THE EVALUATION OF GERIATRIC PATIENTS WITH HEADACHE ADMITTED TO THE EMERGENCY UNIT

(1)

1

Turkish Journal of Geriatrics 2010; 13 (1) 1-4

Filiz KOÇ

Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal› ADANA Tlf: 0322 338 60 60 e-posta: koc.filiz@gmail.com Geliﬂ Tarihi: 19/01/2009 (Received) Kabul Tarihi: 18/02/2009 (Accepted) ‹letiﬂim (Correspondance)

1 _{Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi} Nöroloji Anabilim Dal› ADANA 2 _{Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi}

Acil T›p Anabilim Dal› ADANA Filiz KOÇ1

Zeynep KEKEÇ2

Seranat BÜYÜK2

THE EVALUATION OF GERIATRIC PATIENTS

WITH HEADACHE ADMITTED TO THE

EMERGENCY UNIT

AC‹L SERV‹SE BAﬁA⁄RISI YAKINMASI ‹LE

BAﬁVURAN YAﬁLI HASTALARIN

DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

ÖZ

Giriﬂ: Yaﬂl› hastalarda nörolojik sorunlara özellikle acil poliklinikte s›kça rastlanmaktad›r.

Bafla¤r›lar› bu problemlerden biri olup bazen ciddi bir hastal›¤›n ilk ve hatta tek belirtisi olabilir. Bu çal›flmada amaç; yaln›zca bafla¤r›s› yak›nmas› ile acil servise baflvuran hastalar›n geriye dönük olarak incelenmesi epidemiyolojik çal›flmalar için ön veri toplanmas›d›r.

Gereç ve Yöntem: Baﬂa¤r›s› nedeniyle acil servise kabul edilen hastalar›n kay›tlar›ndan yaﬂ

ve cinsleri yan› s›ra bafla¤r›s› tipi, nedenleri ve hastaneye yat›fl oranlar› incelenmifltir.

Bulgular: 01.01.2006-1.12.2007 y›llar› acil servise kabul edilen toplam 3851 olgunun 84’ünü

yaln›zca bafla¤r›s› ile s› yak›nmas› ile acile kabul edilmifltir. Olgular›n 49’u (% 58.3) kad›n, 35’i (%41.6) erkektir. Bafla¤r›s› olgulardan 66’s›nda (%78.5) akut, 18’i (%21.4) subakut olarak baflla-m›flt›r. Bafla¤r›s›n›n en s›k nedeni hipertansiyon ve serebrovasküler hastal›klard›r. Elli bir hasta (%60.1) hastaneye yat›r›lm›fl, 29’u (%34.5) reçete düzenlenerek eve gönderilmifltir. Dört hasta (%4.7) yat›fl› kabul etmemifltir.

Sonuç: Yaﬂl› popülasyonunda baﬂa¤r›s› daha çok kad›nlarda ve sekonder nedenlere ba¤l›

olarak ortaya ç›kmakta olup baﬂa¤r›l› hastalar›n etyolojik yönden irdelenmesi gerekmektedir.

Anahtar Sözcükler: Baﬂa¤r›s›; Yaﬂl› hasta; Acil servis.

ABSTRACT

Introduction: Neurological problems are common in the elderly, especially in the emergency

unit. Headache is one of them, and it can be the first and sometimes the only symptom of a seri-ous disease. We aimed to retrospectively examine the patients admitted to the emergency room with a complaint of headache only, and to collect data for epidemiological studies.

Materials and Method: Age and gender besides the type and cause of headache, rate of

hospitalization and distribution of patients admitted to the Emergency Room with a complaint of headache were examined from their records.

Results: Eighty-four patients out of 3851, accepted to the Cukurova University Faculty of

Medicine, Department of Emergency between January 2006 and December 2007, had a com-plaint of headache. Forty nine (58.3%) of the cases were female while 35 (41.6%) of them were male. The onset was acute in 66 cases and subacute in 18 cases. The most common causes of headache were hypertensive attacks and cerebrovascular diseases. Fifty-one (60.1%) cases were hospitalized while 29 (34.5%) were sent home with a prescription, and four (4.7%) patients refused hospitalization.

Conclusion: In the elderly population, headache is predominant in females and mainly

devel-ops secondary to another disease. Thus, patients complaining of a headache should be investi-gated etiologically.

Key Words: Headache; Elderly; Emergency room.

A

RAﬁTIRMA

(2)

G‹R‹ﬁ

B

afla¤r›s›, günlük prati¤imizde gençlerde daha s›k görül-mekle birlikte her yaflta s›kça karfl›laflt›¤›m›z problemler-den biridir. Bafla¤r›s›n›n 65 yafl ve üzerindeki kad›nlarda 10., erkeklerde ise 14. en s›k görülen semptom oldu¤u bildirilmifl-tir (1). Bafla¤r›s› yaflla azalmakla birlikte yafll›lar›n yaklafl›k %66’s›nda bafla¤r›s› yak›nmalar›n›n oldu¤u hatta 70 yafl›nda-ki kad›nlar›n %10, erkeklerin ise %5’inde hala ciddi bafla¤r›-lar›n›n görülebildi¤i rapor edilmifltir (2-6). Bafla¤r›s› prevalan-s› 70 yafl›n üzerindeki bireylerde yaklafl›k %11-17’dir (7).

Bafla¤r›s› yafll› hastalarda yaflam› tehdit eden hastal›klar›n belirteçlerinden biri olabilir. Bu nedenle subaraknoid kana-ma, subdural hematom, dev hücreli arterit, intrakranyal kit-le, inme, aç›k aç›l› glokom, menenjit, ensefalit ve ilaç kesilme sendromlar› gibi sekonder nedenlerin d›fllanmas› gerekir.

Bu makalede acil servise yaln›zca bafla¤r›s› yak›nmas› ile baflvuran olgular yafl ve cinsiyetin yan› s›ra bafla¤r›s› nedenle-ri ve hospitalizasyon durumu yönünden de¤erlendinedenle-rilmifltir.

GEREÇ VE YÖNTEM

B

u çal›flmada Çukurova Üniversitesi acil servisine01.01.2006-01.12.2007 y›llar› aras›ndaki bir y›ll›k süreç-te bafla¤r›s› yak›nmas› ile baflvuran geriatrik hastalar›n geriye dönük kay›tlar› incelenmifltir. ‹ncelemede hastalar›n yafl, cin-siyet, etyolojik nedenler ve hastaneye yat›fl s›kl›klar› de¤erlen-dirilmeye al›nm›flt›r. Bafla¤r›s›na efllik eden herhangi bir ek yak›nmas› olan hastalar yan› s›ra geçirilmifl inme, kronik obs-truktif akci¤er hastal›¤›, hematolojik ve neoplastik hastal›¤› olanlar çal›flmaya al›nmam›flt›r. Çal›flmada verileri de¤erlen-dirmek için ortalama, standart sapma gibi tan›mlay›c› istatis-tiki yöntemler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 11.0 program› kullan›larak yap›lm›flt›r.

BULGULAR

A

cil servise bir y›ll›k süreçte 65 yafl ve üzerinde 3851 has-ta baflvurmufl olup bunlardan 84’ü (%2.2) bafla¤r›s› ya-k›nmas› ile klini¤e kabul edilmifltir. Hastalar›n yafllar› 65-87 aras›nda de¤iflmekte olup ortalama yafl 72.7± 6.1’dir. Hasta-lar›n 49’u (%68.3) kad›n, 35’i (%41.6) erkek’dir. Bafla¤r›s› hastalar›n 66’s›nda (%78.5) akut, 18’inde (%21.4) ise suba-kut olarak bafllam›flt›r.

Hastalardan detayl› öykü al›nd›ktan sonra ayr›nt›l› fizik ve nörolojik muayene yap›lm›ﬂt›r. Ayr›ca tam kan say›m›, bi-yokimya paneli ve nöroloji konsultasyonu do¤rultusunda ge-rekli olgulara nörogörüntüleme yap›lm›ﬂt›r. Anamnez,

mu-ayene, tetkikler ›fl›¤›nda bafla¤r›s›, hastalar›n 18’inde (%22.6) hipertansif atak, 15’inde (%17.8) subaraknoid kanama, 14’ünde (%16.6) inme, 8’inde (%9.5) sinüzit, 5’inde (%5.9) glokom ata¤›, 4’ünde (%4.7) subdural hematom, 3’ünde (%3.5) ensefalit, 3’ünde (%3.5) intrakranyal kitle, 2’sinde (%2.3) kronik böbrek yetmezli¤i, 2’sinde (%2.3) gerilim tipi bafla¤r›s›, 5’inde (5.9) s›ras›yla kronik miyeloid lösemi, miye-lodisplastik sendrom, hipoglisemi, serebral abse ve anemi ile iliflkillendirilmifltir (Tablo 1).

Ellibir hasta (%60.1) hastaneye yat›r›l›rken, 29’u (%%34.5) reçete düzenlenerek eve gönderilmifltir. Dört olgu (%4.7) ise hastaneye yat›fl› kabul etmemifltir (Tablo 2).

TARTIﬁMA

Y

ap›lan çal›flmalarda genel acil servise baflvuran olgular›n%1.2-1.7’sini bafla¤r›s› flikayeti olan hastalar›n olufltur-THE EVALUATION OF GERIATRIC PATIENTS WITH HEADACHE ADMITTED TO olufltur-THE EMERGENCY UNIT

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(1) 2

Tablo 1— Baﬂa¤r›lar›n Etyolojik Aç›dan Da¤›l›m›

Etyoloji Say› % Hipertansif atak 18 22.6 Subaraknoid kanama 15 17.8 ‹skemik inme 14 16.6 Sinüzit 8 9.5 Glokom ata¤› 5 5.9 Subdural kanama 4 4.7 Ensefalit 3 3.5 ‹ntrakranyal kitle 3 3.5

Kronik böbrek yetmezli¤i ve üremi 2 2.3

Gerilim tipi baﬂa¤r›s› 2 2.3

Menenjit 2 2.3

Fibromiyalji 2 2.3

Kronik miyeloid lösemi 1 1.1

Miyelodisplastik sendrom 1 1.1

Hipoglisemi 1 1.1

Serebral abse 1 1.1

Anemi 1 1.1

Toplam 84 100.0

Tablo 2— Hastalar›n Prognozu

Prognoz Say› %

Hastaneye yat›ﬂ 51 60.1

Medikal tedavi (reçete yaz›ld›) 29 34.5

(3)

duklar› ve bunlar›n yar›s›ndan fazlas›n› ise kad›nlar›n olufltur-du¤u bildirilmifltir (8,9). Siva ve arkadafllar› H›z›r Acil Servi-si’ne bafla¤r›s› yak›nmas› ile kabul edilen ve bafllang›çta an-laml› bir muayene bulgusu tafl›mayan bafla¤r›l› hastalar›n %33‘ünün yap›lan tetkik veya daha sonra geliflen bulgular ne-deniyle hastaneye yat›r›ld›klar›n› tespit etmifllerdir. Ayr›ca akut geliflimli bafla¤r›s› olan hastalar›n %7.3’ünü kaybettikle-rini bildirmifllerdir (8). Çukurova Üniversitesinde yap›lan ça-l›flmada acil servise baflvuranlar›n %68.3’ünü kad›n, %41.6’s›n› erkeklerin oluflturdu¤u 65 yafl üzeri hastalarda ba-fla¤r›s› s›kl›¤› %2.2 olarak belirlenmifltir. Baba-fla¤r›s› hastalar›n %78.5’inde akut, %21.4’ünde ise subakut olarak bafllam›flt›r. Hastalar›n %60.1 gibi büyük bir bölümü hastaneye yat›r›l-m›flt›r. Bu veriler bafla¤r›s›n›n semptomatik tedavi ile geçiflti-rilip basit bir semptom gibi alg›lanmamas› gerekti¤ini gös-termektedir.

Bafla¤r›s› ile ilgili ilk s›n›flama 1962 y›l›nda Amerikan Ulusal Sa¤l›k Enstitüsü Ad Hoc Komitesi taraf›ndan yap›lm›fl olup bu s›n›flama 1988’de Uluslararas› Bafl a¤r›s› Cemiyeti (International Headache Society-IHS) taraf›ndan de¤ifltiril-mifltir. IHS’nin 1988 ve son olarak 2004’te yay›nlad›¤› bafla¤-r›lar›s› s›n›flama rehberlerinde bafla¤r›lar›, primer bafl a¤r›la-r›, sekonder bafla¤r›lar› ve kraniyal nevraljiler, santral ve fas-yal a¤r›lar ve di¤er bafl a¤r›lar› olarak s›n›fland›r›lm›flt›r (Tab-lo 3) (10).

IHS; primer bafla¤r›lar›n› migren, gerilim tipi bafl a¤r›s›, küme ve di¤er otonomik trigeminal bafl a¤r›lar› ve di¤er bafl a¤r›lar› fleklinde klasifiye etmifltir. Trainor ve arkadafllar› acil servise bafla¤r›s› yak›nmas› ile baflvuran primer bafla¤r›l› olgu-lar›n %45.1’inin migren, %33.2’sinin migrenöz bafla¤r›s› %21.7’sinin ise gerilim bafla¤r›s› oldu¤unu rapor etmifltir (11). Altm›flbefl yafl ve üzerindeki popülasyonda primer bafla¤-r›s› prevalans› ile de¤iflik çal›flmalar yap›lm›fl olup migren

prevalans› kad›nlarda %2-13.8, erkeklerde %0.7 – 7.4, geri-lim tipi bafla¤r›s› prevalans› kad›nlarda %4-55.1, erkeklerde %1.2-30.9 olarak bildirilmifltir (12-15). Bizim serimizde iki kad›n hastada (%2.3) gerilim tipi bafla¤r›s› saptanm›fl›r.

IHS klasifikasyonuna göre bafla¤r›s›na inme, enfeksiyon, glokom, intrakranyal kitle gibi ikincil bir olay neden olmufl-sa bu “sekonder bafl a¤r›s›” olarak adland›r›l›r. Sekonder bafl a¤-r›lar› servikal, vasküler ve nonvasküler intrakranial hastal›k-larla ilgili bafl a¤r›lar›, psikiyatrik bozukluklar, enfeksiyon, homoestaz bozukluklar›, kafa, boyun, gözler, kulak, sinüsler, difller veya di¤er fasyal ve kranyal yap›lardan kaynaklanabilir (Tablo 2) (10).

Gençler ve yafll›larda görülen bafla¤r›s› aras›ndaki en önemli fark yafll›larda sekonder bafl a¤r›lar› daha s›k iken gençlerde primer bafl a¤r›lar›n›n daha s›k görülmesidir. Se-konder bafl a¤r›lar› yafll› popülasyonda görülen tüm bafl a¤r›-lar›n›n yaklafl›k 1/3’ünü oluflturur (4). E¤er bafla¤r›s› akut ve/veya subakut bafllam›flsa, hasta 65 yafl ve üzerinde ise etyo-lojide mutlaka subdural hematom, intrakranyal kitle, iskemik inme gibi serebrovasküler hastal›klar, dev hücreli arterit, tri-geminal, glossofaringeal ve postherpetik nevraljiler, göz, ku-lak ve sinüslerden kaynaklanan sekonder nedenler d›fllanmal›-d›r. Diyabet, böbrek yetmezli¤i gibi sistemik hastal›klar, analjeziklerin rebound etkisi ve ilaçlar›n yan etkilerine ba¤l› bafla¤r›lar› ve servikal bölgedeki kas ve iskelet disfonksiyonu-nun neden oldu¤u servikojenik bafla¤r›lar› ay›r›c› tan›da dü-flünülmelidir. Ayr›ca bafla¤r›s›n›n gö¤üs a¤r›s› gibi herhangi bir kardiyak semptom olmaks›z›n miyokard infarktüsünün bafllang›ç semptomu olabilece¤i ak›lda tutulmal›d›r. Nitekim Lipton ve ark. elektrokardiyografik de¤iflikliklerle eflzamanl› bafla¤r›s› ortaya ç›kan iki olgu bildirmifltir (16).

Akut ya da subakut bafla¤r›s› yak›nmas› ile acil servise ka-bul edilen bir hastada öncelikle bafla¤r›s›n›n primer mi yoksa AC‹L SERV‹SE BAfiA⁄RISI YAKINMASI ‹LE BAfiVURAN YAfiLI HASTALARIN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹

TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2010; 13(1) 3

Tablo 3— Bafla¤r›s› Olgular›n›n Uluslararas› Bafla¤r›s› Derne¤i (International Headache Society-IHS) De¤erlendirmesine Göre S›n›fland›r›lmas› Sekonder Bafla¤r›lar›

Servikal veya kranyal vasküler bozukluklarla ilgili bafla¤r›lar› Nonvasküler intrakranial bozukluklarla ilgili bafla¤r›lar› Psikiatrik bozukluklara ba¤l› bafla¤r›lar›

Enfeksiyonla ilgili baﬂa¤r›lar›

Homoestaz bozukluklar›na ba¤l› baﬂa¤r›lar›

Kafa, boyun, gözler, kulak, sinüsler, difller, veya di¤er faysal ve kranyal yap›lardan kaynaklanan bafl veya yüz a¤r›s› Yüz a¤r›s› ve göz ve diflten kaynaklanan a¤r›lar Maddelerle veya onlar›n b›rak›lmalar› ile ilgili bafla¤r›lar›

Devaml› al›nan a¤r› kesicilerin veya di¤er ilaçlar›n neden olduklar› baﬂ a¤r›lar›

Primer Baﬂa¤r›lar›

Migren

Gerilim tipi baﬂa¤r›s›

Küme ve di¤er otonomik trigeminal baﬂa¤r›lar› Di¤er primer baﬂa¤r›lar›

(4)

sekonder mi oldu¤una karar vermek gerekir. Bu nedenle ba-fla¤r›s› yak›nmas› ile acile baflvuran hastalardan ve/veya yak›n-lar›ndan detayl› öykü al›nmal›, hastan›n mevcut hastal›klar›, kullanmakta oldu¤u medikal tedavi sorgulanmal›d›r. Hasta-lara nörolojik muayeneyi de içeren ayr›nt›l› bir fizik muayene yap›lmal›d›r. Sekonder bafla¤r›s› olabilece¤i düflünülen bir hastada nörolojik muayene bulgular› da mevcut ise serebral beyin tomografisi veya gerekti¤inde serebral magnetik rezo-nans görüntüleme yap›lmal›d›r. Tam kan say›m›, sedimantas-yon, C-Reaktif protein, karaci¤er ve böbrek fonksiyon testle-ri, elektrolid de¤erletestle-ri, tam idrar analizi yap›larak bafl a¤r›s›-na neden olabilecek sistemik-metabolik hastal›klar irdelen-melidir. E¤er hasta herhangi bir ilaç kullan›yor ise antiepilep-tik, digoksin, lityum gibi bu ilaçlar›n serum düzeylerine ba-k›larak toksik s›n›rda olup olmad›klar› kontrol edilmelidir. Akci¤er grafisi, elektrokardiyografik inceleme yap›lmal› ve gerekti¤inde arteryel kan gaz› bak›lmal›d›r. Çukurova Üni-versitesinde yap›lm›fl olan hastalar›n %97.6’s›nda sekonder %2.3’ünde primer bafla¤r›s› saptanm›flt›r. Serebrovasküler hastal›klar ve hipertansiyonun sekonder bafl a¤r›s›na yol açan en s›k neden olduklar› belirlenmifltir.

Sonuç olarak; acil servise baﬂa¤r›s› yak›nmas› ile baﬂvuran

yaﬂl› popülasyonda altta yatan sekonder nedenler detayl› ola-rak gözden geçirilmeli ve olabildi¤ince hastalar nöroloji kli-ni¤ine konsulte edilmelidir.

KAYNAKLAR

1. Biondi DM, Saper JR. Geriatric headache. How to make the diagnosis and manage the pain. Geriatrics 2000;55(12):40-50.

2. Lyngberg AC, Rasmussen BK, Jørgensen T, Jensen R. Has the prevalence of migraine and tension-type headache changed over a 12-year period? A Danish population survey. Eur J Epi-demiol 2005;20(3):243-9.

3. Haan J, Hollander J, Ferrari MD. Migraine in the elderly: a re-view. Cephalalgia 2007;27(2):97–106.

4. Kaniecki RG. Tension-type headache in the elderly. Curr Pain Headache Rep 2006;10(6):448–453.

5. Benseñor IM, Lotufo PA, Goulart AC, Menezes PR, Scazufca M.The prevalence of headache among elderly in a low-income area of São Paulo, Brazil.Cephalalgia 2008;28(4):329-33.

6. Walker RA, Wadman MC. Headache in the Elderly. Clinics in Geriatric Medicine 2007;23(2):291-305.

7. Ward TN. Headache disorders in the elderly. Current Treat-ment Options in Neurology 2002,4(5):403–408.

8. Siva A. Sekonder Bafla¤r›lar›. http://www.ctf.edu.tr/stek/pdfs/ 42/4205.pdf. Eriflim: 2 fiubat 2010.

9. Jiménez-Caballero PE. Analysis of the headaches treated in emergency neurology departments. Rev Neurol 2005;40(11): 648-51.

10. Headache Classification Subcommittee of the International Headache Society. The International Classification of Headac-he Disorders: 2nd edition. Cephalalgia 2004;24 Suppl 1:9-160.

11. Trainor A, Miner J. Pain treatment and relief among patients with primary headache subtypes in the ED. Am J Emerg Med 2008;26(9):1029-34.

12. Franceschi M, Colombo B, Rossi P, Canal N. Headache in a population-based elderly cohort. An ancillary study to the Ita-lian Longitudinal Study of Aging. Headache 1997;37(2): 79–82.

13. Wang SJ, Fuh JL, Lu SR, Liu CY, Hsu LC, Wang PN, Liu HC. Chronic daily headache in Chinese elderly: prevalence, risk fac-tors, and biannual follow-up. Neurology 2000;54(2):314-9.

14. Prencipe M, Casini AR, Ferretti C, et al. Prevalence of headac-he in an elderly population: attack frequency, disability, and use of medication. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001;70(3): 377–81.

15. Henry P, Auray JP, Gaudin AF, et al. Prevalence and clinical characteristics of migraine in France. Neurology 2002;59(2): 232–7.

16. Uri Sendovski U, Rabkin Y, Goldshlak L, Rothmann MG. Should acute myocardial infarction be considered in the diffe-rential diagnosis of headache? European Journal of Emergency Medicine 2009;16(1):1-3.

THE EVALUATION OF GERIATRIC PATIENTS WITH HEADACHE ADMITTED TO THE EMERGENCY UNIT

TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2010; 13(1) 4