<r
■ ,
3 AĞUSTOS 1989
3 D ÍZ I YAZILAI2
I l l l i j i i i - iinffilmlZİYA OSMAN SABA NIN "MESUT İNSANLAR FOTOĞRAFHANESİ" ADLI ÖYKÜ
KİTABINDA ŞAİRİN ÇOCUKLUĞU, YENİ YETMELİĞİ, GENÇLİK
GÜNLERİNİ, AŞKI VE MUTLULUK ÖZLEMLERİNİ İZLEYEBİLİRİZ
0 mahalle,o
ev, o duyaılık
Yazarı:
SELİM llE R jt
İ ç i ^ T s u z a n
o k ta v
|2iya Osman saba nişanlısıyla
o mahalleye bir akşam vakti
gider. Sokak İçleri balıkçı ses
leriyle çınlamaktadır; sonra
kapı önlerinde buram buram
balık kızartıldığı saptanır.
Denizin bereketiyle yüz gül
dürdüğü bir orta halliler,
yoksullar mahallesidir burası
yılında İstanbul’da doğan Ziya Osman Saba bütün şiirlerinde, bütün öyküle rinde çocukluğunun gitgi de silikleşen anılarını, hep iyilikle anılagelmlş büyük lerini, sevgili kitaplarını, mektep arkadaşlarım, yaşadığı semtleri, so kakları, Tanrı ve kader karşısındaki duygula nımları dile getirmiştir,
Bazan doğup’büyüdüğü şehirden ayrılır ken, yaşanmış nice zamanın etkisiyle, bir da ha oralara geri dönmeme kaygısını adeta ölüm yalnızlığına benzetmiştir. Beyazıt’ta o günle rin Marmara Gazinosu’nun taraçasına çıkan şair, şehri bir uçtan bir uca göz alabildiğine görür. Batan günün sisleri arasında Çekme ce düzlükleri usulca kaybolur. Adalar ve bur nu biraz daha kalkıkmış gibi duran Kınalı, be ride Fenerbahçe denizin üstüne sanki bir bal kon gibi uzanmıştır. Nihayet asıl şehir, yapı lar, damlar, kubbe kubbe kabarır, minareler le fışkırır, dört bir yanı sarar. Bakırköy üzerin deki bulutlar, etekleri yandıktan sonra söndü rülmüş ağır perdeler gibi ufka asılı kalmıştır. Ziya Osman Soba bu şehirde eşsiz sevgiler, eşsiz duyarlıklar yaşadığını düşünür.
Durgun gibi gözüken, neredeyse İstanbul’ un bazı semtleri, bazı köşeleriyle sınırlı o ha yatta her sevinç, her acı inanılmazblr iç zen ginliğiyle bize armağan bırakılmıştır. Mesut İnsanlar Fotoğrafhanesi adlı ov u kitabında çocukluğu, yenlyetmeliği, gençlik günlerini, aşkı ve mutluluk özlemlerini adım adım izle yebiliriz.
Durgun gibi bir hayat... Mutlaka öyle. Beh çet Necatlgll o kadar yalın akışını şöyle çıkar tıyor “Mütareke yıllarında girip hep yatılı oku duğu Galatasaray Lisesi’ni (1931), Cumhuri yet gazetesi muhasebe servisinde çalışırken de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi (1936), bir bankadaki görevinden ayrı lınca Milli Eğitim Basımevi Tashih Bürosu şefi oldu (1945-1950), geçirdiği kalp hastalığı üze- ' rine Kadıköy’deki evinde Varlık Yayınevi işle riyle uğraştı, evinde öldü, Eyüp mezarlığına gömüldü (29 Ocak 1957),”
Şair nişanlısıyla o mahalleye bir akşam vakti gider. Sokak İçleri balıkçı sesleriyle çın lamaktadır, sonra kapı önlerinde buram buram balık kızartıldığı saptanır. Denizin bereketiy le yüz güldürdüğü bir orta halliler, yoksullar mahallesidir burası. Sonbahar akşamında gökyüzü sanki merhametle sokaklara, evlere ağır ağır eğilmektedir.
BİR BERE, BİR PARDESÜ
Şair nişanlısını o gün başında yepyeni be resi, sırtındaki ince pardesüsüyle anımsamak tadır. Şimdi o yepyeni berenin modası geç miş ve bere de elbise dolabının bir köşesine atılmıştır. Çarşıya pazara, bunca yıl sonra bu gün de giyilen pardesünün çoktan havı dökül müş, giyile giyile kendisi de eskiyip gitmiş tir. Bununla birlikte o mahalleyi her hatırla yışta sevinçler, ümitler tazelenmekte, bir kez daha dirilmektedir.
Bu çok sade bir aşktır. Genç nişanlılar büt çelerine denk kiralık ev ararlar. Günlerce, ak şamlarca İstanbul’u dolaşmışlar, sonuç elde edememişlerdir. “Hatıralar mahallesinde” Mi- sakımilli Sokağı No: 37 tam da umarsızlıkla dolup taştıkları an karşılarına çıkar. Şairin ni şanlısı köşebaşındaki evi görünce:
—Orta kat camlarında perde yok. Soralım, der.
Köşebaşındaki evin kapısı yukarı kattan çekilen iple, kendiliğindenmişçesine açılır. Kat merdiveninde bir genç kız belirir. Şairin kaygıları boş yeredir ve camlarında perde ol mayan orta kat gerçekten kiralıktır.
—Buyurun, gezin... Yalnız duvarlar bada na ister.
Oysa taşlar yeni yıkanmış, tahtalar yeni övülmüştür. Camlar daha o sabah silinmiş gi bidir. Bu eski İstanbul evinde hemen düşler kurulur:
“Ben, odayı çabucak döşüyor, şu pence re kenarına bir koltuk koyarız, soba şu köşe ye kurulur (o tarafın duvarları biraz islenmiş gibi, galiba bizden evvelkiler de sobalarını o köşeye kurmuş olacaklar), karyolamızın yeri
Deniz ve kumu işgal
etmek haksızlıktır!
Yaz aylarında turistik bölgelere yerli ve yaban cı turistler akın etti. Ege ve Güney sahillerimizdeki tüm tu ristik kentler insan kaynıyor.
Turizm konusunda pek tecrübeli olmadığınız için henüz önemli bazı eksikliklerimiz var. Örneğin tam bir temizliğe kavuşamadık. Yeterli konforu bulmak ise oldukça zor.
Bu arada haksız kazanç sağlayanlar ve zorbalık yapanlar da gözden kaçmıyor. Kuşadası’ nda gör düğüm b ir uygulamayı yazmadan edemedim. O l dukça garibime g itti.
Kuşadası’nın en önemli plajı Kadınlar Denizi’ - d ir. Bu nedenle sabahın erken saatlerinden itibaren
plaj dolmaya başlar.
A m a sabah saat kaçta giderseniz gidiniz, 1 k i lometreye yaklaşan plajda boydan boya kum lar üze rine kiralık şezlongların ve şemsiyelerin sıralandı ğım görürsünüz. Şezlongların arkası da kısa sürede dolduğu için kendi şemsiyenizi açacak ve havlu se recek yer bulmakta güçlük çekersiniz.
Siz bu sıkıntıyı çekerken parayı gözden çıkaranlar hangi saatte gelirlerse gelsinler, ön sırada hazırlan mış şezlonglara kurulma imkânına kavuşurlar.
Öğrendiğime göre Kadınlar D enizi’ nde şemsiye ve şezlong kiraya veren personelin sayısı 31 civa rında imiş. Eğer bana yanlış anlatılmamışsa 31 k i şinin de ik i patronu varmış.
Bu patronlar, devletin ve milletin kumundan pa ra kazanıyorlar. Kazanmalarına bir diyeceğimiz yok. Ama, kumu işgal etmelerine razı olmak mümkün değildir.
Plajın kumu, milletin ve devletin malıdır. Bu rayı meçhul müşteriler için daha önceden ayırma ya kimsenin hakkı yoktur. Bunun adı açıkça işgaldir.
Y etkilileri uyarmak istiyorum,
H.S.-Kuşadası
şair nişanlısını o gün başında yepyeni beresi, sırtındaki in
ce pardösusüyle anımsamaktadır, şimdi o yepyeni berenin
modası geçmiş ve bere de elbise dolabının bir köşesine atıl
mıştır. çarşıya, pazara, bunca yıl sonra bugün de giyilen par-
dösünün çoktan havı dökülmüş, giyile giyile kendisi de es
kiyip gitmiştir. Bununia birlikte o mahalleyi her hatırlayış
ta sevinçler, ümitler tazelenmekte, bir kez daha dirilmek
tedir
de şurası... Ve o bizim olacak odayı şimdiden ılık, elektriğine koyacağımız abajurla, yeşil bir aydınlık içinde görüyordum.”
Genç kızın bir de arinesi vardır. Yukarı mi safir odasına girdiklerinde dul anne:
—Sabahleyin de başka birileri gezip be ğendiler, hatta pey bile bıraktılar, fakat biz, ne dense size birden ısındık, onların peyini geri veririz artık, diyecektir.
Konturat yapılır, hemen o sonbahar akşa mı. “ Bir çocukluk oyunu mu oynadık orada?
I Sen gelin olmuştun, ben güvey. / Sen öyle
güzel; ben, daha genç, / Yepyeni, taptazeydi her şey.”
Eşyalar döşenir. Eşyaların çoğu yenidir; komodinin kapağı tuhaf bir sesle açılıp kapa nır. Birteldolap serin bir köşeye asılır, civar daki yorgancı yorganı bitirmek üzeredir. Kış on beş gün sonra gelir, soba ilk kez yanar. Şimdi şairin eşi pencereye doğru yürümüş, iki odalı küçük evin perdesini çekmiş ve dı şarıya, gece karanlığındaki sokağa bakmıştır:
—A! Kar yağıyor.
SOKAKTA HAVAGAZI FENERİ
Genç karıkoca ışığı söndürürler. Kışın ilk kar yağışı birdenbire o gecededir. Sokakta ha
vagazı fenerinin ışığı rüzgârla bir açılıp bir ka panır. Ziya Saba yağan karda sinema filmle rinin fantastik görüntülerini alımlar.kar tane leri konfetiler gibi uçuşmaktadır. Damlar be yazlanır, kuru dallar gümüşlenir. Sonra yeni den odaya dönülüp bakıldığında nikâha gön derilmiş çiçek sepetleri göz alacaktır.
—Odadan her çıkışımda, pembe koncala rın, karanfillerin geceleyin bir kat daha artmış kokusu içinde buluyordum kendimi. O koku, sofamızdan günler günü gitmemişti. Biraz aşağıda, duvardaki teldoiapta, acıkınca yiye ceğimiz yemekler, altındaki küpte, susayıp içeceğimiz su duruyordu. Ötede, bir çengele asılı duran paltom, şapkam, kapı önünde, so kağa çıkacağım zamanı bekleyen ayakkapla- rım vardı.”
Orta halli insanlar mahallesinde sevgi hay li başka duyumsanacaktır. Şair “her günkü rızkı” boynuna borç olmuş o eve girip çıkar ken, öyle lüks yapılarda, bahçeli köşklerde ya şamadığına derin bir sevinç besler. Yandaki evde çalınan radyo ya da pikapın ısrarla çal dığı parça, bir çocuğun ağlaması, gülüşme ler, elektriklerin sönerek insanların uykuya dalması, işte bunlar ayrı bir duyarlık, mutlu luk, insan sıcaklığının daha çok hissedilme sidir.
Burada zamanlar geçecektir. Bu sokağın bazı evlerine hâlâ “elektrik alınamamıştır”. Duvara asılı takvimin altında, gaz lambasının ışığında başörtülü bir kadın, işte şu pencere den görüldüğü gibi, namaza durmuştur. Bir perde aralığından görünen masada okul kitap ları, defterler durmaktadır.
Hep yoğurtçu sesleri... “Yine, denizin bol balık verdiği günler, mahalleye ilk ayak attı ğımız akşam gibi akşamlar oluyor, bahara doğru yoğurt bollanıp ucuzluyor, bütün sokak lar bu seferde yoğurtçu sesleriyle çın çın ötü yor, hava kararırken, penceremin altından, bü tün gün bağırmaktan sesleri kısılmış, yine de bağırmaya çalışan ve acı acı seslenen yoğurt çular geçiyordu.”
İlkyaz gelince mavi göklere uçurtmalar yükselir. Boş bir arsada, o zamanlar, kız ço cuklar bir aşağı bir yukarı ve ille kol kola do laşırlar, erkek çocukları askerlik, arabacılık oy narlar. Daha büyücek çocukların uçurtmaları allı yeşilliyken, küçûklerlnkiler okul defterle rinin ortasından koparılmış o bir çift yaprak tan ibaret şeytan uçurtmalarıdır. Bahar akşam ları bir pencerede, hep aynı yerde oturan ve hep aynı bakış açısına dalıp gitmiş, yüzü az solgun o genç kadın şaire bir müzedeki bir tabloyu, genç kadın tablosunu çağırıştırır...
Derken yeni evli çift mahalle dedikodula rının aşinası olur. Ayrılıklar, barışmalar, üzün tüler, huzursuzluklar, sonra yeniden umutlar, saadetler, geleceğe ilişkin tasanlar, akşam cı beyler, tıp fakültesine giden gözlüklü kız, çok boyanan ve fazla süslenip püslenen taze o sokağa, o semte bir şiirin izdüşümleri gibi akar.
Bazan bir genç ıslık çalar. Islıkla çalınan, semtin sinemasında mutlaka gösterilmiş olan bir filmin “esas şarkısı”dır. Müzeyyen Senar’- ın, Münir Nurettin’in şarkıları işitilir. Radyo son haberleri verir. Ve o zamanlar, o günler de radyo adeta büyülü bir araçtır. Radyonun son haberlerinden epey sonra bir çocuk ağ lamasını dindirmeye çalışan bir ninni başlı yor, nazar boncuklu beşiklerin gıcırtıları işi tiliyor, bir ihtiyarın tekdüze öksürüğü tramvay çanlarına kadar öyle tekdüze sürüyor.
BİR GÜN AYRILIK
"O geceler, doğan günler orada, I Kader lerin en güzelini ördü. / Misakımilli Sokağı No: 37, 1 Çocuğum orada dünyayı gördü.” Ev sa hipleriyle genç kızının ilk doğumdaki yardım ları şairi büsbütün onlara bağlar. Şimdi bu ev beş kişilik tek bir aile gibidir. Çocuğun “anne” sözcüğünü ilk söyleyeceği gün önceden he yecanla beklenir. Çocuk merdivenleri inip çı kar. Çocuk işten eve dönen babasına sesle nir. Ev sahibesi yaşlı hanım bütün bunlara ba kıp bakıp ve bütün bunlarda kendi gençliğini görerek, artık bir daha ayrılmamak temenni siyle:
—Miras hissemizden elimize bir kere ge çen para ile bu evi almakla iyi etmedik, bu yaş tan sonra bu merdivenleri inip çıkmak bana güç geliyor, burayı satıp, Erenköy tarafların da şöyle bahçeli, düzayak bir ev alsak, siz de yine bizim kiracımız olursunuz, demektedir.
Ne var ki “kanun çıkınca” rüya ansızın so na erecektir, hem de bütün mahallede. Kırk yıllık kiracıyla ev sahibinin arasını açan kira kanunudur. Şair dul ev sahibesine ne o za man, ne şimdi kırgındır. Ama pahalılaşan ha yat, orta hailinin, hele yoksulun birdenbire çö ken küçücük bütçesi, bütün güzellikleri, bü tün incelikleri silip süpürecektir. Çocuk, o kü çük çocuk, ev sahibesi teyzesince merdiven başında kucaklanmayı, yine eskisi gibi kuca ğa alınmayı nafile bekler. Sokak boyu evler de, akşam olmayagörsün, ev sahibi-kiracı pa tırtıları, kavgalar, bağırtılar bitmek bilmez. Ora da yaşayan küçük mutlulukların insanlarını, ister kiracı, ister ev sahibi olsun, kanun çıkar tıcıların hiç düşünmediği, belki de çoktan unuttukları, çoktan beridir hatırlamadıkları or
tadadır Sam yeli esmiş, bütün evlere hırs çök
müş, sokağın insanları tanınmaz kişiler olup çıkmıştır.
“Söz birliği etmiş şimdi saksılar, perdeler, / Elektrik lambasıyle değiştirilen fener. I O so kağa ne zaman yolum düşse, bir ses: / Gün ler geçti, geçti, geçti... der.”
Fakat o eşsiz şair için hâlâ mevsimler, ilk kar, ilk saadet, genç nişanlının beresi, allı ye şilli uçurtmalar, günler geceler, ıslıkla çalınan ve bir filmin esas şarkısı olan parça, hırslar dan, tamahtan, dargınlıklardan elbette çok da ha fazla hatırlanmaya değerdir. Bir öykü, bir şiir bize bugün de yalnız iyiliği söylüyor, söz veriyor.
YARIN:
HAYATIN BOŞ YUVASINDA
¿na
■ K
511 4 4 1 0 (1 5 h a t)- 5 2 7 4 2 0 8A V U K A T IN IZ
Bu ilgisizlik
neden?
Ülkemize istediğimiz sa yıda turist gelmediğinden ya kınıyoruz. Tabii ki, gelmez!.. Bu yaz başımdan geçen bir olayı anlatacağım;
Ailece Ege’de geziye çık tık. Kuşadası'ndan dönüşte Efes’e uğradık, Efes’i gezme ye başlamadan önce tuvale te girmek istedim. Tuvaletin önündeki bekçi,
— Hanımefendi, siz T ürk müsünüz? Dedi.
— Eve t, dedim. — İçeride su akmıyor, tedbirli girin, dedi.
İçeriye girdiğimde, birçok turist vardı ve hepsi ellerini yıkamak için su arıyorlardı. Tuvaletler çok kötü kirlen mişti. Birisi hemen burnunu tutarak dışarıya çıktı. B ir T ü rk olarak çok utandım, ben de hemen dışarıya çık tım. Bekçiye,
— Bu ne rezalet, içeride herkes su arıyor, dedim.
— Ne yapabiliriz, yani be lediye reisi suyu kestiriyor, dedi.
— Parayı almasını biliyor sunuz, neden bir depo yap tırmıyorsunuz? Dedim ve ayrıldım. Yöneticiler neden bu kadar ilgisiz?
S.Baş— Bursa
İngilizlere vize koyma
kararım destekliyorum
İngiltere’ nin T ü rk vatandaşlarına vize koym a sını ve İngiltere Dışişleri Bakan Yardımcısı Lynda
Chalker’m bu konudaki demeçlerini ilg i ve üzün tüyle izledim. Bayan Cbaiker diyor ki;
“ İngiltere'de ekonomik sığınma imkânları ara maya gelen T ürk vatandaşlarının sayısında birden bire ve çok büyük artış oldu. Bu bizi endişelen dirdi. Bu yüzden makul bir vize sistemi konulma sı gerektiğine inandık. Bunun tersi olsaydı, emi nim ki T ü rk yetkililer de aynı şekilde tepki göste rirlerdi.”
• PEK ÇOK İNGİLİZ TÜRKİYE’DE ÇALIŞMA İMKÂNI ARIYOR_____
Bayan Cbaiker habersiz o la b ilir, ama sayıları kesinlikle bilinmemekle birlikte pek çok İng iliz, İ n giltere’ deki işsizliğin etkisiyle ülkelerinin dışında iş imkânları arıyor. Bunların b ir bölüm ü, şu anda Türkiye’ de çok kârlı b ir endüstri haline gelmiş İn gilizce öğretimi alanında ve b ir bölümü de yaz ay larında turizm endüstrisinde çalışmak amacıyla tu rist pasaportuyla T ü rkiye ’ye geliyorlar. Üstelik ça lışma izni olmaksızın, vergisiz kazançlarıyla kendi ülkelerindekinden çok daha rahat b ir yaşam sürü yorlar.
İnsanların serbest bir biçimde değişik kü ltü r ve ülkelerde yaşabilmeleri özgürlüğüne sahip olm aları düşüncesine inanıyorum . Am a dünyada serbestçe dolaşabilme ve çalışabilme hakkı yalnızca gelişmiş Batı ülkelerinin beyaz tenli, m utlu vatandaşlarının tekelinde olm am alıdır. Bu nedenle T ü rk hüküm eti nin İngiliz vatandaşlarına vize koyması kararını, üzü lerek de olsa destekliyorum.
Kaya Ertunç-Fatih
Arazi sizin olmayacak
Babamla amcam, dedem izden kalm a araziyi b ö lüşm üşler. Daha sonra 1967’de kadastro çalışm aları yapılm ış ve am cam a a it p a rs e lle r am cam ın o ğ u lla n adına tapuda te s c il e d ilm iş. A m cam ın o ğ u lla n yurt dışında bulunuyor ve bu yerleri o tarihlerden beri biz- le r ekip biçiyoruz. A ncak k e n d is i yurda dönerek bu ye rle ri bizden alm ak isteye cekm iş.Ş im di bu yerleri biz yıllardır ekip b içtiğ im ize göre biz sah ip olmak istiyo ruz. G ene duyduğum uza g ö re yeni b ir kanun çıkm ış, b ir araziyi y irm i yıldan faz la kullananlar onun s a h ib i olurlarm ış. Ben de y ılla r d ır kullandığım bu ara zin in sa h ib i o la b ilir m iyim ?
N .B .— Konya Sizin bahsettiğiniz kanun yeni bir kanun değil. M edeni Kanunun 639. m addesinden söz ed iyorsu nuz ama bu madde size d ü şünd üğü nü z gib i bir hak vermiyor. Bu maddeye göre:
"Tapu sicilinde kayıtlı olmayan bir gayri menkulü ihtilafsız ve aralıksız yirm i sene m üddetle ve maliki sıfatı ile elinde bulundurm uş olan kimse o gayri menkulün kendi mülkü olmak üzere te sc ili talebin de b ulunabilir."
işte Medeni Kanunun 639. m addesinin biraz Türkçeleştirilm iş metni b ö yle . Yani sizin bahsetti ğiniz arazinin sahibi olm anız için öncelikle tapuda kayıtlı bulunmamış olması gerekiyor ve ayrıca bu ye ri malik sıfatı ile elinizde bulundurm anız gerekiyor.
Oysa sizin durum unuza baktığımızda, sizin bah settiğiniz arsa yıllardır tapuda amcanızın çocukları adına kayıtlı. Bu yer tapuda amcanızın çocukları adı na kayıtlı olduğuna göre siz adınıza tescil talebin de bulunam ayacaksınız. Zaten siz bu yeri elinizde malik sıfatı ile de bulundurm uyorsunuz, bu yeri kul lanıyorsunuz hatta siz bu yeri kullanırken herhangi bir hakka da dayanm ıyorsunuz fuzulen işgal ediyor sunuz. Am canızın oğlu geld iğind e sizden belki de işgal tazminatı isteyecek.
İşte bu nedenlerle siz bu yerin adınıza tescilini talep edemeyeceksiniz.
TAMER HEPER
Sami K ohen
Göç sorununun öbür yüzü..
ULGARIŞTAN'daki Terklerin göçünün ülke çapında yarattığı heyecanın ve duy gusal tepkinin ardından, ar tık konuya çeşitli yönleriy le daha akılcı bir yaklaşım la eğilmek zamanı gelmiş bulunuyor.
Göç, var hızı ile devam ediyor ve bu nun önümüzdeki haftalarda da aynı tem po İle süreceği anlaşılıyor. Bugün 220 binin üstüne çıkan göçmen sayısı, bu gi dişle, birkaç hafta içinde iki katına ula şacak.
Kuşkusuz gönül arzu eder ki, Bulga ristan'daki Türklerin Türkiye’ye gelişi, bir aniaşma ile, düzenli bir şekilde ger çekleşsin. Kimse geride sevdiği yakın larını veya alnının teriyle sahip olduğu maddi varlığını geride bırakmak zorun da kalmasın. Ne yazık ki bu, haftalardan beri harcanan yoğun çabalara rağmen, şu anda dahi mümkün görünmüyor. Bu nedenle, daha önceki yazılarımızda da belirttiğimiz gibi, kendimizi bu sorunun zorluğuna alıştırmamız ve çözümün de zaman alacağını peşinen kabul etmemiz gerekiyor.
it ir it
NCAK gerek göçün gerekse ora da kalacak Türklerin geleceği ile ilgili konularda diplomatik çaba-; lar harcanâdursun, sorunun diğer yön-
teriyle ciddi bir şekilde meşgul olmak- ; ta artık acele edilmelidir. Bunların en ba- şında, yurdumuza gelen bu göçm enle rin hızla ve rasyonel bir şekilde yerleş
il
tirilmesi meselesi geliyor.Açıkçası, göçün başlamasından haf- | talar sonra, henüz planlı ve düzenli bir I I yerleşim programının saptandığı ve uy
I: gulandığı kanısında değiliz. Gelenlerin önemli bir bölümünün Türkiye’de akra- | batarının bulunması, büyük bir şanstır. : Ama onları tamamen yakınlarının deş
il
teğine terketmek doğru değildir. Kaldı :| ki, bu desteği — haklı olarak— tamamen devletten bekleyen pek çok insan varil
dır.Devletin düzenli ve sistemli bir yer i l leşim politikası belirlemesi gerekiyor. Kimlerin hangi kıstaslara ve esaslara göre nerelere yerleştirileceği, kendile- I rine bilgi ve deneyimlerine göre, yerleş tirilecekleri yerlerde ne tür iş olanakla rının sağlanacağı, konuttan eğitime ka dar bu ailelerin ne gibi kolaylıklara ka- ■ vuşturulacağı önceden iyice saptanma lıdır. Bu arada birbirleriyle kan bağı bu lunan ailelerin bölünmemesinden tutun, I sosyal düzeyleri açısından çevreye
ili
uyum sağlamalarına varıncaya kadar, ay rıntı gibi görünebilecek tüm hususların da dikkate alınması gerekir.Bunun kısa zamanda yetiştirilm esi nin hiç de kolay bir iş olmadığı açıktır. Ancak, zamanla yarışmak ve geceyi gün düze katmak pahasına, gerçekçi ve akil l i cı bir programın hızla hazırlanıp uygu lanması şarttır. Bu insanların, görünü- : mü bile hoş olmayan kamplarda veya ça dırlarda kalması veya yarınlarının ne ola- | | cağı iyice hesaplanmadan ülkenin çeşit li bölgelerine sevkedilmesi düşünüle li. mez.
Kuşkusuz bu, her şeyden önce ge- i ; len yüzbinlerce soydaşımızın uzun sü-I sü-I re özlemini — acılarla beraber— çektik leri Türkiye’de daha rahat ve iyi bir
ya-1 şama kavuşmak beklentileri açısından i l önemlidir. Ama aynı zamanda bir başka açıdan da anlam lıdır Düş kırıklığına uğ ramaları, karşı tarafa bekledikleri
propa-ganda malzemesini vermiş olur. Böyle bir durum, diplomatik alanda harcanan çabalara da zarar verir, Sofya’yı daha ka tı ve kendinden daha emin bir tavır al maya sevkeder. Daha şimdiden, ortada bir şey yok iken dahi, Bulgar propagan da mekanizmasının nasıl işlem ekte ol duğunu görüyoruz. Şu veya bu nedenle Bulgaristan’a dönen bir-iki kişiye atfen söylenenler veya yazılanlar, az da olsa, havayı bozuyor...
★ ★ ★
T
ÜRKİYE’nin eğer önceden belir lenmiş bir göçmen politikası ol--- saydı, bugünkü sıkıntılı durumadüşülmezdi. Her nedense bu konu, ih mal edilmiştir. Oysa, böyle bir sorunun gelip çatacağı belli idi. Bulgaristan'la bir türlü çözümlenemeyen bu sorun çok es kilere dayanıyor. Kaldı ki, şimdiki olayın patlak vereceği daha bu yılın başların da seziliyordu.
Okurlarımıza bir hatırlatma yapalım; Bulgaristan M eclisi'nin, Jivkov yöneti mince hazırlanan yeni pasaport yasası nı kabul etmesinden sonra, her isteyen Bulgar vatandaşına artık “ seyahat öz gürlüğünün bir göstergesi” olarak pasa port verileceğini “ M illiy o f’te bildirmiş tik. Ayrıca bir yorumumuzda, bunun bir Türk göçüne yol açabileceğini ve buna hazır olmamız gerektiğini de belirtm iş tik. O zaman her nedense yetkililer, “ kütle halinde bir göç beklenmeyeceği ni” belirtiyorlardı... Demek ki, daha yı lın başlarında, konu ile ilgili bulgular, bil giler iyi değerlendirilmemiş...
Bu yasanın yürürlüğe giriş tarihi, as lında 1 Eylül’dür. Ama Bulgar makamla rı, M ayıs’ta Türkler tarafından düzenle nen gösterilerden ve bunun yol açtığı kanlı olaylardan sonra, pasaport verme işini — sadece Türkler için — hızlandır dı. Başta, Bulgarlar “istenmeyen” Türk- leri hudut dışı ettiler. Hatta onları trene veya uçağa bindirip Viyana’ya, Belgrad’a gönderdiler. Bu, apaçık bir “ deportas- yon” idi.
Daha sonra, (hele Türkiye sınırlarını açık tutacağını bildirdikten sonra) Sof ya hükümeti, Türklere kolaylıkla pasa port vermeye başladı. Bir kısım eşyala rını da beraberinde götürmelerine izin verdi. Ne var kİ, yıllardan beri uygulanan baskı rejimi nedeniyle Türklerin önem li bir kısmı, kendilerini bir an önce Tür kiye'ye atmak istediler. Böylece onbin- lercesi kuyruğa dizildi. Yani kütle halin- de bir göç başladı. Bunu “deportasyon” \ veya “zorunlu göç” olarak nitelendirmek i bir şey kazandırmaz. Türkiye’nin yapa cağı şey, bu Türklerin zorla sürüldüğü- :i nü değil, onların yıllarca ağır baskılara ve haksızlıklara dayanamadıkları için ül keyi terk ettiklerini dünyaya anlatm ak tır. İletişim de sözcüklerin veya terim le rin doğru ve yerinde kullanılması çok önemlidir...
Aynı şekilde karşı tarafa ve dünya ya verilmek istenen mesajın başka yön den kuşku veya kaygı uyandırmaması- i na özen gösterilmelidir. Örneğin “ Ordu Sofya’ya” veya “70 milyon olunca biz si- ze gösteririz” gibi mesajlar, sorunun çö zümüne hiç katkıda bulunmayacağı gi- i bi, aksine — sadece komşularda değil, : daha da ötedeki ülkelerde— yersiz ve gereksiz yanlış anlamalara ve güvensiz- s liğe yol açabilir.
Bulgaristan göç sorununu artık duy- gusal ve hamasi havasından çıkarıp, : akılcı ve pratik zeminine oturtmak zama nı gelmiştir...
DÜŞÜNENLERİN D Ü Ş Ü N C E LE R İ
sas
Türkiye’ nin AT üyeliği ekonomik açıdan
nasıl değerlendirilmeli?
Avantajlı alanlarda
uzmanlaşmalı
Haşan
K İ R M A N O Ğ L U
İktisat Fak. Araştırma Görevlisi
1958'de doğdu. 1981'del.Ü .lktisat F a kü lte si’n i b i tirdi, 1984’te B oğaziçi Ü n ive rsite si İd a ri B ilim le r F akültesi'nden ik tis a t yüksek lisansı, 1989’da da Paris X-N anterre U n iv e rs ite s i'n d e n do ktora de re c e le ri aldı. Halen İk tis a t F a kü lte si'n d e ara ştır ma g ö re v lis i olarak çalışm aktadır.
Ü H I « L a L K E M ÎZ İN Avrupa
Toplulu-W M İ l i l ğu, (A T )’a üyeliği, konuyla il- İ İ İ I İ l i l gili olarak yapılan
araştırmalar-1111 araştırmalar-1111
datek
bir açıdan, A T üyesi l l l l & J l İ f ekonomilerle ekonomimiz ara- sındaki ilişkiler çerçevesinde ele alınmakta ve üyeliğin ekonomimiz üzerindeki etil kileri itibarıyla iyimser ya da kötümser tablolar çi zilmektedir.
OYSA...
Oysa konuya sadece bu optikten bakmanın, özellikle karanlık tablolar çizilmesi durumunda, ya nıltıcı olduğu kanısındayız. Zira, ! Ocak 1983 ta rihinden itibaren gerçekleştirilmek istenen, ekono- mik ve siyasi bir birlik oluşturmak, bir başka ifa deyle, idari yapısı itibariyle Amerika Birleşik Dev- letleri’ne benzer bir Avrupa Birleşik Devietler’i kur maktır. Bu, açıktır ki, neredeyse bir ütopya düze yinde, gerçekleştirilmesi son derece güç bir hedef. Daha şimdiden karşılaşılan güçlükler ortada. A n cak bütün zorluklara rağmen, tüm çabaların sö zünü ettiğimiz birliği gerçekleştirmek yönünde o l duğu da kesin.
BİZİ İLGİLENDİREN
Konumuz açısından bizi ilgilendiren, bu b irli ğin ekonomik planda üçüncü ülkelere karşı koru macı politikalar uygulayacağı gerçeğidir. Türkiye’ - itin tam üyeliğini bu açıdan değerlendirmenin, üyelik durumunda gümrüklerin sıfırlanması sonucunda ge lişmekte olan genç sanayiin rekabet gücünü yitire- : ceği şeklindeki kötümser tablodan farklı bir sonuç
j ortaya çıkartacağı kanısındayız. Çünkü üyelik du rumunda, bir yandan tophıluk içindeki işbölümün- den payımıza düşen alanlarda uzmanlaşarak üret- : tiğimiz mal ve hizmetleri AT üyesi ülkelere serbestçe (gümrüksüz, kotasız) satma olanağı bulurken, bir yandan da zaman içinde karşılaştırılmalı üstünlü ğe sahip olmayı hedeflediğimiz alanlarda üçüncü : ülkelere karşı korunmamız, topluluğun korumacı politikaları sayesinde mümkün olacaktır. Öte yan dan, bizimle benzer karşılaştırmalı üstünlüklere sa hip A T ülkeleriyle işbirliği yaparak tekil olarak biz- i den —ve diğer A T ülkelerinden— daha güçlü üçün- : cii ülkelerle rekabet etme olanağı bulacağız. Bu son noktada dört A T ülkesi (Almanya, Fransa, İng il
tere ve İtalya) ile A BD arasında hava ulaşım araç ları alanındaki rekabet son derece çarpıcı bir ör nek oluşturmaktadır. ABD bu alanda adı geçen dön A T ülkesinin herbirinden daha güçlü olsa, bu ül kelerin işbirliğine gitmeleri, durumu lehlerine çe virmektedir.
Görüldüğü gibi, Türkiye’ nin A T üyeliğine sa dece topluluk içi ilişkiler çerçevesinde bakmamak, ülkemizde bu konudaki kötümser ya da en azın dan kuşkulu bakış açılarının yersiz olduğu sonu cunu verebilmektedir. Kaldı ki. sadece topluluk içi rekabet gücji kriteri bizden daha güçlü A T ülkele ri açısından dit^cçerlidir. Örneğin Fransız ekono misinin verdiği dış ticaret açığının üçte ikisi toplu luk içi ilişkilerinden, bunun yarısı da Almanya ile olan ilişkilerinden kaynaklanmaktadır. Oysa Fran sa’nın A T korumacılığı sayesinde elde edeceği ka zançlar (1), diğer nedenlerle birlikte, bu ülkeyi Av rupa birliği projesinin şampiyonluğunu yapmaya itmektedir.
SONUÇ
A T ’ın tam üyelik başvurumuzu kabul edip et memesi ve Avrupa Birliği projesinin gerçekleşip ger çekleşmemesi sorunlarından bağımsız olarak, Türki ye’nin A T üyeliğinden kazançlı çıkabileceğini ve bı nedenle üyelik başvurusunun doğru olduğunu söy lemek mümkün. Ancak, elde edilebilecek kazan cin maksimuma çıkartılabilmesi için bir yandan AT bünyesindeki iş bölümünde en avantajlı alanlarda uzmanlaşmak, bir yandan da bizimle benzer kar şılaştırmalı üstünlüklere sahip A T ülkelerine somut işbirliği önerileri götürmek gerekiyor. Bu alan ve önerilerin belirlenmesi ise bu konuda uygulanacak etkin iktisat politikalarının ilk adımını oluşturacak tır. Oysa, bu şekilde davranmayıp, tam üyeleri için sadece, ya da büyük ölçüde, Türkiye’ nin jeo-politik önemi üzerinde durmak, tam üyelik sonrası için de topluluğun geri kalmış bölgelere verdiği fonlara güvenmek A T ’tan elde edilebilecek kazançları ye terince değerlendirmemek anlamını taşıyacaktır.
(I) Bu konuda bkz. Jean-Marcel Jeannency, Lettre de l ’O.F.C.E. (Observatoire français des conjonctures économiques), 27 Mavis 1987.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
