SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI COĞRAFYA ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
KÖPRÜÇAYI HAVZASI’NIN COĞRAFİ ETÜDÜ
DOKTORA TEZİ
Mustafa
SAĞDIÇ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT
sahası Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer almaktadır. Havzamızın kuzey kesimi Isparta ili sınırları içinde yer alırken, güney kesimi Antalya ili sınırları içinde yer alır.
Araştırma; giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; inceleme alanının yeri, sınırları, genel coğrafi özellikleri, önceki çalışmalar, araştırmanın amacı, materyal ve metot konuları yer alır. Birinci bölümde; araştırma sahasının fiziki coğrafya özellikleri (jeolojik, jeomorfolojik, iklim, hidrografya, toprak örtüsü, bitki örtüsü özellikleri); ikinci bölümde beşeri coğrafya özellikleri (nüfus ve yerleşme özellikleri); üçüncü bölümde ekonomik coğrafya özelliklerine (arazi kullanımı, tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, enerji kaynakları, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm özellikleri) yer verilmiştir.
Bu çalışmanın seçiminde, hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT’e en içten teşekkürlerimi sunarım. Tez izleme komitesindeki Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN ve Yrd. Doç. Dr. Kemal GÜVEN hocalarıma, doktora ders döneminde önemli ölçüde istifade ettiğim Prof. Dr. Akif AKKUŞ, Yrd. Doç. Dr. Adnan PINAR ve Yrd. Doç Dr. Adnan BULDUR hocalarıma ve diğer bölüm hocalarıma; ayrıca gerek lisans eğitimi, gerekse lisansüstü eğitimim esnasında yetişmemde büyük emeği olan Prof. Dr. Ali Selçuk BİRİCİK hocama, Yrd. Doç. Dr. Halil KURT’a ve Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümündeki hocalarıma, tez çalışmam esnasında desteğini hiç esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA’ya, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin FAKİR’e teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmada kullanılan bazı verilerin temin edilmesinde yardımları olan Serik, Manavgat, Sütçüler, Aksu ve Eğirdir kaymakamlıkları, İlçe Tarım Müdürlükleri, İlçe Nüfus Müdürlükleri ve İlçe Orman İşletme Müdürlükleri yönetici ve personeline, bilhassa orman işletme şefi Tevfik BÜYÜKGEBİZ’e teşekkür ederim. Ayrıca bazı veri ve dokümanların temininde yardımcı olan DSİ, MTA, TÜİK, EİEİ, İl Sağlık ve İl Milli Eğitim Müdürlükleri ve diğer kamu ve özel kurumların yönetici ve
esirgemeyip, bana tahammül gösteren aileme de teşekkürlerimi sunarım.
Konya- 2009
Ek- 1: Bilimsel Etik Sayfası
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Ek- 2: Doktora Tezi Kabul Formu
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
DOKTORA TEZİ KABUL FORMU
………. tarafından hazırlanan ……….. başlıklı bu çalışma ……../……../…….. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir.
Ünvanı, Adı Soyadı İmza
Başkan Üye Üye Üye Üye
ÖNSÖZ
“Köprü Çayı Havzası’nın Coğrafi Etüdü” adlı bu çalışma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora programı çerçevesinde hazırlanmıştır. Çalışma sahası Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer almaktadır. Havzanın kuzey kesimi Isparta ili sınırları içinde yer alırken, güney kesimi Antalya ili sınırları içinde yer alır.
Araştırma; giriş ve sonuç dışında üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; inceleme alanının yeri, sınırları, genel coğrafi özellikleri, önceki çalışmalar, araştırmanın amacı, materyal ve metot konuları yer alır. Birinci bölümde; araştırma sahasının fiziki coğrafya özellikleri (jeolojik, jeomorfolojik, iklim, hidrografya, toprak örtüsü, bitki örtüsü özellikleri); ikinci bölümde beşeri coğrafya özellikleri (nüfus ve yerleşme özellikleri); üçüncü bölümde ekonomik coğrafya özelliklerine (arazi kullanımı, tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, enerji kaynakları, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm özellikleri) yer verilmiştir.
Bu çalışmanın seçiminde ve hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Recep BOZYİĞİT’e en içten teşekkürlerimi sunarım. Tez izleme komitesindeki Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN ve Yrd. Doç. Dr. Kemal GÜVEN hocalarıma, doktora ders döneminde önemli ölçüde istifade ettiğim Prof. Dr. Akif AKKUŞ, Yrd. Doç. Dr. Adnan PINAR ve Yrd. Doç Dr. Adnan BULDUR hocalarıma ve diğer bölüm hocalarıma; ayrıca gerek lisans eğitimi, gerekse lisansüstü eğitimim esnasında yetişmemde büyük emeği olan Prof. Dr. Ali Selçuk BİRİCİK hocama, Yrd. Doç. Dr. Halil KURT’a ve Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümündeki hocalarıma, tez çalışmam esnasında desteğini hiç esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA’ya ve Yrd. Doç. Dr. Hüseyin FAKİR’e teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmada kullanılan bazı verilerin temin edilmesinde yardımları olan Serik, Manavgat, Sütçüler, Aksu ve Eğirdir kaymakamlıkları, İlçe Tarım Müdürlükleri, İlçe Nüfus Müdürlükleri ve İlçe Orman İşletme Müdürlükleri yönetici ve personeline, bilhassa orman işletme şefi Tevfik BÜYÜKGEBİZ’e teşekkür ederim. Ayrıca bazı veri ve dokümanların temininde yardımcı olan DSİ, MTA, TÜİK, EİEİ, İl Sağlık ve İl Milli Eğitim Müdürlükleri ve diğer kamu ve özel kurumların yönetici ve
personeline teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca çalışmaların esnasında maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyen abim Doç. Dr. Osman SAĞDIÇ’a da teşekkür ederim.
Son olarak çalışmanın hazırlanması esnasında maddi ve manevi yardımlarını esirgemeyip, bana tahammül gösteren eşime ve çocuklarıma da teşekkürlerimi sunarım.
Konya- 2009
ÖZET
Köprü Çayı Havzası, Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer alır. Havzanın kuzey kesimi Isparta, güney kesimi ise Antalya il sınırları içerisinde yer almaktadır. Çalışma alanının yüzölçümü 2498 km2’dir.
Araştırma sahasında jeolojik temeli, Paleozoik ve Mesozoik’e ait farklı stratigrafik, litolojik, tektonik ve metamorfik özellikler gösteren birimler oluşturmaktadır. Bunların üzerinde de Tersier ve Kuaterner’e ait örtü formasyonları bulunmaktadır.
Köprü Çayı Havzası’nın jeomorfolojik unsurları; Batı Toroslar’da, Isparta dirseğinin de oluşumuna neden olan sıkışma rejiminden geniş ölçüde etkilenmiştir. Ayrıca Pleistosen’de meydana gelen neotektonik hareketlere bağlı olarak faylı ve ekaylı bir yapı kazanmıştır. Bunun sonucunda meydana gelen epirojenik hareketlere bağlı olarak Köprü Çayı, vadisine adeta gömülmüştür. Havzadaki jeomorfolojik unsurları; dağlık sahalar, alçak ve yüksek plato sahaları, ovalık sahalar ve kıyı bölgesi oluşturmaktadır.
Araştırma sahasında büyük ölçüde Akdeniz iklimi etkilidir. Ancak havzanın kuzeyinde (Batı Toroslar’ın en yüksek zirvelerine sahip yüksek dağlık alana doğru) Akdeniz ikliminin karakteristik özelliklerinden uzaklaşılmakta ve yüksek dağ iklimi özellikleri sınırlı bir alanda da olsa etkili olmaktadır. Bununla beraber havzanın büyük bir bölümünde kışları serin, nemli ve yağışlı; yazları sıcak ve kurak iklim özellikleri hâkimdir.
Araştırma sahasının en önemli hidrolojik unsuru Köprü Çayı ve onun kollarıdır. Bunun dışında, yer altı suları ve kaynaklar diğer unsurlardır.
Köprü Çayı Havzası’nda, büyük toprak gruplarından; kırmızı Akdeniz toprakları, kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları, kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları, rendzina toprakları, alüvyal topraklar, kolüvyal topraklar, regosoller ve yüksek dağ- çayır toprakları yer almaktadır.
İnceleme alanındaki bitki toplulukları; orman, çalı ve alpin formasyonlar olmak üzere üç ana gruba ayrılmaktadır. Ormanlar da asıl Akdeniz ormanları ve yüksek dağ ormanları olarak ikiye ayrılır.
Köprü Çayı Havzası’nın 2007 adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre toplam 85061 nüfusu bulunmaktadır. Nüfusun büyük bir bölümü kıyı ovası üzerinde ve bilhassa toplam nüfusun % 57,6’sını barındıran Serik ilçe merkezinde yer almaktadır (49027). Son yıllarda özellikle havzanın kuzey kesiminde nüfus tamamen bir azalma eğilimi içindedir.
Etüt sahası, antik çağdan bu yana yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Antik çağda havzanın kuzeyi Pisidia bölgesine, güneyi ise Pamfilya bölgesine aittir. Havza Hitit, Pers, Roma, Selçuklu, Hamitoğulları Beyliği ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Bu dönemlere ait tarihi kalıntılar halen mevcuttur. Havza içinde 47 köy yerleşmesi, 7 kasaba yerleşmesi ve 2 ilçe merkezi bulunmaktadır. Köy altı yerleşmeleri içinde mahalle yerleşmeleri ile yayla yerleşmeleri önemli yere sahiptir. Havzada fonksiyonel açıdan kentleşme Serik ilçe merkezi ve yakın çevresinde görülmektedir.
Köprü Çayı Havzası’nda ekonomik faaliyet olarak; tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, sanayi, ticaret, ulaşım ve turizm önem taşır. Bilhassa havzanın güneyinde tarım sektörü ve turizm sektörü en önemli ekonomik faaliyetler olarak dikkat çekmektedir.
SUMMARY
Köprü Creek Basin is located in the West Taurus Mountains of Mediterranean Region. North part of the Basin is in Isparta Province while South part is in the border of Antalya Province.
Geological foundation of the research field is composed of different units which show stratigraphic, lithologic, tectonic and metamorphic properties belonging to Paleozoic and Mesozoic Eras. There are also some cover formations belong to Tertiary and Quaternary above those units.
Geomorphological elements of Köprü Creek Basin have been affected from compression regimen that causes the formation of Isparta elbow in West Taurus Mountains. Additionally as a result of neotectonic activity in Pleistocene, the Basin became fault and imbricate structures. Hence, depend on the occurring epeirogenies affinity, Köprü Creek has been embedded into its valley. Geomorphological elements of the Basin include mountainous fields, high and low plateau fields, plain fields and coastal zone.
The Mediterranean climate is generally effective in the research field. However, characteristics features of Mediterranean climate are not seen in the North of the Basin (towards highland area with highest peak of West Taurus Mountains) and high mountain climate properties become effective in the limited region. Winters are cool, humid and rainy and summers are hot and dry in the most part of the Basin.
The most important hydro-geological element of the research field is Köprü Creek and its branches. Except from them, other components are underground water and spring water.
Red Mediterranean soil, red-brown Mediterranean soil, brown forest soil, brown and limeless forest soil, rendzina soil, alluvial soil, coalluvial soil, regosol and high mountains and meadow soil are important soil groups in Köprü Creek Basin.
Vegetations in a research field are divided into three groups, namely forest, bush and alpine formations. Forests are divided into two groups as true Mediterranean forest and high mountain forests.
Total population of Köprü Creek Basin is 84872 according to the results of 2007 address based – population statistics. Most part of the population live in Serik
population. The population particularly in the northern part of the Basin has a decreasing trend.
The study field has been used as a residential area since ancient times. Northern part of the Basin belongs to Pisidia Region, while southern part belongs to Pamfilye Region during ancient times. The Basin has been under the control of Hittite, Persian, Rome, Seljuks, Hamitoğulları Beylik and Ottoman Empires; respectively. There are historical ruins belonging to those periods in the region. 47 village settlements, 7 small towns and 2 township districts are located in the Basin. Neighborhood and plateau settlements have importance to comprise under the village settlements. Urbanization in terms of functionally is seen in Serik township district and its vicinity.
Agriculture, stock-breeding, forestry, mining, industry, trade, transportation and tourism are important sectors as economical activity in Köprü Creek Basin. Agriculture and tourism sectors take attention as important economical activities particularly in north of the Basin.
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası ...i
Tez Kabul Formu ... ..ii
Önsöz ………...iii
Özet ….………...………...v
Summary………....………...vii
İçindekiler ...ix
Tablolar Listesi ………...xiv
Şekiller Listesi ………...xviii
Giriş ………...1
1. Araştırma Sahasının Yeri, Sınırları ve Özellikleri ………...1
2. Araştırmanın Amacı . ...….………...……... 5 3. Materyal ve Metot ...6 4. Önceki Çalışmalar ………...7 I. BÖLÜM 1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ... ………...12 1.1. JEOLOJİK ÖZELLİKLER ………...12 1.1.1. Prekambrien ………...12 1.1.2. Paleozoik ………...13 1.1.3. Mesozoik ………...14 1.1.4. Tersier ………...18 1.1.5. Kuaterner ………...20 1.1.6. Tektonizma ...21 1.2. JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLER ………...24 1.2.1. Dağlık Sahalar ………...24 1.2.2. Plato Sahaları ………...34 1.2.3. Ovalık Sahalar ………...43 1.3. İKLİM ÖZELLİKLERİ ………...48
1.3.1. İklime Etki Eden Faktörler ………...48
1.3.2.1. Sıcaklık ………...50
1.3.2.1.1. Ortalama Yüksek ve Ortalama Düşük Sıcaklıklar …………...53
1.3.2.1.2. Mutlak Ekstremler ………....55
1.3.2.1.3. Don Olaylı Günler ………...57
1.3.2.2. Hava Basıncı ve Rüzgârlar ………...58
1.3.2.2.1. Hava Basıncı ………...58
1.3.2.2.2. Rüzgârlar ………...59
1.3.2.3. Nemlilik ve Yağış ………...67
1.3.2.3.1. Nisbî Nem ………...67
1.3.2.3.2 .Bulutluluk ………...68
1.3.2.3.3. Açık ve Kapalı Günler ………...69
1.3.2.3.4. Sisli Günler ………...71 1.3.2.3.5. Yağışlar ………...72 1.3.2.3.6. Yağış Etkinliği ………...77 1.3.2.3.7. Su Bilançosu ...79 1.4. HİDROGRAFİK ÖZELLİKLER ………...83 1.4.1.Yerüstü Suları ………...83
1.4.2.Yer altı Suları ve Kaynaklar ………...88
1.5. TOPRAK ÖZELLİKLERİ ………....91
1.5.1. Kırmızı Akdeniz Toprakları ………...91
1.5.2. Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları ………...93
1.5.3. Kahverengi Orman Toprakları ………...93
1.5.4. Kestane Rengi Topraklar ………...94
1.5.5. Rendzinalar ...96
1.5.6. Alüvyal Topraklar ………...96
1.5.7. Kolüvyal Topraklar ………...97
1.5.8. Regosoller ………...97
1.5.9. Yüksek Dağ- Çayır Toprakları ………...98
1.5.10. Çıplak Kayalık Alanlar ………...98
1.6. BİTKİ ÖRTÜSÜ ÖZELLİKLERİ ………...99
1.6.1. Orman Formasyonu ………...99
1.6.1.2. Yüksek Dağ Ormanları ………...101
1.6.2. Çalı Formasyonları ………...104
1.6.3. Alpin Bitkiler Sahası………...106
II. BÖLÜM 2. BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ………...107
2.1. NÜFUS ………...107
2.1.1. Nüfusun Özellikleri ………...111
2.1.2.1. Kentsel Nüfus ve Kırsal Nüfus ………...111
2.1.2.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Dağılımı ………...115
2.1.2.3. Aile Büyüklükleri ………...127
2.1.2.4. Nüfusun Eğitim Durumu ………...129
2.1.2.5. Nüfusun İşgücü Durumu ………...135
2.1.2.6. Nüfusun Sağlık Durumu ………...141
2.1.3. Nüfus Hareketleri ………...142
2.1.3.1. Doğum ve Ölüm Oranları ………...142
2.1.3.2. Göçler ………...143
2.1.4. Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları ………...145
2.1.4.1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ………...146
2.1.4.2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ………...149
2.1.4.1. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ………...151
2.2. YERLEŞME COĞRAFYASI ………...153
2.2.1. Yerleşmenin Tarihçesi ………...153
2.2.2. Yerleşmelerin Eski ve Yeni Adları ………...156
2.2.3. Kırsal Yerleşmeler ………...158
2.2.3.1. Yükselti Basamaklarına Göre Köyler ………...158
2.2.3.2. Kuruluş Yerlerine Göre Köyler ………...161
2.2.3.3. Ormana Göre Köyler ………...164
2.2.3.4. Yüzölçümlerine Göre Köyler ………....166
2.2.3.5. Yerleşme Dokusuna Göre Köyler ………...167
2.2.3.8. Mahalle Yerleşmeleri ………...172
2.2.3.9. Geçici Yerleşmeler ………....175
2.2.4. Belde Yerleşmeleri ………...177
2.2.5. Yerleşmelerin Mesken Tipleri ………..181
2.2.5.1. Köy Meskenleri ………...181
2.2.5.2. Şehir Meskenleri ………...184
2.2.6. Şehir Yerleşmeleri ve Şehirsel Fonksiyonlar………...185
III. BÖLÜM 3. EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ ………...192
3.1. TARIM ………...192
3.1.1. Genel Bakış ………...192
3.1.2. Tarım Arazilerinin Kullanımı ………...194
3.1.3. Başlıca Tarım Ürünleri ………...199
3.1.3.1. Tahıllar ………...199 3.1.3.2. Endüstri Bitkileri ………...201 3.1.3.3. Yem Bitkileri ………...204 3.1.3.4. Sebzecilik ………...204 3.1.3.5. Meyvecilik ………...207 3.2. HAYVANCILIK ………....209 3.2.1. Genel Bakış ………...209 3.2.2. Küçükbaş Hayvancılık ………...210 3.2.3. Büyükbaş Hayvancılık ………...212 3.2.4. Kümes Hayvancılığı ……….. 214 3.2.5. Arıcılık ………... 215 3.2.6. Balıkçılık ………... . 216 3.3. ORMANCILIK ………. 217 3.4. MADENCİLİK ………... 218 3.5. ENERJİ KAYNAKLARI ………... 220 3.6. SANAYİ FAALİYETLERİ ……….... 221 3.7. ULAŞIM ………... 223
3.8. TİCARET ………...226
3.9 TURİZM ………...228
3.9.1. Doğal Değerler ………...228
3.9.2. Tarihi ve Kültürel Değerler ………...233
3.9.3. Ulaşım ve Konaklama ………...235
SONUÇ VE ÖNERİLER ...237
KAYNAKLAR ...242
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo-1: Aylık ve Yıllık Ortalama Sıcaklıklar……….50
Tablo-2: Mevsimlik Ortalama Sıcaklıklar………52
Tablo-3: Aylık ve Yıllık Ortalama Yüksek Sıcaklıklar………52
Tablo-4: Aylık ve Yıllık Ortalama Düşük Sıcaklıklar………...54
Tablo-5: Mutlak Maksimum ve Mutlak Minimum Sıcaklıkların Aylara Dağılışı…56 Tablo-6: Ortalama, En Yüksek ve En Düşük Yerel Basınç Değerleri……...……..58
Tablo-7: Aylık ve Yıllık Hâkim Rüzgâr Yönleri………...……...59
Tablo-8: Serik’te Aylık ve Yıllık Rüzgâr Esme Sayıları ile Ort. Hızları (m/s)…...60
Tablo-9: Sütçüler’de Aylık ve Yıllık Rüzgâr Esme Sayıları ile Ort. Hızları (m/s).61 Tablo-10: Aksu’da Aylık ve Yıllık Rüzgâr Esme Sayıları ile Ort. Hızları (m/s)…...63
Tablo-11: Ortalama Rüzgâr Hızı, En Hızlı Rüzgâr Yönü ve Hızı (Bofor)………….64
Tablo-12: Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı (6 Bofor)………...65
Tablo-13: Ortalama Çok Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı (>=8 Bofor)………....65
Tablo-14: Ortalama Nisbî Nemlilik (%)……….66
Tablo-15: Ort. Bulutluluk Değerleri (0-10) ve Ort. Bulutlu Gün Sayısı (2.0-8.0)….68 Tablo-16: Ortalama Açık ve Kapalı Gün Sayısı………70
Tablo-17: Ortalama Sisli Gün Sayıları….………..70
Tablo-18: Aylık ve Yıllık Yağış Miktarları (mm.) ………... 71
Tablo-19: Mevsimlik Yağış Tutarları (mm) ve Yüzdelikleri……….72
Tablo-20: Ortalama Yağışlı Gün Sayısının Aylara Dağılımı ………74
Tablo-21: Yağış Şiddeti ve Günlük Maksimum Yağış Miktarı(mm.) ………...75
Tablo-22: Ortalama Kar Yağışlı Gün Sayısı ………..76
Tablo-23: de Martonne (1923)’a Göre Aylık ve Yıllık Kuraklık İndis Değerleri ve İklim Tipi ………...…77
Tablo-24: Erinç (1965)’e Göre Aylık ve Yıllık Kuraklık İndis Değerleri ve İklim Tipi ……….77
Tablo-25: Serik’in Thornthwaite Metoduna Göre Su Bilançosu ………...…78
Tablo-26: Sütçüler’in Thornthwaite Metoduna Göre Su Bilançosu ………..79
Tablo-28: Köprü Çayı (Aksu- Zindan Mağarası A.G.İ) Ortalama Akım Değerleri (m3/sn) ...82 Tablo-29: Köprü Çayı’nın (Karakaya A.G.İ.) Ortalama Akım Değerleri ( m3/sn) ...85 Tablo-30: Köprü Çayı’nın Muhtelif Yerlerinde Alınan Suyun Analiz Sonuçları ...87 Tablo-31: Köprü Çayı Havzası’nda Sayım Yıllarına Göre Nüfus Değişimi (1935-2007) ...108 Tablo-32: Kentsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Göre Durumu(1935-2007).112 Tablo-33: Köprü Çayı Havzası’nda Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ...114 Tablo-34: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Nüfus Değişimleri (1935- 2007) ...116 Tablo-35: Köprü Çayı Havzası’nda Şehir ve Köy Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı (1935-2007) ...118 Tablo-36: Serik İlçe Merkezinde Şehirsel Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ... 120 Tablo-37: Aksu İlçe Merkezinde Şehirsel Nüfusun Dar Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ...122 Tablo-38: Serik’te Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ...123 Tablo-39: Aksu’da Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı (2007) ...124 Tablo-40: Aile Büyüklüklerinin Yerleşmelere Göre Dağılımı (2007) ...126 Tablo-41: Serik İlçe Merkezinde Sayım Yıllarına Göre Nüfusun Öğrenim Durumu (1985-2007) ...127 Tablo-42: Serik İlçe Merkezinde Nüfusun Cinsiyete Göre Öğrenim Durumu (2007) ...129 Tablo-43. Aksu İlçe Merkezinde Nüfusun Cinsiyete Göre Öğrenim Durumu (2007) ...129 Tablo-44: Köprü Çayı Havzası’nda İlçe Merkezi ve Kasabalardaki İlköğretim Okulları (2007) ...130 Tablo-45: Köprü Çayı Havzası’nda, Köylerdeki İlköğretim Okulları (2007) ...131 Tablo-46: Köprü Çayı Havzası’ndaki Ortaöğretim Okulları (2008) ...132
Tablo-47: Serik İlçe Merkezinde Faal Olan ve Olmayan Nüfus Miktarı (12-64+ yaş
arası) (2000) ...134
Tablo-48: Serik İlçe Merkezinde Nüfusun İşgücü Durumuna Göre Dağılımı ...134
Tablo-49: Serik İlçe Merkezinde Faal Olmayan Nüfusun Gruplandırılması (12-64+ yaş arası), (2000) ...135
Tablo-50: Serik İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000) ...135
Tablo-51: Aksu İlçe Merkezinde Faal Olan ve Olmayan Nüfus Miktarı (12-64+yaş arası) (2000) ...136
Tablo-52: Aksu İlçe Merkezinde Nüfusun İşgücü Durumuna Göre Dağılımı (2000) ...137
Tablo-53: Aksu İlçe Merkezinde Faal Olmayan Nüfusun Gruplandırılması (12-64+ yaş arası), (2000) ...137
Tablo-54: Aksu İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000) ...138
Tablo-55: Köprü Çayı Havzası’nda Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunlukları (2007) ...145
Tablo-56: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2007) ...146
Tablo-57: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunlukları (2007) ...147
Tablo-58: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2007) ...148
Tablo-59: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunlukları (2007) ...149
Tablo-60: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2007) ...150
Tablo-61: Araştırma Sahasında, Adlarına Göre Köy ve Mahalleler ...154
Tablo-62: Araştırma Sahasında, Adlarına Göre Köy ve Mahallelerin Sınıflandırılması ...155
Tablo-63. Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı ...159
Tablo-64: Köy Yerleşmelerinin Kuruluş Yerlerine Göre Sınıflandırılması ...162
Tablo-65: Köy Yerleşmelerinin Ormana Göre Konumları ...163
Tablo-67: Köy Yerleşmelerinin Yerleşme Dokularına Göre Dağılışı ...167
Tablo-68: Köy Yerleşmelerinin Tarım Arazisine Göre Konumları ...169
Tablo-69: Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılışı ...170
Tablo-70: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmeler ve Bu Yerleşmelere Bağlı Mahalleler ...173
Tablo-71: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yayla Yerleşmelerinin Bağlı Olduğu Köyler (2007) ...175
Tablo-72: Köprü Çayı Havzası’nda Sulama Alanlarına Göre Tarım Ürünlerinin Ekim Alanları (Da) ...191
Tablo-73: Köprü Çayı Havzası’nda Tarım Arazilerinin Kullanımı ... 193
Tablo-74: Havzanın Yukarı Kesiminde Tarım Arazilerinin Kullanımı ... 194
Tablo-75: Havzanın Aşağı Kesiminde Tarım Arazilerinin Kullanımı ...196
Tablo-76: Köprü Çayı Havzası’nda Tahıl ve Baklagillerinin Ekim Alanları (da) ve Üretim Miktarları (ton) ...198
Tablo-77: Köprü Çayı Havzası’nda Sanayi Bitkilerinin Ekim Alanları(da) ve Üretim Miktarları (ton) ...200
Tablo-78: Köprü Çayı Havzası’nda Sebze Alanları ve Üretim Miktarları (2007) ..203
Tablo-79: Köprü Çayı Havzası’nda Meyve Dikim Alanları ve Üretim Miktarları (2007) ...206
Tablo-80: Köprü Çayı Havzası’nda Hayvan Sayıları (2007) ...208
Tablo-81: Köprü Çayı Havzası’nda Orman Ürünleri Üretimi (m3) ...216
Tablo-82: Serik Sanayi Sitesi’nde Mesleklere Göre İşyeri Sayıları(2007) ...220
Tablo-83: Serik İlçesi’nde A.T.S.O.’na Odasına Kayıtlı Üye Sayısı ...225
Tablo-84: Araştırma Sahası ve Yakın Çevresinde Düzenlenen Bazı Festival ve Şenlikler ...233
Tablo-85: Havzanın Aşağı Kesiminde Bazı 5 Yıldızlı Oteller, Oda ve Yatak Sayıları (2008) ...234
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil-1: Köprü Çayı Havzası’nın Lokasyon Haritası...3
Şekil-2: Köprü Çayı Havzası’nın Topografya Haritası...11
Şekil-3: Köprü Çayı Havzası’nın Jeoloji Haritası...19
Şekil-4: Köprü Çayı Havzası’nın Eğim Haritası...26
Şekil-5: Köprü Çayı Havzası’nın Jeomorfoloji Haritası...40
Şekil-6: Ortalama, Ort. Yüksek ve Ort. Düşük Sıcaklıklar Grafiği...54
Şekil-7: Mutlak Maksimum ve Mutlak Minimum Sıcaklıklar Grafiği...56
Şekil-8: Serik, Sütçüler ve Aksu’nun Rüzgâr Frekans Gülleri...63
Şekil-9: Aylık ve Yıllık Ortalama Açık ve Kapalı Günler Grafiği...70
Şekil-10: Aylık ve Yıllık Ortalama Yağış Grafiği...73
Şekil-11: Yağışın Mevsimlere Dağılış Grafiği...74
Şekil-12: Thornthwaite Yöntemine Göre Serik’in Su Bilançosu Grafiği...79
Şekil-13: Thornthwaite Yöntemine Göre Sütçüler’in Su Bilançosu Grafiği...80
Şekil-14: Thornthwaite Yöntemine Göre Aksu’nun Su Bilançosu Grafiği...81
Şekil-15: Köprü Çayı’ın (Aksu-Zindan Mağarası AGİ) aylık ve yıllık ortalama akım değerleri( m3/sn) ...83
Şekil-16: Köprü Çayı’ın aylık ve yıllık ortalama akım değerleri( m3/sn)...86
Şekil-17: Köprü Çayı Havzası’nın Hidrografya Haritası...87
Şekil-18: Köprü Çayı Havzası’nın Toprak Haritası...95
Şekil-19: Köprü Çayı ve Yakın Çevresinin İdari Birimler Haritası ...108
Şekil-20: Köprü Çayı Havzası’nda Sayım Yıllarına Göre Nüfus Değişimi (1935-2007) ...111
Şekil-21: Köprü Çayı Havzası’nda Sayım Yıllarına Göre Nüfus Artış Oranları (1935-2007)...111
Şekil-22: Şehirsel ve Kırsal Nüfusun Sayım Yıllarına Dağılımı (1935-2007) ...114
Şekil-23: Sayım Yıllarına Göre Kır ve Şehir Nüfus Artış Oranları (1935-2007)...114
Şekil-24: Köprü Çayı Havzası’nın Nüfus Haritası ...116
Şekil-25: Köprü Çayı Havzası’nda Sayım Yıllarına Göre Kadın- Erkek Nüfusları Grafiği ...118
Şekil 27- Aksu ilçe Merkezinin Nüfus Piramidi (2007) ...123 Şekil-28: Serik’te Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı...124 Şekil-29: Aksu’da Şehirsel Nüfusun Geniş Aralıklı Yaş ve Cinsiyet Yapısı...125 Şekil-30: Serik İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000)...136 Şekil-31: Aksu İlçe Merkezinde Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (2000)...139 Şekil-32: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Aritmetik Nüfus Yoğunluklarına Göre Dağılımı (2007)...147 Şekil-33: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Fizyolojik Nüfus Yoğunluğuna Göre Dağılımı (2007)...149 Şekil-34: Köprü Çayı Havzası’ndaki Yerleşmelerin Tarımsal Nüfus Yoğunluğuna Göre Dağılımı(2007)...151 Şekil-35: Araştırma Sahasında, Adlarına Göre Köy ve Mahallelerin Sınıflandırılması ...157 Şekil-36: Köy Yerleşmelerinin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı...160 Şekil-37: Köy Yerleşmelerinin Kuruluş Yerlerine Göre Dağılışı ... 163 Şekil-38: Köy Yerleşmelerinin Ormana Göre Konumları...164 Şekil-39: Köy Yerleşmelerinin Yüzölçümü Büyüklüklerine Göre Dağılışı...166 Şekil-40: Köy Yerleşmelerinin Yerleşme Dokularına Göre Dağılışı...168 Şekil-41: Köy Yerleşmelerinin Tarım Arazisine Göre Konumları...170 Şekil-42: Köy Yerleşmelerinin Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılışı...171 Şekil-43: Köprü Çayı Havzası’nda Tarım Arazilerinin Kullanımı...194 Şekil-44: Köprü Çayı Havzası’nın Arazi Kullanım Haritası...195 Şekil-45: Havzanın Yukarı Kesiminde Tarım Arazilerinin Kullanımı...196 Şekil-46: Havzanın Aşağı Kesiminde Tarım Arazilerinin Kullanımı...197 Şekil-47: Köprü Çayı Havzası’nda Sanayi Bitkilerin Ekim Alanlarına Göre Dağılımı ...202 Şekil-48: Köprü Çayı Havzası’nda Sebze Ürünlerinin Araziye Göre Dağılımı (2007) ...205 Şekil-49: Köprü Çayı Havzası’nda Meyveciliğin Araziye Göre Dağılımı (2007)...208 Şekil-50: Köprü Çayı Havzası’nın Ulaşım Haritası ...223
GİRİŞ
1. Araştırma Sahasının Konumu ve Genel Coğrafi Özellikleri
Köprü Çayı Havzası, Akdeniz Bölgesi’nin Batı Toroslar Bölümü’nde yer alır. Havza; kuzeyden Beyşehir ve Eğridir Gölleri, batıdan Aksu Çayı Havzası, doğudan Gembos ve Eynif Polyeleri ile Manavgat Çayı Havzası ve güneyden Akdeniz ile sınırlandırılan yaklaşık 2498 km2’lik bir alanı kapsamaktadır. İdari olarak, Çukurca – Beydilli hattının güneyi Antalya İli, kuzey kesimi ise Isparta İli sınırları içerisindedir. Havzanın kuzeyinde Aksu, Sütçüler ve Eğirdir ilçelerine bağlı yerleşmeler; güneyinde ise Serik ve Manavgat ilçelerine bağlı yerleşmeler yer alır (Şekil-1).
Araştırma sahasında idari sınırlar, havzanın doğusunda çoğunlukla su bölümü hattına uyumlu iken, batı kesiminde genel olarak doğal sınırlara uyumluluk göstermez. Bu nedenle, bilhassa beşeri ve ekonomik coğrafya araştırmalarında büyük sorunlar yaşanmaktadır. Ancak sosyal ve ekonomik faaliyetler üzerinde doğal coğrafya şartlarının mutlak hâkimiyeti dikkate alındığında coğrafi etüt çalışmalarının doğal sınırlar ile belirlenmiş, coğrafi bütünlük arz eden alanlar için yapılması büyük önem taşımaktadır. Aksi takdirde ortak nedenlere bağlı, ortak sonuçlara ulaşmak imkânsızdır. Bu çerçevede düşünülmüş ve idari açıdan oldukça karmaşık bir yönetime sahip, ancak coğrafi bütünlük arz eden Köprü Çayı Havzası’nın etüt çalışması yapılmıştır.
Havzanın batı sınırını oluşturan dağlık alanlar; kuzeyden güneye doğru Dulup Dağı (2046 m.), Kuyucak Dağı (2337 m.), Sarp Dağı (2548 m.), Bozburun Dağı (2505 m.) ve Ovacık Dağı (2004 m.)dır. Bu dağlara ait çok sayıda zirve havzanın batısında oldukça devamlı bir görünüme sahip olup, Aksu Çayı Havzası ile doğal bir sınır oluşturmaktadır (Şekil-2).
Havzanın doğu sınırını oluşturan en önemli dağ sırası Anamas Dağı Silsilesi’dir. Özellikle bu dağ silsilesi içindeki Dedegöl dağlık kütlesi (2992 m.), Beyşehir Gölü Havzası’ndaki yerleşmeler ile sosyal ve ekonomik bağı geçmişten günümüze büyük ölçüde engelleyen; doğal, beşeri ve ekonomik açıdan büyük
farklılıklara neden olmuş doğal bir bariyer özelliği gösterir. Havzanın batı kesiminde su bölümü hattını oluşturan diğer önemli dağ sıraları Kartoz Dağı (2320 m), Emerdin Dağı (2405 m) ve Kovacık Dağı (2268m.)dır. Bu dağlık kütleler; Beyşehir Gölü Havzası, Gembos ve Eynif Polyeler Sistemi ve Manavgat Çayı Havzası ile Köprü Çayı Havzası’nı kesin olarak ayırmaktadır.
Köprü Çayı Havzası’nda jeolojik temeli, Paleozoik ve Mesozoik’e ait farklı stratigrafik, litolojik, tektonik ve metamorfik özellikler gösteren birimler oluşturmaktadır. Bunların üzerinde de Tersier ve Kuaterner’e ait örtü formasyonları bulunmaktadır. Köprü Çayı Havzası; Batı Toroslar’da, Isparta dirseğinin de oluşumuna neden olan sıkışma rejiminden geniş ölçüde etkilenmiştir. Ayrıca Pleistosen’de meydana gelen neotektonik hareketlere bağlı olarak faylı ve ekaylı bir yapı kazanmıştır. Bunun sonucunda meydana gelen epirojenik hareketlere bağlı olarak Köprü Çayı, vadisine adeta gömülmüştür.
Havzadaki jeomorfolojik unsurları; dağlık sahalar, alçak ve yüksek plato sahaları, ovalık sahalar ve kıyı bölgesi oluşturmaktadır. Havzanın kuzey kesiminde talveg hattı ile doğu ve batıdan su bölümü hattını oluşturan dağlık alanlar arasındaki nisbî yükselti farkı kabaca 500-1000 m. arasında değişmekte iken; havzanın güneyine doğru bu fark büyük ölçüde artmakta yer yer 1500 m.nin üzerine çıkmaktadır. Bu durum, Köprü Çayı’nın yatağına ne denli gömüldüğünü göstermesi açısından önemlidir. Havza ülkemizin en önemli karst alanı içinde yer aldığından, özellikle alçak ve yüksek plato sahası yoğun bir karstlaşmaya maruz kalmıştır. Karst topografyasına ait çözünme ve çökelme şekillerinin en karakteristik örneklerini içerisinde barındırmaktadır. Buna bağlı olarak Köprü Çayı ve kolları çok önemli oranda yer altı suyu beslenimine sahiptir.
Havza içinde büyük ölçüde Akdeniz iklimi etkilidir. Ancak havzanın kuzeyinde Batı Toroslar’ın yüksek zirvelerine sahip dağlık alana doğru Akdeniz ikliminin karakteristik özelliklerinden uzaklaşılmakta ve yüksek dağ iklimi özellikleri sınırlı bir alanda da olsa etkili olmaktadır. Bununla beraber havzanın büyük bir bölümünde kışları serin, nemli ve yağışlı; yazları sıcak ve kurak iklim özellikleri hâkimdir. Yine havzanın güneyinden kuzeyine doğru rakım değerlerindeki hızlı artış, ortalama
sıcaklık değerlerinin de hızla düşmesine neden olmuştur. Serik’te yıllık ortalama sıcaklık 18 ºC iken, Aksu’da 10,6 ºC’ye kadar düşmüştür. Havza genelinde Akdeniz yağış rejimi hâkimdir. Yıllık yağış miktarı Serik’te 1154,8 mm. iken, Aksu’da bu miktar 907,7 mm. ye düşmüştür. En fazla yağış kışın düşmektedir. Ancak yıllık yağış toplamının Serik’te % 59’u, Aksu’da ise % 41’i kışın düşmüştür. Serik’te kıştan sonra en fazla yağış sonbaharda görülürken, Aksu’da ilkbaharda görülmektedir. Bu durum Akdeniz iklim koşullarından, İç Anadolu’nun yarı kurak iklim koşullarına doğru bir geçişi göstermektedir.
Köprü Çayı ve onun kolları tarafından derin vadiler ile parçalanmış araştırma sahası, oldukça dağlık bir topografyaya sahiptir. Köprü Çayı, havzanın doğu ve batı kesiminden gelen birçok kolun birleşmesiyle oluşmuş, Batı Toroslar’ın en önemli akarsularındandır. Havzanın nispeten güney kesiminde, Beşkonak-Oluk Köprü çevresinde akarsuya çok büyük bir miktarda, yer altı suyu katılımı söz konusudur. Havzanın komşu havzalar ile olan hidrojeolojik ilişkisi çeşitli araştırmacılar tarafından detaylı bir şekilde incelenmiş olmasına rağmen halen tam olarak aydınlatılabilmiş değildir.
Köprü Çayı Havzası’nda büyük toprak gruplarından; kırmızı Akdeniz toprakları, kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları, kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları, rendzina toprakları, alüvyal topraklar, kolüvyal topraklar, regosoller ve yüksek dağ- çayır toprakları bulunmaktadır.
Araştırma sahasında; orman, çalı ve alpin formasyonlar yer almaktadır. Sahadaki orman formasyonu ise asıl Akdeniz ormanları ve yüksek dağ ormanları olarak ikiye ayrılır.
Köprü Çayı Havzası’nda beşeri coğrafya özellikleri, nüfus ve yerleşme olarak iki ana başlık altında incelenmiştir. Havzanın 2007 adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre toplam 85061 nüfusu bulunmaktadır. Nüfusun büyük bir bölümü kıyı ovası üzerinde yaşamaktadır. Son yıllarda özellikle havzanın kuzey kesiminde nüfus tamamen bir azalma eğilimi içindedir.
İnceleme sahası geçmişten günümüze önemli bir yerleşim alanı olagelmiştir. Antik çağda havzanın kuzeyi, Pisidia bölgesine; güneyi ise Pamfilya bölgesine aittir. Havza; Hitit, Pers, Roma, Selçuklu, Hamitoğulları Beyliği ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Bu dönemlere ait tarihi kalıntılar halen mevcuttur. Havza içinde 47 köy yerleşmesi, 7 kasaba yerleşmesi ve 2 ilçe merkezi bulunmaktadır. Köy altı yerleşmeleri içinde mahalle yerleşmeleri ile yayla yerleşmeleri önemli yere sahiptir. Fonksiyonel açıdan kentleşme Serik ilçe merkezi ve yakın çevresinde görülmektedir.
Köprü Çayı Havzası’nda ekonomik faaliyet olarak; tarım, hayvancılık, ormancılık, madencilik, sanayi, ticaret, ulaşım ve turizm önem taşır. Bilhassa havzanın güneyinde tarım sektörü ve turizm sektörü daha canlı ekonomik faaliyetler olarak dikkat çekmektedir. Havzanın kuzey kesiminde ise tarım, hayvancılık ve ormancılık ana geçim kaynaklarıdır.
2. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı Köprü Çayı Havzası’nın doğal, beşeri ve ekonomik potansiyelini ortaya koymak ve havza ile ilgili planlama çalışmalarına katkı sağlamaktır. Ülkemizde farklı bölgeler ya da yöreler ile ilgili coğrafi etüt çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmaların önemli bir bölümü idari birim sınırları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ancak idari sınırlar çoğu kez coğrafi sınırlara uyum göstermemektedir. Yapılan planlama ve proje hizmetlerinde istenilen sonuca ulaşabilmek için; coğrafi bütünlüğe sahip, bilhassa havza çalışmalarına ihtiyaç vardır. Bu önemli hassasiyet gözetilerek hazırlanan bu çalışma da, havzanın kendine özgü coğrafi özellikleri beşeri ve ekonomik açıdan çok önemli fonksiyonel sonuçlar ortaya koymuştur. Bu sonuçlar yörede uygulanan ve uygulanacak olan, ulusal ve uluslar arası projelere önemli katkılar sağlayacaktır.
Yine bu coğrafi etüt çalışması farklı bilim alanında yapılmakta olan ve yapılacak çalışmalar için önemli bir kaynak oluşturabilecektir. Çünkü coğrafi etüt çalışması farklı bilim dalları arasında mutlak bir köprü vazifesi görmektedir.
3. Materyal ve Metot
“Köprü Çayı Havzası’nın Coğrafi Etüdü” adlı bu çalışmada araştırma sahası ve yakın çevresi ile ilgili çeşitli alanlarda hazırlanmış akademik çalışmalar ve yayınlar, çeşitli kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlardan elde edilen çeşitli veriler, arazide çeşitli zamanlarda yapılan geziler ve bu gezilerde yapılan mülakatlar esas bilgi kaynağı olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen tüm veriler yerinde yapılan gözlemlerle teyit edilerek bilimsel sonuçlara ulaşılabilmiştir.
Bu çerçevede, Harita Genel Komutanlığı’nın 1/100000 ve 1/25000 ölçekli topografya haritalarının inceleme alanımız ile ilgili paftaları, M.T.A. Enstitüsü’nün yine etüt sahası ile ilgili jeoloji ve hidrojeoloji haritaları, raporları ve yayınları, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün araştırma sahası ve yakın çevresindeki istasyonlara ait iklim verileri, D.S.İ. ve E.İ.E.İ.’nin yöredeki yer üstü ve yer altı sularına ait akım gözlem istasyonları verileri, çeşitli proje ve planları, Tarım Bakanlığı’nın toprak ve arazi kullanım haritaları, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın harita ve çeşitli istatistikî verileri ile TÜ.İ.K.’nun istatistik bültenlerinden faydalanılmıştır. Ayrıca tarım, turizm, eğitim, sağlık, orman il ve ilçe müdürlüklerinin araştırma sahası ile ilgili verilerinden yararlanılmıştır. Bunların dışında çeşitli odaların, belediyelerin ve diğer kamu ve özel kuruluşların verilerinden de yararlanılmıştır.
Çalışma sahasına periyodik olarak yapılan gezilerde önceden hazırlanmış mülakat formları, yerel farklıklar dikkate alınarak uygulanmış ve bu gezilerde yapılan gözlemler ve elde edilen veriler çok önemli bilgi kaynağı olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca bu gezilerde alınan çeşitli numuneler ilgili uzmanlara teşhis ettirilerek somut bilgilere ulaşılmıştır.
Yukarıda açıklanan şekliyle elde edilen veriler, coğrafya ilminin temel düşünce ve ilkeleri ile açıklama tekniklerine bağlı kalınarak, gerek fiziki coğrafya, gerekse beşeri ve ekonomik coğrafya araştırma yöntemleri çerçevesince hazırlanarak bugünkü şekline dönüştürülmüştür.
4. Önceki Çalışmalar
İnceleme alanı gerek yerli ve gerekse yabancı bilim adamlarının sürekli olarak ilgisini çekmiştir. Bu çerçeve de önemli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar daha çok jeoloji ve hidrojeoloji üzerinde yoğunlaşmakla birlikte; botanik ve turizm alanlarında da çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca havzanın tamamını kapsamasa da, lokâl olarak bazı coğrafi araştırmalar da yapılmıştır. Etüt sahasında son yıllarda doğal ortamın korunması ve geliştirilmesi adına önemli araştırmalar sürdürülmektedir. İnceleme alanı ve yakın çevresi ile ilgili önceden yapılmış çalışmalarda;
Alagöz (1944), “Türkiye’de Karst Olayları” adlı çalışmasında Eğirdir ve Beyşehir Gölleri’nin oluşumunda karst olaylarının etkilerini incelemiştir.
Blumenthal (1947), Seydişehir ve Beyşehir çevresinde yaptığı araştırmalarda bölgenin jeolojisini ayrıntılı olarak incelemiştir.
Brunn ve diğ. (1965-1977), Batı Toroslarda yaptıkları araştırmalarda, Beydağları ve Geyik Dağları’nı otokton kabul etmişler; Hoyran-Beyşehir-Hadim napları ile Antalya naplarının bu otokton birimlerin üzerine geldiğini ifade etmişlerdir.
Aksoy (1966), Beyşehir Gölü’nün Manavgat havzası ile muhtemel bağlantılarını araştırmış ve göl tabanındaki fayların üzerindeki kalın tortulardan dolayı aktif olmadıklarını savunmuştur. Ancak gölün batısındaki N-S doğrultulu faylar aracılığı ile güneye doğru su kaçaklarının olabileceğini ifade etmiştir.
Aygen (1984), daha çok bölgedeki mağaralar ile ilgili araştırmalar yapmıştır. İnceleme alanındaki mağaraları ve karst yer altı su yollarını gösteren 1/50000 ölçekli ayrıntılı bir harita hazırlamıştır.
Eroskay (1968), Köprü Çayı- Beşkonak çevresinde yaptığı çalışmada yörenin 1/25000 ölçekli ayrıntılı jeoloji haritası hazırlamıştır.
Özsoyeller (1969), Beyşehir Gölü ile Manavgat ve Köprü Çayı’nın hidrolojik ilişkisini incelemiş; yapılan boya deneylerinde, Beyşehir Homat Burnu düdeninden
atılan boyanın, Olukköprü kaynağı ile Manavgat havzasındaki değişik noktalardan çıktığını belirtmiştir.
Dumont ve Kerey (1975), havzanın kuzeyinde geniş bir alanda yayılım gösteren kayaç birimlerini Karacahisar Birliği (otokton), ofiolitik birlik ve Dulup birliği (allokton) olarak üç ayrı birlik şeklinde incelemiştir.
Dumont (1977), Karacahisar Birliği içerisinde iki ayrı Paleozoik temelin (Sarıçiçek ve Bozburun Şistleri) bir tektonik olayla yan yana geldiğini belirterek bölgede ayrıntılı araştırmalar yapmıştır.
Karanjac (1976), Olukköprü kaynaklarının rejimini incelemiştir. Bu çalışmada, Köprü Çayı’nın komşu havzalardaki kaynaklardan beslendiğini ortaya koymuştur.
Karanjac ve Günay (1977-1979), Göller Yöresi ile Akdeniz arasının hidroloji ve hidrojeolojisini U.N. projesi kapsamında incelemişlerdir.
Ardos (1979), “Türkiye Ovaları’nın Jeomorfolojisi” adlı çalışmasında Antalya kıyı ovasındaki flüvyal ve denizel taraçalar ile bu taraçalar üzerindeki litolojik ve yapısal unsurlar hakkında önemli bulgular ortaya koymuştur.
Koçyiğit (1981), Hoyran Gölü çevresinin tektono-stratigrafik özelliklerini yani Isparta büklümünün kuzeyi ile ilgili çalışmasında geniş çaplı blok faylanmalardan bahsetmiştir.
Selçuk Biricik (1982), “Beyşehir Gölü Havzası’nın Strüktüral ve Jeomorfolojik Etüdü” adlı eserinde, inceleme sahasının doğu kesiminde su bölümü hattını oluşturan Anamas Dağı Silsilesi’nin horst, Beyşehir Gölü Havzası’nın ise graben karakterinde olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca bu eserinde Anamas Dağı Silsilesi üzerindeki glasyal oluşumlar ile karstlaşma arasındaki ilişkiyi detaylı bir şekilde incelemiştir.
Ekmekçi (1987), Beyşehir Gölü’nün komşu havza akımlarına etkisini incelemiş ve bu etkinin zayıf olduğu sonucuna varmıştır.
Değirmenci (1989), “Köprü Çayı Havzası’nın Hidrojeolojik Etüdü” adlı çalışmasında, Olukköprü kaynaklarındaki su fazlasının, kendi drenaj alanının dışındaki komşu havzalardan da beslendiğini ve bu beslenimin Büyük Çandır Havzası’nın bir alt havzası durumundaki Değirmenlik Havzası aracılığı ile olabileceğini detaylı incelemeleri sonucunda ortaya koymuştur. Ayrıca bu çalışmasında bölgesel karstlaşmanın jeolojik yapı ve süreksizliklerin kontrolünde geliştiğini ve inceleme alanı içinde yapımı planlanmış olan Beşkonak Barajı’nın yapımını teknik ve ekonomik yönden çok ciddi boyutlarda etkileyen ve karstlaşmadan kaynaklanan problemleri detaylı olarak ortaya koymuştur.
Ünaldı (1990), “Eğirdir Gölü Doğusunun Fiziki Coğrafyası” adlı çalışmasında Köprü Çayı Havzası’nın yukarı kesimini de içine alan çalışma alanında öncelikle bitki örtüsündeki farklılaşmayı ve bu farklılaşma üzerinde doğal çevre şartlarının etkisini ortaya koymuştur.
Güneysu (1993), “Kovada Gölü Doğusu’nun Karst Jeomorfolojisi” adlı çalışmasında, polyelerin makrokarstik depresyonlar olduğunu, oluşumlarında tektonik ve karstik süreçlerin etkili olduğunu ifade etmektedir.
Subaşı (1997), “Serik- Beşkonak Yöresi Tersier Çökellerinin Stratigrafisi ve Paleontolojisi” adlı çalışmasında; inceleme alanında yaşlıdan gence doğru Oymapınar Kireçtaşı, Karpuzçay Formasyonu ve Taşlık Formasyonu’nun bulunduğunu belirtmiştir. Oymapınar Formasyonu resifal nitelikte, Karpuzçay Formasyonu’nun denizel ve üzerine gelen Taşlık Formasyonu’nun ise çok sığ deniz ve acı su fasiyesinde geliştiği ortaya koymuştur.
Kurt (2000), “Batı Toros Polyeleri” adlı çalışmasında inceleme sahasında yer alan Beydilli ve Yılanlı Polye Ovaları’nın teşekkülünde litolojik yapı ile karstlaşma arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. Ayrıca Gembos ve Eynif Polyeler sistemi ile ilgili detaylı araştırmasında, Köprü Çayı Havzası ile su bölümü hattındaki düdenler vasıtasıyla bir hidrojeolojik ilişkinin söz konusu olabileceğinini vurgulamıştır.
Atayeter (2000), “Aksu Çayı Havzası’nın Jeomorfolojisi”, adlı çalışmasında havzanın doğusunda Köprü Çayı Havzası ile su bölümü hattını oluşturan dağlık kütlenin morfolojik özellikleri hakkında incelemeler yapmıştır.
Ayaşlıgil (1987), “Der Köprülü Kanyon Nationalpark” adlı doktora tez çalışmasında Köprülü Kanyon Milli Parkı içindeki floristik zenginliği ayrıntılı olarak ortaya koymuştur.
Kaya (2002), “Manavgat Çayı Havzası’nın Bitki Coğrafyası” adlı çalışmasında yörede yükselti basamaklarına göre oluşmuş bitki kuşaklarını ve bu bitki kuşaklarındaki türlerin doğal ortamla olan ilişkilerini detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Esengil (2003), “Ekoturizm İlkeleri ve Köprülü Kanyon’da Uygulanması” adlı çalışmasında, “Köprülü Kanyon Milli Parkı” sınırları içindeki ekoturizm olanaklarını dünyadaki diğer ekoturizm uygulamaları ile birlikte değerlendirmiştir.
Temurçin (2003), “Isparta İli’nin Ekonomik Coğrafyası” adlı eserinde, ildeki ekonomik faaliyetleri ve bu faaliyetlerin geçmişten günümüze göstermiş olduğu gelişimi ayrıntılı olarak incelemiştir.
Yine yörede DSİ ve EİEİ tarafından yapılan planlama ve proje çalışmaları büyük önem taşımakta olup, bu çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. Yine bu çalışmalarda yerli ve yabancı çok sayıda bilim adamı görev yapmıştır.
BİRİNCİ BÖLÜM
1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
1.1. JEOLOJİK ÖZELLİKLER
Köprü Çayı Havzası’nın jeolojik yapısını, otokton ve allokton konumlu birimler ile farklı ortamlarda çökelmiş sedimentler ve ultrabazik kayaçlardan oluşan formasyonlar oluşturur. Havzanın doğusunda Anamas-Akseki Otoktonu; batısında Antalya Napları; nispeten orta kesiminde, Beydağları Otoktonu; güneyinde de neootokton konumlu Antalya Miosen Havzası’na ait birimler yer alır.
Köprü Çayı Havzası, neotektonik hareketlerden geniş ölçüde etkilenmiş, böylelikle faylı ve ekaylı bir yapı kazanmıştır. Alp orojenezinin çeşitli safhalarında, havza ve yakın çevresindeki çeşitli formasyonlar, birbiri üzerine sürüklenmiş, daha sonra epirojenik hareketlere bağlı olarak kırıklı bir görünüm kazanmıştır.
Havzada Prekambriyen, Paleozoik, Mesozoik, Tersier ve Kuaterner’e ait formasyonların aflörmanlarına rastlanılmaktadır (Şekil-3). Köprü Çayı Havzası’nda araziyi oluşturan formasyonlar jeolojik devirler dikkate alınarak incelenmiştir.
1.1.1. Prekambriyen
Köprü Çayı Havzası’nda en eski temel, havzanın kuzeyinde Bozburun Şistleri ve Sarıçiçek Şistleri ile temsil edilmektedir. Trias, bu iki temel araziyi tektonik bir hatla birbirinden ayırmaktadır. “Bozburun Şistleri”ne ait birimler havzanın kuzeyinde Kartoz Çayı’nın bir kolu olan Tilkibükü Deresi çevresinde geniş bir alanda yüzeylenir. Yoğun diyabazik ve andezitik dayk ile silleri içeren epimetamorfik şistlerden oluşan birim, Dumont ve Kerey (1975) tarafından adlandırılmıştır. Birim yeşil, yeşilimsi gri, gri, kirli sarı, açık kahve renkli şist, diyabaz ve andezit vb. kaya türlerini kapsar. En belirgin özelliği içinde diyabaz dayk ve sillerine sıkça rastlanmasıdır. Kalınlığı 2000 m.yi bulan ve içerisinde fosil saptanamayan Bozburun Şistleri’nin yaşları bölgesel korelasyona göre Prekambriyen olarak belirlenmiştir (Şenel,1998,15:4). Bunun üzerine transgresif olarak Devoniyen-
Karbonifer yaşlı konglomera, şist, kalker ve kuvarsitlerden oluşan “Gökdağ Grubu” gelmektedir (Dumont ve Kerey,1975).
Güneybatıda İncedere’nin kuzeyinde nispeten geniş bir alanda yüzeylenen Sarıçiçek Şistleri ise sadece epimetamorfik şistlerle temsil edilmekte olup, Dumont ve Kerey (1975) tarafından adlandırılmıştır. Birim yeşil, yeşilimsi gri ve gri renkli şist ve kumlu şistlerden oluşmaktadır. Yaklaşık 1500 m. kalınlıktaki birim, Alt Kambriyen yaşlı “Zabuk Formasyonu” tarafından transgresif olarak örtüldüğü için Prekambriyen yaşlı olarak kabul edilmiştir (Şenel,1998,15:4).
1.1.2. Paleozoik Arazisi
İnceleme sahasında Paleozoik; Devoniyen, Karbonifer ve Permiyen yaşlı birimler tarafından temsil edilmekte olup, havzada oldukça dar bir alanda yüzeylenmektedir.
Çalışma alanında Devoniyen yaşlı birimler, “Güneyyaka Formasyonu” ile temsil edilmektedir. Havzada Ovacık Dağı’nın güneyinde gözlenen birimler, kuvarsitik kumtaşı, şeyl, kalker ve kalın dolomitlerle temsil edilmekte olup, Demirtaşlı (1987) tarafından adlandırılmıştır. Yaklaşık 300 m. kalınlıkta olan birim “Kızılbağ Formasyonu” tarafından uyumsuz olarak örtülmüştür.
Havzanın kuzeyinde Eldere Köyü’nün güneyinde yüzeylenen birimler, biyoklastik kalker ve dolomitik kalkerden oluşmakta olup, Dumont ve Lys (1973) tarafından Karbonifer yaşında olduğu tespit edilmiştir. Sığ karbonat şelf ortamında çökelen birim “Gökdağ Kalkeri” olarak adlandırılmıştır.
Köprü Çayı Havzası’nda Permiyen’e ait birimler Kızılbağ Formasyonu ile temsil edilmekte olup Ovacık Dağı’nın güneyinde dar bir alanda mostra vermiştir. Dolomitlerden oluşan ve yaklaşık 250 m. kalınlıktaki bu formasyon sığ şelf ortamında çökelmiş olup, Akseki güneyinde Demirtaşlı (1987) tarafından adlandırılmıştır.
1.1.3. Mesozoik Arazisi
Köprü Çayı Havzası’nda Mesozoik’e ait araziler; Trias, Jura ve Kretase dönemlerine ait çeşitli formasyonlar ile temsil edilmektedir.
Trias Arazisi
Bahçeevleri Formasyonu’na ait birimler kalker, silttaşı, kumtaşı ve
konglomera gibi kayaçlardan oluşmuş olup, Dumont ve Kerey (1975) tarafından adlandırılmıştır. İncedere’nin kuzeyinde görülen bu birimler yaklaşık 100 m. kalınlıktadır.
Havza içinde İncedere Köyü’nün kuzeyinde, nisbeten geniş bir alanda görülen Köseköy Konglomerası, polijenik konglomeralardan oluşmuş olup, Dumont (1976) tarafından adlandırılmıştır. Kalınlığı 0-300 m. arasında değişmektedir (Şenel 1998,15:9)
Mermer ve rekristaze kalkerler ile temsil edilen Başakdere Mermeri, Şenel vd. (1992) tarafından adlandırılmıştır. Yaklaşık 350 m. kalınlıktaki “Başakdere Mermeri” sığ karbonat şelfi ortamında çökeldiği tespit edilmiştir (Şenel 1998,15:9)
Konglomera, kumtaşı, silttaşı, kiltaşı ve kalkerlerden oluşan Karagöl
Formasyonu, Dumont (1976) tarafından adlandırılmıştır. Havzanın kuzeyinde
Dedegöl Dağları’nın eteklerinde, üstte “Dippoyraz Formasyonu” ile geçişli olan formasyonun kalınlığı 20-300 m. arasındadır. Yanal ve düşey yönde sık kaya türü değişimi gösteren birim bazen karbonatlarla, bazen de konglomera ve kumtaşları ile temsil edilmektedir. Karagöl Formasyonu, çökelim başlangıcında ya da sırasında faylanmaya uğradığı gözlenmiştir (Şenel,1998,15:11)
Dolomit, resifal kalker ve dolomitik kalkerler ile temsil edilen Dippoyraz
Formasyonu Dumont ve Kerey tarafından adlandırılmış olup, oldukça kalın tabakalı
bir görünüm arz etmektedir. Dedegöl Dağları çevresinde geniş bir yayılıma sahip olan formasyon; gri, koyu gri, siyah, kırmızı ve pembe renkli resifal kalker, dolomit ve dolomitik kalkerlerden oluşur. Üstten Kasımlar Formasyonu ile tedricen geçişli
olup, kalınlığı en fazla 1400 m.dir. Fosil bakımından zengin sayılan birim Orta Trias-Alt Trias yaşlı kabul edilmiştir (Şenel, 1998,15:11).
Kumtaşı ve şeyllerden oluşan Kasımlar Formasyonu gri, koyu gri, yeşilimsi gri, siyah ve kahve renkli olup havzanın kuzeyinde çok geniş bir alanda yayılım gösterir. Havzanın nispeten güneyinde Kırkkavak Fayı’nın doğusunda “Kırkkavak Formasyonu” olarak bilinmekte olup burada da geniş bir alanda yüzeylenmiştir.
Kasımlar Formasyonu üzerinde yer alan Menteşe Dolomiti, havza içinde bilhassa Anamas Dağları’nın güney eteklerinde, Belence Köyü’nün doğusunda, Ayvalıpınar- Öbektaş Mahallesi çevresinde ve güneyde Kuyucak Dağı çevresinde geniş bir alanda yüzeylenir. Anamas Dağları’nda bilhassa Leylek Tepesi çevresinde geniş bir yayılım gösteren Anamas- Akseki Otoktonu Leylek Kalkeri, megalodonlu kalkerler ile temsil edilmekte olup, bol gastropod ve alg fosili içermektedir (Şenel, 1998,15:12).
Etüt sahasında allokton birimleri Antalya Napları ve Hoyran- Beyşehir- Hadim Napları oluşturur. Antalya Napları, Köprü Çayı Havzası’nın batı kesimi ile daha çok Aksu Havzası’nda geniş bir alanda yayılım göstermektedir. Dumont ve Kerey (1975) tarafından Ofiolitik Birlik (400-500 m. kalınlıkta) ve Dulup Birliği (1500 m.) olarak ikiye ayrılan Antalya Napları’nı, Sipahi (1978) Çataltepe Birimi (alt nap), Alakırçay- Ispartaçay Birimi (orta nap), Tahtalıdağ Birimi (üst nap) olmak üzere üçe ayırarak incelemiştir. Antalya Napları daha sonra Şenel ve diğ. (1998) tarafından Çataltepe Napı, Alakırçay Napı, Tahtalıdağ Napı ve Tekirova Ofiolit Napı olarak tekrar bölümlendirmiştir.
Havzanın kuzeyinde yüzeylenen Alakırçay ve Tahtalıdağ naplarında bulunan
Kesmeköprü Formasyonu, genelde alacalı marnlardan oluşmaktadır. Birim, kalker
ara seviyeli marn, kiltaşı ve killi kalkerlerden oluşmaktadır. Yaklaşık 350 m. kalınlıktaki formasyon yer yer lamelli ve cüce gastrapod fosillidir. Şenel ve diğ. (1981) tarafından adlandırılan Alakırçay Grubu, aşırı derecede deformasyona uğramış; faylanmış, ekaylanmış ve kıvrılmıştır. Havza içinde Alakır Grubu’na ait
formasyonlara kuzeyde Yılanlı Ovası çevresinde, güneyde ise Sofra Dağı doğusu ile Ovacık Dağı’nın güneyinde rastlanmaktadır.
Jura
İnceleme alanımızda Aksu ilçe merkezinin kuzeydoğusunda görülen Çataltepe Napı içindeki Jura yaşlı Karaçam Formasyonu, kalsitürbiditlerden oluşmuş olup, Şenel ve diğ.(1992) tarafından adlandırılmıştır. Formasyon; killi kalker ara seviyeli kumlu kalkerler, oolitik kalker ve breşik kalkerlerden oluşur (Şenel, 1998,15:14).
Jura- Kretase
Havzada oldukça geniş bir alanda yayılım gösteren Kurucuova Formasyonu, Şenel ve diğ. (1992) tarafından adlandırılmıştır. Kalın karbonatlarla temsil edilen formasyon yer yer dolomit düzeyleri içerir. Kurucuova Formasyonu, sert, çözünme boşluklu, sık çatlaklı ve çatlaklar kalsit dolgulu olup, Toroslar’a özgü karstlaşmanın tüm özelliklerine sahiptir. Formasyonun kalınlığı kuzeyde 1700 m.yi bulmaktadır (Şenel ve diğ. 1992). Kurucuova Formasyonuna ait Dolomit Üyesi daha çok havzanın doğusunda Beyşehir Gölü Havzası’nda Dumanlı’nın doğusunda yüzeylenmektedir.
İnceleme sahasında Çataltepe Napı içinde Jura-Kretase yaşlı formasyonlar; Kapız Formasyonu, Yeniceboğazıdere Formasyonu ve Dereköy Radyolariti’dir.
Yakaköy’ün güneyinde Kapız Deresi Vadisi boyunca yamaç-havza kenarı ortamında çökelmiş olan Kapız Formasyonu, breşik kalker, tabakalı çört, radyolarit ve mikritlerden oluşur. Yılanlı Ovası’nın kuzeyinde yüzeylenen Yeniceboğazıdere
Formasyonu (Yılanlı Formasyonu); radyolarit, çört ve şeylden oluşmaktadır. İnce-
orta tabakalı radyolarit, çört ve şeyllerden oluşan Dereköy Radyolariti’nin kalınlığı 300-350 m. civarındadır (Şenel, 1998,15:24-31).
Havzanın batısında Dulup Dağı (2046 m.) çevresinde nispeten geniş bir alanda yayılım gösteren Dulup Kalkeri, Dumont ve Kerey (1975) tarafından adlandırılmıştır. Yer yer ara seviye oluşturan dolomitik kesimler gözetilmezse, birim
masif kalkerlerden oluşmuştur. Makro fosilli ve yaklaşık 500 m. kalınlıktaki formasyonun yaşı Üst Jura-Alt Kretasedir (Dumont ve Kerey,1975).
Jura- Kretase yaşlı formasyonlardan, havzanın güneybatısında Ovacık Dağı çevresinde mostra veren, Ovacıkdağı Formasyonu, neritik kalkerler ile temsil edilmektedir. Formasyon; alg, gastropod ve mercan gibi makro fosiller içermektedir (Şenel, 1998,15:31).
Kretase
Köprü Çayı Havzası’nın batısında geniş bir alanda görülen Beydağları Otoktonu içindeki Beydağları Formasyonu, Günay vd.,(1982) tarafından adlandırılmıştır. Oldukça sık çözünme boşlukları içeren birim Batı Toroslar’daki karstlaşmanın tüm özelliklerine sahip olup, karst topografyasına ait şekillerin yaygın olduğu bir formasyondur. Sığ karbonat ortamında çökelmiş olan birimin kalınlığı muhtemelen 800-900 m.dir (Şenel, 1998,15:32).
Daha çok havzanın batısında görülen Keçili Formasyonu’na ait birimler, yine Antalya Napları içinde yer alan ve bloklu filişlerle temsil edilen bir birimdir. İnce tabakalı mikrit, kiltaşı, kumtaşı ve konglomeralardan oluşur. Birim kıvrımlı, faylı ve ekaylı bir yapı gösterir (Şenel, 1998,15:32).
Tekirova Ofiolit Napı, Tekirova Ofioliti ve Kırkdirek Formasyonu’ndan oluşur. Tekirova Ofioliti, Juteau (1975) tarafından ayrıntılı olarak incelenmiş ve “Eğridir-Kızıldağ Harzburgiti” olarak adlandırılmıştır. Yılanlı Ovası’nın güneyi ile Ayvalıpınar arasında yüzeylenen ve kalınlığı yaklaşık 800 m. olan birim; mafik ve ultramafik kayaçlardan oluşur. Bunlar serpantinit, masif harzburgit, bantlı harzburgit, dunit, kromit gibi kaya türleridir. Ofiolitli melanj durumunda olan Kırkdirek
Formasyonu, Şenel ve diğ. (1989) tarafından adlandırılmıştır. Serpantinit hamur
içerisinde farklı boyutlarda halobialı kalker, bitkili kumtaşı, radyolarit ve tabakalı çört, bazik volkanit, gabro ve diyabaz içerir (Şenel, 1998,15:35).
Anamas- Akseki Otoktonu içinde yer alan Dumanlı Formasyonu, havzanın güneyinde Kırkkavak Fayı boyunca Kepez Dağı ve kuzeyinde yüzeylenir. Kalsitürbidit ve mikritlerden oluşan birim, yaklaşık 300 m. kalınlıktadır.
1.1.4.Tersier
İnceleme alanında sürekli karbonat serisi üzerine gelen ve Tersier arazisini oluşturan birimler, Köprü Çayı Havzası’nın doğusunda ve batısında farklılık arz etmektedir. Batıda sürekli karbonat serisi üzerine allokton Antalya Napları gelirken; doğuda sürekli karbonat serisi ile allokton Hoyran-Beyşehir-Hadim napları arasına bir filiş örtüsü gelmektedir. Bu örtü geçirimsiz doğal bir bariyer özelliği taşımaktadır (Günay, 1981). Napların bu araziye yerleşiminden sonra büyük bir transgresyonun sonucu olarak Batı ve Orta Toroslar kalın Miosen çökelleriyle örtülmüştür. Eroskay (1968), bu çökelleri Köprü Çayı Konglomerası ve Beşkonak Formasyonu şeklinde iki birime ayırmış ve bu şekilde incelemiştir (Değirmenci,1989: 52).
Araştırma sahasında Tersier arazisi; Paleosen, Eosen ve Miosen’e ait formasyonlar ile temsil edilmektedir.
Paleosen
Havzanın kuzeyinde nispeten dar bir alanda gözlenebilen Beydağları Otoktonu içindeki Pelitli Formasyonu, karbonat ve kırıntılardan oluşur. Birim ince-orta tabakalı gri, yeşilimsi gri, kahve, kirli sarı haki renkli kiltaşı, marn ve silttaşından oluşur. Kumtaşı ve konglomeralar ara seviyeler oluşturur. Kalınlığı 0-80 m. olan formasyon az fosil içerir (Şenel, 1998:14).
Eosen
Havzanın güneyinde Antalya Napları üzerinde açısal uyumsuzlukla bulunan Orta Eosen yaşlı Kulalar Formasyonu gelmektedir. Formasyon kırıntılı kayaçlardan ve karbonatlardan oluşmakta olup, üzerinde Miosen arazisi açısal uyumsuz olarak örtülür (Şenel, 1998,12:22)
Miosen
Köprü Çayı Havzası’nın özellikle güney kesimi çoğunlukla Antalya Miosen Havzası içinde yer alır. Miosen arazisi içinde en yaygın formasyonlar; kalın konglomeralardan oluşan Aksu Formasyonu ile kumtaşı ve şeyl ardalanmasından oluşan Karpuzçay Formasyonudur.
Karpuzçay Formasyonu, Eroskay (1968) tarafından Beşkonak Formasyonu
olarak adlandırılmıştır. Formasyon; gri, kirli sarı, kumtaşı, kiltaşı ve silttaşından oluşur. Yer yer kalkerli düzeyler içerir. Çok geniş bir alanda yüzeylenmekte olan Karpuzçay Formasyonu, doğuda Kırkkavak Fayı batıda ise Köprü Çayı ırmağı ile sınırlanmıştır. Aksu Formasyonu ile yatay ve düşey yönde dereceli geçişler gösteren formasyon, 2050 m. kalınlıktadır (Şenel, 1998,12:23).
Havzada geniş bir yayılım gösteren ve kalın konglomeralardan oluşan Aksu
Formasyonu’na ait çökelleri, Eroskay (1968) Köprü Çayı Konglomerası olarak
nitelendirmiştir. Birim, masif, kalın,yuvarlak yada yarı yuvarlak ve yer yer bloklu konglomeralardan oluşur..
1.1.5 Kuaterner
Köprü Çayı Havzası’nda Kuaterner’e ait formasyonlar, çoğunlukla flüvial kökenli oluşuklardır. Kuaterner’e ait formasyonlar Pleistosen ve Holosen yaşındaki birimlerden oluşur. Dedegöl Dağları’nın yüksek kesimlerinde glasyal kökenli, dolomit, kalker ve dolomitik kalkerlerden oluşan morenler daha çok su bölümü hattının doğusunda yer alır.
Pleistosen
Havzanın güneyinde Akdeniz’e dökülen Köprü Çayı, Manavgat ve Aksu çaylarının mansap kısımlarında gözlenen konglomeralar, iyi yuvarlaklaşmış, kaba çakıllı ve çakılları çoğunlukla kalkerlerden oluşmuş polijenik bir konglomeradır. Ortalama kalınlığı 30 m. civarındadır. Ayrıca Kırkgeçit Deresi boyunca, aşınım malzemesinin çimentolaşması ile oluşmuş konglomeralar yer alır.
Holosen
Genellikle yeni alüvyonları kapsar. Ayrıca bu birimler içerisinde birikinti konileri ve yelpazeleri, yamaç molozları, delta depoları ve ovalık sahalardaki alüvyonlar, sayılabilir. Yeni alüvyon depoları havzanın güneyinde Serik Ovası içinde oldukça geniş bir yayılıma sahiptir. Ayrıca havzanın kuzeyinde Yılanlı Polyesi tabanında da yeni alüvyonlar önemli bir yere sahiptir. Bunun dışında Köprü Çayı Vadisi boyunca alüvyal sahalar vadinin genişlediği geçirimsiz birimlerden oluşan sahalarda yer alır.
Köprü Çayı Havzası’nın doğudan, batıdan ve kuzeyden sınırlayan yüksek dağlık alanlar ile plato satıhları arasında eğim değerlerinin oldukça fazla olması, havza içinde yamaç döküntülerinin de geniş yer kaplamasına neden olmuştur. Holosen’e ait birimler içinde kıyı bölgesindeki plaj oluşukları ve kumullar da önem taşır.
1.1.6. Tektonizma
Köprü Çayı Havzası’nda tespit edilmiş en eski temelin havzanın kuzeyinde yer aldığı ve Kambrien öncesi döneme ait şistlerle temsil edildiği, ayrıca Mesozoik ve
Tersier’e ait arazilerin oldukça yaygın olduğu, Kuaterner’e ait oluşukların ise
havzanın sınırlı alanlarında bu eski formasyonları örttüğü görülmektedir. Jeolojik devirler boyunca bölgede oldukça şiddetli orojenik hareketler meydana gelmiştir. Köprü Çayı Havzası, orojenik hareketler sırasında oluşmuş iç kavislerden birine rastlamaktadır.
Batı Toroslar’ın bugünkü görünümünü kazanmasında; bölgede değişik dönemlerde oluşmuş nap hareketlerinin de büyük etkisi vardır. Bunlar özellikle Antalya Napı ile Hoyran-Beyşehir-Hadim naplarıdır. Okyanus kabuğunun kıtasal kabuğa bindirmesiyle oluşmuş olan Antalya Napları, Beydağları otoktonunun doğu ve kuzeydoğusuna, Anamas- Akseki otoktonunun ise güneyine yerleşmiştir. Beydağları otoktonu ile Anamas- Akseki otoktonunu birbirinden ayıran Kırkkavak Fayı, Miosen sonrası sıkışma rejiminden etkilenmiştir. Bu sıkışma rejimine bağlı
