T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI ARAP DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI
ÇAĞDAŞ SURİYE NESRİNDE SİYASÎ HAPİSHANE
EDEBİYATI ÜZERİNE ELEŞTİREL BİR BAKIŞ
Abdolgader MOHAMED ALİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Yard. Doç. Dr. Fikret Arslan
Konya – 2014
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
... ... ... VIII
YÜKSEK LİSANS TEZİ
... ... ... IX KABUL FORMU ... ... ... IX ÖNSÖZ ... ... ... ... X ÖZET ... ... ... ... XII SUMMARY ... ... ... XXXIV ﺔﻣﺪﻘﳌا ... ... ... ... XXXIX ﺪﻴﻬﻤﺘﻟا ... ... ... :::: ... ... 1 1.1 . سبحلا ... نجسلا ... لاقتعلاا ةللادلا ةيوغللا ةيحلاطصلااو .. . ... ... . 1 1.1.1 . سبحلا .. ... .. 1 2.1.1 . نجسلا ... ... ... ... 2 3.1.1 . لاقتعلاا ... . 3 2.1 . نجسلا نم روصعلا ىطسولا ىلإ رصعلا ثيدحلا .... ……… 4 3.1 . ةميرجلا ةيسايسلا نجسلاو يسايسلا ... ... ... ... 7 4.1 . خيرات ةيروس يسايسلا ام دعب للاقتسلاا ... ... 8 5.1 . لاقتعلاا يسايسلا يف ةيروس ةيؤر ةينوناق ةيسايس ... ... .... ... .. 19 6.1 . خيرات بدأ نوجسلا ةيسايسلا يف بدلأا يبرعلا ... ... .... .. . 25 7.1 . ةأشن بدأ نوجسلا يف ةيروس ... ... ... ... .. 36 8.1 . اذامل ؟اوبتك اذاملو مل ؟اوبتكي ... ... .. 37 ﻼﳌا ﺢﻣ ا ﺔﻴﻧﺎﻜﳌا … . ... ::: ... 44 1.2 . ةمدقم ... ... ... ... ... ... 44 2.2 . نوجسلا عورفلاو ةينملأا ... ... ... ... . 44 3.2 . ةحنجلأا عجاھملاو ... ... ... . ... 50 4.2 . نيزانزلا ... ... ... ... 60 5.2 . تادرفنملا تاجودزملاو ... ... .. 62 6.2 . تارثانتم ) ةفرغ سيئر عرفلا – فرغ قيقحتلا بيذعتلاو ( ... ... . 64 نﺎﻣز ﻦﺠﺴﻟا ... ... :::: ... 66 1.3 . فيك رعشي هب ؟نيجسلا فيكو ؟هاري ... ... .. ... . 66 2.3 . ةفرعم تقولا ... ... ... ... ... . 69 3.3 . لئاسو ةعراقم نمزلا يف نجسلا ... ... ... ... 70
1.3.3 . لئاسولا ةيدرفلا ةعراقمل نمزلا ... ... ... ... . 71 2.3.3 . تاطاشنلا ةيعامجلا ... ... . . 74 1.2.3.3 . ةيطاشن ةيعانص ... ... . 75 2.2.3.3 . تاطاشن ةيھيفرت ... ... ... . 77 3.2.3.3 . تاطاشن ةيسايس ... 77 4.2.3.3 . تاطاشن ةيعامتجا ... . 87 5.2.3.3 . تاطاشن ةيفاقث ... ... . ... . 91 6.2.3.3 . تاطاشن ةينيد ... . ... .. 92 4.3 . نم لملأا ىلإ سابحتسلاا ... . ... .. 93 ﻊﻤﺘﳎ ﻦﺠﺴﻟا .. ... .... ... ... ::::: . ... .. 96 1.4 . تاقلاعلا نيب ءانجسلا ... ... .. . .. 96 1.1.4 . ةقلاعلا ةينيبلا نيب ءانجس رايتلا يملاسلإا ... . ... .. . 99 2.1.4 . تاقلاعلا ةينيبلا نيب ءانجسلا نييراسيلا ... .. . 104 3.1.4 . تاقلاعلا نيب ءانجسلا نييملاسلإا نييراسيلاو ... ... .. 109 2.4 . ةقلاعلا نيب نيجاسملا ةناّجسلاو ) ةرادلإا -طابضلا -نيققحملا – نيدلاجلا – بيبط نجسلا ( ... .. 111 1.2.4 . ةرادلإا ... .. 112 2.2.4 . طابضلا نملأاو يركسعلا ... ... .. 115 3.2.4 . تايدلبلا ... .. . 122 4.2.4 . بيبطلا ... .. . 123 3.4 . نئاھرلا ئاعلاو تلا يف نجسلا ... ... ... .. 124 1.3.4 . نئاھرلا ... ... ... 125 1.1.3.4 . تاھمأ لافطأو فلخ راوسلأا ... ... 126 2.3.4 . تلائاع لخاد نوجسلا ... ... . 130 4.4 . نيجاسملا ةلئاعلاو جراخ راوسلأا ... ... ... . 131 5.4 . نيجاسملا عمتجملاو جراخ راوسلأا ... 140 1.5.4 . روحملا لولأا : لعافت ءانجسلا عم ثادحلأا يف ،جراخلا ريثأتو كلت ثادحلأا ىلع فورظ مھنجس ... . 140 2.5.4 . روحملا يناثلا : ةرظن ءانجسلا ىلإ عمتجملا جراخ راوسلأا ... ... . ... . 143 6.4 . ضارملأا يف نجسلا . ... ... ... ... . 146 1.6.4 . بابسأ اھراشتنا ... ... .. 146 2.6.4 . عاونأ ضارملأا : ةيسفن – ةيوضع ... ... ... . 148 3.6.4 . فقوم ةرادإ نجسلا نم ضارملأا ىضرملاو ... ... 150 4.6.4 . قرط ةجلاعملا ... ... 157
ﺐﻧاﻮﺟ ﺔﻴﻘﻴﺛﻮﺗ ) لﺎﻘﺘﻋﻻا – ﻞﻘﻨﻟا -ﻖﻴﻘﺤﺘﻟا – ﺔﻣوﺎﺴﳌا -ﺔﻤﻛﺎﶈا -ﺐﻳﺬﻌﺘﻟا ( ... ... : ... ::: ... . 163 1.5 . لاقتعلاا هتيفيكو ... : .. ... ... ... ... 163 2.5 . يف قيرطلا ىلإ نجسلا ... ... 165 3.5 . قيقحتلا ... ... . 168 4.5 . ةمواسملا ... ... 178 5.5 . ةمكاحملا ... ... : .... .. 183 1.5.5 . مكاحملا ةيناديملا ... ... : .... . 183 2.5.5 . م ةمكح نمأ ةلودلا ... ... : ... : .... 186 6.5 . بيذعتلا ... ... ... :: .. 188 1.6.5 . بيذعتلا يسفنلا ... ... : ... : .. 189 1.1.6.5 . بيذعتلا ةداعإب ةيمستلا ... : ... 189 2.1.6.5 . بيذعتلا رابجإب ءانجسلا ىلع لافتحلاا نمب تابسا ماظنلا يذلا مھنجس ... :: ... 190 3.1.6.5 . بيذعتلا لعجب نيجسلا ةادأ ةيلست ناجسلل ... :: ... 190 4.1.6.5 . بيذعتلا رابجإب نيجسلا ىلع ةادانم ناجسلا يديسب ... :: ... 190 5.1.6.5 . بيذعتلا عنمب نوجسملا نم ةيؤر ناجسلا ... ... : ... 191 6.1.6.5 . بيذعتلا عنمب عفر سأرلا ... ... ... 191 7.1.6.5 . بيذعتلا ةناھإب نينسملا ... ... ... 191 8.1.6.5 . بيذعتلا عامسإب لقتعملا خارص نيبذعملا ... ... ... 192 9.1.6.5 . بيذعتلا داھشإب لقتعملا بيذعت هريغ لاو اميس نم همھي مھرمأ ... ... 192 10.1.6.5 . بيذعتلا ريقحتب فرش لقتعملا ... ... ... 193 11.1.6.5 . بيذعتلا ةناھإب ضرعلا ... ... ... 193 12.1.6.5 . تلا بيذع ةيرخسلاب ءازھتسلااو ... ... ... 194 13.1.6.5 . بيذعتلا ريتوتب نيجاسملا ًلايل ... ... ... 194 14.1.6.5 . بيذعتلا ريتوتب ءاوجأ نجسلا ذنم حابصلا ركابلا ... ... 194 15.1.6.5 . بيذعتلا لامھلإاب ... ... ... 194 16.1.6.5 . بيذعتلا عضوب نيجسلا يف عجھم هؤلازن نم رايت فلاخم ... ... 195 17.1.6.5 . بيذعتلا عضوب نيجسلا يسايسلا عم نييئاضقلا ... ... 195 18.1.65 . رثلأا يسفنلا ةشخشخل حيتافم ناجسلا ... ... ... 195 19.1.6.5 . لأا رث يسفنلا توصل حتف باب ةنازنزلا وأ عجھملا ... ... 195 20.1.6.5 . بيذعتلا ماھيلإاب ةبوقعلاب ... ... ... 196 21.1.6.5 . ءاقبلإا ىلع نيجسلا ًاديحو يف ةدرفنملا ... ... .... 196 22.1.6.5 . ةناھإ نيجسلا هجارخإب وفعب يسائر ! ... 196
2.6.5 . يدسجلابيذعتلا . ... ... . 196 1.2.6.5 . ميلعتلا ... ... ... ... 197 2.2.6.5 . فيرشت ة رمدت امو اھلبق امو اھدعب ... ... ... 198 4.2.6.5 . بيذعتلا علاتباب تاناويحلا ةتيملا ... ... ... 207 5.2.6.5 . بيذعتلا ةقيرطب ذيفنت قنشلا ... ... ... 207 6.2.6.5 . تاباذع مامحلا ... ... ... ... 207 7.2.6.5 . بيذعتلا دنع ةقلاحلا ... ... ... 208 8.2.6.5 . بيذعتلا ضيرعتب انجسلا ء ةواسقل سقطلا ... ... ... 210 9.2.6.5 . بيذعتلا يسركلاب ينامللأا ... ... ... 211 10.2.6.5 . حبشلا ... ... ... ... 211 11.2.6.5 . بيذعتلا بلاودلاب ... ... ... 212 12.2.6.5 . طاسب حيرلا ... ... ... ... 213 13.2.6.5 . ةشامطلا ... ... ... ... 213 14.2.6.5 . بيذعتلا ءابرھكلا ... ... ... 214 15.2.6.5 . دلجلا ... ... ... ... 215 16.2.6.5 . بيذعتلا فتنب ةيحللا اھقرحو ... ... ... 216 17.2.6.5 . بيذعتلا علخب رفاظلأا ... ... ... 216 18.2.6.5 . بيذعتلا لاخدإب ةنينق زوزاكلا يف جرش لقتعملا ... ... 217 19.2.6.5 . ا بيذعتل برضب سأرلا طئاحلاب ... ... ... 217 20.2.6.5 . قوزاخلا ... ... ... ... 217 21.2.6.5 . بيذعتلا عنملاب نم ءاضق ةجاحلا ... ... ... 218 22.2.6.5 . بيذعتلا قارغلإاب ... ... ... 220 23.2.6.5 . بيذعتلا ءاقبلإاب ىلع نيجسلا ًافقاو ... ... ... 220 24.2.6.5 . بيذعتلا عوجلاب ... ... ... 221 25.2.6.5 . بيذعتلا نينقتب هايملا ... ... ... 223 26.2.6.5 . بيذعتلا ءانثأ عيزوت ماعطلا ... ... ... 223 27.2.6.5 . بيذعتلا ثيولتب ماعطلا ... ... ... 224 28.2.6.5 . بيذعتلا برضلاب ... ... ... 224 29.2.6.5 . بيذعتلا ءافطإب رئاجسلا يف ندبلا ... ... ... 224 30.2.6.5 . خسفلا ... ... ... ... 225 31.2.6.5 . بيذعتلا ءاقبلإاب يف ضوح ءاملا درابلا ءاتش ... ... 225 32.2.6.5 . بيذعتلا ب ماحدزلاا يف عجھملا ... ... ... 225
7.5 . ءاسنلا تلاقتعملا بيذعتلاو ... .... ... ... .. 225 8.5 . دعب بيذعتلا ... .... ... ... 228 ﱀﺎﺼﺘﻟا ﺪﺋاﻮﻔﻟاو ... ... ... ... 231 ﺎﻴﻓاﺮﻏﻮﻠﺒﺑ ﺐﺘﻜﺑ نﻮﺠﺴﻟا ﺔﻴﺳﺎﻴﺴﻟا ﺔﻳرﻮﺴﻟا ... ... ... .... 234 1.7 . ةمدقم ... .... ... ... 234 2.7 . بتكلا ... .... ... 235 3.7 . تاظحلام ... .... ... 268 ﺔﲤﺎﳋا ... ... ... ... ... ... 271 1.8 . تايصوتلا ... .... . ... ... 288 سﺮﻬﻓ ﻊﺟاﺮﳌا ... ... ... ... . 290
Ö ğrencinin Tezin Bu tez etiğe v davran kuralla Ö ğrencinin Adı S Ana B Bilim Danış Adı
zin proje saf ve akademik nış ve akadem arına uygun o Sosy Soyadı Bilim / m Dalı şmanı fhasından so k kurallara ö mik kurallar olarak hazırla durumunda SELÇUK yal Bilimler BİLİMSE Abdolgad Ali Doğu Dil Arap Dili Yard. Do ÇAĞDAŞ EDEBİYA onuçlanmasın özenle riayet çerçevesind anan bu çalış a bilimsel kur T.C. K ÜNİVERS r Enstitüsü EL ETİK S der Mohamed lleri ve Edeb i ve Edebiyat oç. Dr Fikret Ş SURİYE N ATI ÜZERİN na kadarki b t edildiğini, e elde ediler şmada başka rallara uygun SİTESİ Müdürlüğ SAYFASI d Nu iyatları / tı Arslan NESRİNDE NE ELEŞTİ bütün süreçl tez içindeki rek sunulduğ alarının eserle n olarak atıf y ğü umarası: 1242 SİYASÎ HA REL BİR BA lerde bilims i bütün bilgi ğunu, ayrıca erinden yarar yapıldığını b 209011006 PİSHANE AKIŞ sel ilerin etik tez yazım rlanılması bildiririm.
Ö ğrencinin Yukarı Hapish yapılan Ö ğrencinin Adı S Ana B / Bilim Da T
ıda adı geçen hane Edebiya n savunma s Sos Soyadı Bilim m Dalı anışmanı Tezin Adı n öğrenci tara atı Üzerine E sınavı sonuc SELÇUK syal Bilimler YÜKSE KA Abdolgad Ali Doğu Dil Arap Dili Yard. Do ÇAĞDAŞ EDEBİYA afından hazı Eleştirel Bir B cunda oybirl T.C. K ÜNİVERS r Enstitüsü EK LİSAN ABUL FOR der Mohamed lleri ve Edeb i ve Edebiyat oç. Dr Fikret Ş SURİYE N ATI ÜZERİN rlanan, Çağd Bakış, başlık liği ile başa
yüksek SİTESİ Müdürlüğü NS TEZİ RMU
d Nu iyatları / tı Arslan NESRİNDE NE ELEŞTİ daş Suriye N klı bu çalışm rılı bulunara k lisans tezi o ü umarası: 1242 SİYASÎ HA REL BİR BA Nesrinde Siya ma .../06/2014 ak, jürimiz t olarak kabul e 209011006 PİSHANE AKIŞ asî 4 tarihinde tarafından edilmiştir.
ÖNSÖZ
Bu araştırma, edebiyatın siyasetle iç içe girdiği derin ve eşsiz bir insanlık tecrübesine dairdir. İşledikleri bir suçtan değil; sadece ülkelerindeki yönetici kesime muhalif görüşlere inandıkları içinhapishanelere giren insanların, duvarların arkasında, zindanlarda ve işkence odalarında sürdürdükleri hayatı anlatan edebiyatın tecrübesi; yani siyasi hükümlülerin hapishane edebiyatı.
Beni bu konuda yazmaya sevk eden çeşitli faktörler vardır. Bu konu siyasi durumlardan dolayı veya zorla içine düşürüldüğü şartlar neticesinde ağır bedeller ödemek zorunda kalan önemli bir grubun gerçek veya kurgusal tecrübelerini ele almaktadır. Öte yandan Suriye edebiyatıyla ilgili böyle bir çalışma daha önce yapılmamıştır. Birkaç Arap ülkesi ile ilgili hapishane edebiyatını ele alan bir kaç akademik çalışma bulunmaktadır. Ancak bu konu etrafında açık bir şekilde konuşmayı ve tartışmayı yasaklayan baskıcı yönetimden ötürü Suriye’deki hapishane edebiyatı ele alınmamıştır. Ayrıca seslerini, acılarını ve maruz kaldıkları işkenceleri duvarların dışındaki geniş dünyaya duyurmak ve Suriye’nin geçirdiği bir tarihi aşamayı belgelendirmek adına, hapishanelerde çeşitli musibetlere maruz kalan siyasi mahkûmlar, üzerlerinde durulmayı hak etmektedirler. Edebiyat orada işlenen suçları belgelendirmenin bir aracı olmaktadır. Suriye yönetimi bu suçları ara vermeden işlemekte ve bunları gizleyip üzerlerini örtmek için Suriye tarihini yeniden yazmaktadır. Belki de beni bu konuda yazmayı tercih etmeme sevkeden en önemli sebeplerden biri de yönetimin ezdiği ve toplumun görmezden geldiği bu mazlum mahkûmların itibarlarını, şereflerini iade etmek, acı tecrübelerini ve katlandıkları zorlukları dile getirmektir. Böylece onlar da gösterdikleri fedakârlıkları takdir edebilecek birilerinin var olduğunu bilsinler. Bu konuyu seçmemdeki son sebep ise ibret almaları ve gelecekte böylesi durumlarla karşılaşmamaları için yetişen yeni neslin gözlerinin önüne bu ezici acı tecrübeleri sergilemektir.
Yazmaya başladığım zaman bir takım zorluklarla karşılaştım. İlki daha önce de ifade ettiğim gibi bu konuda yazılan ilk akademik araştırma olmasıdır. Araştırmacıyı yolları bilinmeyen geçitlere sokmuş ve kendisine yeni bir yol açmaya yönlendirmiştir. İkinci zorluk ise en önemlisi Suriye’nin boğucu baskıcı atmosferi ve eski mahkûmların, kendilerini yeniden hapishaneye gönderecek bir hata yapmaktan korkmaları olmak üzere, pek çok sebepten ötürü bu konuya dair yazılanların az sayıda olmasıdır. Üçüncü ve en büyük zorluk ise, bu konudaki yazılı bir takım materyale ulaşmada karşılaşılan sıkıntı olmuştur . Zira araştırmacı, bu tür kitapların çok miktarda bulunduğu Arap ülkelerinde bulunamamıştır. Bu zorlukların üstesinden gelmeye çalışıldı. İnternet sitelerinden önemli miktarda kitap indirdim. Bu kitaplar, araştırmaya başlayabilmem için bana iyi bir altyapı sağlamıştır. Ayrıca yine internet aracılığı ile kitaplar satın aldım.
Bunun yanısıra Arap dünyasında yaşayan arkadaşlarım diğer bazı kitapları bana ulaştırdılar.
Bu araştırmada izlenilen yöntem, siyasi mahkûmların hapishane edebiyatı için yaptığım şu tarife dayanmaktadır: “İster yazarın bizzat kendisinin yaşadığı, isterse duyduklarından hareketle kaleme aldığı olsun, siyasi mahkûmun tecrübesini anlatan edebiyattır”. Araştırmanın yöntemi, konu ile ilgili metinleri toplama ve tümevarımcı yaklaşımla metinleri tahlil etmeye dayanan betimlemeli analiz yöntemidir. Yöntem, çalışma için mihver kabul ettiğim şu çerçevede uygulanmıştır: Mahkûmun hayatındaki zaman unsuru, mekân, mekânın fonksiyonu ve etkileri, hapishane toplumu, telif edilen eserlerin belgesel yönü. Bu sebeple çalışmada mahkûmların yazdıklarından çokça delil getirilmiştir. Bunun yanında araştırma metninde yer alan özel isimleri dipnotlarda tanıtıldı.
kı gi hu an be bu T iç bı iç ça ya ku do ça ile dö D ha m Si Ö ğrencinin Çalışm ısımlarında Girişt ibi temel ı ukuk kayn nlamları il enzer şekil u anlamın Tutuklamay çeriğini taş ırakmanın çermektedir alışma kon Sonra aşadığı top urumunun oğrudan be ağın devlet e bedeni önüştürme Derinlemesi alen deva mahkûmları Sonra iyasi suç, Sos Adı Soyadı Ana Bilim / Bilim Dalı Danışman Tezin Ad ma giriş, an oluşmak te çalışmam ıstılahların naklarında e ilgili olar lde dolaşım n yanı sı ya gelince şımakla bi hukukla r. Bu araşt umuza dah a tarihi bir plumun kur n mevcut o edeni cezal tleri ve top cezaları ek suretiyle ine araştır m ettiğini ı için gözle a siyasi su yakından SELÇUK syal Bilimler Abd Moh Doğu Arap nı Yard dı ÇAĞ HAP ELE Ö , araştırm ktadır. mızda kull n anlamlar an yaptığım
rak şu son m hürriyeti ıra işkenc anlam açı irlikte muh değil de tırma netic ha uygun d r ceza kur rallarının d olduğunu larla temay plumları, ul yasaklama e daha ins rmanın ne i saptadık rden uzak uç ve siyas veya uza T.C. K ÜNİVERS r Enstitüsü olgader hamed Ali u Dilleri ve E p Dili ve Ede d. Doç. Dr Fi ĞDAŞ SURİ PİSHANE ED EŞTİREL BİR ZET ma, bibli lanılan hap rı üzerinde mız araştır nuçlara ula ini kısıtlam ce ve şid ısından ha hakeme ed güvenlikle esinde hap üştüğünü g umu olan dışına çıkm gördük. O yüz etmişti luslararası ak ve hap sani mekân eticesinde k. Fakat b bir şekilde si hapishan aktan siya SİTESİ Müdürlüğü N 1 Edebiyatları ebiyatı ikret Arslan YE NESRİN DEBİYATI Ü R BAKIŞ yografya, psetme, ha e duruldu. rma netice şıldı: Haps mak anlamı det anlam apis ve hap dilmeme v irtibatlı o pishane ve t gördük. hapishaney maya başlad Ortaçağ ha r. Buna re anlaşmala pishaneleri nlar haline zikredilen bu uygula e gerçekleşm ne kavram si otorite, ü Numarası: 12420901100 / NDE SİYASÎ ÜZERİNE sonuç v apishane v Sözlükler esinde bu setme mecb ındadır. H mını da i pishane ka ve mahkûm olması anl tutuklama yi ele aldım dığından be apishaneler aksiyon ola ar ve kurum i eğitim e getirmeye vahşi uy amalar, öz mektedir. mları üzerin ülkenin 06 Î ve öneril ve tutuklam rden ve ba kavramlar buri ikame apishane is içermekted avramların mları serbe lamlarını ıstılahların m. İnsanoğ eri hapisha ri, şiddet arak mode mlararacılı kurumların e çalışmışt ygulamalar zellikle fik nde durdu güvenliği ler ma azı rın ete se, dir. nın est da nın ğlu ne ve rn ığı na tır. rın kir uk. ve
dışarıyla olan ilişkileriyle alakalıdır. Fikir suçlularına gelince başta üçüncü dünya ülkelerinde olmak üzere genellikle tutuklama, işkence, geç muhakeme, kötü hapishane şartları altında bulundurma gibi kanun dışı muameleler yapılmaktadır.
Çalışmamızın bu aşamasında Suriye’nin bağımsızlık sonrası siyasi tarihini ele aldık. Suriye, kırılgan demokrasi rejimini sarsan bir dizi askeri inkılâptan geçmiştir. Bu inkılâpların en önemlileri, 8 Mart 1963’te sosyalist Arap Baas Partisi’nin inkılâbı ile 16 Kasım 1970 tarihinde Hafız Esat’ın gerçekleştirdiği inkılâptır. Esat günümüze kadar devam etmekte olan bir istibdat yönetimi tesis etmiştir ki, Suriye toplumu modern tarihinde bir benzerini görmemiştir. Siyasi hukuk görüş açısından Suriye’deki siyasi tutuklamalar tarihini incelerken, Sistemli siyasi tutuklamaların, kendi müstebit kanunlarını Suriye’ye dayatan Cemal Abdunnâsır liderliğinde Suriye’nin Mısır’la birleştiği dönemde ortaya çıktığını tespit ettik. Ancak tutuklamalar, Baas yönetimi ile birlikte yeni bir aşamaya girmiştir. Çünkü Baas yönetimi, ülkede olağanüstü hal ilan etmiş ve toplumu tamamıyla zincire vuran çok sayıda kanun çıkarmıştı. Seksenlerde yönetimle İhvanı Müslimin arasında geçen mücadele esnasında siyasi tutuklama olgusu zirveye tırmanmış, rejimin toplum üzerindeki baskısı daha önce benzeri görülmemiş bir seviyeye ulaşmış, sol ve sağ kesimden muhalif olan herkesi ezmiş, binlerce Suriye’li öldürülmüş, tutuklanmış, ortadan kaybolmuş ve çok sayıda katliamlar yapılmıştır. Araştırma eserlerinin çoğu bu dönemle alakalıdır.
Bundan sonra Arap edebiyatı tarihinde hapishane edebiyatını işledik. Bu edebî tür tuzak ve entrikaların varlığı kadar eskidir. Kabile asabiyeti Emevîler döneminde geri gelmiş ve siyaset sahnesinin esaslı bir parçası olmuştur. Edebiyatçılar, kabilecilik konusunda söz söylemişler ve bazıları hapse girmiştir. Muhalefetin ortaya çıkması istibdadın tabii bir neticesi olmuştur. Emevî yönetimine muhalif bu edip ve şairler duruşları yüzünden hapse girmişlerdir. Ayrıca veliaht ve vezir seçme mekanizması, edebiyatçıların da katıldıkları çatışma ve entrika maceralarına sebebiyet vermiş ve başarısız olanların akıbeti, bu maceraların mümessilleri ilan edilerek hapishane olmuştur.
Zikredilen olaylara katılan edipler üzerinde durdum. Bu edipler işledikleri meseleler ve psikolojik durumları birbirlerinden farklıdır. Kimileri hapis neticesinde yönetime boyun eğmiş kimilerinin de izzet-i nefisleri boyun eğmelerine engel olmuş, gevşememişler ve dik durmuşlardır. Çalışmamızda tüm bunlarla ilgili örnekler verdik.
Modern çağa gelince hapishane edebiyatı, sömürge dönemi ve milli hâkimiyet dönemi diye iki temel merhaleye ayrılabilir. İlk dönemin hapishane edebiyatı, sömürgeye karşı mücadele ve özgürlüğe doğru yürümek
için harekete geçmeye yöneliktir. İşte bu özgürlüğe çağrı yapan edebiyatçılar milli hâkimiyet döneminde siyasi hapishanelere girmişler, bu hapishane ve tutukevlerinde vahşice uygulanan zulüm ve işkencelerden bahsetmişler, acılarını, ümitlerini ve gönüllerinde titreyen hayallerini tasvir etmişler, yönetimin gerçek yüzünü tüm çıplaklığı ile herkese göstermişlerdir.
Bu edebiyat, Suriye’de özellikle Suriye-Mısır Birliği dönemindeki istihbarat yönetimi deneyimi gibi siyasi şartlara bağlı olarak doğmuştur. Suriye’de bu edebi türün lideri tam olarak bilinmemekle birlikte her üç kişiden iki edebiyatçı, eserlerinde bu birlik dönemini ele almıştır ki bu durum hapishane edebiyatının varlığına açık bir delildir. Suriye’deki kültürel alanı dolduran solculuk akımı ile birlik dönemindeki yönetimin ve Baas rejiminin komünistlere uyguladığı baskı, bu edebiyat türünde eser verenlerin tümünün solcu edebiyatçı ve aydınlardan olmasına yol açmıştır. Fakat daha sonra İslamcılarla Baas rejimi arasındaki şiddetli mücadele İslamcı edebiyatçıları da bu edebiyat sahasına sokmuştur.
“Niçin yazdılar ve Niçin Yazmadılar” başlığı altında, yazarların kitaplarında zikrettiklerine dayanarak Suriye’de bu alanda yazı yazılmasına yol açan sebepleri bulmaya çalıştık. Bazıları şu şekilde sıralanabilir: Hapishane tecrübesinden doğan psikolojik yükü hafifletme çabası, hapishanelerde gerçekleşen olayları ve sistemin rezilliklerini belgeleme, yaşanan tecrübenin ayrıntılarının zamanla unutulması korkusu ve hapiste halen zulüm gören diğer mahkûmların arzularına cevap vermek. Aynı şekilde Suriye’deki başkaldırı ve asil fedakârlıkları yazmaya teşvik eden sebeplerdendir. Son olarak geleceğin Suriye’sinde demokrasi kültürünün ve siyasetinin tesis edilebilmesi için yazmışlardır.
Tüm bunlarla birlikte yazılanlar, yukarıda zikredilen tutukluların yazmaktan çekinmeleri sebebiyle yaşanan tecrübenin çok az bir kısmını ve boyutunu temsil etmektedir. Çünkü bu konu hakkında açıkça konuşmayı yasaklayan yönetimin oluşturduğu sıkı güvenlik siyaseti, bu konuda yazı yazmanın, tekrar hapishaneye dönmeye sebep olacağı korkusunu doğurmuştur. Bu yüzden bu tecrübenin tüm boyutlarıyla yazılması, ancak hâlihazırdaki sıkı güvenlik rejiminin yok olması ile mümkündür.
Araştırma kısmını beş alt başlığa ayırdım: "Mekân", "zaman", "hapishane toplumu", "bazı belgelendirme yönleri" ve "hapishane hayatını kabullenme ve tecrübenin faydaları". Mekânların fiziki yapısı bölümünde şu hususları açıkladım: Hapishaneler ilk olarak fonksiyonel yapılardır. Mahkûmların cezalandırılması ve topluma kazandırılması hedeflenmektedir. Bu sebeple hapishanelerin şekli ve yapısı bu maksada uygun olmalıdır. Ancak siyasi hapishaneler, cezalandırma ve topluma kazandırma fonksiyonunu aşmış; mahkûmun iradesini kırmaya, yenilgisini kabule zorlamaya, fikri ve siyasi tercihlerini değiştirmeye yönelik yapılandırılmıştır.
Araştırma kitaplarından istifade ederek mahkûmların, hapishaneler hakkında anlattıkları olayları, büyüğünden küçüğüne hapishanelerin fiziki yapısının hayatları üzerinde her türlü etkisini derinlemesine değerlendirmeye çalıştık.
Önce hapishanelerden ve emniyet şubelerinden başladık. Emniyet şubeleri, emniyet teşkilatına bağlı yapılardır. Soruşturma ve işkence için tutuklular oralara götürülür. Şubeler genellikle şehir içinde bulunmaktadır. Hapishaneler ise temelde iki çeşittir. Bir kısmı siyasilere mahsus askeri hapishaneler ve bir kısmı siyasi mahkûmlara özel sivil hapishaneler.
Emniyet şubelerinin en önemli özelliği herkese açık bölümünün küçük, yeraltındaki iç bölümünün ise geniş olmasıdır. Aralarındaki bu büyük farklılık mahkûmları her zaman şok etmektedir.
Suriye’nin en meşhur hapishanesi, çöl hapishanesi adıyla bilinene Tedmur Askeri Hapishanesidir. Fransız yönetimi, Suriye’yi yönettiği dönemde askeri teşkilata muhalif askerleri cezalandırmak için inşa etmiştir. Daha sonra milli yönetim özellikle İslamcılar olmak üzere siyasi muhalifler için hapishaneye dönüştürmüştür. Devletin çölde tek başına olan bu hapishaneyi seçmesinin birden çok amacı vardır. Mahkûmları sert çöl havasına maruz bırakmak, onları şehirden uzak tutmak, çölü ekin alanlarına ve ağaçlıklara dönüştürmeye çaba sarf edenlerin çabası nasıl boşa çıkarsa aynı şekilde mahkûmların ne kadar gayret sarf ederlerse etsinler gayretlerinin boşa çıkacağını onlara hissettirmek bu amaçlardan bazılarıdır.
Mahkûmların bahsettikleri diğer bir hapishane, Saydanaya Askeri Hapishanesidir. Bu Dağ Hapishanesi diye bilinmektedir. İçindeki mahkûmlar, burayı fiziki bakımdan modern, mahkûmlara yapılan muamele bakımından vahşi olarak nitelendirmektedirler. Mahkûmların anlattığı diğer bir hapishane Merkezi Adra Hapishanesidir. Bu, sivil hapishane olup bir bölümü siyasilere ayrılmıştır. Başka bir hapishane ise önceden başkanlık sarayı olan Şam’daki Halbûnî Hapishanesidir. Yaptığımız analizin sonucuna göre bu hapishane ve üzerinde yapılan değişiklikler, Suriye toplumunun, yönetiminin ve yönetimdeki köklü değişimlerin bir sembolüdür. Ayrıca mahalle ve sokak aralarında bulunması, yönetimin bu hapishaneyi, içinde işkence görenlerin seslerini işiten ve tepki göstermeyen topluma meydan okuma ve tedhiş etme aracı haline getirmeyi amaçladığına bir delildir.
Aynı şekilde çalışmamızda Katna, Doma ve Kadınlar hapishanesi gibi küçük hapishanelerden söz ettik. Bunların ortak özelliği açık alana, su havuzuna içinde dikilmiş ağaçlara sahip klasik Arap evlerine benzemesidir.
Emniyet şubelerinin hapishaneleri ise yeraltında olup içinde geniş bir geçidin iki tarafına dağıtılmış yatakhaneler bulunmaktadır.
Bu hapishaneler koğuş denilen ünitelere ayrılmaktadır. Sivil hapishanelerde adi suçlular ve siyasî mahkûmlar için ayrı koğuşlar vardır.
Siyasi hapishanelerde ise sağcı ve solcu siyasi gruplar için ayrı ayrı koğuşlar bulunmaktadır. Her bir koğuşun da reisi vardır.
Bu koğuşlar, yatakhane denen daha küçük birimler içermektedir. Mahkûmların kaldığı yatakhane alanları, yer yer değişiklik göstermektedir. Mahkûmlar genellikle siyasi eğilimlerine göre yatakhanelere yerleştirilmektedirler. Bütün kaynaklar, örneğin mahkûm sayısı açısından solcu grupların yatakhanelerinin, İslamcılarınkine göre daha iyi durumda olduğunu belirtmektedir. Yatakhaneler numaralarına göre isimlendirilmekte olup, her birinin reisi vardır.
Bu yatakhanelerinin yapısının temel özelliği, mahkûmları sıkıştırmak üzere inşa edilmiş olmasıdır. Özellikle Tedmur hapishanesinin tavanında “Şerrâke” denen bir açıklık vardır. Buradan kışın soğuk ve yağmur, yazın sıcaklık girmektedir. Ayrıca bu açıklık mahkûmları korkutmak için kullanılmaktadır. Çünkü gardiyanlar daima bu açıklıktan yatakhaneyi gözetlemektedir. Tedmur’daki yatakhanelerle diğerleri karşılaştırıldığında Tedmur’daki yatakhanelerin en kötüsü olduğunu görmekteyiz. Mesela Adra hapishanesinde tutuklular, madeni yataklarda uyumakta iken Tedmur’da yerde yatmaktadırlar. Tedmur tutukluları ne kadar kötü ve pis olursa olsun yemeklerini yemeye mecbur edilirken, Adra’da tutukluların, yemeklerini pişirebilecekleri veya yemeği daha düzgün hale getirebilecekleri aletler bulunmaktadır.
Yatakhanelerin inşa tarzı ve mühendisliği, gardiyanlarla mahkûmlar arasındaki ilişkiyi etkilemektedir. Adra’da gardiyanlar, mahkûmlardan uzak bir odada kalırlarken Müseylime hapishanesinde kaldıkları yer, yatakhaneler arasındaki ilk yatakhanedir. Bu durum iki taraf arasındaki ilişkileri daha iyi hale getirmektedir.
Hapishanenin inşa tarzı, mahkûmlar arasındaki ilişkileri de etkilemektedir. Adra’da koğuşların ve yatakhanelerin geniş olması, örneğin Müseylime hapishanesinde bulunan mahkûmların kullandıkları ortak alanın varlığına imkân bırakmamaktadır. Bu durum, birlikte yemek yemek gibi aralarında gerçekleştirebilecekleri ortak ve sıcak etkinlik imkânlarını azaltmaktadır. Müseylime hapishanesinde yatakhanelerin bitişik olması, yatakhaneler arasındaki ilişkileri daha sıcak ve güçlü yapmaktadır. Buna karşın Adra hapishanesinde yatakhanelerin birbirinden uzak olması ise yatakhaneler arasında bir nevi bağımsızlık ve kopukluk meydana getirmektedir.
Emniyet teşkilatı binaların yapısını mahkûmları rahatsız etmek için kullanmaktadır. Yatakhanelerin alanlarının dar olmasını, mahkûmları tıka basa doldurarak istismar etmektedir. Mahkûmlar çeşitli şekillerde tazyik altında yaşamaktadırlar. Mesela yatakhanede bir tek tuvalet olması, bazen ihtiyacı gidermek için uzun saatler beklemeyi gerektirmekte, ayrıca
mahkûmun 24 saat boyunca her zaman başkalarının gözleri önünde avret yerlerini açması psikolojik sıkıntılara sebep olmaktadır. Uyumak temel problemlerden biridir. Çünkü herkesin uyuyabilmesi için geniş mekân bulunmamakta, mahkûmlar nöbetleşe uyumaya mecbur kalmaktadırlar. Bir kısmı ayakta durmakta, bir kısmı oturmakta, bir kısmı ise uyumaktadır. Sonra oturan uyumak için yatmakta, ayakta olan oturmakta, uyuyan ise ayağa kalkmaktadır.
Yönetim, mekânın darlığını mahkûmlara baskı yapmak için de kullanmaktadır. Mahkûmu siyasi fikirleri farklı olan bir çevreye koymaktadır. Meselâ komünist bir mahkûmu İslamcılarla birlikte tutmaktadır. Bunun sonucu olarak aralarındaki tartışmalar hayatı cehenneme çevirmektedir. Bu tartışmalar, aynı akıma mensup mahkûmlar arasında dahi çıkabilmektedir.
Fakat buna karşın mahkûmları rahatsız etmek için tasarlanan inşa tarzını mahkûmlar umut fırsatları olarak değerlendirmektedirler. Mesela tavandaki o sevimsiz açıklıklardan ayı ve gökyüzündeki kuşları seyredip özgürlük düşleri kurmakta, dışarıdaki sevdiklerine selamlarını ve mesajlarını ulaştırsınlar diye bu varlıklara seslenmektedirler.
Bundan sonra hapishanede zaman ve mahkûmun zamanı nasıl hissettiği konusuna geçtik. Mahkûmlar, parmaklıklar arasındaki zamanın, en büyük düşman olduğu konusunda hemfikirlerdir. Zaman, acılarla, öldürücü ümit kırıklıklarıyla ve boş vakitle doludur. İşkence zamanı ise yaşadıkları en uzun dakika ve saatlerdir. Tutukluların cinsiyeti, hapishanedeki zamanın baskısından etkilenmekte en önemli faktörlerdendir. Hanım tutuklular, erkeklere göre daha kısa müddetle hapiste kalmalarına rağmen çeşitli korkularla sarmalanmışlardır. Anne için çocuklar hakkında korku, bekâr kızlar için evlilik treninin kaçması korkusu ve her ikisi için toplumun onlara hangi gözle bakacağı korkusu.
Bu toplu mezarda zaman iki temel şeyle algılanmaktadır. Sabahları kahvaltı ve öğle yemekleri vaktinde gardiyanların delice bağırmaları ve her hafta bekçilerin nöbet değişimleri.
Hapiste zaman böylesine vahşi iken mahkûmlar bunun nasıl baş etmişler? Mahkûmlar bu hususta iki gruptur. Bir grubu hapisteki olumsuzluklara tamamen teslim olmuş, hapishanedeki çevreden faydalanmayı reddedip serbest bırakılmayı beklerken diğer grup önündeki çeşitli araçlarla vakitten istifade etmeye çalışmıştır.
Bu araçlar bireysel ve sosyal olmak üzere iki kısma ayrılabilirler. Uyanıkken güzel maziyi düşünerek veya gelecekle ilgili özgürlükle süslenmiş hayaller kurarak hülyalara dalmak bireysel araçlardandır. Acı gerçeklere dayanmak için bu hülyalara sığınmaktadırlar. Mesela hapishane idaresi, onları aç bıraktığı zaman yemek hayalleri kurmaktadırlar. Bazı
hapishanelerde şarap yapımı imkânı olmaktadır. Böylelikle bazı mahkûmlar gerçeklerden, bilinçsiz âlemlere kaçmaktadırlar.Bazı mahkûmlar, vakitlerini, izin verilen hapishanelerde bir yabancı dil öğrenerek veya okuyarak değerlendirmektedirler. Bazıları, şiirin kendisi için gerçek âlem veya gerçek zaman olduğunu düşünen şair Ferec bîrkadar gibi yazmaya sığınmıştır. Bazıları ise hapishane hayatının çirkin yüzünü, gerçeğini ve ayrıntılarını unutulmaktan korumak için hapishane günlüğü tutmak amacıyla kalem ve defter edinmeye bakmıştır. Ama kâğıt ve kalemin yasak olduğu Tedmur hapishanesinde İslamcı mahkûmlar, hapishanedeki olayları yazmaksızın zihinlerine kaydetmişlerdir.
Toplu araçlara gelince bunları bir grup etkinlik faaliyetlerine ayırdık. İlki zanaat etkinlikleri olup, mahkûmlar çevrelerindeki kıt imkânlardan faydalanarak zeytin çekirdeklerinden tespihler ve bilezikler veya askerî somun hamurundan hediyelik eşyalar yapmak gibi faaliyetlerle meşgul olmuşlardır. Tutuklu erkek ve hanımların, dışarıdaki sevdiklerine hediye etmek veya satarak maddî ihtiyaçlarını karşılamak için en çok boncuk işleriyle uğraşmışlardır.
Hapishanenin boğucu atmosferinde geçirdikleri hayatlarını biraz olsun rahatlatmak için bazı mahkûmlar, tavla, satranç, kâğıt oyunu gibi faaliyetlerle meşgul olmuşlardır. Bu oyun için gerekli araçlar da mahkûmlar tarafından yapılmıştır.
Hapishane, mahkûmu siyasi faaliyetlerden menetmektedir. Buna rağmen toplantı yapmak ve tartışmak gibi birkaç şekilde gerçekleştirilen bu faaliyetler, sağcı ve solcu mahkûmlar arasında uygulanan ayırımcı muameleleri protesto etmek, havalandırma, kitap ve gazete talep etme, kötü yemekleri protesto etme gibi birçok sebepten dolayı grev yapmak şeklinde zirveye ulaşmıştır. Bazı grevler başarıyla sonuçlanırken bazıları başarısızlığa uğramıştır. Bu sağcı ve solcu mahkûmların protestoları, Tedmur hapishanesi dışındaki hapishanelerde gerçekleşmiştir. Tedmur hapishanesinde ise sadece solcu mahkûmlar protesto faaliyetlerinde bulunabilmişlerdir. İslamcı mahkûmlar ise maruz kaldıkları vahşi muamelelerden dolayı bu (lüksü) düşünme fırsatı dahi bulamamışlardır.
İnsan sosyal bir varlık olduğu için hapishanede iletişim faaliyetleri de gerçekleştirmişlerdir. Bazı mahkûmlar ruhi sıkıntılarını, ümit kırıklıklarını, aile ve eş hasretlerini hafifletmek için arkadaşlarıyla sözlü iletişime sığınmışlardır. Bitişik yatakhane ve zindanlar arası iletişim için mors alfabesini kullanıyorlardı. Böylece kendilerine mahsus bir âlem yaratmışlardı. Mahkûmlar arası iletişim yasak olduğu için gardiyanlar çekildikten sonra geceleyin başlayan ve gizlice oluşan bir âlem. Mahkûmlar ayrıca birbirlerine seslerini veya yazılı mesajlarını ulaştırmak için duvarlara delikler açmışlar veya mevcut deliklerden faydalanmışlardır.
Toplu gerçekleştirilen faaliyetlerden bir başkası, herkesin ihtiyacını karşılamak için mahkûmların maddi gelirlerini koydukları yardımlaşma sandığı oluşturmaları idi. Bu faaliyet solcu mahkûmlar arasında parti rekabetine dönüşmüştü.
Hapishaneler bazen tutukluların hayatlarını riske attıkları kültürel faaliyetlere sahne olmaktaydı. Hapishane içinde dergi çıkarmak, parti programlarını veya bazı fikir kitaplarını tartışmak üzere bazı mahkûmların oturumlar düzenlemesi, yabancı dil öğretmek için dil bilen mahkûmlar tarafından toplu dersler yapılması, parmaklıklar arkasında gizlice oyun sahneleyen tiyatro grupları kurulması bu tarz faaliyetlerdir.
İman, ümidin kapanmaz bir penceresi olduğu için hapishanede dinî faaliyetler de gerçekleştirilmekteydi. Meselâ Tedmur gibi bazı hapishanelerde namaz kılmanın cezası ölümdü. Buna rağmen mahkûmlar riske girip, tedbir alarak hatta cemaat halinde gizlice namaz kılmaktaydılar. Hapishane güvenlikçileri kadınlara bu konuda daha yumuşak davranıyordu. Gücü yeten kadınlar teheccüt vakti mümkün olduğu kadar çok Kur’an veya dualar okumada birbirleriyle yarış ediyorlardı. Mahkûmlar, Tedmur hapishanesinde dahi gizlice fıkıh, hadis, Kur’an ezberleme dersleri düzenliyorlardı.
Son olarak mahkûmun ümit halinden mahpusluğu kabullenme haline geçişini ele aldık Bu noktada zamanın iki düzeyi olduğunu kabul ettik. Hapishane dışındaki zaman ve hapishane içindeki zaman! Mahkûm, hapishanedeki ilk döneminde ilk zamanı yaşıyor, serbest bırakılmayı bekliyor, hürriyetini kazandıktan sonra gerçekleşeceğinden emin olduğu hayaller kuruyordu. Devamlı tekrar eden hayal kırıklıkları ve geçen uzun senelerle birlikte özgürlük fikrinden uzaklaşmaya başlıyor ve hapishane şartlarına alışıyordu. Sadece hapishanede hâlihazırdaki durumuna nazaran değil; geleceğine nazaran da hapishanede kalacağını düşünüyordu. O zaman mahkûm Arapça “istihbâs” denen merhaleye geçiyordu. Bu ifade, hapishanede devamlı kalma fikrini kabullenmeyi ve çıkma ümidinin zayıfladığını ifade eden, mahkûmlar tarafından türetilmiş bir terimdir. Bu ruh halinde artık “salıverilme” ifadesi mahkûmun lügatinden silinmiş, hapishaneyi kabullenme hali öylesine yerleşmiştir ki mahkûm için hapisten çıkma veya hapiste kalma eşit olmuştur.
Sonraki alt başlık “Hapishane Toplumu” şeklindedir. Çünkü hapishane duvarları arkasında, sakinleri, bunlar arasındaki ilişkileri ve şartları kendine mahsus olan yeni bir toplum oluşmuştur. Toplumun fertleri ise tutuklular ile idareden, subaylardan, gardiyanlardan, hapishane soruşturma memurlarından ve doktorlarından meydana gelen, tutuklayanlar sınıfı olarak iki sınıftır. Bu toplumun tarafları arasındaki ilişkilerden söz etmeden önce bazı genel değerlendirmelerde bulunduk. Birisi şudur:
Mahkûmlar arasında problemler doğal bir şeydir. Çünkü aralarında toplumsal ve fikrî farklar vardır. Ayrı ayrı tabakalara mensupturlar ve düşünce tarzları birbirine göre değişiktir. Buna ek olarak hapishanenin boğucu şartları onları her zaman gerginleştirmekte ve endişelendirmektedir. Bu da aralarındaki ilişkileri etkilemektedir.
Mahkûmlar arasındaki ilişkileri ele alırken önce İslamcı mahkûmların kendi aralarındaki ilişkileri sonra solcu mahkûmların kendi aralarındaki ilişkileri daha sonra da bu iki grup arasındaki ilişkileri irdeledik.
Hapishanelerde İslamcı akımların her renginden mahkûmlar vardı. Aralarındaki ilişkiler de dışarıda bu cemaatler arasındaki ilişkilerin bir yansıması idi. İlişkiler karşılıklı anlayış, ahenk ve kavgaya varan ihtilaflar şeklinde farklılık arz etmiştir. Tedmur’da kalan bir mahkûm, mahkûmlar arasında kavgaya varan, sözleşme hukuku ile ilgili keskin ihtilaf hallerinden bahsetmiştir. Belki de Tedmur’un sert şartları, mahkûmların ruhlarında gergin bir tesir meydana getirmiştir. Çünkü bu durum başka bir hapishanede vuku bulmamıştır.
Yine de ihtilaflar istisnai idi. Genel durum ise birden çok olguda görüldüğü gibi karşılıklı anlayış ve dayanışma idi. “Fedailer” olgusu bunun bir örneğidir. Fedailer güçlü bedene sahip mahkûmlardı. Özellikle Tedmur’da zayıf mahkûmların yerine gönüllü olarak ceza almaktaydılar. Orada her yatakhanede bu durum vardı. Reis, idare ve ihtiyar heyeti kurullarından esinlenerek bu küçük toplumu idare etmekteydi. Yatakhane reisinin sözü herkes tarafından tutulmaktaydı. Yatakhane içinde işbölümünü düzenlemek ve kontrol etmek reisin görevleri arasında idi. Bir grup mors alfabesi ile diğer yatakhanelere mesaj göndermek ve gönderilen mesajları almakla, diğer bir grup (mesajları) korumakla görevli idi. Ayrıca hapishanenin mütevazı imkânları ile yazın yatakhaneyi havalandırmakla görevli hizmet grupları vardı. Tüm bu faaliyetler, öğrenildiği takdirde idarenin zulmünden korkularak gizlice gerçekleştirilmekte idi.
Solcu mahkûmların kendi aralarındaki ilişkilere gelince, solcu gruplar da çeşitli fikri yönelişlere sahipti ve bu durum aralarındaki ilişkileri etkilemekteydi. Mahkûmların direniş temelli dayanışma örnekleri bulunmakla birlikte birçok sebepten ihtilaflar ve ayrılıklar da meydana gelmekte idi. Çoğu fikrî ihtilaflar, başka kanaatleri taşıyan kişilerle kaynaşmaya ve anlaşmaya engel olan parti ideolojisine aşırı bağlılıktan kaynaklanmakta idi. Hatta fikrin şahsi meselelerle karıştığıdurumlarda örgüt içi ihtilaflar da çıkmakta idi. Hapishanede birden fazla parti liderliğinin varlığı, yoldaşlar arasında ihtilafların alevlenmesine sebep olmaktaydı. Bu liderlikler partinin idari düzeni içinde liderin ve bağlılarının tavırlarına göre yürümekte idi ve karşı çıkılması mümkün olmayan kemikleşmiş fikirler çerçevesini aşmıyordu. Liderler, bir taraftan kendi
gruplarının birbirlerine tutunmalarını, diğer taraftan kendisine bağlılıklarını perçinlemek için tartışmaları alevlendiriyorlardı.
Hapishanede partilerin insanı küçük düşürücü tutumları birçok mahkûmun kanaatlerini değiştirmesine sebep oldu. Hatta bazıları, fikir sistemlerine sadakatlerini korumakla birlikte partilerinden çekilmekte idiler. Bu partiler, üyeleri arasında toplantılar yapmak gibi gizli faaliyetlerde bulunmakta idiler.
Yukarıda ifade ettiğimiz gibi mekânın fiziki yapısı mahkûmlar arasındaki ilişkileri etkilemiştir.
Solcu ve İslamcı tutuklular arasındaki ilişkilere gelince, hapishane idarecileri her siyasi grubu ayrı yatakhanelere koymaktaydılar. Ancak istisnalar da vardı. Bize göre İslamcılara nazaran solculara daha yumuşak muamele ederek aralarındaki ayrılıkları artırmak, bir gruba mensup bir kişiyi casus olarak görevlendirip diğer grubun içine sokmak gibi uygulamalar vardı. İdarenin en önemli amacı, aralarında fikrî uyuşma olmadığı için yatakhane içinde iki taraf arasında hayatı zehir etmekti. Diyebiliriz ki bu iki grup bireyleri arasındaki ilişki düzeyi esasen mahkûmların kişisel özelliklerine bağlı idi. Bu yüzden son derece uyuşma ve dayanışma örnekleri olduğu gibi düşmanlık etme ve karşı tarafı kışkırtma örnekleri de vardı.
İdare ile mahkûmlar arasındaki ilişki, özellikle Tedmur hapishanesinde efendi-köle denklemine dayanmakta idi. Önce Tedmur hapishanesinde sonra diğer hapishanelerde tutuklu ile idare arasındaki ilişkileri ele aldık. Hapishane idaresinin, başta müdür olmak üzere, subaylar, askeri tutuklular ve hapishane doktorlarından oluştuğunu kabul ettik.
Tedmur hapishanesine peşpeşe birkaç müdür gelmiştir. Müdürlerin değişmesi, mahkûmlara muamele tarzında veya onun insan değil de müdürün mülkiyetinde bir mal gibi gören bakış açısında esaslı bir değişikliğe yol açmamıştır. Mesela ilk müdür Faysal el-Gânim kendi pis mizacını tatmin etmek için mahkûmlara işkence etmekteydi. Ayrıca ziyaretleri kendisi için bir kazanç kapısına dönüştürmüştü. Ziyaretleri sınıflandırarak fiyatlandırmış (ücretli hale getirmiş), ayrıca mahkûmlara gelen hediyeleri çalıp, sonra onları satarak para kazanmıştı. Müdür değişince hapishane idaresinin politikası da değişmişti. Subay olmadan askerlerin, mahkûmları avluda öldürmelerine müsaade edilmez olmuştu. Ancak iğrenç işkenceler olduğu gibi sürdü. Yöntemler farklı olsa da mahkûmlardan çalma işi devam etti. Mahkûmların ellerinden, müdürün yaptıklarını kabullenmekten başka bir şey gelmiyordu. Diğer hapishaneler de idarenin hayatı zehir eden zulüm ve hırsızlıklarından nasiplerini almaktaydı. Ancak farklı reaksiyonlar da meydana gelmekteydi. Hatta bu reaksiyonlar bazı hapishanelerde grevlere kadar varmaktaydı.
Subaylar ve askeri güvenlikle mahkûmlar arasındaki ilişkilere gelince, yaptığımız araştırmada subayların farklı güvenlik teşkilatlarına mensup olduklarını gördük. Fakat en kötüleri askeri güvenlik subayları idi. Bu subaylar Tedmur’daki subaylar idi. Subaylardan sonra emniyet unsurları gelmekteydi ve onlar da çok farklı değildi. Sivil hapishanelerde ise gardiyanlar üstlerine mutlak itaat etmekle beraber mahkûmlara karşı nispeten daha merhametli idiler.
Tedmur cehennemine giren herkes, bu gardiyanların neden bu kadar sert olduklarını, neden çeşitli işkenceler yaptıklarını ve mahkûmlara böylesine iğrenç küfürler ettiklerini merak etmiştir. Üstlerinin emirlerine mutlak itaat etmeleri gerçeği, bu vahşeti anlamak için yeterli değildir. Fakat mahkûmlara yumuşak davrandıklarının haberi idareye ulaştığı takdirde idama kadar varan cezalara çarptırılma korkusu durumu açıklayabilir. Bazıları, gardiyanın mahkûmlara karşı aşağılık kompleksine kapılmasının, bu sertliğe sebep olduğu görüşündedirler. Entelektüel düzeylerinin zayıf olması, eğitimli mahkûmlara doğrudan saldırıya geçmelerine yol açmaktaydı. Bu entelektüel ve kültürel zayıflık, devlet yönetiminin, mahkûmlara yönelik “düşman uşakları” şeklindeki ithamlarına da inanmalarına neden oluyordu ki bu kanaat gardiyanları mahkûmlara karşı daha da sertleştirmekteydi. Tüm bunların sonucu olarak gardiyanlar işkenceden başka, mahkûmlardan çalmak, ihtiyaçlarını istismar etmek, mallarını gasp etmek gibi şeyler yapıyorlar ve bu noktada büyük, küçük, erkek, kadın ayırt etmiyorlardı.
Ancak bu durum, bazı gardiyanların insani davranış örnekleri sergilemediği anlamına gelmez. Kaynaklarda bazı gardiyanların, mahkûmun maruz kaldığı işkence çekilmez hale geldiği zaman hayatlarını riske etme pahasına yardım ettiğini zikretmektedir.
Sonra askeri tutuklulardan söz ettik. Bunlar askeri kanunlara aykırı hareket eden askerlerdir. Adam öldüren, gasp eden ve uyuşturucu bağımlıları askerler gibi. Askeri tutuklular cezalarını Tedmur hapishanesinde çekmektedirler. Bunlar işkence yapan subayların elleri idiler. Subayların zikretmiş olduğumuz iğrenç vahşiliklerine ek olarak bunlar ahlak yoksunu kişilerdi. Uzun süren mahkûmiyet ve mahkûmlara devamlı işkence yapmaları, yaptıkları canavarlıkları kendileri için alelade rutin bir iş haline getirmişti. Subayları memnun etme arzuları, insani veya vahşi olsun her şeyi yapmalarına sevk etmiştir.
Doktorlar, mahkûmlara karşı muamelelerinde diğer görevlilerden daha iyi değillerdi. Asil mesleklerine aykırı bu durum dikkat çekicidir. Şahsi sebeplerle doktorların bazı mahkûmlardan intikam aldığı, hasta mahkûmların ağrılarını görmezden geldikleri söylentileri mevcuttur. Bu
yüzden hapishanedeki hastalıklardan bahsederken bu hususta ayrıntılı bilgi verilecektir.
Bundan sonra Suriye hapishanelerine özgü olan “rehineler”den söz ettik. Çünkü emniyet teşkilatı, aranan kaçaklara baskı yapıp teslim olmalarını sağlamak için onların akrabalarını tutukluyordu. Rehine, baba, anne, kız kardeş veya küçük büyük başka bir akraba olabiliyordu. Garip olansa, aranan şahıs yakalandıktan sonra da bu rehineler hapiste kalıyorlardı. Neticede rehine olgusu yüzünden hapishanede tek bir ailenin fertlerini, hapishanede doğan çocukları görmekteyiz. Bazıları ise çocukken tutuklanıp hapiste büyüyorlardı.
Yönetimin, bu rehinelerin masum olduklarını bilmesi de fayda vermiyordu. Aksine şiddetli işkencelere maruz kalıyorlardı. Rehinelerin çoğu, İslamcıların akrabaları idi. Rehine kadınlar soyunmaya zorlanıyor, tacize, tecavüze ve sağlığı kaybettirici işkencelere maruz kalıyorlardı.
“Duvarlar Arasında Anneler ve Çocuklar” başlığı altında hapishane idaresinden en ufak bir yardım görmeden en kötü şartlar içinde zindanlarda doğum yapan hamile rehinelerden söz ettik. Sonra bu çocuklar hapishanede annelerinin yanında büyüyorlardı. Bu durum anneler üzerinde korkunç bir psikolojik baskı meydana getiriyor, bu günahsız masum çocukları zor duruma düşürmüşler gibi bir suçluluk psikolojisine giriyorlardı. Buna ek olarak bu çocukların geleceği hakkında endişe içinde idiler. Rehine kendisinin ne zaman hapishaneden çıkacağını bilmiyordu ki çocukların geleceğinin ne olacağını bilebilsin! Bu çocuklar hapishane parmaklıkları arkasında annelerinin yanında ıstıraplı çocukluklarını yaşıyorlardı.
Duvarların arkasındaki bir aile. Baba gibi, çocuklar gibi veya kardeşler gibi yahut karı-koca gibi. Hatta bazen koğuşlardan birinde bir aileden üç nesil bir araya toplanmaktadır: Nine, kızları ve kız torunları. Bunların hepsi rehinedir. Çoğu zaman yetkililer hapishane içinde aile fertlerini, birinin diğerini bilemeyeceği bir şekilde birbirinden ayırmaya kalkışmaktadırlar. Bazı zamanlarda diğerlerine baskı yapmak amacıyla birine diğerlerinin önünde işkence yapmaktadırlar.
Bundan sonra sözü “tutuklulara ve duvarlar dışındaki aile ”üzerindeki ve “hapishanenin, ailenin iki tarafı üzerindeki etkisi” ne getirdik. Aile fertlerinden birinin tutuklanmasının, aile üzerindeki etkisini açıklayabilmek için bilmemiz gerekir ki, tutukluların bütün akrabalarını güvenlik güçlerinin baskılarına boyun eğmektedirler. Bazı durumlarda paralarına el konulmakta ve mülkleri ellerinden alınmaktadır. Ayrıca tutuklu hakkında, tutukluluk yeri, tutuklunun hayatı veya ölümü hakkındaki bilgi verilmemekle birlikte uzun süren kayıp olma durumu söz konusudur. Yeri öğrenildiğinde tutuklu ve ailesi, cezai işlemler için düzenlenen kanunların olmamasından ve tutuklunun hapishaneden çıkış
yerinin belli olmamasından dolayı boşlukta sallanıyorlardı. Bütün bu baskılar altında birçok aile dağılmaktaydı. Eşler arasında boşanma ile sonuçlanacak ihtilaflar oluşuyordu. Çocukların bir çoğu, babalarını inkar etmekteydiler. Tutukluya gelince; bütün bunlar ve suçluluk duygusu, ruhunda, acıların bıraktığı derin yaralar açıyordu.
Erkek çocuğun ya da kız çocuğun ailelerinden uzak kalmalarından söz ettiğimizde görüyoruz ki, bazı aileler, kaçan çocukları üzerindeki baskıdan dolayı doğrudan tehdide maruz kalmaktadırlar. Rehin alınmak da bu tehditler içinde yer almaktadır. Bazı aileler ise, anne babanın ya da onlardan birisinin sağlığı tamamen bozulduğunda yurt dışına göç etmeyi tercih etmektedirler. Sonra da evlatlarının acısı sebebiyle hayata veda etmektedirler.
Eğer tutuklu olan baba veya anne ise, hasret duygusu özellikle de dışarıda çocuklarının geçimlerini üstlenebilecek biri yoksa, tutuklunun ruhunu kemirmekteydir. Bunun sonucunda çocuklar, geçimlerini sağlamak amacıyla okullarını ve işlerini terk etmek zorunda kalmaktaydılar. Tutuklu erkek ya da kadın, derin bir vicdan azabının baskısı altında yok. Bunun sonucunda da hayatı, hapishane cehenneminin üzerinde bir cehenneme dönüşmekteydir.
Kişinin annesinden, kız kardeşinden, eşinden ve sevdiğinden uzak kalmasının da tutukluların psikolojileri üzerinde büyük etkisi vardır. Bunlardan biri şöyle demiştir: Hapishane özetle, eşten olan yakıcı ayrılıktır.
Şunu söyleyebiliriz: Aile, bireylerinden birinin tutuklanmasıyla adeta hapsedilmekteydi. Bu durum, ziyaretlerde açık bir şekilde görülmektedir. Çünkü aile, çok kısa bir süre de olsa oğullarını veya kızlarını görme şansına sahip olmak için büyük maddi ve manevi yüklere katlanıyordu. Üstelik bütün bu sıkıntılardan sonra bazen kendilerine çocuklarını görme izni verilmiyordu. Bu ziyaretin etkileri tutukludan tutukluya farklı olmaktaydı. Anne baba, duvarlar arkasındaki çocuklarında gördükleri büyük değişim sebebiyle sarsılmaktaydılar. Öte yandan çocuk, anne babasının acı çekmesine sebep olduğu için vicdan azabı altında ezilmektedir. Başka bazı durumlarda ise, tutuklu ziyareti, ailede kaybolmuş olan toplumsal dayanışmanın yeniden oluşmasına vesile olmaktaydı. Şair Farac Bayrakdar’ın durumu böyledir. Kızının kendisini ziyareti, ruhunun tek penceresi haline dönüşmüştü.
Daha sonra “tutuklularla duvarlar dışındaki toplum arasındaki ilişkiler” konusuna sözü getirdik ve bu başlığı iki eksende ele aldık: Ilki tutukluların, hapishane dışında meydana gelen olaylardan etkilenmesi. İkinci ekse: Bu tutukluların dışarıdaki topluma bakışı.
Birinci eksen çerçevesindeki olayları uluslararası, bölgesel ve yerel olarak üçe ayırmaktayım.
Tutukluları etkileyen uluslararası olaylardan en önemlilerinden biri, sosyalist sistemin çöküşü ve bunun ardından gelen demokratikleşme dalgalarıdır. Ayrıca Suriye ile Avrupa birliği arasında Barselona anlaşmasının imzalanmasının yakın olmasıdır. Bu iki olaydan dolayı tutuklular arasında yakında her ne kadar gerçekleşmemiş olsa da serbest bırakılacaklarına dair kesin bir inanç oluşmuştur. Ancak bu durum, bize tutukluların Suriye toplumunun, yönetimin baskıcı siyasetini değiştirmeye zorlama gücü olduğu hususunda ümitsizliğe kapıldığını göstermektedir. Sadece yabancı güçlerin buna güçlerinin yeteceğine inanmaktadırlar.
Hapishane toplumuna yansıyan bölgesel olaylardan en önemlilerinden biri, Irak’ın işgal edilmesi ve Arap dünyasını bölen Körfez savaşıdır. Bunun sonucunda tutuklular da iki düşman kampa ayrılmışlardır. Sadece Irak için veya Kuveyt için değil, nefislerde görüş ayrılığını potansiyel olarak kökleştiren ve Körfezde olan olaylar sebebiyle ortaya çıkan kişisel ve fikri sebeplerden dolayı bu bölünme yaşanmıştır.
Milli günler, hapishane toplumunun hayatında etkili olan olaylardı. Örneğin Hafız Esed’e biat etmenin yenilenmesi. Çünkü hapishane yönetimi Esed’in yeniden seçilmesi için tutukluları teşvik ediyor ve onları korkutuyorlardı. Tutukluların büyük çoğunluğu, bunu reddediyordu. Bundan dolayı da hapishane yönetimi ile çatışmaya giriyor ve bu durum şiddetli bir şekilde sona eriyordu. Müslüman Kardeşlerin, dışarıda otoriteyle çatışmalarının da hapishane toplumu üzerinde doğrudan bir yansıması oluyordu. Devlet, her operasyondan sonra tutuklulardan intikam alıyordu. Örneğin Hama’nın işgali ve yapılan katliam, beraberinde hapishaneler içinde de bir katliamı getiriyordu. Tedmür hapishanesi müdürüne bir tehdit ulaştığında mektuba doğrudan bir karşılık olarak tek bir koğuştan 14 mahkumun öldürülmesini gerçekleştirmişti.
İkinci eksenle ilgili olan kısma gelince; ki bu, “Tutukluların dışarıdaki topluma bakışı”’dır. Bu bakış şiddetli bir olumsuzlukla çevrilidir. Çünkü bu toplum, yönetime karşı koyma konusundaki rolünü yerine getirmemektedir. Özgürlük, hukukun üstünlüğü ve yetkinin kullanımı ile ilgili meseleleri savunma hususunda gevşek davranan aydın seçkinlere karşı öfke ve intikam duygusu artmıştır. Bazı tutuklular, toplumun suskunluğunun onları tutuklanmaktan koruyamayacağını vurgulamaktadırlar. Hatta toplumun suskunluğu, iktidarın onları da tutuklamasını cesaretlendirmektedir. Bazıları bu toplumu zillet ve hileciliğe meyilli olmakla hatta otorite ile işbirliği içinde olmakla itham etmektedirler. Bazı tutuklular, uzun tutukluluk süreleri boyunca toplumda köklü bir değişiklik hissettiklerini ifade etmektedirler.
Bundan sonra “hapishanedeki hastalıklar” başlığı altında hapishane topluluğunda bazı hastalıkların meydana gelmesi, yayılmasının sebepleri,
çeşitleri, yönetimin bu hastalıklara karşı tutumu ve tutukluların hastalıklarla mücadele yöntemleri hakkında konuştuk.
Hapishanelerde hastalıkların ortaya çıkması, beklenen bir durumdur. Bunun çeşitli sebepleri vardır. Bunlardan biri, yemeklerin ve suyun tutuklulara verilmeden önce kasten kirletilmesidir. Zindanlar ve koğuşlar, sağlık şartlarına uygun değildi. Temizlik düzeyi, oldukça düşüktü. Tutukluların bağışıklık sistemi, kötü beslenme ve sürekli uygulanan işkence, baskı ve süregelen yoksun bırakma işlemleri sonucunda zayıflamaktadır. Ayrıca hapishane yönetiminin, ortaya çıkan hastalıklara aldırış etmemesi de hastalıkların yayılmasına katkı yapmaktadır.
Hastalıkları, fiziksel ve psikolojik olarak ikiye ayırmak mümkündür. Psikolojik olanlar; sinir sisteminin çöküşü, ruhi bozukluk ve şizofreni şekillerinde kendini göstermektedir. Birçok tutuklu, kendisine karşı cinsel saldırıda bulunulduğu için aklını kaybetmiştir. Fiziksel hastalıklar ise; daha çok ve çeşitlidir. Acımasız işkence, vücutta kırıklar, felç, körlük ve benzeri sonuçlara sebep olmaktadır. Kötü beslenme, tüberküloz ve koleraya sebep olmaktadır. Temizlik seviyesinin çok düşük olmasıyla uyuz salgını ortaya çıkmıştır. Yayılan salgınlar arasında menenjit iltihabı ve artık alışılmış olan ishal, dizanteri ve diş ağrıları da bulunmaktadır.
“Hapishane yönetiminin bu hastalıklar karşısındaki tutumu” nu araştırdığımızda gördük ki, hapishane doktorunun, hastalara bakışı ile ve diğer sıradan tutuklulara bakışı ve davranışı arasında bir fark bulunmamaktadır. Hastanın ağrılarını görmezden gelmekte, onlara karşı davranışında aşırı sertlik gözlemlenmektedir. Tedmür hapishanelerinde ve askeri hastanelerde hastalara davranışları, tutukluların hayvan olarak nitelenmeleri şeklindedir. Kimi doktorlar tutuklu hastaları, kendi sağlıkları üzerinde yıkıcı etki yapan ilaçlar olarak nitelemektedir. Bunun diğer anlamı, onların öldürülmelerine katkı sağlamaktır.
Ancak iki durum vardır ki, doktorlar bu konularda insani görevlerini yerine getirmektedirler. Birincisi; tutuklular, doktora kendilerini tedavi etmesi için kendisine rüşvet verdiklerinde, ikincisi ise; kendi mülkiyetlerinde olduğunu düşündükleri bilgiyi tutukluya vermeden önce tutuklunun ölmesinden korktukları zaman.
Askeri yetkililer, subaylardan ve yardımcılarından oluşan emniyet mensupları, hastanın acılarını görmezden gelmekte ve bunun soruşturmadan kaçmak için bir hile olduğunu iddia etmektedirler. Eğlenip vakit geçirmek ve onlarla alay etmek amacıyla akıl hastalarıyla oyun oynamaktadırlar. Ya da durumuna aldırmadan en ağır biçimde işkence etmeye devam etmektedirler. Aynı şekilde fiziksel hastalıkları ve bunların doğurduğu acıları da görmezden gelmektedirler. Tutuklunun ellerinde ölmesi, duygularını harekete geçirmemektedir. Ölümün büyüklüğü karşısındaki bu şiddetli
duygusuzluğun sebebi, kanunun üst amirine; yani işkence ve soruşturma işlerine nezaret eden müdürüne karşı yaptığı davranışlar hariç, her konuda emniyet mensuplarını korumasında yatmaktadır. Hatta hapishane görevlilerinden biri tutuklulara, tutuklulardan yüzde yedisinin ölümü konusunda kendilerine izin verildiğini söylemiştir.
Güvenlik elemanları ve askeri sorumlular, tek bir durumda ilaç dağıtmaktadırlar. O da hastalığın tutuklulardan kendilerine bulaşma korkusudur. Bu da genellikle hastalığın, tutukluları perişan etmesinden sonra olmaktadır. Hastalıklar karşısındaki bu yöntem, hastalıkların yayılması için bir sebep bulunmasa da hapishane yönetiminin, hastalıkları yaymak için çaba göstereceğini ve bundan mutluluk duyacağını ve bunu bir işkence silahlarından bir silah olarak kullanacağını ispat etmektedir.
“Tedavi yolları” başlığı altında tutukluların bu şartlarda işlerini nasıl yürütecekleri konusunu inceledik. Allah’ın bir lütfu olarak bu tutukluların birçoğu, içinde çeşitli uzmanlık alanlarından birçok doktorun bulunduğu kimselerden oluşmaktadır. Bu doktorlar, tutukluları ilkel yollarla tedavi edebilmek için çevrelerindeki kıt imkanlardan yararlanmaktadırlar. Yaraları tuz ile dezenfekte etmektedirler. Alınan kireci telafi etmek için yumurta kabuğu yemeyi önermektedirler. Kırıkları, askeri somun hamurunu yumurtanın beyazı ile karıştırarak yaptıkları tahtalarla bağlayarak iyileştiriyorlardı. İşkencelerden sonra işkence görenleri kurtarmak için hastaların yanından ayrılmıyorlardı. Tutuklulara acı veren dişleri ve azı dişlerini çekiyorlardı. Büyük bir sabırla küçük kemiklerden iğne yapmaktaydılar. Elbiselerden ip çekiyorlardı. Su ile inceltilen reçelden hafif alkol yapıyorlardı ve bütün bunlarla koğuş içerisinde gizlice ameliyat yapıyorlardı. Tutuklulardan biri yönetimin, hastayı tedavi etmeyi reddetmesinden sonra koğuşlarında yapılan apandisit ameliyatını ayrıntılarıyla anlatmıştı.
Hapishanelerin eğitimi, sadece tek bir şahsın şahitliği ölçüsünde deneyimine dayanmakla kalmayan tarihi bir belgeyi ve toplumun ve şu anda bizzat ona hükmeden otoritenin geçtiği tarihi bir aşamayı oluşturmaktadır. Bu kitaplarda geçen konuların çoğu, çeşitli açılardan belge olmaya uygundur. Biz bunlardan bir grup seçtik. Bunlar, Suriye siyasi tutuklularının tecrübelerini yansıtmaya daha uygundur. Bunlar aynı zamanda Suriye vatandaşlarına uygulanan tam imha etme ve zayıflatma çabalarına karşılık otoritenin ulaştığı baskı ve tecavüzün boyutlarının göstermektedir.
Bu açılardan birincisi, “tutuklama ve niteliği” dir. Tutuklama genellikle geceleyin herhangi bir tutuklama ve arama emri gibi yasal bir uygulama olmaksızın aranan kişinin evinden alınmasıyla yapılmaktaydı. Tutuklama esnasında emniyet güçleri, çok sayıda asker göndererek aranan
kişiyi ve ailesini korkutmayı amaçlardı. İşlerini bağırarak kaba bir şekilde arama yaparak ve mukaddesata hakaret ederek yapmaktaydılar. Eğer tutuklama gündüz veya ev dışında gerçekleşmişse ardından yapılan uygulamalar diğerinden farklı olmazdı.
Tutuklular, başka bir uygulamayı daha belgelendirmişlerdir. O da “hapishaneye nakledilme” ya da bir hapishaneden başka bir hapishaneye gönderilme işlemleridir. Bu işlem esnasında konuşmaları engellenirdi. Kadınlar hariç gözleri bir sargı ile sarılırdı. Elleri bağlanırdı. Onlardan birinden bir ses çıktığında tüfeklerin dipçikleri ile vurulurdu. Yine anlattıklarına göre içinde metal kafeslerin bulunduğu kamyonlar, Tedmür hapishanesine nakledilme esnasında kullanılırdı. Tutuklu, o kafeslerin içinde ellerinden bağlı olarak bulunurdu. Ayak bileğinden pranga ile başka bir tutuklunun ayak bileğine bağlanırdı. Uzun süren yolculuklarda büyük zorluklarla karşılaşırlardı. Bunlar arasında araba dışında tuvalet ihtiyaçlarını gidermekonusu sayılabilir. Böyle olunca hep birlikte bu ihtiyaçlarını içinde bulundukları araba içinde giderirlerdi.
Tutuklular, “soruşturma” kitaplarında çeşitli soruşturmacıların tutukludan bilgi alabilmek için kullandıkları yöntemleri de belgelendirmişlerdir. Soruşturma, bazen yumuşak olur, tutukluya güzel davranılır ve istedikleri bilgileri kendisinden yazması istenirdi. Soruşturmacılar, bunu yaparken tutukluların bazı özelliklerinden faydalanmaya çalışırlardı. Örneğin Hristiyan tutukluları, Müslümanlarla korkuturlar ve Hristiyanları koruyacak olanların yalnızca iktidar yetkilileri olduğunu ifade ederlerdi. Soruşturma, bazen sorgulama yöntemlerinin elektrik verme, dövme kadınların çırılçıplak soyulması gaibi vahşi işkencelerle birleştiği bir oturuma dönüşmektedir.
Yine müelliflerin açıkladığına göre; soruşturmacılar, bazen tutuklulara emniyetin ajanlarını n yazdıkları dedikoduları yöneltiyorlardı. Tutuklulara, onları doğrudan sanık pozisyonuna sokan bu dedikoduların doğru olduğu esasına göre davranıyorlardı. Tutuklular, kitaplarında bazı soruşturmacıların isimlerini ayrıca bazı ajanların isimlerini yazarak belgelemişlerdir.
Tutuklular, duvarların arkasında boyun eğdikleri “pazarlık” hakkında da konuşmaktadırlar. Özgürlüğüne kavuşma karşılığında tutukluyla, mahkemenin karara bağladığı mahkumiyet süresinin bitişine kadar partisinden çekilme konusunda pazarlık yapıyorlardı. Bazen de muhalifler arasında muhbirlik yapma karşılığında ona özgürlüğünü vermeyi teklif ediyorlardı. Son pazarlık da başkanlık affının çıkmasından sonra gelmişti. Bu pazarlıkta tutuklulardan, hapishaneden çıkışla bağlantılı olarak af çıkarıp salıverilmesine sebep olduğu için başkan Esed’e bir teşekkür
