Balıkesir ili merkez içme ve kullanma su kalitesinin değerlendirilmesi

(1)

T.C.

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

BALIKESİR İLİ MERKEZ İÇME VE KULLANMA

SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KADER ALTAN

(2)

T.C.

BALIKESIR ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞI ANABİLİM DALI

BALIKESİR İLİ MERKEZ İÇME VE KULLANMA

SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KADER ALTAN

Jüri Üyeleri : _{Prof. Dr. Cengiz ÖZMETİN (Tez Danışmanı)}

Prof. Dr. Hüseyin SELÇUK Yrd. Doç. Dr. Atilla MUTLU

(3)

KABUL VE ONAY SAYFASI

Kader ALTAN tarafından hazırlanan “BALIKESİR İLİ MERKEZ İÇME VE KULLANMA SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ” adlı tez çalışmasının

savunma sınavı 21.06.2016 tarihinde yapılmış olup aşağıda verilen jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Jüri Üyeleri İmza

Danışman

Prof. Dr. Cengiz ÖZMETİN

... Üye

Prof. Dr. Hüseyin SELÇUK

... Üye

Yrd. Doç. Dr. Atilla MUTLU

...

Jüri üyeleri tarafından kabul edilmiş olan bu tez Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunca onanmıştır.

Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü

(4)

i

ÖZET

BALIKESİR İLİ MERKEZ İÇME VE KULLANMA SU KALİTESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ KADER ALTAN

BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

(TEZ DANIŞMANI: PROF. DR. CENGİZ ÖZMETİN) BALIKESİR, HAZİRAN - 2016

Bu araştırmada, Balıkesir İli Merkez İçmesuyu Arıtma Tesisine ait ham su, arıtılmış su ve arıtılmış suyun şebekeye dağıtımını sağlayan içmesuyu depolarına ait suyun fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik parametreleri, arıtma tesisi parametreleri ve debi ölçüm verileri istatistiksel olarak incelendi. Bu amaçla bu veriler arasında istatistiksel olarak mevsimsel fark, anlamlı bir fark olup olmadığı ve korelasyon ilişkisi ele alındı. Arıtma tesisi çıkış suyu ve depoların mevsimsel ortalamaları standartlarla (TSE, EC, WHO, İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik) karşılaştırıldı. Çalışmada 2014 yılına ait su kalite parametreleri için Arıtma Tesisi ham su ve çıkış suyu analiz verileri, havalandırma ve koagülasyon ünitesine ait parametre verileri, tesise ait debi ölçüm verileri ve su depolarından alınan analiz verileri kullanıldı. Verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde IBM SPSS Statistics paket programı kullanılarak ANOVA Testi ve Paired Samples T Test uygulandı. Sonuç olarak, Arıtma tesisindeki parametreler ve arıtma tesisi ile depolar arasındaki parametre ortalama değerleri arasında mevsimsel fark olduğu bulunurken, arıtma tesisindeki bazı parametreler ve arıtma tesisi ile depolar arasındaki bazı parametreler için mevsimsel fark olmadığı bulundu. Kıyaslanan örneklerden 39 unda anlamlı fark olduğu tespit edilirken, bazılarında anlamlı fark olmadığı bulundu. Korelasyon yönünden 5 örnek arasında zayıf-aynı yönlü bir ilişki, 1 örnek arasında zayıf-ters yönlü bir ilişki, 9 örnek arasında orta-aynı yönlü bir ilişki ve 21 örnek arasında kuvvetli-aynı yönlü bir ilişki bulundu. 19 örnekte korelasyon ilişkisi bulunmadı ve bazı örneklerde korelasyon hesaplanamadı. Arıtma tesisi ve depolara ait mevsimsel ortalamaların ulusal ve uluslararası standartlara uyduğu tespit edildi.

ANAHTAR KELİMELER: İçmesuyu, Arıtma tesisi, Fiziksel parametreler, Kimyasal

(5)

ii

ABSTRACT

BALIKESİR PROVINCE CENTER ASSESSING THE QUALITY OF DRINKING AND USAGE WATER

MSC THESIS KADER ALTAN

BALIKESIR UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE ENVIRONMENTAL ENGINEERING

(SUPERVISOR: PROF. DR. CENGİZ ÖZMETİN ) BALIKESİR, JUNE 2016

It was aimed to evaulate the performances of processes in Balikesir Central Drinking Water Treatment Plant (DWTP) and its Water Storage Tanks (WST) in Water Distribution Network (WDN). Therefore, assessment of treated water quality (TWQ) and operation conditions in plant were carried out by using the physical, chemical and microbiologic aspects of water and the amounts of raw water and chemicals used, respectively. Data were obtained from the DWTP based on 2014 year, and evaulation was made by analysing data for different statistical methods. Statistic analysis was conducted regarding significance of seasonal difference, significant mean differences, and correlation relationship of samples. Statistical evaluation of data was performed using the SPSS. The ANOVA and paired samples T tests were performed to evaluate comprehensive data analysis. The seasonal differences between mean values of DWTP samples, and DWTP to WST samples was examined and the results showed a significant seasonal differences among the parameters. On the other hand, it was not observed a seasonal differences in DWTP and DWTP to WST samples. Furthermore, parameters were compared whether there was any significant mean differences. The results showed that there was significant mean differences in 39 parameters while there was not any significant mean differences among the rest of parameters. In the correlation analyses; 5 parameters had positive-weak relationship, 1 parameter had negative-weak relationship, 9 parameters had positive- moderate relationship, 21 parameters had positive- strong relationships. It was determined that 19 parameters had no any correlations during the study. In this study, it was found that the seasonal means of the DWTP and its WST facility did not exceed the limits of national (TSE) and international (ECE and WHO) standards.

(6)

iii

İÇİNDEKİLER

Sayfa ÖZET ... i ABSTRACT ... ii İÇİNDEKİLER ... iii ŞEKİL LİSTESİ ... xi TABLO LİSTESİ ... x SEMBOL LİSTESİ ... xi ÖNSÖZ ... xv 1. GİRİŞ ... 1

1.1 Dünya ve Türkiye’ deki Su Potansiyeli ... 1

1.2 Su Sektörü ... 3

1.3 Su Tüketimi ... 3

1.4 İçmesuyu Problemlerine Genel Bir Bakış ... 3

1.5 Su Kaynakları... 4

1.5.1 Yüzeysel Sular (Göller, Göletler ve Nehirler) ... 4

1.5.2 Yeraltı Suyu Kaynakları ... 5

1.5.2.1 Yeraltı Suyu Temini ... 5

1.5.2.2 Kalite ... 5

1.6 Kabul Edilebilir Su Kalitesi ... 6

1.7 İçmesuyu Standartları ... 7

1.7.1 Ülkemizde İçmesuyu Kalitesine İlişkin Yürütülen Çalışmalar ... 9

1.8 Su Kalite Sınıfları ... 9

1.9 Su Arıtımı... 11

1.9.1 Temel Prosesler ... 11

1.9.1.1 Gaz Transferi veya Havalandırma ... 11

1.9.1.2 Havalandırıcı Türleri ... 12 1.9.1.3 Izgara ve Elekler ... 12 1.9.1.4 Biriktirme ... 13 1.9.1.5 Çöktürme ... 13 1.9.1.6 Yüzdürme ... 14 1.9.1.7 Suyun pH’ sını Ayarlama ... 14

1.9.1.8 Hızlı Karıştırma (Koagülasyon veya Pıhtılaştırma) ve Yumaklaştırma (Yavaş Karıştırma) ... 14

1.9.1.9 Filtrasyon ... 15 1.9.1.10 Dezenfeksiyon ... 16 1.9.1.11 Kimyasal Stabilizasyon ... 17 1.9.1.12 Adsorpsiyon ... 17 1.9.1.13 İyon Değiştirme ... 17 1.9.1.14 Florlama ... 17 1.9.1.15 Kimyasal Çöktürme ... 17 1.10 İstatistik ... 18 1.10.1 Birim ve Anakütle ... 19 1.10.2 Veri ... 19

1.11 Önceki Çalışmalar (Literatür) ... 20

2. MATERYAL VE METOT ... 26

(7)

iv

2.1.1 İkizcetepeler Barajı ... 26

2.1.2 Arıtma Tesisi P0 Ham Su Pompa İstasyonu ... 27

2.1.3 Balıkesir Merkez İçmesuyu Arıtma Tesisi ... 27

2.1.3.1 Arıtma Hattını Oluşturan Bölümler ... 28

2.1.4 Şebekeye Su Temini Sağlayan Depolar ... 30

2.2 Yöntemler ... 32

2.2.1 İstatistiksel Analizler Yöntemi ... 32

2.2.1.1 Varyans Analizi ... 32

2.2.2 Eşleştirilmiş Verilerde İki Anakütle Ortalaması Arasındaki Fark İçin T Testi ... 33

2.2.2.1 Korelasyon (Birlikte Değişme) ... 33

3. BULGULAR ... 36

3.1 Verilerin Değerlendirilmesi ... 36

3.2 İstatistiksel Olarak Mevsimsel Sonuçlar ... 36

3.2.1 Arıtma Tesisi Giriş ve Çıkış Suyuna Ait Fiziksel ve Kimyasal Parametrelerin Mevsimsel Sonuçları ... 37

3.2.1.1 Bulanıklık Giriş (G) Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 37

3.2.1.2 Bulanıklık Çıkış (Ç) Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 38

3.2.1.3 Renk G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 39

3.2.1.4 Renk Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 40

3.2.1.5 İletkenlik G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 41

3.2.1.6 İletkenlik Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 42

3.2.1.7 Çözünmüş Oksijen G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 43

3.2.1.8 Çözünmüş Oksijen Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 44

3.2.1.9 Alkalinite G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 46

3.2.1.10 Alkalinite Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 47

3.2.1.11 Toplam Organik Madde G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 49

3.2.1.12 Toplam Organik Madde Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 50

3.2.1.13 Mangan G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 51

3.2.1.14 Mangan Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 52

3.2.1.15 Nitrat G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 53

3.2.1.16 Nitrat Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 54

3.2.1.17 Nitrit G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 55

3.2.1.18 Nitrit Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 56

3.2.1.19 Amonyum G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 57

3.2.1.20 Amonyum Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi... 57

3.2.1.21 pH G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi... 58

3.2.1.22 pH Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 59

3.2.1.23 Sıcaklık G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 60

3.2.1.24 Sıcaklık Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 61

3.2.1.25 Demir G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 63

3.2.1.26 Demir Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 64

3.2.1.27 Alüminyum G Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 65

(8)

v

3.2.1.29 Bakiye Klor Ç Suyu Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 67

3.2.2 Arıtma Tesisine Ait Koagülant Parametrelerin Mevsimsel Sonuçları ... 68

3.2.2.1 FECI3 Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 68

3.2.2.2 Polimer Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 69

3.2.3 Arıtma Tesisine Ait Dezenfektan Parametresinin Mevsimsel Sonuçları ... 71

3.2.3.1 Ön Klor Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 71

3.2.4 Arıtma Tesisi Debi G Parametresinin Mevsimsel Sonuçları ... 72

3.2.5 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Bulanıklık Parametresinin Mevsimsel Sonuçları ... 74

3.2.5.1 Bulanıklık Arıtma G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 74

3.2.5.2 Bulanıklık Arıtma Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 75

3.2.5.3 Bulanıklık D2 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 76

3.2.5.4 Bulanıklık D2 Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 76

3.2.5.8 Bulanıklık D4 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 80

3.2.6 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Ph Parametresinin Mevsimsel Sonuçları ... 84

3.2.6.1 pH Arıtma G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 84

3.2.6.2 pH Arıtma Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 85

3.2.6.3 pH D2 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 86

3.2.6.4 pH D2 Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 86

3.2.6.8 pH D4 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 91

3.2.7 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Bakiye Klor Parametresinin Mevsimsel Sonuçları ... 95

3.2.7.1 Bakiye Klor Arıtma Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 95

3.2.7.2 Bakiye Klor D2 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 96

3.2.7.3 Bakiye Klor D2 Ç Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 97

3.2.7.7 Bakiye Klor D4 G Parametresinin Mevsimsel Değişimi ... 101

3.2.8 Arıtma Tesisi Giriş ve Çıkış Suyuna Ait Mikrobiyolojik Parametrelerin Mevsimsel Sonuçları ... 105

(9)

vi

3.2.8.1 Enterokok Bakteri Sayısı G Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 105 3.2.8.2 Enterokok Bakteri Sayısı Ç Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 106 3.2.8.3 Escherichia Coli Bakteri Sayısı G Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 107 3.2.8.4 Escherichia Coli Bakteri Sayısı Ç Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 108 3.2.8.5 Koliform Bakteri G Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 109 3.2.8.6 Koliform Bakteri Ç Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 110 3.2.8.7 Toplam Koloni Sayımı G Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 110 3.2.8.8 Toplam Koloni Sayımı Ç Suyu Parametresinin

Mevsimsel Değişimi ... 111 3.3 İstatistiksel Olarak Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 113

3.3.1 Arıtma Tesisi Giriş ve Çıkış Suyuna Ait Fiziksel ve Kimyasal Parametreler Arasında Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 113 3.3.1.1 Renk G ve Renk Ç Parametreleri Anlamlı Fark ve

Korelasyon ... 113 3.3.1.2 İletkenlik G ve İletkenlik Ç Parametreleri Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 114 3.3.1.3 Çözünmüş Oksijen G ve Çözünmüş Oksijen Ç

Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon... 115 3.3.1.4 Alkalinite G ve Alkalinite Ç Parametreleri Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 116 3.3.1.5 Toplam Organik Madde G ve Toplam Organik Madde Ç

Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon... 117 3.3.1.6 Mangan G ve Mangan Ç Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 118 3.3.1.7 Nitrat G ve Nitrat Ç Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 119 3.3.1.8 Nitrit G ve Nitrit Ç Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 120 3.3.1.9 Amonyum G ve Amonyum Ç Parametreleri Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 121 3.3.1.10 Demir G ve Demir Ç Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 122 3.3.1.11 Alüminyum G ve Alüminyum Ç Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 122 3.3.1.12 Bulanıklık G ve Bulanıklık Ç Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 123 3.3.1.13 pH G ve pH Ç Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 124 3.3.1.14 Sıcaklık G ve Sıcaklık Ç Parametreleri Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 125 3.3.2 Arıtma Tesisi Koagülant ve Dezenfektan Maddeler ve

Çıkış Suyuna Ait Bazı Parametreler Arasında Anlamlı

(10)

vii

3.3.2.1 Ön Klor ve Bakiye Klor Parametreleri Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 126 3.3.2.2 FECI3 Koagülant ve Demir Ç Parametreleri Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 127 3.3.2.3 FECI3 Koagülant ve Bulanıklık G Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 128 3.3.2.4 FECI3 Koagülant ve Bulanıklık Ç Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 129 3.3.2.5 Polimer Koagülant ve Bulanıklık G Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 129 3.3.2.6 Polimer Koagülant ve Bulanıklık Ç Parametreleri

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 130 3.3.3 Arıtma Tesisi Mikrobiyolojik Parametreler ve Çıkış

Suyuna Ait Bakiye Klor Parametresi Arasında

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 131 3.3.3.1 Koliform Bakteri Arıtma G ve Bakiye Klor Arıtma Ç

Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon... 131 3.3.3.2 Escherichia Coli Bakteri Sayısı Arıtma G ve Bakiye

Klor Arıtma Ç Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 132 3.3.3.1 Toplam Koloni Sayımı Arıtma G ve Bakiye Klor

Arıtma Ç Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon... 133 3.3.3.1 Enterokok Bakteri Sayısı Arıtma G ve Bakiye Klor

Arıtma Ç Parametreleri Anlamlı Fark ve Korelasyon... 134 3.3.4 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Bulanıklık Parametresi

Arasındaki Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 134 3.3.4.1 Bulanıklık Arıtma G ve Arıtma Ç Parametresi

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 134 3.3.4.2 Bulanıklık Arıtma Ç ve D2 G Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 135 3.3.4.3 Bulanıklık D2 G ve D2 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 136 3.3.4.4 Bulanıklık D2 Ç ve D7 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 138 3.3.4.6 Bulanıklık Arıtma Ç ve D3 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 139 3.3.4.7 Bulanıklık Arıtma Ç ve D4 G Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 139 3.3.4.8 Bulanıklık D4 G ve D4 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 141 3.3.5 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Ph Parametresi

Arasındaki Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 142 3.3.5.1 pH Arıtma G ve Arıtma Ç Parametresi

(11)

viii

3.3.5.2 pH Arıtma Ç ve D2 G Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 143 3.3.5.3 pH D2 G ve D2 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 144 3.3.5.4 pH D2 Ç ve D7 Ç Parametresi Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 145 3.3.5.5 pH D2 Ç ve D5 Ç Parametresi Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 146 3.3.5.6 pH Arıtma Ç ve D3 Ç Parametresi Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 147 3.3.5.7 pH Arıtma Ç ve D4 G Parametresi Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 148 3.3.5.8 pH D4 G ve D4 Ç Parametresi Anlamlı Fark

ve Korelasyon... 151 3.3.6 Arıtma Tesisi ve Depolara Ait Bakiye Klor Parametresi

Arasındaki Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 152 3.3.6.1 Bakiye Klor Arıtma Ç ve D2 G Parametresi

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 152 3.3.6.2 Bakiye Klor D2 G ve D2 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 153 3.3.6.3 Bakiye Klor D2 Ç ve D7 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 155 3.3.6.5 Bakiye Klor Arıtma Ç ve D3 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 156 3.3.6.6 Bakiye Klor Arıtma Ç ve D4 G Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 156 3.3.6.7 Bakiye Klor D4 G ve D4 Ç Parametresi Anlamlı

Fark ve Korelasyon ... 159 3.3.7 Arıtma Tesisi Giriş ve Çıkış Suyuna Ait Mikrobiyolojik

Parametreler Arasındaki Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 160 3.3.7.1 Koliform Bakteri Arıtma G ve Ç Parametresi

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 160 3.3.7.2 Escherichia Coli Bakteri Sayısı Arıtma G ve Ç

Parametresi Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 161 3.3.7.3 Toplam Koloni Sayımı Arıtma G ve Ç Parametresi

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 161 3.3.7.4 Enterokok Bakteri Sayısı Arıtma G ve Ç Parametresi

Anlamlı Fark ve Korelasyon ... 162 3.4 Arıtma Tesisi Çıkış Suyu ve Depo Verilerinin Ulusal

(12)

ix

3.5 Arıtma Tesisi Giriş Suyunun (Yüzeysel Baraj Suyu)

Su Kalite Sınıfı İle Karşılaştırılması ... 163

4. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 164

5. KAYNAKLAR ... 167

(13)

x

TABLO LİSTESİ

Sayfa

Tablo 1.1: Ülke-kıta bazında kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı [1]. .... 1 Tablo 1.2: Faaliyetler ve aletlerde ortalama su kullanımı. ... 3 Tablo 1.3: İçmesuyu kirlenmesinin başlıca kaynakları. ... 4 Tablo 1.4: İçmesuyu kalite parametre değerleri (kabul edilebilir

maksimum değerler) ... 7

Tablo 1.5: Kıtaiçi yerüstü su kaynaklarının genel kimyasal

ve fizikokimyasal parametreler açısından sınıflarına

göre kalite kriterleri ... 9

Tablo 2.2: Şehir su şebekesini besleyen depoların dağıtım yaptığı

mahalleler. ... 30

Tablo 3.1: Arıtma tesisi giriş suyu yıllık ortalamalarının su kalite

(14)

xi

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil 1.1: Türkiye' nin mevcut su potansiyelinin kullanım oranları [1]. ... 2

Şekil 1.2: DSİ’ nin verilerine göre, 1960-2030 yılları arasında kişi başına düşen ve düşecek olan yıllık su miktarı [1]. ... 2

Şekil 1.3: Havalandırıcı. ... 12

Şekil 1.4: Izgara ve elekler. ... 13

Şekil 1.5: Biriktirme. ... 13

Şekil 1.6: Çöktürme. ... 14

Şekil 1.7: Hızlı ve yavaş karıştırma. ... 15

Şekil 1.8: Filtrasyon. ... 16

Şekil 1.9: Dezenfeksiyon. ... 16

Şekil 2.1: İkizcetepeler barajı. ... 26

Şekil 2.2: P0-pompa istasyonu. ... 27

Şekil 2.3: Arıtma tesisi P0 ham su pompa istasyonu giriş kotu, mesafe boru çapları ve gücü ... 27

Şekil 2.4: Balıkesir merkez içmesuyu arıtma tesisi. ... 28

Şekil 2.5: Arıtma hattını oluşturan bölümler. ... 29

Şekil 2.6: Arıtma tesisi proses akım şeması. ... 29

Şekil 2.7: Mevcut içmesuyu depolarının dağılımı ve numune alınan vanalar. ... 30

Şekil 3.1: Bulanıklık G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 39

Şekil 3.2: Renk G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 41

Şekil 3.3: İletkenlik G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 43

Şekil 3.4: Çözünmüş Oksijen G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 46

Şekil 3.5: Alkalinite G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 48

Şekil 3.6: Toplam Organik Madde G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 51

Şekil 3.7: Mangan G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi ... 53

Şekil 3.8: Nitrat G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 55

Şekil 3.9: Nitrit G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 56

Şekil 3.10: Amonyum G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi ... 58

Şekil 3.11: pH G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 60

Şekil 3.12: Sıcaklık G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 62

Şekil 3.13: Demir G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 65

Şekil 3.14: Alüminyum G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 67

Şekil 3.15: Bakiye Klor parametresinin mevsimsel değişimi. ... 68

Şekil 3.16: FeCI3 Koagülant parametresinin mevsimsel değişimi. ... 69

Şekil 3.17: Polimer Koagülant parametresinin mevsimsel değişimi. ... 70

Şekil 3.18: Ön Klor parametresinin mevsimsel değişimi. ... 72

Şekil 3.19: Debi G parametresinin mevsimsel değişimi. ... 73

Şekil 3.20: Bulanıklık Arıtma G ve Arıtma Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi ... 75

Şekil 3.21: Bulanıklık D2 G ve D2 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 77

(15)

xii

Şekil 3.22: Bulanıklık D2 Ç ve D7 Ç parametrelerinin mevsimsel

değişimi. ... 78

Şekil 3.23: Bulanıklık D2 Ç ve D5 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 79

Şekil 3.24: Bulanıklık Arıtma Ç ve D3 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 80

Şekil 3.25: Bulanıklık Arıtma Ç ve D4 G parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 81

Şekil 3.26: Bulanıklık D4 G ve D4 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 82

Şekil 3.27: Bulanıklık D4 Ç ve D6 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 83

Şekil 3.28: Bulanıklık D4 Çve D9 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 84

Şekil 3.29: pH Arıtma G ve Arıtma Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 85

Şekil 3.30: pH D2 G ve D2 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 87

Şekil 3.31: pH D2 Ç ve D7 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 89

Şekil 3.33: pH Arıtma Ç ve D3 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 91

Şekil 3.34: pH D4 G ve D4 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 92

Şekil 3.37: Bakiye Klor Arıtma Ç ve D2 G parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 96

Şekil 3.38: Bakiye Klor D2 G ve D2 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 97

Şekil 3.39: Bakiye Klor D2 Ç ve D7 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 98

Şekil 3.41: Bakiye Klor Arıtma Ç ve D3 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 100

Şekil 3.42: Bakiye Klor Arıtma Ç ve D4 G parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 101

Şekil 3.43: Bakiye Klor D4 G ve D4 Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 102

Şekil 3.46: Enterokok Bakteri Sayısı G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 107

Şekil 3.47: Escherichia Coli Bakteri Sayısı G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi... 109

Şekil 3.48: Koliform Bakteri G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 110

Şekil 3.49: Toplam Koloni Sayımı G ve Ç parametrelerinin mevsimsel değişimi. ... 113

(16)

xiii

(17)

xiv

SEMBOL LİSTESİ

cm : Santimetre Ç : Çıkış D : Depo EC : Avrupa Birliği

FeCI3 : Demir III Klorür

G : Giriş i : İlkbahar k : Kış km : Kilometre L : litre mg : Miligram m3 : Metreküp ml : Mililitre mm : Milimetre

NTU : Nefolometrik Bulanıklık Birimi

Ort. : Ortalama

pH : Hidrojen iyon konsantrasyonunun negatif logaritması

Pt–Co : Platin Kobalt

s : Sonbahar

TS : Türk Standardı

TSE : Türk Standartları Enstitüsü

y : Yaz

WHO : Dünya Sağlık Teşkilatı

0

C : Santigrat

µS : Mikro simens (iletkenlik birimi)

> : Büyüktür

< : Küçüktür

(18)

xv

ÖNSÖZ

Tez çalışmamda bana güvenip bu yolda ilerlememi sağlayan, her türlü tecrübe ve bilgisini benden esirgemeyen, bana yol gösteren değerli tez danışmanı Hocam Sayın Prof. Dr. Cengiz ÖZMETİN’ e teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.

Çalışmam evresinde benden manevi destek ve bilgilerini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Elif ÖZMETİN’ e, Yrd. Doç. Dr. Atilla MUTLU ve Yrd.Doç.Dr. Deniz KARAOĞLAN Hocalarıma ayrı ayrı şükranlarımı sunarım.

Ayrıca hayatımın her döneminde başarılarımın yegane kaynağı olan canım annem Gülen ALTAN, sevgili babam Emin ALTAN’ a tüm hayatımdaki destekleri ve haklarından ötürü sonsuz teşekkürler.

(19)

1

1. GİRİŞ

1.1 Dünya ve Türkiye’ deki Su Potansiyeli

Dünyadaki suyun % 97,5' i okyanuslarda ve iç denizlerde tuzlu su, % 2,5’ i ise tatlı su olarak bulunmaktadır; ancak bu tatlı suyun % 87' si buzullarda, toprakta, atmosferde, yeraltı sularında bulunur ve kullanılamaz durumdadır. Tatlı su oranından geriye kalan % 13’ lük suyun kullanılabilir ve içilebilir özellikte olduğu görülmektedir.

Dünya nüfusunun yaklaşık % 20’ sine karşılık gelen 1,3 milyar insan yeterli içme suyundan yoksun olup, 2,3 milyar kişi sağlıklı suya hasrettir. Bazı tahminler, 2025 yılından itibaren 3 milyardan fazla insanın su kıtlığı ile yüz yüze geleceğini göstermektedir.

Tablo 1.1: Ülke-kıta bazında kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı [1].

Ülke – Kıta Ortalaması Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarı

(yıllık) m3 Suriye 1.200 Lübnan 1.300 Türkiye 1.430 Irak 2.020 Asya Ortalaması 3.000

Batı Avrupa Ortalaması 5.000

Afrika Ortalaması 7.000

Güney Amerika Ortalaması 23.000

Dünya Ortalaması 7.600

Tablo 1.1 incelendiğinde, ülkemizin su zengini bir ülke olmadığı göze çarpmaktadır. Dünyanın yıllık yağış ortalaması 1000 mm olup, Türkiye'nin yıllık yağış ortalaması ise 643 mm’ dir. Türkiye şu anda su kıtlığı çeken değil su stresi altında bulunan ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye' nin kullanılabilir su potansiyeli 110 milyar m3 olup, bunun % 16' sı içme ve kullanmada, % 72' si tarımsal sulamada, % 12' si de sanayide tüketilmektedir (Şekil 1.1).

(20)

2

Şekil 1.1: Türkiye' nin mevcut su potansiyelinin kullanım oranları [1].

1960’ larda 28 milyon olan ülke nüfusunda kişi başına düşen yıllık su miktarı 4000 m3 iken, 2000’ li yıllarda nüfusun 67,8 milyona ulaşmasıyla bu değer yaklaşık yarıya düşmüştür (Şekil 1.2). Kullanılabilir su miktarındaki bu düşüşün aynı oranda devam edeceği yönündeki öngörülerle 2030’ lu yıllarda nüfus 100 milyona erişecek ve kullanılabilir su miktarı da kişi başına 1000 m3

dolayına düşecektir. Bu sonuca göre Türkiye şu anda bulunduğu su stresli ülkeler sınıfından 25 yıl sonra su kıtlığı çeken ülkeler sınıfına düşecektir.

Şekil 1.2: DSİ’ nin verilerine göre, 1960-2030 yılları arasında kişi başına düşen

ve düşecek olan yıllık su miktarı [1].

16%

72% 12%

Türkiye' nin Kullanılabilir Su Potansiyeli

içme ve kullanma tarımsal sulama sanayi

(21)

3

1.2 Su Sektörü

Su temini endüstrisi, sadece toplumun sağlığını korumak için değil, sanayi sektörü, işletme ve tarımın sürdürülebilmesi için de hayati önem taşımaktadır. Yeterli su olmasaydı mevcut gelişim olmayacak ve bugün ki hayat tanınamayacak seviyede olacaktır [2].

1.3 Su Tüketimi

Su ihtiyaçları, ülkeler arasındaki kültür, iklim ve ekonomik refah durumlarına bağlı olarak önemli farklılıklar göstermektedir (Tablo 1.2). Su ihtiyaçları, 24 saatlik bir süre boyunca da değişir ve günlük değişim olarak adlandırılır [2].

Tablo 1.2: Faaliyetler ve aletlerde ortalama su kullanımı.

Su kullanım amacı Sıklık Litre

Pişirme, içme, yıkama ve kişisel temizlik

Kişi başı günlük 27

Banyo Bir 90

Duş Bir 20

Tuvalet Bir 6-9

Otomatik çamaşır makinesi Bir 100

Bulaşık makinesi Bir 50

Hortum/yağmurlama Dakika başına 18

Su ihtiyacı, özellikle hafta sonları boyunca yaklaşık % 12 daha büyük olmakla birlikte, bu ihtiyaç yazın kıştan daha da yüksek olmaktadır [2].

1.4 İçmesuyu Problemlerine Genel Bir Bakış

Su arıtımı gelişimi, ondokuzuncu yüzyılın sonuna ve yirminci yüzyılın başına doğru kolera, tifo ve paratifo gibi bulaşıcı hastalıklara neden olan birincil patojenleri kontrol etme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. Su kaynaklı ve su ile ilgili hastalıkların kontrolü, bugün de su arıtımının birincil hedefidir; ancak 1950 li ve 1960 lı yıllarda içmesuyundaki kimyasal kirleticileri kontrol etme ihtiyacı da ortaya çıkmıştır (Tablo 1.3) [2].

(22)

4

Tablo 1.3: İçmesuyu kirlenmesinin başlıca kaynakları.

Kaynak Doğal jeoloji

Arazi kullanımı Kirlilik

Arıtım Arıtma ünitesinin verimliliği

Suyu temizlemek için ilave edilen kimyasallar

Tüketiciyi korumak için ilave edilen kimyasallar

Dağıtım Boru malzemesi, kaplama

Organizmalar Kirlenme

Ev Sıhhi Tesisatı Boru ve depo malzemesi

Kirlenme Kötü montaj

1.5 Su Kaynakları

Su kaynakları su döngüsü içinde iki ana kaynaktan gelir; yüzeysel su ve yer altı suyu. İçmesuyu nehirler, hazneler, göller veya yer altı sularından (akifer) alınır.

1.5.1 Yüzeysel Sular (Göller, Göletler ve Nehirler)

Yüzeysel su akarsular, nehirler, havuzlar, göller ve barajlar gibi akan ya da durgun herhangi bir su kütlesini tanımlayan genel bir terimdir. Yüzeysel sular çeşitli kaynakların birleşiminden oluşmaktadır: (1) Yüzeysel akış: Çevredeki arazi üzerine düşen ve yüzey üzerinde doğrudan su kütlesine akan yağış, (2) Doğrudan yağış: Doğrudan su kütlesine düşen yağış, (3) Toprak altı akış: Sürekli su kütlesine süzülen aşırı toprak nemi ve (4) Su tablası deşarjı: Su kütlesinin altında bir akifer olduğunda ve su tablası yeterince yüksek olduğunda, suyun doğrudan akiferden su kütlesine boşalmasıdır [2].

Yüzeysel suyun kalitesi ve miktarı iklimsel ve jeolojik faktörlerin kombinasyonuna bağlıdır. Yüzeysel suların kalitesi ve miktarı havzanın jeolojisine de bağlıdır [2].

Yüzey suları, nehir, göl, baraj ve seddelerden alınan sular olup, su evsafı zamanla büyük değişmeler gösterir, renk ve bulanıklığı fazladır. Ayrıca yüzey suları,

(23)

5

ev ve sanayi kullanılmış suları ile kirletilmiş olabilir. Bu yüzden organik maddeler, tat ve koku veren maddeler, fenoller, deterjanlar, metaller gibi maddeler de yüzey sularında bulunabilir [3].

1.5.2 Yeraltı Suyu Kaynakları

1.5.2.1 Yeraltı Suyu Temini

Ekonomik açıdan, ihtiyaç noktasında nispeten düşük maliyette mevcut olduğu ve hazne veya uzun boru hatlarının yapımını gerektirmediği için yer altı suyu, yüzeysel sudan çok daha ucuzdur. Genellikle iyi kalitededir, kirlilikten etkilenen sınırlı alanlar dışında genellikle askıda katı madde, bakteri ve diğer patojenleri içermez. Bu yüzden, kullanımdan önce kapsamlı arıtım gerektirmez.

İçmesuyu doğrudan ya da dolaylı olarak yeraltısuyu kaynaklarından karşılanabileceği için, kalitesi sondaj kuyuları ve kuyulardan doğrudan su temin eden insanlardan çok daha fazla insan için önemlidir.

1.5.2.2 Kalite

Yeraltı suyunun kalitesi bir çok faktöre bağlıdır: (1) Kirlilik nedeniyle asitlik bakımından önemli ölçüde değişebilen yağmur suyunun yapısı ve özellikle kıyı alanlarını etkileyen denizden esen rüzgarın serpinti etkileri, (2) On binlerce yıllık olabilen, mevcut yeraltı suyunun yapısı, (3) Suyun süzüldüğü toprağın yapısı ve (4) Akiferi çevreleyen kayanın yapısıdır.

Avrupa genelinde kirlilik düzeyleri yasal sınırları aşan veya klasik su arıtma yöntemleri kullanılarak arıtılması ekonomik olmayan yeraltısuyu kaynakları hizmet dışı bırakılmaktadır [2].

Yeraltı sularının kalitesi zamanla büyük değişimler göstermez, renk dereceleri ve bulanıklıkları düşüktür; ancak fazla miktarda çözünmüş madde ihtiva ederler [3].

(24)

6

1.6 Kabul Edilebilir Su Kalitesi

Su hızlı bir şekilde hem doğal hem de insan kaynaklı maddeleri içine alır, bunlar genellikle suyu çeşitli arıtma işlemlerinden geçirmeden içilemez hale getirirler [2].

Fazla olması istenmeyen maddelerin önemli kategorileri şunlardır:

1.Renk: Bu turba topraktan çözünmüş organik maddenin varlığı veya demir ve manganez mineral tuzlarından kaynaklanabilir.

2.Askıdaki Madde: Hakim koşullar altında çökmeyen ince mineral ve bitkisel maddedir.

3.Bulanıklık: Bu suyun berraklık, açıklık ve şeffaflık ölçüsüdür. Bulanıklık, örneğin ince süspansiyon içinde ince mineral parçacıkları, yüksek derişimdeki bakteri ve hatta suyun aşırı havalandırılması nedeniyle daha küçük baloncuklar gibi çok sayıda faktöre bağlı olabilir.

4.Patojenler: Bu virüsler, bakteriler, protozoa ya da tüketicinin sağlığını olumsuz etkileyebilecek patojenik organizmanın başka tipi olabilir. Bunlar, su kaynağının kirlenmesine neden olan hayvan veya insan atıklarından ortaya çıkabilir.

5.Sertlik: Aşırı ve son derece düşük bir sertliğin her ikisi de arzu edilmemektedir. Aşırı sertlik yer altı suyu kaynaklarından ağırlıklı olarak doğar, çok yumuşak sular ise, bazı yayla havzalarında oluşan suyun karakteristiğidir.

6.Tat ve koku: Suyun hoş olmayan tatları ve kokuları: atıksularla kirlenme, demir, manganez veya alüminyum gibi bazı kimyasalların aşırı derişimleri, bitki bozulması, su içinde oksijen eksikliğine bağlı olarak durgun koşulları veya belirli alglerin varlığı gibi çeşitli nedenlere bağlıdır.

7.Zararlı kimyasallar: Su kaynaklarına geniş bir yelpazede zehirli ve zararlı organik ve inorganik bileşiklerden oluşabilir. Bunlar ya toprak tarafından emilir ya da kanalizasyon veya endüstriyel atıksulardan sulara geçebilir [2].

(25)

7

Su arıtımının amacı, kimyasal, bakteriyolojik ve estetik olarak kabul edilebilir yeterli ve sürekli bir su temininin sağlanmasıdır. Daha spesifik olarak, su arıtımdan üretilecek su aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

1. Lezzetli: Yani hiç hoş olmayan bir tadı olmamalıdır.

2. Güvenli: Bu tüketici için zararlı olabilecek herhangi bir patojenik organizma ya da kimyasal içermemelidir.

3. Berrak: Asılı madde ve bulanıklıktan arınmış olmalıdır. 4. Renksiz ve kokusuz: İçmek için estetik olması olmalıdır.

5. Kabul edilebilir düzeyde yumuşak: Tüketicilerin aşırı deterjan veya sabun kullanımı olmadan giysiler, yemekler ve kendilerini yıkamak için uygun olmalıdır.

6. Aşındırıcı olmayan: Su, boru için aşındırıcı olmamalı, borular veya tanklardan metallerin çözünmesini teşvik etmemelidir.

7. Organik içeriği düşük: Yüksek organik içeriği boru veya su depolama tanklarında istenmeyen biyolojik büyümeyi teşvik eder ve buna bağlı olarak üretilen suyun kalitesini de etkileyebilir [2].

1.7 İçmesuyu Standartları

İçme sularının renksiz, berrak olması, hastalık yapıcı organizmaları, zararlı kimyasal maddeleri ihtiva etmemesi ve agresif olmaması gerekir. Sularda bu şartları sağlamak ve suda bulunması arzu edilmeyen maddeleri belirli bir seviyenin altında tutmak için çeşitli standartlar geliştirilmiştir. Bunlar arasında dikkate değer olanı Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından verilen standartlardır. Memleketimiz için kabul edilen içme suyu standardı ise Türk İçme Suyu Standartları (TS 266) dır [3].

Tablo 1.4: İçmesuyu kalite parametre değerleri (kabul edilebilir maksimum

değerler).

STANDARTLAR TS 266 [8] EC [9] WHO [10]

Mikrobiyolojik sayı/100 ml

Koliform 0 0 0

(26)

8

Tablo 1.4 (devam)

Toplam Koloni Sayısı (22 0_C) _- _- _-

Toplam Koloni Sayısı (37 0_C) _- _- _-

C.perfringens - - 0 Enterokok - 0 - Kimyasal mg/L pH (pH) 6,5-9,5 6,5-9,5 6,5-8,5 İletkenlik 20 0_{C (µS/cm)} ₂₅₀₀ ₂₅₀₀ ₂₅₀₀ Nitrat (NO3) 50 50 50 Nitrit (NO2) 0,50 0,50 3 Bor (B) 1 1 2,4 Nikel (Ni) 0,02 0,02 0,07 Arsenik (As) 0,01 0,01 0,01 Kadmiyum (Cd) 0,005 0,005 0,003 Krom Toplam (Cr) 0,05 0,05 0,05 Florür (F) 1,50 1,50 1,50 Kurşun (Pb) 0,01 0,01 0,01 Siyanür (CN) 0,05 0,05 0,07 Bromat (Br) 0,01 0,01 0,01 Benzen (C6H6) 0,001 0,001 0,010 Selenyum (Se) 0,010 0,010 0,04 Antimon (Sb) 0,005 0,005 0,02 Bakır (Cu) 2,0 2,0 2,0 Demir (Fe) 0,2 0,2 0,3 Mangan (Mn) 0,05 0,05 0,10 Alüminyum (Al) 0,20 0,20 0,20 Amonyum (NH4) 0,50 0,50 1,50 Sodyum (Na) 200 200 50 Klorür (CI) 250 250 5 Sülfat (SO4) 250 250 500 Setlik (CaCO3) - - 500 Fiziksel ve Organoleptik

Renk (Pt - Co) birimi) 20 Duyusal 15

Bulanıklık (NTU birimi) 5,0 Duyusal 5,0

Koku Duyusal Duyusal Duyusal

(27)

9

1.7.1 Ülkemizde İçmesuyu Kalitesine İlişkin Yürütülen Çalışmalar

Ülkemizde içme suyu kalitesi ile ilgili çalışmalar belediyelerce yürütülmektedir. Büyük Şehir Belediyeleri' ne bağlı olarak çalışan içme suyu ve kanalizasyon genel müdürlükleri içme suyu kalitesi ile ilgili çalışmaları bilinçli ve sistematik bir biçimde yürütürken; küçük yerleşim yerlerinde düzenli bir kalite izleme çalışmasından söz etmek mümkün değildir. Özellikle maddi imkanları kısıtlı küçük yerleşim yerlerinde periyodik olarak su analizi yaptırmanın imkansızlığı nedeniyle içilen suyun kalitesine ilişkin yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bir yörede içme suyu kaynağı olarak yeraltısuyu kullanılıyorsa, kuyu açıldığında Devlet Su İşleri tarafından analizi yapılmaktadır; ancak su kalitesi zamanla değiştiğinden, özellikle yörede foseptik uygulaması varsa ya da yoğun tarımsal faaliyet yapılıyorsa yeraltısuyu kalitesi zamanla değiştiğinden periyodik olarak izlenmesi gerekmektedir [4].

1.8 Su Kalite Sınıfları

Yerüstü su kütlelerinde bazı parametreler için çevresel kalite standartları ve kullanım maksatları, Orman ve Su İşleri Bakanlığı’ nın 30/11/2012 tarihli ve 28483 sayılı Resmî gazete’de yayımlanan “Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle” belirlenmiştir (Tablo 1.5).

Tablo 1.5: Kıtaiçi yerüstü su kaynaklarının genel kimyasal ve fizikokimyasal

parametreler açısından sınıflarına göre kalite kriterleri [12].

Su Kalite Parametreleri _I Su Kalite Sınıfları (a) _II _III _IV pH 6-9 6-9 6-9 6-9 İletkenlik (µS/cm) < 400 1000 3000 > 3000 Yağ ve Gres (mg/L) <0,02 0,3 0,5 >0,5 Çözünmüş oksijen (mg O2/L) > 8 6 6 66 6 6 3 < 3 Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ)

(mg/L) < 25 50 70 > 70 Biyokimyasal oksijen ihtiyacı (BOİ5) < 4 8 20 > 20 Amonyum azotu (mg NH4+_-N/L) _{< 0,2} ₁ ₂ _{> 2} Nitrat azotu (mg NO3‾-N/L) < 3 10 20 > 20 Toplam kjeldahl-azotu (mg N/L) < 0,5 1,5 5 > 5 Toplam azot (mg N/L) <3,5 11,5 25 >25 Orto fosfat fosforu (mg o-PO4-P/L) <0,05 0,16 0,65 >0,65 Florür (μg F‾/L) < 1000 1500 2000 > 2000 Mangan (μg Mn/L) < 100 500 3000 > 3000 Selenyum (μg Se/L) < 10 < 10 20 > 20 Sülfür (μg S=/L) < 2 < 2 10 > 10

(28)

10

(a) Kalite sınıflarına göre suların kullanım maksatları:

I. Sınıf - Yüksek kaliteli su (I. sınıf su kalitesinde olması “Çok İyi” su

durumunu ifade etmektedir).

1) İçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yerüstü suları,

2) Yüzme gibi vücut teması gerektirenler dâhil rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir su,

3) Alabalık üretimi için kullanılabilir nitelikte su,

4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için kullanılabilir nitelikte sudur.

II. Sınıf - Az kirlenmiş su (II. sınıf su kalitesinde olması “İyi” su durumunu

ifade etmektedir).

1) İçme suyu olma potansiyeli olan yerüstü suları, 2) Rekreasyonel maksatlar için kullanılabilir nitelikte su,

3) Alabalık dışında balık üretimi için kullanılabilir nitelikte su,

4) Mer’i mevzuat ile tespit edilmiş olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak şartıyla sulama suyudur.

III. Sınıf - Kirlenmiş su (III. sınıf su kalitesinde olması “Orta” su durumunu

ifade etmektedir).

Gıda, tekstil gibi nitelikli su gerektiren tesisler hariç olmak üzere, uygun bir arıtmadan sonra su ürünleri yetiştiriciliği için kullanılabilir nitelikte su ve sanayi suyudur.

IV. Sınıf - Çok kirlenmiş su (IV. sınıf su kalitesinde olması “Zayıf” su

durumunu ifade etmektedir).

III. sınıf için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına ancak iyileştirilerek ulaşabilecek yerüstü sularını temsil etmektedir.

(29)

11

1.9 Su Arıtımı

Su arıtma tesisleri, talebe bakılmaksızın devamlı olarak yüksek kalitede arıtılmış su sağlayabilmedir. Özellikle kirlilikten etkilenmemiş yer altı suları hariç olmak üzere, içmesuyu temininde kullanılan bütün sular arıtma gerektirir. Teorik olarak en kirli su, içmesuyu kalitesinde arıtılabilmesine rağmen, uygulamada uygun kalitede ve yeterli miktarda arıtılmış su sağlanması için nispeten temiz bir suyun bile arıtılması teknik olarak çok zordur. Su arıtımı, genellikle seri olarak işletilen bir dizi temel prosesten ibarettir [2].

Hamsu ne kadar temizse, gereken aşamaların veya temel proseslerin sayısı da o kadar azdır ve bundan dolayı suyun toplam maliyeti de daha düşüktür. Klasik arıtmada en pahalı işlemler, çöktürme ve filtrasyondur. Halbuki su yumuşatma ya da membran prosesler veya aktif karbon kullanılarak nitrat veya pestisit gibi spesifik kirleticilerin giderimi çok pahalı olabilmektedir [2].

1.9.1 Temel Prosesler

İçme suyu tasfiyesinde çeşitli temel işlemler yapılır. Bu temel işlemler aşağıda verilmiştir.

1.9.1.1 Gaz Transferi veya Havalandırma

Suya oksijen veya karbondioksit (CO2) kazandırmak veya CO2, hidrojen

sülfür (H2S) , metan (CH4) gibi gazları sudan gidermek için kullanılır [3].

Ayrıca, tesise alınan hamsuyun daha verimli bir şekilde arıtılabilmesi ve sudaki kokuların giderilmesi, mangan ve demirin oksitlenerek çökelmesinin sağlaması amaçları içinde havalandırma ünitesi yapılmaktadır.

(30)

12

1.9.1.2 Havalandırıcı Türleri

- Cazibe ile çalışanlar,

- Kademeli kaskat havalandırıcılar, - Eğik düzlem şeklindeki havalandırıcılar, - Düşümlü havalandırıcılar,

- Püskürtücüler,

- Basınçlı hava ile (kabarcıklı) havalandırma, - Mekanik Havalandırıcılardır (Şekil 1.4) [5].

1.9.1.3 Izgara ve Elekler

Yüzücü ve iri maddeleri tutmak için tatbik edilir. Mikroeleklerden geçirme, süspansiyon halindeki maddeleri veya algleri tutmak için uygulanır. Su içerisinde bulunan büyük parçaların pompa, boru ve teçhizata zarar vermemesi, diğer arıtma kısımlarına gelen yükün hafifletilmesi ve yüzücü maddelerin sudan ayrılması gibi amaçlarla ızgara ve elekler kullanılmaktadır. Izgaralar, genellikle terfi merkezi öncesinde su alma yapılarında inşaa edilmektedir (Şekil 1.4) [3, 5].

(31)

13

Şekil 1.4: Izgara ve elekler.

1.9.1.4 Biriktirme

Su kalitesini iyileştirmek, konsantrasyondaki salınımları dengelemek için kullanılır [3].

Çökebilen madde miktarı yüksek ve mevsimlere göre kil içeriği ve rengi değişen nehir suları içmesuyu maksatlı kullanılacaksa biriktirme yapıları gereklidir. Biriktirme müddeti 10-20 gün alınır (Şekil 1.5) [5].

Şekil 1.5: Biriktirme.

1.9.1.5 Çöktürme

Çökebilen katıları gidermek için yapılır. İçme suyu arıtımında iki şekilde uygulanmaktadır. Bunlardan birincisi basit çöktürme, ikincisi ise hızlı karıştırma ve yumaklaştırma veya yumuşatmayı takip eden çöktürmedir. Birincisinde, yüzey sularındaki çökebilen katı maddelerin sudan uzaklaştırılması söz konusu olduğundan

(32)

14

çökeltme işlemi danelerin çökeltilmesi işlemidir. İkincisinde, yumaklaştırma olduğundan çökeltme özellikleri farklıdır. Bu cins çökeltme yumaklı çökeltme olarak isimlendirilmektedir. Dikdörtgen planlı havuzlar ve dairesel çöktürme havuzları şeklinde inşa edilirler (Şekil 1.7) [3, 5].

Şekil 1.6: Çöktürme.

1.9.1.6 Yüzdürme

Ekseriya yağları ve sudan hafif yüzücü maddeleri sudan ayırmak için tatbik edilir [3].

1.9.1.7 Suyun pH’ sını Ayarlama

Suya asit veya baz ilave edilerek suyun pH’ sının istenilen değere getirilmesi için yapılır. Asitler pH’ yı azaltmak için kullanılırken; kireç, sodyum karbonat ya da kostik soda gibi alkaliler pH’ yı artırmak için kullanılır [2, 3].

1.9.1.8 Hızlı Karıştırma (Koagülasyon veya Pıhtılaştırma) ve

Yumaklaştırma (Yavaş Karıştırma)

Alüminyum ve demir tuzları gibi yumaklaştırıcı maddeleri ham suya ilave etmek suretiyle çökemeyen kolloidal maddeleri, çökebilen yumaklar haline getirerek sudan ayırmak maksadıyla yapılır. İçmesuyu tasviyesinde suya renk ve bulanıklık veren maddeleri gidermek için filtrasyon işleminden önce yumaklaştırmaya müracaat edilmektedir. Bir takım kimyasal maddelerin ilave edilmesi suretiyle danecik

(33)

15

etrafındaki çift tabakanın sıkıştırılması, danecik yüzeyindeki potansiyelin azaltılması ve kolloidlerin metal hidroksitler çökerken, onlarla birlikte sürüklenmesinin sağlanması gerekir. Daha hızlı bir çökelme için bu danecikler yumak haline getirilmelidir. Yumaklar, yumaklaştırıcıdan sonra gelen çökeltim havuzlarında veya filtrasyon ünitesinde giderilir (Şekil 1.7) [3, 5].

Şekil 1.7: Hızlı ve yavaş karıştırma.

1.9.1.9 Filtrasyon

Suyu, daneli malzeme ile teşkil edilmiş filtrelerden geçirmek suretiyle sudaki kolloid ve süspansiyon maddelerin tutulması işlemi için kullanılır. Filtrasyon sistemleri genellikle dezenfeksiyon sistemlerinden önce kullanılır ve dezenfeksiyon sistemlerine gelen katı madde yükünün azaltılması hususunda önemli bir rol oynar. Bir içmesuyu arıtma tesisinde filtrasyon ünitesinin amaçları şunlardır:

- Hamsudaki ya da önceki ünitelerin (havalandırma, yumaklaştırma ya da çöktürme) çıkış sularındaki kolloidal maddeleri sudan ayırarak suyu berraklaştırmak ve düşük bulanıklıkta çıkış suyu üretmek,

- Suyun içinde mevcut olabilecek fekal koliform ve diğer zararlı mikroorganizmaları sudan ayırmak,

- Filtre yatağı boyunca oluşabilecek biyolojik aktivite sayesinde suyun organik madde konsantrasyonunu azaltmakdır.

Filtrasyon yöntemleri: - Diatoma filtreler, - Yavaş kum filtreleri, - Hızlı granüler filtreleridir.

(34)

16 Ayrıca,

- Membran filtrasyon prosesleri,

- Aktif karbon sistemleri de filtrasyon yöntemi olarak kullanılmaktadır (Şekil 1.8) [3, 5].

Şekil 1.8: Filtrasyon.

1.9.1.10 Dezenfeksiyon

Suda bulunan zararlı mikroorganizmaları bertaraf etmek için tatbik edilir. Suların dezenfeksiyonu birkaç şekilde yapılabilir:

- Kaynatma ve benzeri fiziksel işlemlerle dezenfeksiyon, - Ultraviyole ışınlarıyla dezenfeksiyon,

- Bakır ve gümüş gibi metal iyonlarıyla dezenfeksiyon,

- Halojenler (klor, brom, iyot), ozon, potasyum permanganat gibi oksidantlarile dezenfeksiyondur (Şekil 1.9) [3, 5].

(35)

17

1.9.1.11 Kimyasal Stabilizasyon

İstenmeyen maddelerin zararsız hale getirilmesi işlemidir [3].

1.9.1.12 Adsorpsiyon

Aktif karbon gibi maddelerle sudaki koku ve tat veren maddelerin tutulması için yapılır [3].

1.9.1.13 İyon Değiştirme

Suyun iyon değiştiricilerden geçirilmesi suretiyle istenmeyen iyonların bir başka iyonla yer değiştirilmesi işlemidir. Katyon değiştirme (baz değiştirme) ve anyon değiştirme (asit değiştirme) şeklinde iki kısımda ele alınmaktadır. Katyon değiştirme, pozitif bir iyonun veya katyonun, diğer bir pozitif iyonla yer değiştirmesidir. Anyon değiştirme ise, negatif bir iyonunun veya anyonun, diğer bir negatif iyonla yer değiştirmesidir [3, 5].

1.9.1.14 Florlama

Florlama çok tartışmalıdır ve florlama işlemiyle toplumdaki bireylerin diş çürüklerine karşı direncini artırmak için, içmesuyuna sürekli olarak eser miktarlarda florür eklenir [2].

1.9.1.15 Kimyasal Çöktürme

Suda çözünmüş maddeler, oksidasyonla suda çözünmeyen bileşikler haline getirilerek çöktürme suretiyle sudan giderilmesi işlemidir.

Yukarıda belirtilen işlemler, fiziki ve kimyevi işlemler olup sayıları çoğaltılabilir. Kaynatma, koku ve tat kontrolü, sertlik giderilmesi, demir ve mangan

(36)

18

giderilmesi için tatbik edilen işlemler, reverse osmoz, elektrodializ gibi metotlar da içme suyu tasfiye işlemleri arasında sayılabilir [3].

1.10 İstatistik

İstatistik (statistics) kelimesi İtalyanca, “devlet adamı” anlamına gelen “statista” kelimesinden gelmektedir.

İstatistik herhangi bir gerçekliğin, herhangi bir olgunun sayısal (nicel) doğasını anlamamıza ve başkalarına anlatmamıza yarar. Ekonomik, sosyal, tıbbi, jeolojik, astronomik herhangi bir konunun sayısal yapısını anlamamızda ve elde ettiğimiz verilerden sonuçlar çıkarmamız da istatistik başvurabileceğimiz bir araçtır. İstatistik sayılarla ilgilidir ve istatistiksel analiz yapabilmemiz için elimizde sayıların olması gerekir. Araştırmalar ve istatistik, genelde sayıların elde edilmesiyle başlar.

İstatistik;

Verileri işler ve özetler, Araştırmacılara yol gösterir,

Değişkenler arasındaki ilişkileri incelememize, Tahminler ve öngörüler yapmamıza,

Doğru kararlar vermemize yarar.

İstatistik bize hangi verilerin, hangi amaçlar için toplanabileceğini, bu verilerin nasıl işleneceklerini, değerlendireceklerini ve yorumlanacaklarını öğretir.

Elde edilen sonuçların yorumlanması son derece önemli bir aşamadır. Bu aşamaya gelene kadar hataların yapılması, sonuçların yorumlarını da hatalı kılacaktır. Diğer yandan, istatistik çok sayıda veri ile ilgilendiği için kaçınılmaz olarak bilgisayar desteğine ihtiyaç duyar. Ayrıca, bir araştırmada önceki aşamaların bilgisayar desteğine kolaylıkla aşılması, yorum aşamasında yorgunluk ve bıkkınlığı engeller ve bu aşamaya gereken önemin verilmesini sağlar.

İstatistik bize şunları öğretir; Hangi kararlar için,

(37)

19 Hangi verilerin toplanacağını,

Hangi varsayımların yapılacağını, Verilerin ne şekilde işleneceğini, Hangi tekniklerin uygulanacağını,

Elde edilen sonuçların nasıl yorumlanacağını öğretir.

1.10.1 Birim ve Anakütle

Birimler canlı veya cansız olabilir. İnsan, aile, seçmen, müşteri, at, kedi canlı birimlere; bina, otomobil, kitap, cep telefonu cansız nesnelere; trafik kazası, yangın, ihracat, maç ise olay şeklindeki birimleri örnek olarak verilebilir. Firmalar, belediyeler, vakıflar gibi kurumlar da istatistiksel birim olarak düşünülebilir. Kısaca veri toplayacağımız özne, nesne, kurum veya olay birimdir (unut). İstatistiksel araştırmalar bu birimler üzerinde yapılır. Birimlerin çeşitli özellikleri gözlenerek veya ölçülerek elde edilir. Üzerinde araştırma yapacağımız tüm birimlerden oluşan küme ise istatistikte anakütle (population) adını alır [6].

1.10.2 Veri

Gerçek nesne, birey veya olayları ölçmek, gözlemek veya saymakla elde edilen sayılara veri (data) adı verilir. Veriler nüfus sayımları, kamuoyu araştırmaları, seçim anketleri, reyting araştırmaları, sanayi sayımları gibi araştırmalardan elde edilebilir. İthalat, ihracat, trafik kazası gibi olaylara ilişkin olarak yapılan gözlemlerden ve firmaların kendi içlerinde üretim, kalite, satış ve verimlilik gibi konularda tuttukları kayıtlardan da çok sayıda veri elde edilir. İstatistik genelde, sözünü ettiğimiz çok sayıdaki verilerin düzenlenmesi, özetlenmesi, görselleştirilmesi ve analizi ile uğraşır.

Veriler sayarak, ölçerek, tartarak elde edilebileceği gibi online bir şekilde de elde edilebilir. Örneğin, süpermarket ve hipermarketler satışları anında kaydeder. Yine bir web sitesindeki bir anket herhangi biri tarafından doldurulduğunda, elde edilen bu veriler otomatik olarak istatistiksel değerlendirmenin yapılacağı programa aktarılabilir [7].

(38)

20

1.11 Önceki Çalışmalar (Literatür)

Ertaş, N. ve arkadaşları, Kayseri ve çevresinde kullanma sularındaki nitrat ve nitrit düzeylerinin tespit edilmesi amacıyla her biri farklı ilçelerde bulanan 9 farklı bölgeden alınan toplam 98 kuyu suyunu incelemiş olup, nitrat düzeylerini; 2.08-12.52 mg/L, 5.02-10.04 mg/L aralıklarında ve nitrit düzeyleri ise su numunelerinin yalnızca 2' sinde eseri düzeyde (0,0001 mg/l) belirlemişlerdir. Sonuç olarak, Kayseri ilinin kuyu sularının nitrat seviyelerinin İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’ e uygun olduğunu tespit etmişlerdir [13].

Demer, S. ve arkadaşları, 2007-2008 yıllarındaki Süleyman Demirel Üniversitesi içme ve kullanma sularının izlenmesi amacıyla hidrojeokimyasal, izotop jeokimyasal ve mikrobiyolojik analizler yapmıştır. Her ay 6 adet sondaj kuyusu, 2 adet su deposu ve 2 ayrı noktadan da örnek almış, yapılan analiz sonuçlarının ulusal (TS-266, 2005; Su Kirililiği Kontrol Yönetmeliği (SKKY), 1998) ve uluslararası (Avrupa Birliği (EU), 1998; Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (US-EPA), 2002; WHO, 2006) içme ve kullanma suyu standartlarına uygun olduğunu belirlemişlerdir [14].

Avcı, H. H. ve arkadaşları, Malatya ilinde 2012 yılında içme suyunu değerlendirmek amacıyla 1502 kontrol izleme numunesine ait sonuçları "İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik" kapsamında değerlendirmiş ve verilerin analizinde Ki-kare testi kullanmışlardır. Yanılma düzeyi olarak p<0,05 seçilmiştir. Merkez ve ilçelerde suların % 30,2' si içilemez düzeyde bulmuşlar ve sularda klorlamaların yetersiz olduğu dönemlerin özellikle yaz ve sonbahar ayları olduğunu tespit etmişlerdir (p<0,05) [15].

Kahraman, T. ve arkadaşları, Bitlis ve ilçelerinde içme sularında florür düzeylerini araştırmak amacıyla, 2006-2007 yılları arası depo ve musluk sulardan alınan toplam 164 örnek üzerinde florür düzeylerini tespit etmiş, florür düzeyi üzerine mevsimin etkisini önemsiz (p>0.05), yerleşim yerlerinin etkisini ise istatistiksel olarak önemli (p<0.05) bulmuşlardır. Sonuç olarak, örneklerde belirlenen florür düzeylerinin standart değerlere uygun olduğunu Bitlis bölgesinin içme sularının florür toksikasyonu açısından risk oluşturmadığını göstermişlerdir [16].

(39)

21

Yılmaz, A. ve arkadaşları, Erzurum merkezindeki okullardaki lavabolardan akan suların mikrobiyolojik yönden incelenmesi, lavabo ve tuvaletlerindeki musluk başlarından alınan sürüntü örneklerindeki bakteri bulaşının ne oranda olduğunu belirlemeye çalışmış olup, musluklardan akan suyun mikrobiyolojik yönden uygun iken, lavabo ve tuvalet musluklarının uygun bulunmadığı görmüşler ve bunun da toplum sağlığı ve kişisel temizlik alışkanlığı açısından önemli olduğunu ortaya çıkarmaya çalışmışlardır [17].

Rao, K. Y. ve arkadaşları, Vikarabad Mandal bölgesinde kamu ve paketlenmiş içme suyu numunelerinin fiziksel, kimyasal, iz metal ve bakteri parametrelerini Pearson Korelasyon İstatistiksel Analizi kullanarak değerlendirmiş olup, sonuçları Amerikan Halk Sağlığı Derneği 1992 (APHA 18. baskı) kuralları ve içme suyu için Hint standartları bürosuna göre kıyaslayarak fiziksel, kimyasal, iz metal ve bakteri parametrelerinin o bölgenin tüketicileri için ciddi bir tehdit olabilecek bazı örnekler için kabul edilebilir sınırdan daha büyük değerler gösterdiğini belirlemişlerdir [18].

Mulamattathil, S. G. ve arkadaşları, Kuzey Batı Eyaletinin başkenti Mafikeng’ ya, Molopo Göz ve Modimola Barajı denilen iki kaynaktan gelen içmesuyunun kalitesini araştırarak fiziko – kimyasal parametreler ve bakteriyolojik parametrelerin kalitesini (fekal koliform (FCs), toplam koliform (TCs), heterotrofik bakteri ve Peudomonas spp.) 4 ay boyunca takip etmişler ve sonuç olarak pH 5.7 ± 0.18 ve 8.6 ± 0.14, sıcaklık (TDS) 18,3 ± 0,69 ve 25,1 ± 0,69 ve toplam çözünmüş katıları 159.9 ± 22,44 ve 364.4 ± 12.44 mg/L arasında bulmuşlardır [19].

Darabi, M. ve arkadaşları, 2011-2012 yıllarında kaynaklarda, 10 şebekeden alınan 50 örnek üzerinde Boroujerdaki içmesuyu istasyonları ve su kaynaklarının kimyasal ve fiziksel göstergeleri, su kalitesi değişkenleri ve nitel sınıflandırmasını araştırmıştır. Dokuz su kalitesi değişkenlerini STATİSTİCA 10 yazılım kullanarak ölçmüş ve kodlamışlardır. T testine göre, florür, demir ortalama konsantrasyonunun ve tüm örneklerde bulanıklığın standartların altında; ama diğer değişkenlerin standartların üzerinde olduğunu gözlemlemişlerdir [20].

Şen, F. ve arkadaşları, Bulakbaşı Deresi’ nin üzerinden 4 örnekleme noktasından alınan su örnekleri üzerinde araştırma yapmışlar ve çalışma boyunca ortalama su sıcaklığı, oksijen doygunluğu, pH, elektriksel iletkenlik, tuzluluk, klorür,

(40)

22

kalsiyum, magnezyum, toplam sertlik, karbonat, bikarbonat, toplam baz, nitrat, çözünmüş oksijen, nitrit, amonyum, amonyak, fosfor, sülfat, potasyum, bakır, alüminyum, toplam demir, çinko, krom, mangan ve siyanür değerlerini hesaplayarak, Avrupa Birliği, Dünya Sağlık Teşkilatı ve Türk Standartlarına göre Bulakbaşı Deresi’ nin kirlilik içermediğini, su ürünleri yetiştiriciliği, sulama suyu ve uygun içmesuyu kalitesine sahip olduğunu belirlemişlerdir [21].

Dindarloo, K. ve arkadaşları, şişe suyu, arıtılmış su kullanım noktası ve halka şebeke suyu tedarikini fiziksel ve kimyasal kalitesi bakımından karşılaştırmalı olarak incelemişlerdir. Bulanıklık, elektriksel iletkenlik, toplam çözünmüş katılar, pH, sertlik, sodyum, potasyum, klorür parametrelerini analiz etmişler ve veri analizini SPSS-16 yazılım tarafından yapmışlardır. Üç su türü arasında önemli bir fark olmasına rağmen, tüm sularda kimyasal ve fiziksel parametrelerin konsantrasyonunun ulusal ve uluslararası içmesuyu standartları tarafından izin verilen sınırların altında olduğunu gözlemlemişlerdir [22].

Beller, M., Beyşehir içmesuyu arıtma tesisinin göl suyunu ne derecede arıtabildiği tespit etmeye çalışmış, göl suyu ve arıtma tesisi su kalitesini belirleyen deneysel çalışmalar yapmış ve fiziksel ve kimyasal analizlerin neticelerini değerlendirerek, tespit edilen aksaklıkların çözümlerini aramıştır [23].

Yelekçi, S. ve arkadaşları, Kilis ili şebeke sularının fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik analizlerini içme suyu kalitesi bakımından incelemiş olup, bu amaçla, 2009 Ağustos ve 2010 Şubat aylarında, kırk beş noktadan doksan su örneği almışlardır. Sonuç olarak, incelenen bütün örneklerin renk, pH, elektriksel iletkenlik, bulanıklık, sertlik, amonyum azotu, nitrit, demir, alüminyum ve arsenik bakımından standartlara (TSE, WHO, EC ve Çevre Koruma Ajansı (EPA)) uygun olduğunu belirlemişlerdir [24].

Cem Baran Er, Kilis ili çeşme sularının fizikokimyasal ve mikrobiyolojik kirlilik düzeylerini araştırmak amacıyla 2012 Ekim ve 2013 Eylül tarihleri arasında bir yıl boyunca her ay 10 istasyondan su örnekleri alarak pH, elektriksel iletkenlik, amonyum, demir ve nitrit gibi fizikokimyasal parametreleri ve koliform ve E. Coli gibi mikrobiyolojik parametreleri incelemiştir. Bu sonuçlar ışığında tüm su örneklerinin ulusal ve uluslararası su kalite değerlerine göre fizikokimyasal ve mikrobiyolojik açıdan temiz olduğunu saptamıştır [25].

(41)

23

Koçak, Ö. ve arkadaşları, Erzurum şehir merkezinde su dağıtım şebekesinin değişik noktalarından tesadüfi olarak seçilmiş ev, halk çeşmeleri, market, gıda işletmeleri ve resmi kurumlardan toplanan 70 su numunesini bazı kimyasal, fiziksel ve mikrobiyolojik özellikleri bakımından incelemiştir. Bulanıklık değerinin İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’ te bildirilen değerlerin üzerinde olduğu belirlemiş ve Erzurum şehir merkezindeki içme ve kullanma sularının hijyenik kalitesinin İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik’ e uymadığı ve halk sağlığı açısından önemli riskler taşıdığı kanaatine varmışlardır [26].

Collivignarelli, C. ve arkadaşları, Güneydoğu Asya' da bazı ülkeleri vuran ve harap eden 2004 yılı Hint Okyanusu Tsunamisinden sonra, Brescia Üniversitesi ve Mahidol Üniversitesi’ nde, tsunami tarafından en çok zarar görmüş Takua Pa bölgesinde (Tayland) içme amaçlı su izleme ve arıtma üzerine bir projeye başlamıştır. Takua Pa içme suyu arıtma tesisi verimliliğini değerlendirmek ve onun performanslarını geliştirmeye çalışmıştır [27].

Bellamy, W.D. ve arkadaşları, arıtma tesisi performans değerlendirmesine ait yapmış olduğu çalışmada birkaç performans değerlendirme kriteri ve tesisteki değerlendirme ve iyileştirme sonuçlarını ele almıştır. Pathojen içermeyen içmesuyu sağlamak için, en iyi yöntemin tesis değerlendirmesi ve iyileştirme programı uygulanması olduğu belirlemişlerdir [28].

Kim, D.H. ve arkadaşları, 30 m3_{/gün kapasiteli 3 pilot ölçekli tesis tasarlayıp}

ve içmesuyu üretimi için su arıtma deposu kurarak, 3 arıtma yöntemini; su kalitesi, bulanıklık, renk, potasyum permanganat (KMnO4) tüketimi, çözünmüş organik

karbon (DOC), trihalomethane oluşumu potansiyeli (THMFP), geosmin gibi seçili parametreleri temel alarak 5 aylık bir süreçte değerlendirmişlerdir. Renk giderme oranı 3 koşulda aynı olarak bulunmasına rağmen, aynı koşullar altında Yöntem 2 nin Yöntem 1 ve Yöntem 3 den DOC, THMFP ve geosmini daha iyi giderme verimine sahip olduğunu bulmuşlardır [29].

Bourgine, F. P. ve arkadaşları yüzeysel su arıtma tesisinde ek işlem aşamalarının partikül gidermeyi nasıl en uygun hale getirilebileceğini araştırmıştır. Su arıtma tesisinde yüzey suyu muamelesi üzerine denemelerden gözlemlenen sonuçlara göre partikül sayımını arıtma performansının yararlı bir göstergesi olarak bulmuşlardır [30].