ÖZET
‹ntihar ve intihar giriflimleri tüm dünyada en önemli ölüm nedenleri aras›nda yer almaktad›r. ‹ntihar davran›fl›n› anlama ve engellemede, risk faktörlerinin yan› s›ra koruyucu tedavi stratejileri belirlenmeye çal›fl›lmaktad›r. Kompleks bir davran›fl biçimi olmas› nedeniyle intihar davra-n›fl›nda biyopsikososyal bir yaklafl›m gerekmek-tedir. Travmatik yaflam olaylar› ve bu olaylara iliflkin anma günleri, y›ldönümleri intihar giri-flimleri için yatk›nl›k yaratan nedenler aras›nda olabilir. Bu çal›flmada, 3 y›l öncesi babas›n›n iflyerinde silahl› bir sald›r› sonucu ölümüne tan›k olan ve olay sonras› 2 y›l üst üste babas›n›n ölüm y›ldönümü olan günlerde ayn› yöntemle intihar girifliminde bulunan 23 yafl›ndaki bir erkek olgu sunulmufltur.
Anahtar Sözcükler: Örseleyici yaflam olaylar, intihar giriflimi, y›ldönümü
Anniversary Suicides: A Case Report ABSTRACT
Suicide and suicid attempts are one of the leading causes of mortality in the world. In order to understand and prevent suicidal behavior, prenventive treatment strategies and risk factors are being investigated. Since suicidal behavior involves a complicated multifactorial process, a biopsychosocial approach is necessitated. Traumatic life events and commemorative days or anniversaries related to those events may be among the reasons leading to suicidal attempts. In this study, a 23 year-old male patient who wit-nessed his father’s being assassinated in front of him and tried to commit suicide in the same way on the anniversaries of his father’s death in the next 2 years after the event is presented.
Key Words: Traumatic life-events, suicide attempt, anniversary
G‹R‹fi
Tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de inti-har sonucu ölümler ve intiinti-har giriflimlerindeki art›fl dikkat çekicidir (Say›l 1997; S›r ve ark. Kriz Dergisi 17 (3): 33-37
YILDÖNÜMÜ ‹NT‹HARLARI: B‹R OLGU SUNUMU*
Ç. Hocao¤lu**
* Bu çal›flma 14-18 Ekim 2008 tarihlerinde Antal-ya’da düzenlenen 44. Ulusal Psikiyatri Kongre-si’nde poster bildiri olarak sunulmufltur. ** Doç. Dr., Rize Üniversitesi, T›p Fakültesi,
1999; Bekaro¤lu ve ark. 2000; Bille-Brahe 2001). ‹ntihar giriflimi ve buna ba¤l› ölümlerin önlenmesinde intihar giriflimlerinin tan›mlan-mas› ve risk etmenlerin saptantan›mlan-mas›, intihar giriflimi hastalar›na yard›m ve intihardan korun-ma stratejilerinin belirlenmesinde önemlidir. ‹nti-har giriflimi stres yaratan yaflam koflullar›na tepki veren normal kiflilerden a¤›r ruhsal bozuk-lu¤u olan hastalara kadar genifl bir popülasyon-da görülebilmektedir. ‹ntihar giriflimleri ile baflta depresyon ve alkol-madde ba¤›ml›l›¤› olmak üzere çeflitli ruhsal hastal›klar ve olumsuz aile etkileflimleri, ekonomik sorunlar gibi sosyo-ekonomik etmenlerle iliflkili bulunmaktad›r (Atay ve Gündo¤ar 2004; Duran ve ark. 2004). Ayr›ca cinsiyet, yafl, medeni durum, meslek, e¤itim düzeyi, ekonomik düzey gibi sosyodemografik etmenler intihar giriflimini etkilemektedir (Deveci ve ark. 2005; Tu¤cu 2006; Yaflan ve ark.2008). Bazen de kiflinin anne-babas›ndan, eflinden, arkadafl›ndan ayr›lmas›, do¤up büyüdü¤ü yer-lerden ayr›lmas› veya kopar›lmas› çok sevdi¤i kiflileri kaybetmesi; ruhsal veya bedensel her-hangi bir hastal›¤a yakalanmas›; savafl-iflkence-cinsel taciz ve tecavüz gibi fliddet olaylar›n› yaflamas›; deprem, sel, toprak kaymas›, yang›n gibi do¤al felaketler yaflamas›; ekonomik kay›plar; mesleki, akademik ve ticari baflar›s›zl›k gibi yaflanan travmatik yaflam olaylar› intihar giriflimlerine neden olabilmektedir (Kessing ve ark. 2003, Leskela ve ark. 2004, Eskin ve ark. 2006). Travmatik yaflam olaylar› kiflinin ruhsal dengesini bozarak dayan›kl›l›¤›n› azaltmakta ve psikiyatrik hastal›klara daha yatk›n hale getirmektedir (Azarian ve ark.1997; Doruk ve ark.2008). Travmatik yaflam olaylar› sonras› depresif belirtiler, travma sonras› stres bozuk-lu¤una ait belirtiler kifliyi ruhsal aç›dan etkile-mekte ve dayan›kl›l›¤›n› azaltarak onu intihar gibi y›k›c› davran›fllara yöneltebilmektedir (Borges G ve ark. 2008; Belik ve ark. 2009; Krysinska ve ark.2009; Nrugham ve ark. 2010). ‹ntihar sonucu ölen kiflilerin yaflamlar›nda di¤erlerinden daha fazla travmatik olayla karfl›laflt›klar›, çocukluk dönemi örseleyici
yaflant›lar›n›n yan› s›ra daha çok kiflileraras› sorun ve aile içi fliddette maruz kald›klar› bildirilmektedir. (Goldney ve ark.2000; Blaauw ve ark. 2002, Belik ve ark.2007; Krysinska ve ark.2009 ). Bu nedene özellikle travmatik olay› an›msatan tarihler, anma günleri, y›ldönümleri intihar giriflimleri için riskli gruplarda önem tafl›maktad›r (Azarian ve ark.1997; Sezgin ve ark.2004; Cohen 2007). Y›ldönümü denilen inti-harlar, aile üyelerinden birinin intihar y›ldönü-münde kendi hayatlar›na k›yan insanlar›n ger-çeklefltirdikleri intiharlara verilen isimdir.
Bu çal›flmada 3 y›l öncesi babas›n›n iflyerinde silahl› bir sald›r› sonucu ölümüne tan›k olan ve olay sonras› 2 y›l üst üste babas›n›n ölüm y›ldönümü olan günlerde ayn› yöntemle intihar girifliminde bulunan 23 yafl›ndaki bir erkek olgu sunulmufltur.
Olgu Sunumu: Bay HG, 23 yafl›nda, lise mezunu, bekar, iflsiz, halen ailesi ile birlikte Trabzon’da oturuyor.
Bay HG evde yaln›z olarak bulundu¤u s›rada ilaç içmek sureti ile intihar giriflimde bulunmas› sonucu yak›nlar› taraf›ndan bayg›n durumda acil servise getirilmifl. ‹lk t›bbi müda-halesi ve acil servisteki gözlemi sonras› gerçek-lefltirilen psikiyatrik görüflmesinde; hastan›n bir y›l önce de ayn› tarihte ve ayn› ilaçla intihar girifliminde bulundu¤u, k›sa bir süre psikiyatrik tedavi ald›¤› ö¤renildi. Yak›nlar› ile yap›lan görüflmede ise; ilk yak›nmalar›n›n babas›n›n iflyerinde ateflli silah ile vurulmas› olay›na yak›n tan›k oldu¤u, sald›rgan kifliyi bir süre koflarak takip etti¤i, babas›n›n 1 ay süren tedavisi s›ras›nda hastaneden hiç ayr›lmad›¤› ve son 2 y›ld›r sürekli gergin, s›k›nt›l›, insanlardan uzak-laflt›¤›, ailesine kötü bir fley olaca¤› endiflesi ile evden ayr›lmalar›n› istemedi¤i, iflini yapa-mad›¤›, en küçük bir olaydan çabuk al›nd›¤› bu nedenle uzun süredir birlikte oldu¤u k›z arka-dafl›ndan bile bir hiç yüzünden ayr›ld›¤›, son aylarda fazla miktarda alkol kulland›¤› ö¤renildi. ‹ntihar giriflimi öncesi son günlerde olukça dur-gun oldu¤u, odas›ndan pek ç›kmad›¤›,
babas›-n›n büyük bir foto¤raf›n› odas›na ast›¤›, s›k s›k mezar ziyaretinde bulundu¤u ve annesinden babas›n›n 2. ölüm y›ldönümü olan gece camide mevlüt okutulmas› için haz›rl›k yap›lmas›n› iste-di¤i hasta yak›nlar› taraf›ndan belirtildi.Olay günü babas›n›n 2. ölüm y›ldönümü olan gün içinde evde kimsenin olmad›¤› bir s›rada odas›nda amitriptilin etken maddeli ilaçtan çok say›da a¤›z yolu ile almak sureti ile intihar girifliminde bulunmufl. ‹ntihar giriflimi öncesi yak›nlar›na bir mektup yazarak ‘art›k dayana-m›yorum, yaflanacak bir dünya yok, babam›n yan›na gidiyorum, beni affedin, beni babam›n yan›na gömün’ diyen hasta ilaçlar› içtikten sonra amcas›n›n o¤lu ile telefonda görüflmüfl. Amcas›n›n o¤lunun H’nin konuflmas› ve sesin-den flüphelenip eve gelmesi ile bayg›n halde bulunup hastaneye getirilmifl. Hastal›k öncesi kuruntulu, kuralc›, mükemmeliyetçi kiflilik özel-likleri oldu¤u, fazla arkadafl› olmad›¤›, zama-n›n›n önemli k›sm›n› evde kendisine ait odada geçirdi¤i, ailesine çok düflkün oldu¤u ancak kendisinden 3 yafl küçük erkek kardefli ile sürek-li anlaflmazl›klar yaflad›¤› bildirildi.
Geliflim ve sosyal öykü: 2 çocuklu ailenin ilk çocu¤u olarak normal do¤umla do¤mufl. Zor do¤um öyküsü yok. Annenin gebelik döneminde yaflad›¤› herhangi bir sa¤l›k sorunu olmam›fl. Bebeklik döneminde hastal›k öyküsü tan›mlan-mayan H’nin büyüme ve geliflmesinde sorun yaflanmam›fl. Annesi 53 yafl›nda, ilkokul mezu-nu, ev han›m›, sa¤- sa¤l›kl›, babas› ise 55 ya-fl›nda lise mezunu, ticaretle u¤rafl›yormufl, 3 y›l önce ateflli silah yaralanmas› sonucu vefat etmifl. Anne ve baba teyze çocuklar›, aile önem-li bir ekonomik s›k›nt› yaflamam›fl. Ailede nöro-lojik ya da psikiyatrik hastal›k öyküsü tan›mlan-mad›.
‹lk ve orta okulu -liseyi baflar›l› bir ö¤renci-likle geçiren hasta ayn› y›l üniversite s›nav›na girmifl ancak kazanamam›fl. Daha sonra 2 y›l dersaneye devam eden H, s›navlara girdi¤i halde baflar›l› olamam›fl. Bir süre bilgisayar kur-suna devam etmifl. Son 2 y›ld›r herhangi bir iflte
çal›flmayan hasta babas›n›n vefat› öncesi bir süre babas›n›n iflyerinde çal›flm›fl. Hastal›k öncesi herhangi bir t›bbi sorun, hastal›k geçirmeyen hastan›n son 5 y›ld›r 3 günde bir paket sigara kullan›m› mevcut ancak, babas›n›n ateflli silahla yaralan›p vefat etmesi sonras› sigara kullan›m›n› artt›rm›fl. Son 1 y›ld›r da geceleri uyuyabilmek amac› ile alkol kullanmaya bafllam›fl. Bu nedenle annesi ve yak›n akra-balar› ile s›k s›k tart›flma yaflam›fl. Hastal›k öncesi uyku, ifltah sorunu olmayan hastan›n son 2 y›ld›r belirgin uyku ve beslenme sorunlar› olmufl ve 6 kilo kaybetmifl.
Fizik Muayene ve Laboratuar Bulgular› T›bbi, nörolojik de¤erlendirilmesinde, biyokimyasal tetkik ve beyin MR incelen-mesinde normal bulgular elde edildi.
Ruhsal Durum Muayenesi: Bilinci aç›kt›, yönelim kusuru yoktu. Görüflmeye ilgisiz ve görüflme s›ras›nda ellerini gizliyor, göz tema-s›ndan kaç›n›yordu. Konuflma h›z› k›smen azalm›fl ve alçak ses tonundayd›. Duygudurumu çökkün, duygulan›m› s›k›nt›l› ve kayg›l›yd›. Yaflad›¤› olaylarla ilgili konuflmalar s›ras›nda duygulan›mda kayg› yönünde artma gözlen-mekteydi. Alg›lamada herhangi bir patolojik bul-gu saptanmad›. Soyut düflünce korunmufltu. Bellek ifllevleri normaldi. Dikkat ve konsantrasy-onu azalm›flt›. Yarg›lama ve gerçe¤i de¤erlen-dirme yetisinde bozukluk yoktu. Düflünce süre-cinde ça¤r›fl›mlar düzenli, Düflünce içeri¤inde; belirsizlik, karars›zl›k, intihar düflünceleri mev-cut. D›fla vuran davran›fllar› ve benlik sayg›s› azalm›fl olarak saptand›.
BULGULAR
Ayr›nt›l› psikiyatrik de¤erlendirme sonucu DSM-IV’e göre Travma Sonras› Stres Bo-zuklu¤u (TSSB) ile Depresyon ve Eksen 2 tan›s› olarak Obsesif-kompulsif kiflilik bozuklu¤u tan›lar› ile olguya antidepresan tedavi ile haftal›k görüflmeler düzenlendi. Travmatik yaflant›lar› de¤erlendirmekte kullan›lan ‘Travma Sonras› Stres bozuklu¤u Tan› Ölçe¤i’ ve ‘Olay Etkisini
De¤erlendirme Ölçe¤i’nden ald›klar› yüksek puanlar da tan›y› destekler nitelikteydi. Gö-rüflmeye davet edilen hastan›n ailesi hastan›n durumu ve tedavisi ile ilgili olarak bilgilendirildi.
Olgunun ilk haftalardaki görüflmelerde oldukça ilgisiz ve isteksiz tav›rlar sergiledi¤i ancak ilerleyen haftalarda görüflmeye kat›l›m›, ilgisinin artt›¤› izlendi. ‹lk görüflmelerde daha önce yaflad›¤› travmatik olay ve sonras› üzerinde duruldu. Hasta bu görüflmelerde s›k s›k olaya duydu¤u öfke ile babas›n›n ölümünü kabullenemedi¤ini ve ona olan özlemini dile getirdi.Tüm yaflananlar›n büyük bir haks›zl›k oldu¤unu, insanlara güveninin kalmad›¤›n›, yak›n çevresinin de dahil olmak üzere kimsenin kendisini anlamad›¤›n› belirten hasta ile ilerleyen dönemde aile iliflkileri ve gelece¤e ait planlar› ele al›nd›. Destekleyici psikoterapi eflli¤inde psikoe¤itim, iletiflim becerileri, sorun çözme teknikleri belirlendi. Erken belirtiler, kriz durumunda yap›lmas› gerekenler, tedavi s›ras›nda acil durumlarda ulaflabilece¤i telefon, sa¤l›k kurumlar› konusunda hasta bilgilendirildi. Bu görüflmelerde olgunun tedavi uyumu ve iflbirli¤i artt›. Tedavi sonucu yak›nmalar›nda önemli azalmalar gözlenen, babas›na ait iflye-rinde çal›flmaya bafllayan hastan›n halen tedavisi devam etmektedir.
TARTIfiMA
Çeflitli do¤al felaketler, kazalar, savafllar, iflkence ve terörizmin yayg›n oldu¤u günümüz dünyas›nda a¤›r stresin etkileriyle karfl›laflm›fl insan say›s› her geçen gün artmaktad›r. Baflka bir deyiflle travmatik olaylar insan yaflam›ndaki önemini her geçen gün artt›rmaktad›r. Buna ba¤l› olarak travmatik olaylara ait anma günü, y›ldönümü gibi tarihler travmatik olaylara iliflkin an›lar›n yeniden yaflanmas›na, an›msanmas›na neden olabilmektedir. Kay›p yaflant›s› sonras› durumu uzun süre kabullenememe, sosyal deste¤inin az olmas›, öncesinde geçirilmifl psikiyatrik hastal›k öyküsünün varl›¤› gibi
nedenler de travmatik olay sonras› önemli ta-rihleri ön plana ç›karmaktad›r. Olgu sunumunda da belirtildi¤i gibi özellikle travmatik olaylar›n y›ldönümü gibi olay› an›msatan tarihlerin duyarl› bireyler için intihar giriflimi gibi önemli riskler tafl›yabilece¤i unutulmamal›d›r. Çal›flmam›zda olgunun anamnez ve psikiyatrik muayene bul-gular› incelendi¤inde travmatik olay sonras› son 2 y›ld›r ortaya ç›kan psikiyatrik belirtilerin varl›¤› dikkat çekicidir. Bu nedenle yaflam kalitesini olumsuz etkileyen, yeti yitimine yol açabilen TSSB’nin erken tan› ve sa¤alt›m›, risk alt›ndaki bireylerin belirlenmesi koruyucu ruh sa¤l›¤› aç›s›ndan önemlidir (Alptekin ve ark.2008). Özellikle riskli gruplarda travmatik olay sonras› ortaya ç›kabilecek psikiyatrik belirtilerin önce-den tan›n›p gerekli psikiyatrik deste¤in sa¤lan-mas›, kriz durumlar›nda etkili programlar›n gelifltirilmesi yaflam kurtar›c› olabilir (Goldney ve ark. 2000; Kessing ve ark 2003; Leskela ve ark. 2004). Çal›flmam›z intihar davran›fl›n›n tekrarlay›c› do¤as› ile beraber yineleyici intihar giriflimlerini aç›s›ndan da önem tafl›maktad›r. Olgu sunumunda da oldu¤u gibi her intihar girifliminin ard›ndan tekrarlama olas›l›¤› mutlaka dikkate al›nmal›d›r. Bir çok intihar girifliminden önce bireylerin t›bbi yard›m aray›fl› veya baflka bir flekilde bunu ifade ettikleri bilinirse, sa¤l›k çal›flanlar›n›n bu konudaki duyarl›l›klar› artabilir (Can ve Say›l 2004; Daly ve ark.2008). Erken, öncül belirtilerin tan›nmas› konusunda hasta ve yak›nlar›n›n psiko-e¤itiminin sa¤lanmas› ile tevdi ekibi ile iflbirli¤inin artt›r›lmas› önemlidir. Sonuç olarak, günümüzde travmatik yaflam olaylar› yayg›nd›r ve bu tür olaylar psikiyatrik hastal›klar›n ço¤u zaman ya tetikleyicisi ya da do¤rudan nedeni olabilmektedir. Bu nedenle ülkemizde psikiyatrik sorunlar yüzünden tedavi arayan hastalar aras›nda hem intihar davran›fl› hem de travmatik yaflam olaylar›n›n yayg›nl›¤› ve bunlar›n iliflkili oldu¤u etmenlerin belirlen-mesi önemlidir.
KAYNAKLAR
Alptekin K, Duyan V, Uçan Ö (2008) ‹ntihar› Önleme Çal›flmalar›nda Sosyal Hizmet Mesle¤inin Rolü. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 9(3):179-187.
Atay ‹M, Gündo¤ar D (2004) ‹ntihar Davran›-fl›nda Risk Faktörleri Kriz Dergisi, 12(3):39-52.
Azarian A, Miller TW, Palumbo AJ ve ark (1997) Anniversary Reactions in a Five-Year-Old Boy. Unresolved Conflict, Guilt, and Self-Identifications. Psychoanal Study Child, 52:214-26.
Bekaro¤lu M ve ark (2000) Trabzon’da 1995 Y›l› ‹ntihar Giriflimi ‹nsidans›. Türk Psikiyatri Dergisi 1(2): 95-102.
Belik SL, Cox BJ, Stein MB ve ark (2007) Traumatic Events and Suicidal Behavior: Results From a National Mental Health Survey. J Nerv Ment Dis, 195(4):342-9.
Belik SL, Stein MB, Asmundson GJ ve ark (2009) Relation Between Traumatic Events and Suicide Attempts in Canadian Military Personel. Can J Psychiatry, 54(2):93-104.
Blaauw E, Arensman E, Kraaij V ve ark (2002) Traumatic Life Events and Suicide Risk Among Jail Inmates: the Influence of Types of Events, Time Period and Significant Others. J Trauma Stress, 15: 9-16
Bille-Brahe U (2001) The Epidemiology of Suicide Attempts in Europe. Kriz Dergisi, 9:19-32.
Borges G, Benjet C, Medina-Mora ME ve ark (2008) Traumatic Events and Suicide-Related Outcomes Among Mexico City Adolescents. J Child Psychol Psychiatry, 49(6):654-66.
Can SS, Say›l I (2004) Yineleyici ‹ntihar Giriflimleri. Kriz Dergisi, 12(3):53-62.
Cohen PF (2007) Anniversary Reactions in the Therapy Group. Int J Group Psychother, 57(2):153-66.
Daly ES, Gulliver SB, Zimering RT ve ark (2008) Disaster Mental Health Workers Responding to Ground Zero: One Year Later. J Trauma Stress, 21(2):227-30.
Deveci A ve ark (2005) ‹ntihar Girifliminde Bulunanlarda Sosyodemografik Özellikler, Stres Etmenler ve Ruhsal Bozukluklar. 41. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitab›, 15-20 Kas›m, Erzurum, s. 200.
Doruk A, Çelik Ç, Özdemir B, Özflahin A (2008) Uyum Bozuklu¤u ve Yaflam Olaylar›. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 9(4):197-202.
Duran fi ve ark (2004) Haydarpafla Numune Hastanesine Haziran-Temmuz 2004’de Baflvuran Özk›y›m Giriflimleri. 40. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitab›, 28 Eylül-3 Ekim, Kufladas›, s. 244-245.
Eskin M, Ako¤lu A, Uygur B (2006) Ayaktan Tedavi Edilen Psikiyatri Hastalar›nda Travmatik Yaflam Olaylar› ve Sorun Çözme Becerileri: ‹ntihar Davran›fl›yla ‹liflkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(4): 266-275.
Goldney RD, Wilson D, Dal Grande E ve ark (2000) Suicidal Ideation in a Random Community Sample: Attributable Risk Due to Depression and Psychosocial and Traumatic Events. Aust NZJ Psychiatry, 34: 98-106.
Kessing LV, Agerbo E, Mortensen PB ve ark (2003) Does the Impact of Major Stressful Life Events on the Risk of Developing Depression Change Throughout Life? Psychol Med, 33: 1177-1184.
Krysinska K, Lester D, Martin G (2009) Suicidal Behavior After a Traumatic Event. J Trauma Nurs,16(2):103-10.
Leskela US, Melartin TK, Lestela-Mielonen PS ve ark (2004) Life Events, Social Support, and Onset of Major Depressive Episode in Finnish Patients. J Nerv Ment Dis, 192: 373-81.
Nrugham L, Holen A, Sund AM (2010) Associations Between Attempted Suicide, Violent Life Events, Depressive Symptoms, and Resilience in Adolescents and Young Adults. J Nerv Ment Dis,198(2):131-6.
Say›l I (1997) Rewiev of suicide studies in Turkey. Crisis, 18: 124-127.
Sezgin U ve ark (2004) Ne Zaman Travmatik Yas Tan›s› Konur? Ne Zaman Tedavi Bafllar? Klinik Psikiyatri,7:167-175.
S›r A ve ark (1999) Diyarbak›r’da Özk›y›m ve Özk›y›m Giriflimleri. Türk Psikiyatri Dergisi 10(1): 50-57.
Tu¤cu H (2006) Çeflitli Faktörlere Göre ‹ntihar Olgusu Çal›flmas›. Kriz Dergisi,14(2):17-21.
Yaflan A, Dan›fl R, Eflsizo¤lu A, Özkan M (2008) ‹ntihar Girifliminde Bulunanlarda Demografik Özelik-ler, Yaflam Olaylar› ve Sosyal Deste¤in Cinsiyete Göre Karfl›laflt›r›lmas›. Türkiye'de Psikiyatri, 10(1):1-8.
