Tokat - Kazova koşullarında farklı tohumluk miktarlarının adi fiğ (vicia sativa l.) hatlarında verim ve bazı agronomik özellikleri üzerine etkileri

(1)

TOKAT-KAZOVA KOŞULLARINDA FARKLI TOHUMLUK MİKTARLARININ ADİ FİĞ (Vicia sativa L.) HATLARINDA VERİM VE

BAZI AGRONOMİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Özlem ÜNALDI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

Danışman : Doç. Dr. Yaşar KARADAĞ

2008

(2)

BAZI AGRONOMİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ

ÖZLEM ÜNALDI

TOKAT 2008

(3)

ÖZET

BAZI AGRONOMİK ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Özlem ÜNALDI

Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Yaşar KARADAĞ

Bu çalışma; Tokat-Kazova koşullarında 2006/2007 vejetasyon döneminde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanında farklı tohumluk miktarlarının adi fiğ (Vicia sativa L.) hatlarında verim ve bazı agronomik özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Deneme bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Araştırmada kullanılan hatlar (845, 1448, 2640, Karaelçi) ana parselleri, tohumluk miktarları (100, 150, 200, 250, 300, 350 adet/m2) ise alt parselleri oluşturmuştur. Araştırmada en yüksek çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi, kuru ot oranı, biyolojik verim, tohum verimi, saman verimi Karaelçi çeşidinden, en yüksek yaş ot verimi 2640 nolu hattan, en yüksek kuru ot verimi, ham kül oranı 845 nolu hattan, en yüksek bin tane ağırlığı 2640 ve 1448 nolu hatlardan ve en yüksek hasat indeksi 1448 nolu hattan elde edilmiştir. Tohumluk miktarı arttıkça çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi ve bin tane ağırlığı, kuru ot oranı azalırken; yaş ot verimi, kuru ot verimi, biyolojik verim, tohum verimi, saman verimi ve ham kül oranı artmıştır. Bu durumda, çiçeklenme süresi, olgunlaşma süresi, kuru ot oranı, bin tane ağırlığı, hasat indeksi bakımından en yüksek değerler 100 adet/m2, yaş ot verimi, kuru ot verimi, biyolojik verim, tohum verimi, saman verimi bakımından 300 adet/m2 ve ham kül oranı bakımından 250 adet/m2 tohumluk miktarından elde edilmiştir.

2008, 61 sayfa

Anahtar Kelimeler: Vicia sativa L. adi fiğ, tohumluk miktarı, kuru ot verimi, tohum verimi, saman verimi, ham kül oranı.

(4)

ABSTRACT MASTERS THESİS

EFFECT OF DIFFERENT SEED RATIOS ON YIELD AND SOME

AGRONOMICAL PROPERTIES OF COMMON VETCH (Vicia sativa L.) LINES UNDER TOKAT-KAZOVA CONDITIONS

Özlem ÜNALDI Gaziosmanpaşa University

Graduate School of Natural and Applied Science Department of Field Crops Science

Supervisor : Doç. Dr. Yaşar KARADAĞ

This research was carried out to determine the effect of different seed ratios on yield and some agronomical properties of common vecth (Vicia sativa L.) lines under Tokat-Kazova conditions in the experimental area of Department of Field Crops Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University in 2006/07 vegetation period. This experiment was arranged was arranged in split plots with three replications. In the experiments, lines (845, 1448, 2640, Karaelçi) were main plots, the seed ratios (100, 150, 200, 250, 300, 350 adet/m2) were sub plots. In this study, the highest day to floworing, day to seed maturation, dry matter content, biological yield, seed yield, straw yield were obtained from Karaelçi cultivar, the highest green forage yield was obtained from 2640 line, the highest dry matter yield, crude ash content were obtained from 845 line, the highest thousand seed weight were obtained from 2640 and 1448 lines and the highest harvest index was obtained from 1448 line. The increasing of seed ratios increased green forage yield, dry matter yield, biological yield, seed yield, straw yield and crude ash content while day to flowering, day to seed maturation, thousand seed weight and dry matter content decreased. As a result, the highest day to flowering, day to seed maturation, dry matter content, thousand seed weight, harvest index were obtained from 100 seed/m2 seed ratio. The highest green forage yield, dry matter yield, biological yield, seed yield, straw yield were obtained from 300 seed/m2 seed ratio and the highest crude ash content was obtained from 250 seed/m2seed ratio, respectively.

2008, 61 pages

Key Words: Vicia saitva L. common vecth, seed ratio, dry matter yield, seed yield, straw yield, crude ash content.

(5)

TEZ BEYANI

Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

(İmza)

(6)

SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama m2 : metrekare kg : kilogram da : dekar g : gram 0_C _{:santigrat derece} % : yüzde Kısaltmalar Açıklama Ö.D. : Önemli değil T.M. : Tohumluk miktarı

LSD : Asgari önemli fark

CV : Varyasyon katsayısı

SD : Serbestlik derecesi

(7)

TEŞEKKÜR

Tez konumun belirlenmesinde, araştırmamın yürütülmesinde ve tez çalışmalarım süresince gerekli her türlü imkan ve bilgileri sağlayan danışman hocam Doç. Dr. Yaşar KARADAĞ’a, gerek kaynak gerekse bilgi konusunda emeği geçen Doç. Dr. Selahattin İPTAŞ’a, Yrd. Doç. Dr. Şenay SARICA’ya, Bu çalışmanın en iyi şekilde ortaya çıkması için yardımlarını esirgemeyen Araş. Gör. Başak ÖZYILMAZ’a, Derya KÜÇÜKEMRE’ye, Hatice OKUR’a desteğini esirgemeyen arkadaşlarıma ve arazi çalışmalarımın yürütülmesinde yardımcı olan 2007 yılı Tarla Bitkileri 4. sınıf öğrencilerine ve çok değerli aileme teşekkürü bir borç bilirim.

Özlem ÜNALDI Ocak 2008

(8)

RESİMLER DİZİNİ

Resim Sayfa Resim 1. 845 nolu adi fiğ hattının 100 – 350 adet/m2 tohumluk miktarından genel görünüm ………...………...59 Resim 2. 2640 nolu adi fiğ hattının 100- 350 adet/m2 tohumluk miktarından genel görünüm………...…………...……….59 Resim 3. 1448 nolu adi fiğ hattının 100 – 350 adet/m2 tohumluk miktarından genel görünüm ………...59 Resim 4. Karaelçi adi fiğ çeşidinin 100 – 350 adet/m2 tohumluk miktarından genel görünüm…...………...……….60 Resim 5. Adi fiğ hatlarından genel görünüm ……….………..…..60

(9)

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa

Çizelge 1. Tokat-Kazova’nın İklim Verileri……..………..………..20

Çizelge 2. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri….…...21 Çizelge 3. Araştırmada kullanılan materyallerin geldiği yer ve kökenleri……...……...22 Çizelge 4. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait

varyans analiz tablosu.. ………..………..……….25 Çizelge 5. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait

ortalama değerler………...……….25 Çizelge 6. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının olgunlaşma sürelerine ait

varyans analiz tablosu………..………...27 Çizelge 7. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının olgunlaşma sürelerine ait

ortalama değerler………27 Çizelge 8. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının yaş ot verimlerine ait varyans

analiz tablosu ……….………..….………28 Çizelge 9. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının yaş ot verimlerine ait ortalama

değerler………..……..……….………....29 Çizelge 10. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının kuru ot oranlarına ait varyans

analiz tablosu……….……….……….…….…31 Çizelge 11. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının kuru ot oranlarına ait

ortalama değerleri….……….….…………...31 Çizelge 12. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının kuru ot verimlerine ait

(10)

Çizelge 13. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının kuru ot verimlerine ait ortalama değerler………,………….……….….………...33 Çizelge 14. Adi iğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının biyolojik verimlerine ait

varyans analiz tablosu ……….………...34 Çizelge 15.. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının biyolojik verimlerine ait

ortalama değerler………...……….35 Çizelge 16. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının tohum verimlerine ait

varyans analiz tablosu ……….………...36 Çizelge 17. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının tohum verimlerine ait

ortalama değerler………...………...…………..37 Çizelge 18. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının saman verimlerine ait

varyans analiz tablosu………….……….……...………38 Çizelge 19. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının saman verimlerine ait

ortalama değerler……….…...………..………..39 Çizelge 20. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının bin tane ağırlıklarına ait

varyans analiz tablosu .……….…..………....40 Çizelge 21. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının bin tane ağırlıklarına ait

ortalama değerler………...40 Çizelge 22. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının hasat indekslerine ait varyans

analiz tablosu………….………..………...42 Çizelge 23. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının hasat indekslerine ait

ortalama değerler……….……...………42 Çizelge 24. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının ham kül oranına ait varyans analiz tablosu………...….………..43

(11)

Çizelge 25. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının ham kül oranına ait ortalama değerler……….………..………44

(12)

İÇİNDEKİLER Sayfa

ÖZET……….….……..i

ABSTRACT……….……...ii

TEZ BEYANI……….…………iii

SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ……….………..…....iv

TEŞEKKÜR………..…..…v RESİMLER DİZİNİ…………..………...vi ÇİZELGELER DİZİNİ………...………..vii 1. GİRİŞ………..1 2. LİTERATÜR ÖZETLERİ………...4 3. MATERYAL ve METOT………...……….20 3.1. Deneme Alanı………..……....20

3.2. Araştırma Yerinin İklim Özellikleri……….20

3.3. Araştırma Yerinin Toprak Özellikleri………..21

3.4. Materyal………22

3.5. Metot……….22

3.5.1. Araştırmada İncelenen Özellikler………..23

3.5.2.Verilerin Değerlendirilmesi………24

4.BULGULAR VE TARTIŞMA………..25

4.1. % 50 Çiçeklenme Süresi (gün)……….25

4.2. Olgunlaşma Süresi (gün)………..26

4.3. Yaş Ot Verimi (kg/da)………..28

4.4. Kuru Ot Oranı (%)………30

(13)

4.6. Biyolojik Verim (kg/da)………...34

4.7. Tohum Verimi (kg/da)……….36

4.8. Saman Verimi (kg/da)………..38

4.9. Bin Tane Ağırlığı (g)………...40

4.10. Hasat İndeksi (%)………...41 4.11. Ham Kül Oranı (%)………43 5.SONUÇ………...………...45 KAYNAKLAR………...………...46 EKLER………...………59 ÖZGEÇMİŞ………...………61

(14)

1.GİRİŞ

Yem bitkilerinin yalnızca hayvan beslenmesinde değil, toprak verimliliğinin arttırılması ve sürekliliği, erozyonun önlenmesi ve ekolojik dengenin korunması açısından çok önemli fonksiyonları vardır. Ülkemizde yıllardır yanlış işleme yöntemleri ve tek yönlü ürün yetiştiriciliğinden dolayı tuzluluk ve çevre kirliliği sorunları ortaya çıkmıştır. Bu sorunların çözülmesi için yem bitkilerinin ekim sistemi içinde oranının arttırılması gereklidir. Ülkemizde büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık büyük oranda meraya dayanmaktadır. Ancak meraların yıllardır tek yönlü ve yanlış kullanımı sonucunda bu alanlar verimliliklerini büyük ölçüde kaybetmiş ve hayvanlar yem değeri düşük kaynaklarla beslenmek zorunda kalmışlardır. Hayvansal üretimi arttırmak için hayvan beslemenin kaliteli yemlerle yapılması gereklidir. Bunun için tarla tarım sistemleri içinde kaliteli yem bitkileri ekilişi ve üretimini arttırmak zorundayız.

Ülkemizde hayvan besleme ve çayır-meraların iyileştirilmesiyle ilgili problemlerin çözümü için, tarla tarımı içinde yem bitkileri ekim payının arttırılması zorunlu hale gelmiştir. Bu durum iyi bir ekim nöbetinin uygulanması, toprak verimliliğinin artırılması ve tarım alanlarındaki erozyonu önlemek için de faydalı olacaktır. Bunun nedenle değişik ekolojiler için adaptasyon, yetiştirme tekniği ve ıslah çalışmalarının arttırılması gerekir. Tohumluk problemi, yem bitkileri tarımımızın gelişmesinde engel teşkil eden konulardan birisidir. Üretimi yapılmak istenen bitkide, bölgeye uygun çeşidin tohumluğunu istenilen zaman ve miktarda temin etmek güçtür. Bu güçlüğün nedenlerinden birisi de üretimdeki zorluklardır. Çünkü bitkiler tohum üretiminde ot üretimine nazaran farklı ihtiyaçlara sahiptir ve bu ihtiyaçlar çoğunlukla bilinmemektedir. Bu nedenle ot üretimi için tertiplenen çalışmaların tohum üretiminde de düşünülmesi gerekir. Çünkü tohum üretimine bırakılan bitkilerin olgunlaşma süreleri daha uzun olacağından ihtiyaçlarının daha değişik olması da doğaldır.

Fiğ tarım alanları içinde en fazla yer ayrılan yem bitkilerinden birisidir. Yaklaşık 320 bin ha ekim alanı ile ülkemizdeki yem bitkileri ekim alanının % 39’unu kaplar (Anonim, 2006). Geniş alanlarda ekildiği ve tek yıllık olduğu için fiğ tohumuna devamlı ihtiyaç vardır. Bundan dolayı yem bitkileri tarımında önemli yeri olan fiğde tohum

(15)

üretimi ile ilgili konuların açıklığa kavuşturulmasında fayda vardır. Bitkisel üretimde, rekabetin en aza indirilmesi ve bitkilerin mevcut şartlardan daha iyi faydalanması istenir. Bu da birim alandaki bitki sayısıyla, bir başka ifade ile tohum miktarının ve sıra aralığının ayarlanmasıyla mümkün olur. Birim alandaki bitki sayısı, öncelikle kullanılan tohumluk miktarına bağlı olduğuna göre atılacak tohumun titizlikle belirlenmesi gerekir. Yapılan çalışmalar fiğde en uygun bitki sıklığının, üretimin amacına, üretimin yapıldığı bölgeye ve yetiştirme şartlarına göre değiştiğini göstermektedir. Tohum üretimi çiçeklenmenin bir sonucu olduğundan ve çiçeklenme de ışıklanma ile sıkı ilişkili olduğundan, birim alana düşecek bitki sayısının belirlenmesi büyük fayda sağlayacaktır. Bilhassa, fiğ gibi yatma problemi olan bir bitkide bu ihtiyaç daha da büyük olacaktır.

Hayvanların kaliteli kaba ve kesif yem ihtiyacının sağlanması bakımından fiğ türleri büyük önem taşımaktadır. Fiğlerin kıyı ve iç bölgelerimizde çeşit zenginliği, adaptasyon yeteneği, ot ve tohum veriminin yüksekliği gibi özellikleriyle ekiliş ve üretimi hızla artmaktadır. 400 mm veya daha fazla yıllık yağışa sahip tahıl-nadas sisteminin uygulandığı geçit bölgelerinde Macar fiği, tüylü fiğ, koca fiğ ve adi fiğ yalın veya arpa, yulaf ve tritikale ile birlikte kuru ot veya tohum üretimi amacıyla karışık olarak yetiştirilmektedir (Büyükburç ve İptaş, 2001; Büyükburç ve Karadağ, 2002). Bu türler içinde özellikle Macar fiği, tüylü fiğ ve koca fiğ kışlık ekilmektedir. Adi fiğ ise diğer fiğ türlerine göre kışa dayanımı daha zayıf olduğundan yazlık ekimi tercih edilmektedir (Açıkgöz, 2001). Ancak, geçit iklim kuşağında yer alan Tokat’ta adi fiğin kışlık olarak yetiştirilmesi ile ilgili yapılan çalışmalarda başarılı sonuçlar elde edilmiştir (Büyükburç ve ark. 2003). Bu çalışmaların sonucunda ICARDA’dan temin edilen otuz iki adi fiğ hattı içerisinde sırasıyla tohum verimi, biyolojik verim, saman verimi, bin tane ağırlığı ve hasat indeksi bakımından yüksek olan üç hat (845, 1448, 2640) seçilerek, yüksek ve kaliteli ot ve tohum üretimi için en uygun tohumluk miktarının saptanmasına çalışılacaktır. Tohumluk miktarının yüksek tutulması halinde; bitkide yaş ot, kuru ot ve tohum verimleri ile bitki boyunun artmasına neden olurken, bin tane ağırlığının azalmasına neden olmaktadır (Blum, 1967; Jimenez ve ark. 1989).

(16)

Bu araştırma, Tokat-Kazova koşullarında kışlık olarak yetiştirilecek adi fiğ hatlarında farklı tohumluk miktarlarının verim ve bazı agronomik özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür.

(17)

2. LİTERATÜR ÖZETLERİ

Fiğ, ülkemizin iç kesimlerinde tanesinden kesif yem, kıyı bölgelerinde ise otundan kaba yem elde edilen ve yaklaşık 234 bin ha ekiliş alanı olan önemli bir yem bitkisidir (Açıkgöz, 2001). Yüksek oranda ham protein içeren adi fiğ, hayvanlara yeşil yem, silo yemi, kuru ot ve tane yem olarak yedirilebilmekte, özellikle yeşil yemi besi hayvanlarında önemli yararlar sağlamaktadır (Soya ve ark. 1996, Açıkgöz, 2001). Ayrıca, agronomik özellikleri nedeniyle tahıllarla karışım halinde de yetiştirilebilmekte, bu karışımlardan protein ve karbonhidratça zengin, kaliteli ve sindirimi kolay kaba yem elde edilmektedir.

Zimmerman (1962), erken ekimlerin adi fiğ, tüylü fiğ ve Macar fiğinde verimleri artırdığını, yeşil ot veriminin tüylü fiğde 1000-3200 kg/da, kuru ot veriminin 350-700 kg/da arasında değiştiğini bildirmiştir.

Blum (1967), değişik oranlarda fiğ tohumluğu kullandığı çalışmada tohum veriminin, tohumluk miktarı arttıkça yükseldiğini gözlemiştir.

Blum ve Lehrer (1973), adi fiğde geç çiçeklenen çeşitlerin yeterince nemin bulunduğu koşullarda fazla büyüme ve yem üretimini sağlayacağını, erken çiçeklenme ve olgunlaşma eğilimi gösteren çeşitlerin diğer çeşitlere göre daha yüksek bin tane ağırlığı değerleri elde edildiğini bildirmişlerdir.

Hadjichristodoulou (1975), birim alandaki bitki sayısı kullanılan tohumluk miktarına bağlı olarak değiştiğini, tohumluk miktarlarının da sıra aralığı gibi bitki rekabeti ve üretimi için önem taşıdığını bildirmektedir.

Miladinovic ve Coracola (1976), sıcaklık ve yağışın bitki başına bakla sayısını ve bunların yıl içindeki dağılımının tohum verimini önemli derecede etkilediğini bildirmişlerdir.

(18)

Özkaynak (1981), tohumluk miktarının artışıyla birlikte bitki sıklığının arttığını, dolayısıyla bitkilerden elde edilen bakla sayısının azaldığını bildirmektedir.

Abd El-Moneim, (1985), Suriye ekolojik koşullarında adi fiğ üzerinde yürütmüş olduğu bir çalışmada, ortalama kuru ot verimini 304-419 kg/da, tane verimini ise 119-264 kg/da arasında değiştiğini belirlemiştir.

Sağlamtimur ve ark. (1986), tüylü fiğin Çukurova da yetişmesinin serin mevsimde olduğunu ve çok hızlı gelişme gösterdiğini, 1250 ile 2100 kg/da yaş ot, 70 ile 112 kg/da tohum verimi verdiğini bildirmişlerdir.

Anlarsal (1987), Çukurova koşullarında iki yıllık süre ile adi fiğin tarımsal özellikleri üzerine yürütmüş olduğu bir araştırmada, çeşitlere göre ortalama bitki boyunun 33.96-51.86 cm, yeşil ot veriminin 1783.3-2187.5 kg/da, kuru ot veriminin 271.06-390.59 kg/da, çiçeklenme süresinin 120.5-138.8 gün arasında değiştiğini saptamıştır. Diğer yandan, erken çiçeklenen çeşitlerde tohum veriminin daha yüksek olduğunu da belirtmiştir.

Soya (1987), İzmir koşullarında yerel adi fiğ çeşitlerinde tohumluk miktarının (150, 175, 200 adet/m²) verim ve verim karakterlerine etkisi üzerine yürütmüş olduğu bir çalışmada, en düşük ve yüksek bitki boyu, yaş ot ve kuru ot verimini sırasıyla 49.4-51.2 cm, 1316-1454 kg/da ve 271.4-311.4 kg/da ile metrekareye 150 ve 200 adet atılan tohumlardan, en düşük ve en yüksek kuru ot oranını ise % 20.92-21.43 ile 200 ve 150 adet/m² tohumluk miktarlarından alındığını bildirmiştir. Söz konusu çalışmada tohumluk miktarı arttıkça yeşil ot ve kuru madde verimlerinin yükseldiğini, buna karşılık bitki boyu ve kuru madde oranında önemli bir değişme olmadığını belirtmiştir. Soya ve ark. (1988), aynı koşullarda farklı fiğ türlerinde tohumluk miktarının (175, 200, 225 adet/m²) ot verimi ve verim karakterlerine etkisi üzerine yürütmüş oldukları bir diğer çalışmada, en düşük ve en yüksek bitki boyu ve kuru ot oranını sırasıyla 55.8-58.5 cm ve % 23.5-24.9 ile metrekareye 225 ve 175 adet atılan tohumlardan, en düşük ve en yüksek yaş ot ve kuru ot verimini ise 1373-1629 kg/da ve 337-380 kg/da ile 175 ve 225

(19)

adet/m² tohumluk miktarlarından alındığını bildirmişlerdir. Söz konusu çalışmada birim alana verilen tohumluk miktarı arttıkça yeşil ot ve kuru madde verimlerinin arttığını, bitki boyu ve kuru madde oranının ise önemli ölçüde azaldığını ortaya koymuşlardır. Anlarsal ve Gülcan (1989), Çukurova da yapmış oldukları bir araştırmada, çeşitlere göre sap uzunluğunun 55.9-79.6 cm, yeşil ot veriminin 2150-2752 kg/da, kuru ot veriminin 349.3-509.0 kg/da, çiçeklenme süresinin 127.5-139.5 gün arasında değiştiğini saptamışlardır.

Jimenez ve ark. (1989), adi fiğde kullanılan tohumluk miktarı arttıkça ot veya kuru madde veriminin arttığını belirlemişlerdir.

Stafa and Danjek (1990), fiğde tohum üretimi için m²’ye 75-175 adet tohumun atılması gerektiğini belirtmektedirler.

Sabancı (1991), Ege Bölgesinde adi fiğde ot ve tohum verimi yönünden stabilite analizleri ve genotip adaptasyonları üzerine yapılan bir çalışmada, ortalama yeşil ot veriminin 2657-3390 kg/da, kuru madde veriminin 405-537 kg/da, tohum veriminin 76-144 kg/da arasında değiştiğini saptamıştır.

Şılbır ve ark. (1991), Harran Ovası kıraç koşullarına uygun fiğ çeşitlerinin saptanması üzerine yapmış oldukları bir denemede, çeşitlere göre ortalama bitki boyunun 29.33-54.67 cm, yeşil ot veriminin 711.00-1833.00 kg/da ve kuru ot veriminin ise 190.33-418.33 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır

Tosun ve ark. (1991), İzmir ekolojik koşullarında bazı fiğ türlerinde yaş ot ve dane verimi ile kimi agronomik özellikleri üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada ortalama yaş ot verimlerini sırasıyla, Efes-79 da 2071 kg/da, Menemen-79 da 1257 kg/da ve Ege Beyazı fiğ çeşidinde 854 kg/da, ortalama tohum verimlerini sırasıyla Efes-79 da 139 kg/da, Menemen-Efes-79 da 67 kg/da, Ege Beyazı çeşidinde 39 kg/da, ortalama saman verimlerini ise sırasıyla Efes-79 ve Menemen-79 fiğ tüylü fiğ çeşitlerinde 379 kg/da ve 279 kg/da, Ege beyazı Macar fiğ çeşidinde ise 213 kg/da olarak saptamışlardır.

(20)

Anonim (1992), Diyarbakır koşullarında yürütülen denemelerde koca fiğ için 298-428 kg/da tohum ve 377-968 kg/da biyolojik verim; mürdümük için 193-256 kg/da tohum ve 540-825 kg/da biyolojik verim alındığını bildirmektedir.

Abd El-Moneim (1993), adi fiğde erken çiçeklenen çeşitlerde tohum veriminin daha yüksek olduğunu bildirmektedir.

Orak (1994), Tekirdağ ekolojik koşullarında Macar fiğinde, uygun iklim ve toprak koşullarında bitki boyunun 75.28-101.63 cm, bin tane ağırlığının 36.58-37.79 g, tane veriminin ise 141.80-281.74 kg/da arasında değiştiğini tespit etmiştir.

Serin ve ark. (1995), Erzurum sulu şartlarında adi fiğde değişik tohum miktarının (4, 8, 12 ve 16 kg/da) tohum verimi ile bazı özelliklerine etkilerini inceledikleri bir araştırmada, en düşük ve en yüksek bitki boyu, tohum verimi ve sap verimini sırasıyla 47.4-51.6 cm, 118.3-139.1 kg/da ve 253.0-310.3 kg/da ile 4 ve16 kg/da tohumluk miktarlarından, bin tane ağırlığını ise 67.2-67.9 g ile 12 ve 4 kg/da tohumluk miktarlarından alındığını bildirmişlerdir.

Açıkgöz ve ark. (1996), Bursa koşullarında adi fiğ ıslah çalışmaları üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama kuru madde veriminin 761.4-1041.4 kg/da, tohum veriminin ise 79.3-142.1 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır.

Andiç ve ark. (1996), Van kıraç şartlarında 1992 ve 94 yıllarında iki yıl süre ile tüylü fiğ hat ve çeşitlerinin ot verimleri üzerine yürütmüş oldukları bir denemede, ortalama bitki boyunun 67.3-79.8 cm, yeşil ot veriminin 772.3-1123.3 kg/da, kuru ot veriminin ise 229.2-329.7 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Andiç ve ark. (1996), Van kıraç koşullarında 1992-1994 yılları arasında iki yıl süre ile burçak hatlarının belirlenmesine ilişkin yürütmüş oldukları bir denemede, ortalama bitki boyunun 20.3-27.2 cm, yaş ot veriminin 384.4-625.6 kg/da, kuru ot veriminin 94.3-155.0 kg/da, tohum veriminin ise 86.8-168.2 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

(21)

Diğer yandan Arslan ve Anlarsal (1996a), Şanlıurfa koşullarında farklı tohumluk miktarlarının (100, 150, 200, 250 ve 300 adet/m²) bazı adi fiğ çeşitlerinde tohum verimi ve bazı özelliklere etkisini inceledikleri bir çalışmada, en düşük ve en yüksek tohum verimi ve bitkide bakla sayısını sırasıyla 99.86-129.61 kg/da ve 11.08-14.09 adet ile 300 ve 100 adet/m² tohumluk miktarlarından elde etmişlerdir.

Aynı koşullarda söz konusu çeşitlerin sırasıyla 150, 200, 250, 300 ve 350 adet/m² tohumluk miktarlarının ot verimi ve bazı özelliklere etkisinin incelendiği bir çalışmada ise, en düşük ve en yüksek yaş ot veriminin 1678.12-2259.36 kg/da ile 150 ve 300 adet/m², kuru ot veriminin ise 291.18-402.99 kg/da ile 150 ve 350 adet/m² tohumluk miktarlarından tespit edilmiştir (Arslan ve Anlarsal, 1996b).

Bulur ve Çelik (1996), Bursa koşullarında bazı seçilmiş adi fiğ hat ve çeşitlerinin verim ve önemli tarımsal özellikleri üzerine yürütmüş oldukları araştırmada, ortalama yaş ot verimini 1213.10-2152.38 kg/da, kuru madde oranını % 27.09-34.11, kuru madde verimini 497.36-664.13 kg/da ve tane verimini 161.17-276.01 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır.

Fırıncıoğlu ve ark. (1996), Ankara koşullarında, 1993-1995 yıllarında üç yıl süreyle bazı fiğ ve mürdümük türlerinin tarımsal özellikleri üzerindeki yapmış oldukları bir araştırmada, ortalama biyolojik verimi sırasıyla adi fiğde 191-232 kg/da, burçak da 167-202 kg/da, koca fiğde 189-235 kg/da, yaygın mürdümükte 277-300 kg/da, nohut mürdümüğünde 235-261 kg/da; ortalama tohum verimini adi fiğde 67-95 kg/da, burçak da 71-86 kg/da, koca fiğde 71-90 kg/da, yaygın mürdümükte 105-128 kg/da, nohut mürdümüğünde 98-120 kg/da; kes verimini ise adi fiğde 117-140 kg/da, burçak da 90-131 kg/da, koca fiğde 118-148 kg/da, yaygın mürdümükte 149-172 kg/da ve nohut mürdümüğünde ise 130-151 kg/da olarak belirlemişlerdir.

Gökkuş ve ark. (1996), 1994 ve 95 yıllarında iki yıl süre ile bazı adi fiğ hat ve çeşitlerinin Erzurum sulu şartlarına adaptasyonu üzerinde yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama kuru ot verimini 305.2-556.0 kg/da, tohum verimini 78.9-122.9

(22)

kg/da, bitki boyunu 39.1-65.5 cm, bin tane ağırlığını ise 67.1-93.5 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

İptaş ve ark. (1996), 1992-1993 ve 1993-1994 yıllarında iki yıl süre ile Tokat ekolojik koşullarında bazı koca fiğ hatlarının verim ve adaptasyonu üzerine yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama bitki boyunu 67.1-97.8 cm, tohum verimini 127.8-224.3 kg/da, saman verimini 262.3-468.5 kg/da, biyolojik verimi 416.6-656.3 kg/da ve bin tane ağırlığını ise 143.0-238.7 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Keskin ve ark. (1996), Van kıraç şartlarında 1992, 1993 ve 1994 yıllarında üç yıl süre ile bazı adi fiğ çeşitlerinin verim ve adaptasyonu üzerinde yürütmüş oldukları bir araştırmada, sırasıyla ortalama yaş ot verimlerini 309.6-524.4 kg/da, kuru ot verimlerini 82.5-153.4 kg/da, bitki boylarını ise 29.5-40.7 cm arasında değiştiklerini tespit etmişlerdir.

Mermer ve ark. (1996), Erzurum ekolojik koşullarında, bazı fiğ hatlarının ot ve tohum verimlerine etkileri üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, üç yıllık ortalama kuru ot verimini 150-215 kg/da, tohum verimini 64-90 kg/da, % 50 çiçeklenme süresini ise 78.0-81.3 gün arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Özpınar ve ark. (1996), 1991 ve 1993 yıllarında iki yıl süre ile İzmir koşullarında ekim yöntemi ve tohumluk miktarının (6, 9, 12, 15, 18, 21 kg\da) Kubilay-82 fiğ çeşidinin yeşil ot ve kuru madde verimine olan etkisi üzerinde yürütmüş olduğu bir çalışmada, sırasıyla ortalama yeşil ot verimlerini en düşük 3051 kg/da ile 6 kg/da, en yüksek ise 4996 kg/da ile 21 kg/da tohumluk miktarından, kuru ot verimlerini ise en düşük 315 kg/da ile 6 kg/da, en yüksek 522 kg/da ile 21 kg/da tohumluk miktarından elde ettiklerini bildirmişlerdir.

Sabancı ve ark. (1996), Menemen koşullarında koca fiğ ve yaygın mürdümük adaptasyonu üzerinde yapmış oldukları bir denemede, koca fiğ ve yaygın mürdümükte sırasıyla ortalama % 50 çiçeklenme gün sayısını 117-132 gün ve 142-161 gün, bin tane ağırlığını 124-219 g ve 58.2-68.7 g, tohum verimini 316-582 kg/da ve 110-189 kg/da,

(23)

biyolojik verimini ise 958-1760 kg/da ve 781-1146 kg/da arasında değiştiklerini belirlemişlerdir.

Erzurum sulu şartlarında farklı tohum miktarının (4, 8, 12 ve 16 kg/da) adi fiğin ot verimi ve kalitesi üzerine yürütülen bir başka denemede ise, en düşük ve en yüksek kuru ot veriminin sırasıyla 173.9-293.2 kg/da ile 4 ve 16 kg/da tohumluk miktarlarından, ham protein oranının % 15.73-17.23 ile 16 ve 4 kg/da ve ham kül oranının ise % 10.63-11.14 ile 4 ve 8 kg/da tohumluk miktarlarından elde ettiklerini bildirmişlerdir (Serin ve ark. 1996).

Sevimay ve Kendir (1996), 1994 ve 1995 yıllarında iki yıl süre ile Ankara koşullarında kışlık yetiştirilen fiğ çeşitlerinin yem verimleri üzerine yapmış oldukları bir denemede, Macar, Tüylü ve Sarı Elçi adi fiğ çeşitlerinde sırasıyla ortalama yaş ot verimlerini 1586.00-1632.52, 1304.00-1558.89 kg/da, 1141.7-1206.00 kg/da, ortalama kuru ot verimlerini sırasıyla 425.01-508.21 kg/da, 380.76-419.26 kg/da, 417.04-378. 78 kg/da, kuru madde verimini ise 362.04-431.41 kg/da, 321.73-353.19 kg/da, 351.94-322.07 kg/da olarak elde etmişlerdir.

Tahtacıoğlu ve ark. (1996), Erzurum koşullarında tüylü ve Macar fiği ile ilgili yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama kuru ot verimlerini sırasıyla tüylü fiğde 310.9-358.2 kg/da, Macar fiğinde 433.8-452.7 kg/da, ortalama tohum verimlerini ise tüylü fiğde 58.0 kg/da, Macar fiğinde ise 107.2 kg/da olarak belirlemişlerdir.

Yılmaz ve ark. (1996), Amik Ovası ekolojik koşullarında uygun fiğ türlerinin (Karaelçi, Ürem-79, Kubilay-82, Menemen-79 ve Ege Beyazı) saptanması üzerinde yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama % 50 çiçeklenme süresini 124.0-148.0 gün, bitki boyunu 44.33-51.47 cm, yeşil ot verimini 2985.00-4483.33 kg/da ve kuru ot verimini 405.33-663.67 kg/da arasında değiştiklerini belirlemişlerdir.

Altınok ve ark. (1997), koca fiğin Ankara koşullarında adaptasyonunu belirlemek amacıyla yapmış oldukları bir çalışmada, bitkilerin boylarının ilk yıl 79 cm, ikinci yıl 74

(24)

cm, biyolojik verimin 903-1646 kg/da, tane veriminin 221-447 kg/da, bin tane ağırlığının 260-307 g, hasat indeksinin % 36-38 olduğunu saptamışlardır.

Hakyemez ve ark. (1997), 1995 ve 1996 yıllarında iki yıl süre ile yalancı tüylü fiğ hatlarının Ankara koşullarına adaptasyonu üzerine yapmış oldukları bir çalışmada, sırasıyla bitki boyunu 53-74 ve 31-80 cm, biyolojik verimi 407-854 kg/da ve 734-1475 kg/da, tane verimini 59-143 kg/da, bin tane ağırlığını 40-45 g, hasat indeksini ise % 11-22 ve 6-20 arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Orak ve ark. (1997). Tekirdağ kıraç koşullarında 1994 ve 1995 yıllarında iki yıl süre ile farklı gübre dozlarının Macar fiğinin verim ve verim komponentlerine etkisi üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, bitki boyunu sırasıyla 73.34 ve 71.02 cm, yeşil ot verimini 1996.04 ve 1670.18 kg/da, kuru ot verimini 486.95 ve 395.78 kg/da, bin tane ağırlığını 31.05 ve 36.76 g, tane verimini ise 141.00 ve 122.40 kg/da olarak belirlemişlerdir.

Tamkoç ve Avcı (1997), Konya koşullarında, yabancı kökenli fiğ hatlarının adaptasyonu ve bazı tarımsal özellikler arası ilişkilerinin incelendiği bir araştırmada, adi fiğde % 50 çiçeklenme süresinin 45.0-69.7 gün, bitki boyununun 19.7-53.8 cm, biyolojik verimin 36.1-190.5 kg/da, tane veriminin 1.4-43.4 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Jimenez ve ark. (1998), adi fiğde tohumluk miktarının yüksek tutulması halinde; bitkide yaş ot, kuru ot ve tohum verimleri ile bitki boyunun artmasına neden olurken, bin tane ağırlığının azalmasına neden olduğu bildirmektedirler

Altınok (1999), Ankara koşullarında, 1994 ve 1995 yıllarında silaj ve dane yem elde etmek için yetiştirilen fiğ türleri ve arpada yem verimleri üzerine yürütmüş olduğu bir çalışmada, birinci ve ikinci yılda tüylü, Macar ve koca fiğde sırasıyla kuru madde verimini 257 ve 417 kg/da, 292 ve 487 kg/da, 331 ve 444 kg/da; dane verimini ise 51 ve 59 kg/da, 56 ve 59 kg/da, 176 ve 130 kg/da olarak saptamıştır.

(25)

Anlarsal ve ark. (1999), 1995-96 ve 1997-98 yıllarında iki yıl süre ile, Çukurova koşullarında bazı fiğ hatlarının adaptasyonu üzerinde yürütmüş oldukları bir denemede, ortalama çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısını 113.0-134.5 gün, sap uzunluğunu 75.8-105.9 cm, yaş ot verimini 2303.0-3945.0 kg/da, kuru ot verimini 306.0-587.0 kg/da, bin tane ağırlığını 47.6-74.8 g, tohum verimini ise 81.0-217.0 kg/da arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Anonim (1999), üç farklı adi fiğ çeşidinin (Barloo, Blanchefleur ve Languedoc) dört farklı lokasyonda ve dört farklı tohumluk miktarlarının (2, 6, 10 ve 14 kg/da) tohum verimi üzerine etkilerini inceledikleri bir çalışmada, sırasıyla Merredin lokasyonunda en düşük ve en yüksek tohum verimini 53.9-115.9 kg/da ile 14 ve 2 kg/da tohumluk miktarından, Muresk lokasyonunda 55.4-195.4 kg/da ile 2 ve 14 kg/da tohumluk miktarından, Salmon Gums lokasyonunda 35-78.5 kg/da ile 2 ve 6 kg/da tohumluk miktarından, Scadden lokasyonunda ise 42.2-100 kg/da ile 14 ve 6 kg/da tohumluk miktarından elde edildiğini bildirmişlerdir.

Avcıoğlu ve ark. (1999), Bornova ekolojik koşullarında farklı ekim yoğunluklarının yemlik baklada verim ve verim komponentlerine etkisi üzerinde yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama bitki boyunun 93.4-105.2 cm, yeşil ot veriminin 2211-2872 kg/da, dane veriminin 114.8-128.8 kg/da, bin tane ağırlığının 304.9-316.0 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Başbağ ve ark. (1999), Diyarbakır sulu koşullarında adi fiğin farklı tohumluk miktarlarının (6, 8, 10 ve 12 kg/da) tohum verimi ve bazı verim kriterlerine etkisini incelemiş oldukları bir araştırmada, en düşük ve en yüksek bitki boyu ve tohum verimini sırasıyla 35.63-39.17 cm ve 84.46-129.32 kg/da ile 6 ve 12 kg/da tohumluk miktarlarından, baklada tane sayısı ve bin tane ağırlığını 3.963-4.331 adet ve 44.77-46.52 g ile 12 ve 6 kg/da tohumluk miktarlarından elde etmişlerdir.

Bilgili ve Açıkgöz (1999), 1995-96 ve 1996-97 yıllarında Bursa koşullarında, izogenik yem bezelyesi hatlarının önemli morfolojik ve tarımsal özellikleri üzerinde yapmış oldukları bir araştırmada, ortalama bitki boyunu 73.1-101.5 cm, yeşil ot verimini

(26)

627-1501 kg/da, kuru madde verimini 332.3-429.5 kg/da, biyolojik verimi 87.3-310.2 kg/da, tohum verimini ise 11.5-92.2 kg/da arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Büyükburç ve Karadağ (1999), 1997-98 yılları arasında iki yıl süre ile Tokat-Kazova ve Yozgat-Sarıkaya ekolojik şartlarında kışlık fiğ türlerinin verim ve adaptasyonu üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama bitki boyunun sırasıyla Tokat da 88.32-112.68 cm, Yozgat da 92.80-113.52 cm; yaş ot veriminin Tokat da 2710.84-3072.48 kg/da, Yozgat da 2641.05-3042.12 kg/da; kuru ot veriminin Tokat da 455.28-544.35 kg/da, Yozgat da 408.92-552.39 kg/da; tohum veriminin Tokat da 59.03-87.12 kg/da, Yozgat da 61.14-91.86 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır.

Çomaklı ve ark. (1999), Erzurum kıraç şartlarında 1997-98 yılları arasında, burçakta verim ve verim unsurları üzerinde sıra aralığı ve fosforun etkisi üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama bitki boyunun 22.98-24.30 cm, tane veriminin 96.21-103.51 kg/da, kes veriminin 122.65-136.69 kg/da, bin tane ağırlığının ise 44.58-45.94 g arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Kendir (1999), Ankara ekolojik koşullarında farklı kökenli burçak hatlarının tohum verimleri ve bazı bitkisel özellikleri üzerine yürütmüş olduğu bir çalışmada, ortalama bitki boyunun 33.27-47.53 cm, bin tane ağırlığının 35.11-43.70 g ve tohum veriminin ise 82.88-215.95 kg/da arasında değiştiğini saptamıştır.

Orak (1999), 1995-97 yılları arasında iki yıl süre ile Tekirdağ ekolojik koşullarında, farklı herbisit ve dozlarının Macar fiğinin verim ve bazı verim öğelerine etkisi üzerinde yürütmüş olduğu bir araştırmada, Pursuit herbisitinin uygulandığı Macar fiğinde ortalama yaş ot veriminin 1276.33-1536.33 kg/da, tane veriminin ise 70.50-106.67 kg/da arasında değiştiğini bildirmiştir.

Pacucci ve Troccou (1999), İtalya da adi fiğde tohum verimi ve agroteknik faktörler üzerine yapmış oldukları bir araştırmada, dört tohumluk miktarı (40, 80, 120 ve 160 adet/m²) tohum verimi üzerine etkilerini incelediklerinde en uygun tohumluk miktarının 80 ve 120 adet/m² arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Tohumluk miktarı

(27)

40 adet/m² den 80 adet/m² ye çıktığında tohum veriminin 32.5 kg/da dan 35.1 kg/da çıktığını, 120 adet/m² den 160 adet/m² ye çıktığında ise tohum veriminin 34.0 kg/da dan 32.2 kg/da a düştüğünü bildirmektedirler. Diğer yandan, tohumluk miktarı arttıkça 1000 tohum ağırlığının lineer olarak azaldığını, nitekim 40 adet/m² tohumluk miktarında 72.5 g iken 160 adet/m² tohumluk miktarında 66.6 g a kadar düştüğünü belirlemişlerdir. Soya ve ark. (1999a), Menemen koşullarında adi ve tüylü fiğde farklı biçim zamanlarının ot verimi ve verim özelliklerine etkisi üzerinde yapmış oldukları bir çalışmada, ortalama yeşil ot verimini sırasıyla adi fiğde 3430-3492 kg/da, tüylü fiğde 3804-3980 kg/da; kuru madde oranını adi fiğde % 16.3-16.9, tüylü fiğde 16.2-17.7; kuru madde verimini adi fiğde 555-557 kg/da, tüylü fiğde ise 616-653 kg/da arasında değiştiğini tespit etmişlerdir.

Soya ve ark. (1999b), Bornova koşullarında farklı ekim ve hasat zamanlarının adi fiğ ve tüylü fiğde ot verimi ve verim özelliklerine etkisi üzerine yapmış oldukları bir araştırmada, ortalama bitki boyunun adi fiğde 64.1-85.9 cm, tüylü fiğde 38.0-103.4 cm; yeşil ot veriminin adi fiğde 1518-3917 kg/da, tüylü fiğde 1450-4055 kg/da; kuru ot veriminin adi fiğde 283-992 kg/da, tüylü fiğde 274-936 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Troccoli ve Pacucci (1999), Güney İtalya’da adi fiğde tohum verimi ve agroteknik faktörlerin genotip ve bitki sıklığının(40, 80, 120, 160 adet/m²) etkisini inceledikleri bir çalışmada, Sauro adi fiğ çeşidinde sırasıyla 80.9, 80.6, 78.0, 76.0 g, Murgia çeşidinde 67.6, 70.0, 70.0, 64.3 g, 681 nolu hatta 69.0, 69.8, 68.0, 64.5 g, Itria çeşidinde 57.0, 56.3, 56.3, 55,3 g olarak belirlemişlerdir.

Yılmaz ve ark. (1999), Amik Ovası koşullarında, 1995-96 ve 1996-97 yılları arasında adi mürdümük hatlarının verim ve adaptasyonu üzerinde yapmış oldukları bir çalışmada, ortalama % çiçeklenme süresinin 129.0-146.0 gün, sap uzunluğunun 124.0-159.8 cm, bin tane ağırlığının 75.5-193.1 g, tane veriminin 76.1-115.0 kg/da, biyolojik verimin ise 380.7-688.0 kg/da arasında değiştiğini tespit etmişlerdir.

(28)

Yücel (1999), Çukurova kıraç koşullarında, 1996-97 ve 1997-98 yılları arasında bazı burçak hatlarında bitkisel ve tarımsal özelliklerinin saptanması üzerinde yapmış olduğu bir çalışmada, ortalama çiçeklenmeye kadar geçen gün sayısının 91.7-117.2 gün, bitki boyunun 46.4-52.8 cm, yaş ot veriminin 2017-2429 kg/da, kuru ot veriminin 307-432 kg/da, bin tane ağırlığının 29.8-42.5 g, tohum veriminin ise 92.2-215.0 kg/da arasında değiştiğini bildirmiştir.

Başbağ ve ark. (2001), 1995-96 ve 1996-97 yılları arasında, Diyarbakır koşullarında bazı tek yıllık baklagil yem bitkilerinin adaptasyonu üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama bitki boyunun adi fiğde 39.43-48.05 cm, tüylü fiğde 55.08-69.52 cm, Macar fiğinde 45.22-53.10 cm; yeşil ot veriminin adi fiğde 929.92-1942.69 kg/da, tüylü fiğde 1240.00-1712.78 kg/da, Macar fiğinde 1269.17-1632.53 kg/da; kuru ot verimini adi fiğde 250.57-482.59 kg/da, tüylü fiğde 261.33-363.46 kg/da, Macar fiğinde 291.17-399.63 kg/da; tane veriminin adi fiğde 45.87-167.62 kg/da, tüylü fiğde 86.28-88.74 kg/da, Macar fiğinde ise 44.07-67.21 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Büyükburç ve Karadağ (2001), 1997-98 yılları arasında iki yıl süre ile Tokat-Kazova ve Yozgat-Sarıkaya ekolojik şartlarında kışlık fiğ türlerinin biyolojik ve saman verimleri ile kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine yapmış oldukları bir araştırmada, ortalama biyolojik verimi sırasıyla Tokat da 605.08-875.60 kg/da, Yozgat da 658.80-907.19 kg/da; saman verimini Tokat da 546.30-793.23 kg/da, Yozgat da 588.97-826.16 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır.

Geren (2001), Bornova koşullarında, 1996-98 yılları arasında iki yıl süre ile, farklı hasat zamanlarının bazı yem bitkisi karışımlarının kimi verim özelliklerine etkisi üzerine yürütmüş oldukları bir denemede, yalın ekilen adi fiğden ortalama hasıl verimini 5096 kg/da, kuru ot verimini 1012 kg/da, kuru madde oranını % 17.16 olarak belirlemişdir. Karadağ ve Büyükburç (2001), 1999 ve 2000 yıllarında iki yıl süre ile, Tokat koşullarında yetiştirilen bazı fiğ çeşitlerinin ot ve tohum verimi üzerinde yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama yaş ot verimini 2936.57-3965.74 kg/da, kuru ot

(29)

verimini 354.17-536.51 kg/da, biyolojik verimi 1408.80-1930.10 kg/da, tohum verimini 89.17-117.86 kg/da, saman verimini ise 1319.80-1812.24 kg/da olarak tespit etmişlerdir. Sümerli ve Gül (2001), 1998-99 ve 1999-00 yılları arasında iki yıl süre ile, Diyarbakır ekolojik şartlarında koca fiğ hatlarının verim ve verim öğelerinin belirlenmesi üzerine yapılan bir araştırmada, ortalama bitki boyunun 56.30-68.27 cm, bin tane ağırlığının 148.83-263.67 g, olgunlaşma gün sayısının 159.17-161.50 gün, hasat indeksinin % 35.88-40.22, biyolojik verimin 538.17-700.67 kg/da, tane veriminin ise 210.67-258.70 kg/da arasında değiştiğini saptamışlardır.

Tan ve Çelen (2001), 1997-98 ve 1999-00 yılları arasında iki yıl süre ile Aydın koşullarında hasat zamanının bazı yem bitkisi tür ve karışımlarının verim ve kalite özellikleri üzerine etkisini incelemiş oldukları bir araştırmada, yalın ekilen adi fiğ ve tüylü fiğde sırasıyla ortalama bitki boyunu birinci yıl 78.3 ve 82.2 cm, ikinci yıl 82.9 ve 87.6 cm; yeşil ot verimini birinci yıl 2875 ve 4500 kg/da, ikinci yıl 2494 ve 3697 kg/da; kuru madde oranını birinci yıl % 13.68 ve 12.08, ikinci yıl % 19.10 ve 16.30; kuru madde verimini ise birinci yıl 406.6 ve 555.3 kg/da, ikinci yıl ise 480.1 ve 595.2 kg/da olarak belirlemişlerdir.

Başbağ ve Peker (2003), Diyarbakır koşullarında farklı sıra arası mesafeleri ve tohumluk miktarlarının (6, 8, 10 ve 12 kg/da) adi fiğde tohum verimi ve bazı verim kriterlerine etkisi üzerine yaptıkları bir araştırmada, en düşük ve en yüksek bitki boyu, bitkide bakla sayısı ve tohum verimini sırasıyla 40.36-43.21 cm, 5.37-5.54 adet/bitki ve 68.83-94.98 kg/da ile 6 ve 12 kg/da tohumluk miktarlarından, baklada tane sayısını 4.51-4.71 tane/bakla ile 10 ve 6 kg/da tohumluk miktarlarından, bin tane ağırlığını ise 43.37-44.47 g ile 12 ve 6 kg/da tohumluk miktarlarından elde etmişlerdir.

Başbağ ve Saruhan (2003), Diyarbakır koşullarında farklı sıra arası mesafeleri ve tohumluk miktarlarının çemende ot verimine etkisi üzerine yürüttükleri bir araştırmada, en düşük ve en yüksek sırasıyla bitki boyu, yeşil ot ve kuru ot verimini 55.67-61.83 cm, 2051.2-2602.3, 516.2-644.2 kg/da ve 98.06-122.37 kg/da ile 1 ve 5 kg/da tohumluk miktarından elde etmişlerdir.

(30)

Büyükburç ve ark. (2003), 1999-2002 yılları arasında üç yıl süre ile, Tokat-Kazova koşullarında kışlık ekilen bazı adi fiğ hat ve çeşitlerinin tohum verimi ve bazı verim kriterlerinin belirlenmesi üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama % 50 çiçeklenme süresini 177-188 gün, biyolojik verimi 363.4-808.3 kg/da, tohum verimini 56.1-203.7 kg/da, bin tane ağırlığını 34.0-89.0 g ve hasat indeksini % 19.5-35.1 arasında değiştiğini saptamışlardır.

Tokat-Kazova koşullarında koca fiğde farklı tohumluk miktarlarının tohum verimi ve bazı verim kriterlerinin belirlenmesi üzerine yapılan bir araştırmada, en düşük ve en yüksek bitki boyunu sırasıyla 75.9-80.1 cm ile 12 ve 18 kg/da tohumluk miktarından, bitkide bakla sayısını 8.8-11.3 adet/bitki ile 20 ve 12 kg/da tohumluk miktarından, biyolojik verimi 602.2-653.8 kg/da ile 14 ve 20 kg/da tohumluk miktarından, tohum verimini 131.8-146.9 kg/da ile 14 ve 12 kg/da tohumluk miktarından, bin tane ağırlığını 313.4-319.0 g ile 20 ve 14 kg/da tohumluk miktarından, hasat indeksini ise % 19.4-22.6 ile 18 ve 12 kg/da tohumluk miktarından tespit edildiğini bildirmişlerdir (İptaş ve Karadağ, 2003).

Tokat-Kazova koşullarında farklı tohumluk miktarlarının (6, 8, 10 ve 12 kg/da) bazı adi fiğ çeşitlerinde ot ve tohum verimine etkisinin incelendiği yazlık olarak yürütülen bir çalışmada, en düşük ve en yüksek yaş ot, kuru ot ve tohum veriminin sırasıyla 550.3-840.3 kg/da, 168.7-279.1 kg/da ve 56.5-82.6 kg/da ile 6 ve 12 kg/da tohumluk miktarlarından, bin tane ağırlığının 60.0-66.3 g ile 12 ve 6 kg/da tohumluk miktarlarından elde edildiği bildirilmektedir (Karadağ ve Büyükburç, 2004).

Albayrak ve ark. (2005), 2003-04 yetiştirme periyodunda, Orta Karadeniz şartlarında yetiştirilen fiğ hatlarının verim özellikleri üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, ortalama biyolojik verimi 584-729 kg/da, tane verimini 98-160 kg/da, bin tane ağırlığını ise 55.2-63.4 g arasında değiştiğini bildirmişlerdir.

Avcı ve ark. (2005), Haymana koşullarında 2001 ve 2003 yıllarında üç yıl süreyle, Macar fiği tohumluk üretiminde değişik ekim sıklıklarının (45 ve 60 cm sıra aralığı;

(31)

100, 200, 300, 400 ve 500 adet/m² tohum miktarları) etkinliğinin araştırılması amacıyla yürütmüş oldukları bir denemede, ortalama en yüksek tohum verimini 92.1 kg/da ile 200 adet/m² tohumluk miktarından, en düşük 76.2 kg/da ile 400 adet/m² tohumluk miktarından; en yüksek bin tane ağırlığını 40.5 g ile 200 adet/m², en düşük 37.9 g ile 400 adet/m² tohumluk miktarından; en yüksek biyolojik verimi 392.7 kg/da ile 100 adet/m², en düşük 381.1 kg/da ile 500 adet/m² tohumluk miktarından; en yüksek hasat indeksini % 34.7 ile 100 adet/m², en düşük ise % 29.9 ile 500 adet/m² tohumluk miktarından elde etmişlerdir.

Hakyemez ve ark. (2005), 2002-2004 yılları arasında iki yıl süre ile Çanakkale koşullarında farklı ekim oranlarının (3, 6, 9, 12 kg/da) tüylü fiğde verim ve verim öğelerine etkileri üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, sırasıyla birinci ve ikinci yıl en yüksek yeşil ot verimlerini 2012.5 ve 2040.6 kg/da ile 9 kg/da ekim oranından, en düşük 1832.1 ve 1763.5 kg/da ile 3 kg/da ekim oranından; en yüksek kuru ot verimlerini 549.2 kg/da ve 554.4 kg/da ile 9 kg/da ekim oranından, en düşük ise 481.3 kg/da ve 526.5 kg/da ile 3 kg/da ekim oranından saptamışlardır.

Orak ve ark. (2005), 2002 ve 2004 yıllarında iki yıl süre ile bazı Macar fiğ hatlarının Trakya Bölgesinde performanslarını belirlemek amacıyla yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama bitki boyunu, sırasıyla Tekirdağ, Kırklareli ve Hayrabolu lokasyonlarında 63.82-73.87 cm, 69.57-83.32 cm, 61.89-73.25 cm; bin tane ağırlığını sırasıyla 30.53-33.55 g, 31.24-39.16, 31.91-37.79 g; yeşil ot verimini 888.26-1214.02 kg/da, 1318.85-1643.10 kg/da, 1231.65-1624.08 kg/da; kuru ot verimini 203.33-333.79 kg/da, 301.58-385.33 kg/da, 312.46-405.77 kg/da; tohum verimini 65.87-89.62 kg/da, 35.11-48.82 kg/da, 46.09-109.51 kg/da arasında değiştiğini belirlemişlerdir.

Sabancı ve ark. (2005), 2003-04 üretim sezonunda Van koşullarında, bazı tüylü fiğ hat ve çeşitlerinin ot ve tohum verimlerinin belirlenmesi üzerine yürütmüş oldukları bir araştırmada, sırasıyla ortalama yeşil ot verimini 475-1431 kg/da, kuru madde verimini 105-315 kg/da, biyolojik verimi 251-710 kg/da, tohum verimini 68-138 kg/da, hasat indeksini ise % 15.4-28.5 arasında değiştiğini saptamışlardır.

(32)

Tan ve Temel (2005), 2002 ve 2003 yıllarında iki yıl süreyle Erzurum koşullarında değişik dönemlerde uygulanan Mepiquat chloride’in adi fiğde tohum verimi ve verim unsurlarına etkileri üzerine yürütmüş oldukları bir çalışmada, ortalama tohum verimini birinci ve ikinci yıl sırasıyla 196.2 ve 165.5 kg/da, hasat indeksini ise % 34.7-25.8 olarak belirlemişlerdir.

(33)

3.MATERYAL VE METOT

3.1. Deneme Alanı

Araştırma, 2006-2007 yılı vejetasyon döneminde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Taşlıçiftlik Kampusu deneme alanında yürütülmüştür. Deneme alanının denizden yüksekliği 608 m, 40 ° 18 ' Kuzey enlemi ile 36 ° 34 ' Doğu boylamı arasında yer almaktadır.

3.2. Araştırma Yerinin İklim Özellikleri

Araştırmanın yürütüldüğü bu ovada Karadeniz ikliminin etkisi olmakla birlikte yarı-kurak iklim özellikleri görülmektedir. Araştırmanın yürütüldüğü aylar ve aynı ayların uzun yıllar iklim verileri Çizelge 1’de verilmiştir.

Çizelge 1. Tokat-Kazova’nın İklim Verileri *

AYLAR

Ortalama Sıcaklık (°C) Yağış (mm) Ortalama Nisbi Nem (%) 2006/07 (1965-2007)Uzun Yıllar 2006/07 (1965-2007)Uzun Yıllar 2006/07 (1965-2007)Uzun Yıllar

Kasım 5.9 6.9 35.4 43.8 69.7 70.9 Aralık 0.3 3.1 14.2 43.4 69.9 72.6 Ocak 3.5 1.4 33.7 39.0 61.5 69.7 Şubat 2.9 2.8 20.4 33.9 64.1 64.9 Mart 7.9 7.0 39.6 40.5 58.5 60.7 Nisan 9.4 12.4 43.2 60.9 54.7 60.1 Mayıs 20.3 16.2 31.7 59.7 50.9 61.4 Haziran 21.7 19.6 33.8 37.9 53.5 58.5 Temmuz 24.1 22.1 0.2 10.2 50.7 55.7 Top/Ort 10.7 10.2 252.2 369.3 59.3 63.8

*_{Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Verileri, Tokat, 2007}_.

Çizelge 1’in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi denemenin yürütüldüğü yıllardaki ortalama sıcaklık değeri (10.7 °C), uzun yıllar ortalamasıyla (10.2 °C) farklılık göstermemektedir. En yüksek ortalama hava sıcaklığı 24.1 °C ile Temmuz ayında, en düşük ortalama hava sıcaklığı ise 0.3 °C ile Aralık ayında olduğu görülmektedir. Uzun

(34)

yıllar sıcaklık değerlerine baktığımızda en yüksek sıcaklığın Temmuz (22.1 °C), en düşük sıcaklığın ise Ocak (1.4 °C) ayında olduğu görülmektedir.

Denemenin yürütüldüğü yıldaki toplam yağış değeri (252.2 mm), uzun yıllar ortalamasından (369.3 mm) daha düşük gerçekleşmiştir. Aylık toplam yağış miktarına baktığımızda ise en fazla yağışın Nisan (43.2 mm), en düşük yağışın ise Temmuz (0.2 mm) ayında olduğu görülmektedir. Denemenin yürütüldüğü yıldaki nisbi nem ortalamalarına baktığımızda en yüksek değerin Aralık (% 69.9), en düşük değerin ise Temmuz (% 50.7) ayında olduğu tespit edilmiştir. Uzun yıllar ortalamasına baktığımızda ise en yüksek nisbi nem değeri Aralık (% 72.6), en düşük ise % 55.7 ile Temmuz ayında gerçekleşmiştir.

3.3. Araştırma Yerinin Toprak Özellikleri

Araştırma yeri, Tokat-Kazova Ovasında bulunan Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Taşlıçiftlik Yerleşkesi arazisidir. Kazova ovasındaki taban araziler Yeşil ırmak Tozanlı Çayı ve ona bağlı derelerin taşıdığı birikintilerden oluşmuş alüvyal topraklara sahiptir. Ova topoğrafyası genellikle düzdür. Eğim, taban alanlarda % 0-2.0, etek ve yamaçlarda ise % 2.0-2.5 arasında değişmektedir (Anonim, 2003). Deneme alanının toprak örneklerinin Gaziosmanpaşa Üniversitesi Toprak Bölümü Laboratuarında yapılan analiz sonuçları Çizelge 2’de verilmiştir.

Çizelge 2. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Kum (%) Silt (%) Kil (%) Bünye pH ∑ Tuz (%) Kireç (%) P2O5 (kg/da) K2O (kg/da) O.M. 36.12 35.5 28.38 Killi-Tın 7.5 0.034 11.42 2.06 28.7 1.89

Çizelge 2’de deneme alanının killi-tın, tuzsuz, hafif alkali, bitkiler tarafından alınabilir fosfor ve organik madde bakımından fakir, potasyum yönünden ise zengin bir toprak özelliğine sahip olduğu görülmektedir (Brohi ve Aydeniz, 1999).

(35)

3.4. Materyal

Araştırmada, bitki materyali olarak ICARDA’dan sağlanan otuz iki adi fiğ hattından Tokat koşullarında denenerek ümitvar oldukları belirlenen üç adi fiğ hattı (845, 1448, 2640) ve Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nden temin edilen Karaelçi çeşidi kullanılmıştır (Çizelge 3).

Çizelge 3. Araştırmada kullanılan materyallerin geldiği yer ve kökenleri

Hatlar Geldiği Yer Kökeni

845 ICARDA Suriye

1448 ICARDA İtalya

2640 ICARDA İspanya

Karaelçi Ankara Üniv. Zir. Fak.

-3.5. Metot

Araştırma, Tokat-Kazova koşullarında 2006-2007 vejetasyon döneminde kışlık olarak GOÜ. Ziraat Fakültesi Taşlıçiftlik Yerleşkesi deneme tarlalarında yürütülmüştür. Deneme tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Denemede çeşit ve hatlar ana parselleri (Karaelçi, 845, 1448 ve 2640), tohumluk miktarları (metrekareye 100, 150, 200, 250, 300 ve 350 adet) ise alt parselleri oluşturmuştur. Ekim, 2006 Ekim ayının ilk haftası içerisinde, her bir parsel 5 m uzunluğunda 30 cm aralıklı ve 8 ekim sırasından oluşacak şekilde elle yapılmıştır. Araştırmada ekimle birlikte 4 kg N/da (Amonyum sülfat, % 21’lik) ve 8 kg P2O5/da

(Triple süper fosfat, % 42’lik) gübreleri kullanılmıştır. Denemede parsel alanı 5 m x 2.4 m= 12.0 m²’dir. Parsellerin yarısı ot, yarısı da tohum için hasat edilmiştir. Vejetatif özellikler hatların % 50 çiçeklenme döneminde; generatif özellikler ise bitkide alt baklaların kahverengiye dönüştüğü, üst baklaların ise sarardığı dönemde gerçekleştirilmiştir (Sağlamtimur ve ark. 1990). Ölçüm işlemleri ve hasat her parselin her iki yanlarındaki birer sıra ve sıra başlarından 0.5’er m kenar tesiri bırakıldıktan sonra geriye kalan 4 m uzunluğundaki altışar sırada bulunan bitkilerde yapılmıştır.

(36)

3.6. Araştırmada İncelenen Özellikler

Araştırmadan elde edilecek gözlem ve ölçümler, Anlarsal (1987) ve Avcıoğlu ve ark. (1989)’nın kullandığı yöntemlere göre yapılmıştır.

1. Çiçeklenme Süresi (gün): Her parselde, bitkilerin çıkış tarihinden, parseldeki bitkilerin % 50’sinin çiçeklenmesine kadar geçen gün sayısı kaydedilmiştir.

2. Olgunlaşma Süresi (gün): Her parselde, çıkıştan parseldeki bitkilerin baklalarının % 90’nın tam olarak olgunlaşmasına kadar geçen gün sayısı kaydedilmiştir.

3. Yaş Ot Verimi (kg/da): % 50 çiçeklenme döneminde parseldeki bitkiler toprak seviyesinden biçildikten sonra elde edilen verimler dekara çevrilerek hesaplanmıştır.

4. Kuru Ot Oranı (%): Her parselden yaş ot verimi için hasat edilecek parsellerden 500’er g örnek alınarak 78 °C’de sabit ağırlığa gelene kadar etüvde kurutulmuştur. Kurutulan ot ağırlığı, yaş ağırlığa oranlanarak % olarak kuru ot oranı bulunur.

5. Kuru Ot Verimi (kg/da): Kuru ot oranı ile dekara yaş ot verimi çarpılarak dekara kuru ot verimi belirlenmiştir.

6. Biyolojik Verim (kg/da): Tohum olgunlaşma döneminde her parselden hasat edilerek elde edilecek verimlerden dekara biyolojik verimleri hesaplanmıştır.

7. Tohum Verimi (kg/da): Her parselden elde edilecek verimlerden dekara tohum verimleri hesaplanmıştır.

8. Saman Verimi (kg/da): Her parselden elde edilecek biyolojik verimden tohum veriminin çıkarılmasından sonra dekara saman verimleri hesaplanmıştır.

(37)

9. Bin Tane Ağırlığı (g): Her parselden 4 paralel alınan 100’er adet tohumun ağırlıkları ortalamasının 10 ile çarpılmasıyla elde edilmiştir.

10. Hasat İndeksi (%): Her parselden elde edilen tohum veriminin biyolojik verime bölünüp, yüz ile çarpılmasıyla bulunmuştur.

11. Ham Kül Oranı (%): Ham besin madde analizleri yapmak için laboratuar değirmeninde, öğütülerek hazırlanan örneklerden 3-5 g alınıp porselen kaplar içine konarak kül fırınında 550 °C’de 3.5-4.0 saat yakılacak ve yanmadan sonraki ağırlık kayıpları belirlenerek ham kül içerikleri hesaplanmıştır (Bulgurlu ve Ergül, 1978). 3.7. Verilerin Değerlendirilmesi

Araştırmadan elde ettiğimiz veriler, MSTAT C istatistik paket programı kullanılarak tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre analiz edilmiş ve ortalamalar arası farklılıklar LSD yöntemiyle karşılaştırılmıştır (Düzgüneş ve ark. 1987).

(38)

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

4.1. % 50 Çiçeklenme Süresi (gün)

Adi fiğde farklı tohumluk miktarlarının çiçeklenme süresine ait varyans analiz tablosu Çizelge 4 ve bu özelliğe ait ortalama değerler Çizelge 5’de verilmiştir.

Çizelge 4. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait varyans analiz tablosu

Varyans Kaynağı SD Kareler

Toplamı Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür Hatlar (H) Hata 1 Tohumluk Miktarı (TM) H x TM Hata 2 2 3 6 5 15 40 37.19 116.38 46.58 34.74 21.21 36.89 18.597 38.792 7.764 6.947 1.414 0.922 2.40 5.00* -7.53** 1.53 -CV (%) 0.56

Çizelge 5. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait ortalama değerler

Hatlar Tohumluk Miktarı (adet/m²)

100 150 200 250 300 350 Ortalama 845 172.3 171.0 171.0 171.0 170.3 170.0 170.9 b* 2640 171.7 171.3 171.3 170.7 170.7 170.0 170.9 b 1448 170.3 170.0 169.3 169.0 170.7 169.3 169.8 b Karaelçi 175.3 174.7 173.3 173.0 171.7 171.7 173.3 a Ortalama 172.4 a** _{171.8 ab} _{171.3 ab} _{170.9 ab} _{170.8 ab} _{170.3 b} _171.2

LSD Hatlar: 1.58*_{, Tohumluk Miktarı: 2.12}**_{, H x TM: Ö.D} *_{p≤ 0.05,}**_{p≤ 0.01 hata sınırları içerisinde önemlidir.}

Çizelge 4’de izlendiği gibi, çiçeklenme süreleri bakımından hatlar arasındaki fark istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 5’de de izlendiği gibi

(39)

hatların çiçeklenme süreleri ortalama 169.8-173.3 gün arasında değişim göstermiştir. Görüldüğü gibi 1448 çeşidi en erken çiçeklenme dönemine ulaşırken, Karaelçi çeşidi diğer hatlardan daha geç çiçeklenme göstermiştir. Geç çiçeklenen çeşitlerin nemin yeterli olduğu yıllarda fazla bir büyüme gösterebilecekleri belirtilmektedir (Blum ve Lehrer, 1973; Anlarsal, (1987). Çiçeklenme süresiyle ilgili olarak bulgularımız, Büyükburç ve ark. (2003)’nın saptamış oldukları bulgularla uyum içinde bulunurken, bazı araştırıcıların (Anlarsal ve Gülcan, 1989; Tamkoç ve Avcı, 1997; Anlarsal ve ark. 1999; Anlarsal ve Gülcan, 1989; Mermer ve ark. 1996, Yılmaz ve ark. 1996; Anlarsal ve ark. 1999) elde etmiş oldukları sonuçlardan daha yüksek bulunmuştur. Araştırmada elde edilen bu farklılıklar, denemelerin yürütüldüğü koşullardaki ekolojik farklılıklardan, özellikle de deneme süresince düşen toplam yağışlardan, denemelerin kışlık veya yazlık ekimlerinden, yükselti ve gün uzunluğu farklılıklarından kaynaklandığı söylenebilir. Nitekim, Mermer ve ark. (1996), Tamkoç ve Avcı (1997) söz konusu denemeleri yazlık koşullarda yürütmüşlerdir. Diğer yandan, Bakır (1959), büyüme peryotları içerisinde ortaya çıkan kuraklığın ve yüksek sıcaklığın büyüme süresini kısaltabileceğini, erken olgunlaşmaya neden olabileceğini bildirmektedir. Araştırmada, çiçeklenme süreleri yönünden tohumluk miktarı bakımından % 1 düzeyinde önemli bir fark bulunurken, hat x tohumluk miktarı interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır (Çizelge 4). Çizelge 5 incelendiğinde, en düşük çiçeklenme süresi 170.3 gün ile 350 adet/m², en yüksek 172.4 gün ile 100 adet/m² tohumluk miktarından elde edilmiştir. Denemede, tohumluk miktarı artıkça çiçeklenme süresi önemli derecede azalmıştır. Bu durum, bitki sıklığının artması, su stresinin artmasına bunun sonucunda da bitkinin generatif döneme geçişinin hızlanması ile açıklanabilir.

4.2. Olgunlaşma Süresi (gün)

Adi fiğde farklı tohumluk miktarlarının olgunlaşma süresine ait varyans analiz tablosu Çizelge 6 ve bu özelliğe ait ortalama değerler Çizelge 7’de verilmiştir.

(40)

Çizelge 6. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının olgunlaşma sürelerine ait varyans analiz tablosu

Çizelge 7. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının olgunlaşma sürelerine ait ortalama değerler

100 150 200 250 300 350 Ortalama 845 198.3 197.0 197.0 197.0 196.3 196.0 196.9 b* 2640 197.7 197.3 197.3 196.7 196.7 196.0 196.9 b 1448 196.3 196.0 195.3 195.0 196.7 195.3 195.8 b Karaelçi 201.3 200.7 199.3 199.0 197.7 197.7 199.3 a Ortalama 198.4 a** _{197.8 ab} _{197.3 ab} _{196.9 ab} _{196.8 ab} _{196.3 b} _197.2

Çizelge 6’de izlendiği gibi, olgunlaşma süreleri bakımından hatlar arasındaki fark istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 7’de de izlendiği gibi hatların olgunlaşma süreleri ortalama 195.8-199.3 gün arasında değişim göstermiştir. 1448 nolu hat 195.8 gün ile en erken olgunlaşma dönemine ulaşırken, Karaelçi çeşidi 199.3 gün ile diğer hatlardan daha geç olgunlaşmıştır. Olgunlaşma süreleri bakımından elde ettiğimiz sonuçlar, Anlarsal (1987) ve Sümerli ve Gül (2001)’ün elde etmiş oldukları değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Araştırmada elde edilen bu farklılıklar, denemelerde kullanılan genotipik farklılıklardan, denemelerin yürütüldüğü koşullardaki ekolojik farklılıklardan, özellikle de deneme süresince düşen toplam yağışlardan,

(41)

denemelerin kışlık veya yazlık ekimlerinden, yükselti ve gün uzunluğu farklılıklarından kaynaklandığı söylenebilir. Nitekim, Sümerli ve Gül (2001) olgunlaşma süresi olarak elde etmiş oldukları değerler koca fiğ hatlarına ait sonuçlardır. Diğer yandan, Bakır (1959), büyüme peryotları içerisinde ortaya çıkan kuraklığın ve yüksek sıcaklığın büyüme süresini kısaltabileceğini, erken olgunlaşmaya neden olabileceğini bildirmektedir.

Araştırmada, olgunlaşma süresi bakımından tohumluk miktarı arasında istatistiksel olarak % 1 düzeyinde önemli bir fark bulunurken, hat x tohumluk miktarı interaksiyonu arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır (Çizelge 6). Çizelge 7 incelendiğinde, en düşük olgunlaşma süresi 196.3 gün ile 350 adet/m², en yüksek 198.4 gün ile 100 adet/m² tohumluk miktarından elde edilmiştir. Denemede, tohumluk miktarı artıkça olgunlaşma süresi önemli derecede artmıştır. Bu durum, bitki sıklığının artmasıyla su stresinin artmasına ve bunun sonucunda bitkinin generatif döneme geçişinin hızlanması ile açıklanabilir.

4.3. Yaş Ot Verimi (kg/da)

Adi fiğde farklı tohumluk miktarlarının yaş ot verimine ait varyans analiz tablosu Çizelge 8 ve bu özelliğe ait ortalama değerler Çizelge 9’de verilmiştir.

Çizelge 8. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının yaş ot verimlerine ait varyans analiz tablosu

(42)

Çizelge 9. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının yaş ot verimlerine ait ortalama değerler

100 150 200 250 300 350 Ortalama 845 925.9 1129.6 1157.4 1185.2 1231.5 1203.7 1138.9 ab* 2640 1055.6 1148.2 1175.9 1222.2 1351.8 1268.5 1203.7 a 1448 981.5 1055.5 1092.6 1120.4 1259.2 1175.9 1114.2 b Karaelçi 768.5 888.9 981.5 1051.9 1120.4 1074.1 980.9 c Ortalama 932.9 d** _{1055.6 c} _{1101.9 bc 1144.9 abc} _{1240.7 a} _{1180.6 ab} _1109.43

Çizelge 8’de izlendiği gibi, yaş ot verimi bakımından hatlar arasındaki fark istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Denemede en düşük yaş ot verimi 980.9 kg/da ile Karaelçi çeşidinden elde edilirken, en yüksek 1203.7 kg/da ile 2640 nolu hattan elde edilmiştir (Çizelge 9). Araştırmada, geç çiçeklenen hatların erken çiçeklenen hatlardan daha düşük yaş ot verimine sahip oldukları dikkati çekmektedir. Nitekim, Karaelçi çeşidi diğer hatlara göre daha geç çiçeklenme özelliğine sahip olmasından dolayı yaş ot verimi bakımından diğer hatlardan daha düşük bulunmuştur. Değişik adi fiğ çeşitleri ile yürütülen çalışmalarda ot verimlerinin yıllara göre değişebileceği ve geç çiçeklenen çeşitlerin nemin yeterli olduğu yıllarda fazla bir büyüme ve yem üretimi gösterebilecekleri belirtilmektedir (Blum ve Lehrer, 1973; Anlarsal, 1987). Hatlardan elde edilen yaş ot verimi değerleri, Andiç ve ark. (1996), Başbağ ve ark. (2001), Sevimay ve Kendir (1996), Orak ve ark. (2005)’ in elde etmiş oldukları bulgularla uyum içinde bulunurken, bazı araştırıcıların (Soya, 1987; Soya ve ark. 1988; Arslan ve Anlarsal, 1996b; Bulur ve Çelik, 1996; Sevimay ve Kendir, 1996; Yılmaz ve ark. 1996; Orak ve ark. 1997; Anlarsal ve ark. 1999; Avcıoğlu ve ark. 1999; Soya ve ark. 1999 a; Tan ve Çelen 2001; Başbağ ve Saruhan, 2003; Hakyemez ve ark. 2005) elde ettikleri bulgulardan düşük, Keskin ve ark. (1996), Karadağ ve Büyükburç (2004)’un bulgularından ise daha yüksek bulunmuştur. Bu durum, söz konusu denemelerin kışlık ve yazlık ekilmelerinden, denemelerde kullanılan çeşit ve hat farklılıklarından ve denemelerin yürütüldüğü ekolojik koşullardan, özellikle de vejetasyon süresince düşen