve en az bir tane karpel (dişi üreme organı). Şekilde tam bir dikotil çiçek çizilmiştir. b) Zambak tam bir monokotil çiçektir ve petale benzeyen 3 sepali, 3 petali, altı stameni ve üç birleşmiş Zambak tam bir monokotil çiçektir ve petale benzeyen 3 sepali, 3 petali, altı stameni ve üç birleşmiş karpelden meydana gelir. Her stamen filamentin ucunda anteri taşır. Karpeller çiçeğin tabanında karpelden meydana gelir. Her stamen filamentin ucunda anteri taşır. Karpeller çiçeğin tabanında ovaryumu saklamış, dışarıya doğru uzun stilusu ve sonunda yuvarlak stigmayı meydana getirir.

ovaryumu saklamış, dışarıya doğru uzun stilusu ve sonunda yuvarlak stigmayı meydana getirir.

Anterler muhtemelen kendi-kendini pollinasyonu engellemek için stigmadan daha aşağıdadır. Polen Anterler muhtemelen kendi-kendini pollinasyonu engellemek için stigmadan daha aşağıdadır. Polen kolayca anterden stigma üzerine düşemez.

kolayca anterden stigma üzerine düşemez.

(16)

 ŞEKİL 17-20 Rüzgarla tozlaşan ŞEKİL 17-20 Rüzgarla tozlaşan çiçek

çiçek. Birçok ot ve orman . Birçok ot ve orman ağaçlarının çiçekleri rüzgar ağaçlarının çiçekleri rüzgar aracılığı ile tozlaşırlar. Petaller aracılığı ile tozlaşırlar. Petaller normal olarak küçülmüş veya normal olarak küçülmüş veya yoktur.

yoktur.

 ŞEKİL 17-19 Bazı çiçekler ayrı erkek ve dişi ŞEKİL 17-19 Bazı çiçekler ayrı erkek ve dişi çiçeğe sahiptirler

çiçeğe sahiptirler.Sakız kabağının dişi(solda) ve .Sakız kabağının dişi(solda) ve erkek(sağda) çiçeği. Erkek çiçeğin poleni böcek erkek(sağda) çiçeği. Erkek çiçeğin poleni böcek aracılığı ile dişi çiçeğe taşındığında döllenme aracılığı ile dişi çiçeğe taşındığında döllenme gerçekleştiğinden, hem erkek hem de dişi çiçeğin gerçekleştiğinden, hem erkek hem de dişi çiçeğin aynı birey üstünde meydana geldiği çiçeklerde aynı birey üstünde meydana geldiği çiçeklerde kendi- döllenmeden sakınmak için dişi ve erkek kendi- döllenmeden sakınmak için dişi ve erkek çiçek farklı zamanlarda olgunlaşırlar.

çiçek farklı zamanlarda olgunlaşırlar.

(17)

ŞEKİL 17-21 Arıya nektarın yolunu gösteren UV örnekleri.

ŞEKİL 17-21 Arıya nektarın yolunu gösteren UV örnekleri. Renk spektrumu a) insan ve b) arılar Renk spektrumu a) insan ve b) arılar için, mavi, yeşil ve sarı birbirlerine yakın fakat sınırları farklıdır. İnsanlar arıların görmediği kırmızıya için, mavi, yeşil ve sarı birbirlerine yakın fakat sınırları farklıdır. İnsanlar arıların görmediği kırmızıya duyarlıdır. Arılar da insanların göremeyeceği UV ışığını görebilirler. Birçok çiçeğin gün ışığı (a) ve UV duyarlıdır. Arılar da insanların göremeyeceği UV ışığını görebilirler. Birçok çiçeğin gün ışığı (a) ve UV ışık (b) altındaki renk görüntüsü farklıdır. Arılar UV örneklerini görebildiklerinden nektar ve polen ışık (b) altındaki renk görüntüsü farklıdır. Arılar UV örneklerini görebildiklerinden nektar ve polen içeren çiçeğin merkezine yönelirler

içeren çiçeğin merkezine yönelirler

(18)

ŞEKİL 17- 22 Bir taşıyıcının polen toplaması

ŞEKİL 17- 22 Bir taşıyıcının polen toplaması a) Katırtırnağı çiçeğinde, arı üst ve alt petallerin a) Katırtırnağı çiçeğinde, arı üst ve alt petallerin birleştiği yerin yakınındaki nektarı bulur. b) Arının ağırlığı petalin dibini döndürür stamenler açığa birleştiği yerin yakınındaki nektarı bulur. b) Arının ağırlığı petalin dibini döndürür stamenler açığa çıktığından arının arka tarafındaki tüyler polenler ile kaplanır. Arı polenleri diğer bir çiçeğin olgunlaşan çıktığından arının arka tarafındaki tüyler polenler ile kaplanır. Arı polenleri diğer bir çiçeğin olgunlaşan stigması üzerine bırakır.

stigması üzerine bırakır.

(19)

ŞEKİL 17-24 Bir çiçeğin polinasyonu ve döllenmesi.

ŞEKİL 17-24 Bir çiçeğin polinasyonu ve döllenmesi. (1) polen tanesi yapışkan stigmanın üzerine (1) polen tanesi yapışkan stigmanın üzerine yerleşir ve çimlenir. (2) polen tüpü uzar, stilusun içindeki delikten geçerek polen tüpü hücresinin yerleşir ve çimlenir. (2) polen tüpü uzar, stilusun içindeki delikten geçerek polen tüpü hücresinin sitoplazması içindeki sperm hücreleri de bu yolu takip eder. (3) ovule ulaşınca, embriyo kesesine ulaşınca sitoplazması içindeki sperm hücreleri de bu yolu takip eder. (3) ovule ulaşınca, embriyo kesesine ulaşınca tüp bozulur ve tüp hücresi nükleusu( vejetatif hücre nükleusu) parçalanır. Spermlerden biri primer tüp bozulur ve tüp hücresi nükleusu( vejetatif hücre nükleusu) parçalanır. Spermlerden biri primer endosperm hücresine girer ve oradaki 2 endosperm çekirdeği ile birleşerek triploid hücreyi meydana endosperm hücresine girer ve oradaki 2 endosperm çekirdeği ile birleşerek triploid hücreyi meydana getirir. Diğer sperm daha sonra içinde yeni embriyonik bitkinin gelişeceği zigotu oluşturmak için getirir. Diğer sperm daha sonra içinde yeni embriyonik bitkinin gelişeceği zigotu oluşturmak için yumurta hücresini döller. Embriyo kesesinin diğer hücreleri parçalanır.

yumurta hücresini döller. Embriyo kesesinin diğer hücreleri parçalanır.

(20)

ŞEKİL 17-25 Meyve ve tohumların gelişimi:

ŞEKİL 17-25 Meyve ve tohumların gelişimi: Çiçeğin çeşitli kısımlarının içinde meyve ve Çiçeğin çeşitli kısımlarının içinde meyve ve tohum gelişir. En dış kısımdaki ovaryum çeperleri olgunlaşırken meyvenin etli, sulu veya kuru tohum gelişir. En dış kısımdaki ovaryum çeperleri olgunlaşırken meyvenin etli, sulu veya kuru olan çok çeşitli meyve kısmını meydana getirirken ovul embriyo kesesinin etrafını çevirerek olan çok çeşitli meyve kısmını meydana getirirken ovul embriyo kesesinin etrafını çevirerek tohum kabuğunu oluşturur. Meyve ve tohum ana sporofit bitkinin dokularından oluşmuştur.

tohum kabuğunu oluşturur. Meyve ve tohum ana sporofit bitkinin dokularından oluşmuştur.

Tohumun içindeki triploid endosperm hücresi tekrar tekrar bölünerek ana bitkiden besinleri Tohumun içindeki triploid endosperm hücresi tekrar tekrar bölünerek ana bitkiden besinleri absorblayan ve tohum içinde besin depolayan endospermi meydana getirir. Sonuç olarak, aynı absorblayan ve tohum içinde besin depolayan endospermi meydana getirir. Sonuç olarak, aynı zamanda tohumun içindeki zigot embriyoyu meydana getirir

zamanda tohumun içindeki zigot embriyoyu meydana getirir

(21)

ŞEKİL 17- 26 Tohum gelişimi

ŞEKİL 17- 26 Tohum gelişimi . a) Meydana gelen tohumda, ana bitkiden kendi büyümesi için . a) Meydana gelen tohumda, ana bitkiden kendi büyümesi için yakıt olan besinleri absorblayarak ilk önce endosperm gelişir. b) Monokotil ve dikotil tohum yakıt olan besinleri absorblayarak ilk önce endosperm gelişir. b) Monokotil ve dikotil tohum kotiledon sayısı ve endospermin durumu bakımından farklıdırlar.

kotiledon sayısı ve endospermin durumu bakımından farklıdırlar.

(22)

(23)

Prof. Dr. A. Sülün ÜSTÜN

Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

( Ders Notları) ( Ders Notları)

BİY 102 GENEL BİYOLOJİ II

(24)

 Kaynaklar Kaynaklar

 Audesirk, T. and Audesirk, G. (1999 Audesirk, T. and Audesirk, G. (1999 ) Biology, Life on Earth ) Biology, Life on Earth . . Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey#

Fifth Edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey#

 Campbell, N.A. & Reece, J.B. Biyoloji. Campbell, N.A. & Reece, J.B. Biyoloji. Altıncı baskıdan çeviri. Altıncı baskıdan çeviri.

Çeviri editörleri: Prof. Dr. Ertunç GÜNDÜZ, Prof. Dr. Ali Çeviri editörleri: Prof. Dr. Ertunç GÜNDÜZ, Prof. Dr. Ali

DEMİRSOY, Prof. Dr. İsmail TÜRKAN, Palme Yayıncılık, 2006 DEMİRSOY, Prof. Dr. İsmail TÜRKAN, Palme Yayıncılık, 2006