[Fethi İsfendiyaroğlu tarafından Milli Eğitim Bakanlığı'na gönderilen yazı]

Ankara / / 194 özet

Pulur Köy Enstitüsünün umumî idlerinin denetlenmesine ait çeşitli konularda ayrı ayrı altı rapor takdim eyledim. Bunların hülâsasını ve incelemelerim sonucunda vardığım kabaati agağıda arzediyor ve bu kanaa­ ti husule getiren delilleri ve vesikaları resmî dosyalardan çıkarıp i-

lişik olarak takdim eyliyorum. ,(

—lasslafas, fcaDulam

’

1) - Pulur köy Enstitüsü ve köy okulları yapı idleri denetlenmek emriyle Erzurum'a gittiğim zaman Doğu illerimizde Ruslar lehine,fena bir propaganda salgını ortalığı karıktırmak İstiyordu. Tamamen içinde yuRadığım bu nazik durumu tasvir eden maruzatım ilişiktir.(N- I)

2) - Doğu illerimizdeki huzur ve asayişi bozmak ve ortalığı karık­ tırmak İçin gizli çalışmalara katılan ve bu fırsattan istifade ederek Cumhuriyet rejimi aleyhine ve solculuk lehine faaliyete geçen Koy Ens­ titüsü mensuplarıyla karşılaştım, b u olaylarla şahıslara ait maruzatım da ilişik olarak takdim edilmiştir.(

2

3) - Pulur Köy Enstitüsünde rejim aleyhtarı hava yaratmak, millî terbiyeyi bozmak, millî ahlak ve geleneklerimizi yıkmak, Büyüklerimize karşı çocukların sevgi ve saygı duygularını söndürmeğe çalışmak,askerlik aleyhinde telkinler yapmak, solcu fikirleri yaymak için çok sistemli ça« lışmalar tesbit eylediğimi arzederim.nu maruzatıma ait tafsilat ta ili­ şik dosyadadır.(K- 3).

4 ) m Pulur köy Enstitüsündeki bu karışık durumları,rejim aleyhi tel«

T. O.

Milli İdilim hakanlığı Teftiş Heyeti

- 2

/

kinleri

yapmak

b) Memleketimizde tamamiyie Sosiyalist ve Komünist propagandası yapan ga­ zete ve dergiler,(Gün) dergisi gibi,

c) (Köy Enstitüleri Dergisi) adını taşıyan ve kabında Bakanlığımızın y a ­ yınlarından olduğunu belirten dergiler.

Bu üç çeşit eserleri okumak ve okutmak husularında Enstitü Müdür­ lüğünün ne kadar sıkı bir takip ve ne derece aşırı bir faaliyet göster­ diğine ait tafsilâtlı maruzatım 2/1*1947, 5/I/I947 ve 8/I/I947 tarihli raporlardadır, bu yazıma ilişik olarak takdim eylediğim dosyada da bazı

örnekler v a r d ı r .(î h 4)

Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere (Kcy Enstitüleri Dergisi)nin bütün sayıları içinde şu muzur yazılar vardır:

1 -içinde askerlik aleyhinde telkinler bulunan piyes ve hikayeler,

> ■ c' ■ 2 -Subaylarımızla istihza eden fikralar,

3

ma-.. ^ ... . «

. ¿ .»ip m,** *•

kaleler,

4 -Rusyayı tanıtan ve Rus lehine fikir yürüten yazalar,

5 Rejimimiz aleyhine telkinler yapan, hep hükümet adamlarının m k

-i.

sızdıklarını, zulümlerini, hayat pahalılığını, vergi borçlarına karşı yapılan tazyikleri, Köylerin ve köylülerin geri bırakılma- s i m ortaya koyan, kıtlıklardan, haatalıklardan,ölümlerden,türlü sefalet ve mahrumiyetlerden bahseden, felaket üstüne felaket tas virleriyle doldurulan hikayeler ve piyesler,

6

I

3

-(5) - Bu derecede muzur tesirler ve temamiyle solcu ve zehirleyi­ ci telkinler yapan yazılarla dolu dergileri böyle tertip etmek, her der gi çıktıkça bunlardan bütün öğretmenlere ve öğrencilere birer tane dağı tılmak üzere Enstitülere yollamak, öğrencilerin hepsini bunları adeta bir ders kitabı gibi okutturmak,parçaların özetlerini çıkarttırmak ve öğrencilere bu dergilerdeki gibi yazılar yazdırtmak hususlarında çok

■ - " IV ' •: . .

katı emirler vermek ve bu içleri son derecede İsrarla takip etmek,tamim ler, tekitler göndermek bendenizce çok ağır suçlardır,Bu sıkı takipler

';'¿v' î.1-

-ve İsrarlı emirler gizli maksatları temamiyle açığa vurmaktadır.

Bu m a r i z a t i m m delilleri ve vesikaları da gerek Pulur Köy Ensti-tüsünün muhabere dosyası içinden ve gerek emir ve müsaadeniz üzerine İlköğretim Umum Müdürlüğünün dosya ve kayıtlarından çıkarılmış ve ili­ şik vesikalara katılmıştır.(N- 5,

6

8

(

6

ler adeta bir nevi yazılı yoklamaya tabi tutulmuşlar ve bu kâatları da öğrencilerin yaptıkları özetler gibi İlköğretim Umum Müdürlüğüne aldır­ mışlardır .Böylece öğretmenlerle idarecilerin Dergiler idinde* seçtikle­ ri parçaların mahiyeti ve şahsî kanaatleri kolayca anlaşılmış olduğunda müfrit solcularla solculuğa meyyal olanlar ve hiç olmayanla^ kendili- ğinden ve hatta toptan meydana çıkarılmıştır, gu yazılı yoklama netice-

sinde güdülen maksada hizmet edemeyeceğine hükmedilenler Köy Enstitüle- rinden uzaklaştırılmak suretiyle bir ayıklama yapılmış ve onların yeri] de istenen vasıftakiler getirilmiştir. Bu maruzatımı teyid eden keyfiy yine Pulur köy Enstitüsü idaresindeki değişikliktir. Enstitünün eski h

.

dürü Aydın Arıkök

Dergi içinden en

bakımından e

c

en uygunlarını sekmiş, bunların üzerinde konulma yapmış,ve hatta Der­ ginin baş tarafındaki yazıyı, Cumhurbaşkanımızın ¿ok üstün değerdeki direktiflerini tebarüz ettiren ( İlk öğretim davamız ) başlıklı yazı­ larını okuyup bir defa daha hatırlattıktan sonra sade bu yazının öze­ tinin çıkarılmasını karar altına almış ve bu kararları gösteren zabtı da diğer Enstitüler gibi ¡fmum Müdürlüğe göndermiştir .Buzabıt ta İlk - öğretim Umum Müdürlüğü dosyalarından çıkarılarak bu yazımla birlikte takdim olunmuştur(N°3S).

■

(7) - Pulur Köy Enstitüsünde okunan muzur kitaplar ve dergiler içinde bilhassa (Gün) adlı sosiyalist mecmuası ile (Koy Enstitüleri

dergisi) sayılarının hepsinin muhteviyatındaki bir yazıların mahiyeti

• ■ * vV y •„

kitap tanıtma ve özet çıkarma sistemiyle yapılan soncu propagandası, ve bilhassa komünist fikirlerle dolu şiirler hemen hemen bir birleri- nin eşleridir.

Doğrudan doğruya komünist propagandası yapmak ve memleketimizi] millî bünyesini yıkmak İçin çıkarılan ve en kızıl sosiyalist fikirleri

■ 'C:H V

-aşılayan (Gün) dergisinin bir de köy okullarımız, köy Enstitülerimiz, ir- .fr ,

bu Enstitülerde son defa yapılmış olan değişiklikler hakkında bir çok yazılar derceylemekte ve İsmail Hakkı Tonguç * un Omum Müdürlükten ayrıl masından teessür duyduğunu ve bütün bu değişikliklerin temamiyle antl demokratik hareketler olduğunu bildirmektedir. 8/1/1947 tarihli ve

4

sayılı raporumda bu hususta tafsilat verildiği gibi bu rapona ekli dos ya içinde de arzettiğim yazılar bulunan (Gün) dergisinin müteaddit nu« h a l a n bulunmaktadır.b u n u s h ^ l ^ a n birinde de ayrıca (Koy Enstitüleri dergileri) inden de bahseden yazılar var d ı r .b u yazılar içinde Koy Enst tüleri dergisinde yazıları olan H«aanoğlan Köy Enstitüsü Yüksek Kısım öğrencilerinin hikaye ve şiirleri methedilmekte ve bu gençlerin hakik*

A

leri yazmakta çok cesur oldukları da ilave edilmektedir. - 4

-- 5

-Bütün bunlar (Gün) dergisinin Köy Enstitülerinde ¿ok bol okunmaea s i m sağlamak ve ayni gaye işin ¿ a l ı ş ı l d ı ğ ı m tebarüz ettirip bir iş birliği ve dil birliği yaratmak istemektir.

( Gün ) dergisinin yalnız Pulur Köy Snstitüaünde değil,diğer köy Snetitülerimizde de okunduğunu kuvvetle tabmin eylemekte/im.Netekim

Mü-*

:

.

fettiş Cezmi Berktin Clavuz Köy Enstitüsünde bu dergiyi totearlar halin­ de gördüğünü söylemiştir.

¡şu duruma göre Köy Enstitülerimizde okunan kitap, dergi ve gaze- teler hakkında esaslı bir kar^r verilmesine ve Enstitü Müdürlerine de katı emirler verilmesine Yüksek müsaadelerini rica ederim.

« m

■rv. ~

Bundan iki yıl kadar evvel öaknlıktş, Utourû Müdürlerle Müfettişle­ rin bir toplantısı esnasında bazı müfettiş arkadaşların köy Enstitüleri h a k k m d a k i ufak tefek tenkitleri hoş jpraılanmamış ve adeta baltalayıcı

'

3** '

>

^ s, * f:

hareketler telakki edilmişti. .0 tarihten sonra İlköğretim Omu» Müdürlü­ ğ ü Köy Enstitülerinin denetlenmesi i¿in başka tedbirler düşünmüş ve bu müesseselirin iş hayatı bizlere bir nevi kapatılmış gibiydi.Ijcylece

is-» 2

tenilmiyen kontrollerden temamiyle kurtulmuş ve ¿ok ferahâamış olan

3

na-¡

¿

i

'

£

<

.

•¿4». .t »t,

titülerden,faraza Pulur Köy Enstitüsünün Müdürü ve bir kısım öğretmenle« ri gibi kızıl solcu fikirlerini taşıyanlar,gerek şahsen takdim eylediğiz

w * i

y\-müteaddit raporlarla ve gerek Müfettiş Mehmet Doğanay'la birlikte takdia

4 ■ « .T * '. ••

eylediğimiz raporla arzeylediğimiz, delilleri ve vesikalarıyla ispat

»

%<•

eylediğimiz türlü yolsuzlukları yapmağa fırsat bulmuşlar ve solcu cere-“ A

..'V* ■#%<,

yanına ¿ığır aşmışlardır. Tam zamanında bu işe el koymak ve bizlerin bu Enstitüleri esaslıca denetlememizi emreylemek suretiyle bu rejim aleyhi hareketlerin önlenmesi ve artık genş ¿ocuklarımızın zehirlenmesine imkaı verilmemesi temin edilmiş bulunmaktadır.

« H t A i r a&i •%* ,

. ‘ T 1 r ’ ’*■ ' -*

.V • 2

yş.toaai.i.

1 - Palur Köy Enstitüsünde çok. müfrit bir Solcu cereyanının yıkıcı fa aliyete geçmiş bulunduğunu,fakat son emirlerinizle Enstitü İdaresinde yapılan değişiklikler sayesinde bunun önlenmiş bulunduğunu arzederim.

Solcu faaliyetlerine ait maruzatım ayni Enstitüdeki temiz duygu] vatansever öğretmen ve idarecilerin yeminli ifadeleriyle ve okulun dos­ yalarından ve ilköğretim Umum Müdürlüğünün dosya ve kayıtlarından çıka- rup takdim eylediğim resmî vesikalar ve delillerle sabit bulunmaktadır.

2 - BU Enstitüde solcu fikirleri ilk aşılamağa çalışanların'hep H a & oğlan Köy Enstitüsünün Yüksek kısım mezunu olan öğretmenler olduğunu, bunların v a t m s e v s r ve Bağ duyguku eski llüdür Aydın Arıkok'ü Enstitüdeı

T Jl

uzaklaştırmağa muvaffak oldukları ve onun yerine getirilen yeni Müdür

"■ • . •" '

Osman Yalçın çok aşırı sosiyalist ruhlu olduğu için hemen onun etrafım bir halka olduklarını ve Enstitüdeki diğer öğretmenlerle bir kısıo

4

»M:. i'

y •'**' ** •' ■’’ i ■ '

3 - Pulur Köy Enstitüsündeki küdürlük vazifelinden çıkarılmış olan Os man Yalçıncın ne köy Enstitülerinde, ne de Erkek Sonat Enstitülerinde

.. '< .:t ■■ ■

î . ' ı.

-vazife alması asla caiz olamayacağını, kendi s ine anc$k Öğrencisi az bir

ortaokulda ders verilebileceğini, »i»

■v-İ-rr'

.... * • > .

'r * i, ■ *€?£?*■

4 - Basanoğlan Köy Enstitüsünün Yüksek kısmı mezunlarından olan öğret menlerden Halil Baautçu, Kusret Okmen, Hüseyin Yücel, Fahri Yücel, Ks- mal «aüngör, levf ik uüite kin» in vs bunların harekâtına iştirak eden Tari

- ?

-coğrafya öğretmeni Ahmet Demire i oğlu* nun pulur Köy Enstitülerindeki vasifelerinden bir an evvel uzaklaştırılması ve hepsinin ayrı ayrı okı kullara nakledilmelerini,

5

tiyle Enstitüdeki esas vazifesini yapmamak suplarından ötürü Eğitim- başı Hami t Ozaeııek’in de Pulur Köy Enstitüsünden çıkarılmasını? kenois: sine köy Enstitülerinde ve Erkek aanat Enstitülerinde bir vazife v e ­ rilmemesini ve idare işlerinde de kullanılmamasını,

6

ları aleyhinde konuşan ve köy köy dolaşan öğretmep Muallâ Syüpoğlu'nuı köy Enstitülerinde ve Erkek sanat Enstitülerinde vazife almasına müsa- ade edilmemesini,

7 - Köy Enstitüleri Dergisinde çıkan ve çocuklarla genç öğretmeni re her bakımdan zararlı ve «olcu fikirleri telkin eden yazıları der­

lediği ve incelediği ve bu dergilerin tertip işleriyle meşgul olduğu anlaşılan Talim ve Terbiye üyelerinden Sabahattin sytipoğlu’nun da bu hareketi Millî Eğitim Bakniığımızın ve Hükümetimizin Pearaî Eğitim pro

* * • .. *

gram ve prensiplerine uymadığı gibi Millî Şefimizin de Köy Enstitüler ve köy okulları davasındaki katı emirlerine, irşatlarına ve direktifi rina de asla uymamaktadır .Su itibarla kendisinin bu işlerden ötürü m«

- 8

-ul edilmesini,

8

ş a h m a baatırtmak, her öğrenciye ve her öğretmene birer tane dürecek

■ ’V»« . j fl,- " ••

kadar bol sayıda Snstitülere dağıtmak, Enstitülerdeki öğretmenlerle öğrencilerin bu dergilerdeki bütün parsaları okumaları isin sok katı •mirler vermek, bu dergilerin birer d e r

3

■

Salara benzer yazılar yazâırtmak isinde emirler vermek ve bu iğleri sıkı sıkı, mükerrer tamimler ve tekitlerle takip etmek, öğretmenlerin hepsinden bu dergilerdeki yazılardan özetler s^-kartmak ve okudukları,

özetini çıkardıkları yazılar hakkında kanaatlerini de yazılı olarak

• ‘ ' » :• * V ' .

istemek,ve Böylece onların solcu fikirlere temayülleri olup olmadığın: öğrenerek Enstitülerde bir ayıklama yapmak, atılgan ve kızıl sosiya- list fikirleri ve hareketleri olanları Enstitülerin babına gesirmek gibi hareketlerle koyu solcu fikirlerin gens öğretmen ve öğrencilere s*Allanmasında İsrarlar gösterdiği bizzat kendi ely«zılurıyle da sabit

(ilişik Dosya da

8

1 7

Müfettiş

var*

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi