Araştırma, Tokat-Kazova koşullarında 2006-2007 vejetasyon döneminde kışlık olarak GOÜ. Ziraat Fakültesi Taşlıçiftlik Yerleşkesi deneme tarlalarında yürütülmüştür. Deneme tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Denemede çeşit ve hatlar ana parselleri (Karaelçi, 845, 1448 ve 2640), tohumluk miktarları (metrekareye 100, 150, 200, 250, 300 ve 350 adet) ise alt parselleri oluşturmuştur. Ekim, 2006 Ekim ayının ilk haftası içerisinde, her bir parsel 5 m uzunluğunda 30 cm aralıklı ve 8 ekim sırasından oluşacak şekilde elle yapılmıştır. Araştırmada ekimle birlikte 4 kg N/da (Amonyum sülfat, % 21’lik) ve 8 kg P2O5/da
(Triple süper fosfat, % 42’lik) gübreleri kullanılmıştır. Denemede parsel alanı 5 m x 2.4 m= 12.0 m²’dir. Parsellerin yarısı ot, yarısı da tohum için hasat edilmiştir. Vejetatif özellikler hatların % 50 çiçeklenme döneminde; generatif özellikler ise bitkide alt baklaların kahverengiye dönüştüğü, üst baklaların ise sarardığı dönemde gerçekleştirilmiştir (Sağlamtimur ve ark. 1990). Ölçüm işlemleri ve hasat her parselin her iki yanlarındaki birer sıra ve sıra başlarından 0.5’er m kenar tesiri bırakıldıktan sonra geriye kalan 4 m uzunluğundaki altışar sırada bulunan bitkilerde yapılmıştır.
3.6. Araştırmada İncelenen Özellikler
Araştırmadan elde edilecek gözlem ve ölçümler, Anlarsal (1987) ve Avcıoğlu ve ark. (1989)’nın kullandığı yöntemlere göre yapılmıştır.
1. Çiçeklenme Süresi (gün): Her parselde, bitkilerin çıkış tarihinden, parseldeki bitkilerin % 50’sinin çiçeklenmesine kadar geçen gün sayısı kaydedilmiştir.
2. Olgunlaşma Süresi (gün): Her parselde, çıkıştan parseldeki bitkilerin baklalarının % 90’nın tam olarak olgunlaşmasına kadar geçen gün sayısı kaydedilmiştir.
3. Yaş Ot Verimi (kg/da): % 50 çiçeklenme döneminde parseldeki bitkiler toprak seviyesinden biçildikten sonra elde edilen verimler dekara çevrilerek hesaplanmıştır.
4. Kuru Ot Oranı (%): Her parselden yaş ot verimi için hasat edilecek parsellerden 500’er g örnek alınarak 78 °C’de sabit ağırlığa gelene kadar etüvde kurutulmuştur. Kurutulan ot ağırlığı, yaş ağırlığa oranlanarak % olarak kuru ot oranı bulunur.
5. Kuru Ot Verimi (kg/da): Kuru ot oranı ile dekara yaş ot verimi çarpılarak dekara kuru ot verimi belirlenmiştir.
6. Biyolojik Verim (kg/da): Tohum olgunlaşma döneminde her parselden hasat edilerek elde edilecek verimlerden dekara biyolojik verimleri hesaplanmıştır.
7. Tohum Verimi (kg/da): Her parselden elde edilecek verimlerden dekara tohum verimleri hesaplanmıştır.
8. Saman Verimi (kg/da): Her parselden elde edilecek biyolojik verimden tohum veriminin çıkarılmasından sonra dekara saman verimleri hesaplanmıştır.
9. Bin Tane Ağırlığı (g): Her parselden 4 paralel alınan 100’er adet tohumun ağırlıkları ortalamasının 10 ile çarpılmasıyla elde edilmiştir.
10. Hasat İndeksi (%): Her parselden elde edilen tohum veriminin biyolojik verime bölünüp, yüz ile çarpılmasıyla bulunmuştur.
11. Ham Kül Oranı (%): Ham besin madde analizleri yapmak için laboratuar değirmeninde, öğütülerek hazırlanan örneklerden 3-5 g alınıp porselen kaplar içine konarak kül fırınında 550 °C’de 3.5-4.0 saat yakılacak ve yanmadan sonraki ağırlık kayıpları belirlenerek ham kül içerikleri hesaplanmıştır (Bulgurlu ve Ergül, 1978). 3.7. Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmadan elde ettiğimiz veriler, MSTAT C istatistik paket programı kullanılarak tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre analiz edilmiş ve ortalamalar arası farklılıklar LSD yöntemiyle karşılaştırılmıştır (Düzgüneş ve ark. 1987).
4. BULGULAR VE TARTIŞMA
4.1. % 50 Çiçeklenme Süresi (gün)
Adi fiğde farklı tohumluk miktarlarının çiçeklenme süresine ait varyans analiz tablosu Çizelge 4 ve bu özelliğe ait ortalama değerler Çizelge 5’de verilmiştir.
Çizelge 4. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait varyans analiz tablosu
Varyans Kaynağı SD Kareler
Toplamı Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür Hatlar (H) Hata 1 Tohumluk Miktarı (TM) H x TM Hata 2 2 3 6 5 15 40 37.19 116.38 46.58 34.74 21.21 36.89 18.597 38.792 7.764 6.947 1.414 0.922 2.40 5.00* - 7.53** 1.53 - CV (%) 0.56
Çizelge 5. Adi fiğde farklı hat ve tohumluk miktarlarının çiçeklenme sürelerine ait ortalama değerler
Hatlar Tohumluk Miktarı (adet/m²)
100 150 200 250 300 350 Ortalama 845 172.3 171.0 171.0 171.0 170.3 170.0 170.9 b* 2640 171.7 171.3 171.3 170.7 170.7 170.0 170.9 b 1448 170.3 170.0 169.3 169.0 170.7 169.3 169.8 b Karaelçi 175.3 174.7 173.3 173.0 171.7 171.7 173.3 a Ortalama 172.4 a** 171.8 ab 171.3 ab 170.9 ab 170.8 ab 170.3 b 171.2
LSD Hatlar: 1.58*, Tohumluk Miktarı: 2.12**, H x TM: Ö.D *p≤ 0.05, **p≤ 0.01 hata sınırları içerisinde önemlidir.
Çizelge 4’de izlendiği gibi, çiçeklenme süreleri bakımından hatlar arasındaki fark istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 5’de de izlendiği gibi
hatların çiçeklenme süreleri ortalama 169.8-173.3 gün arasında değişim göstermiştir. Görüldüğü gibi 1448 çeşidi en erken çiçeklenme dönemine ulaşırken, Karaelçi çeşidi diğer hatlardan daha geç çiçeklenme göstermiştir. Geç çiçeklenen çeşitlerin nemin yeterli olduğu yıllarda fazla bir büyüme gösterebilecekleri belirtilmektedir (Blum ve Lehrer, 1973; Anlarsal, (1987). Çiçeklenme süresiyle ilgili olarak bulgularımız, Büyükburç ve ark. (2003)’nın saptamış oldukları bulgularla uyum içinde bulunurken, bazı araştırıcıların (Anlarsal ve Gülcan, 1989; Tamkoç ve Avcı, 1997; Anlarsal ve ark. 1999; Anlarsal ve Gülcan, 1989; Mermer ve ark. 1996, Yılmaz ve ark. 1996; Anlarsal ve ark. 1999) elde etmiş oldukları sonuçlardan daha yüksek bulunmuştur. Araştırmada elde edilen bu farklılıklar, denemelerin yürütüldüğü koşullardaki ekolojik farklılıklardan, özellikle de deneme süresince düşen toplam yağışlardan, denemelerin kışlık veya yazlık ekimlerinden, yükselti ve gün uzunluğu farklılıklarından kaynaklandığı söylenebilir. Nitekim, Mermer ve ark. (1996), Tamkoç ve Avcı (1997) söz konusu denemeleri yazlık koşullarda yürütmüşlerdir. Diğer yandan, Bakır (1959), büyüme peryotları içerisinde ortaya çıkan kuraklığın ve yüksek sıcaklığın büyüme süresini kısaltabileceğini, erken olgunlaşmaya neden olabileceğini bildirmektedir. Araştırmada, çiçeklenme süreleri yönünden tohumluk miktarı bakımından % 1 düzeyinde önemli bir fark bulunurken, hat x tohumluk miktarı interaksiyonu istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmamıştır (Çizelge 4). Çizelge 5 incelendiğinde, en düşük çiçeklenme süresi 170.3 gün ile 350 adet/m², en yüksek 172.4 gün ile 100 adet/m² tohumluk miktarından elde edilmiştir. Denemede, tohumluk miktarı artıkça çiçeklenme süresi önemli derecede azalmıştır. Bu durum, bitki sıklığının artması, su stresinin artmasına bunun sonucunda da bitkinin generatif döneme geçişinin hızlanması ile açıklanabilir.