Özet
Amaç: Hepatit B virus (HBV) enfeksiyonu tüm dünyada karaci¤er hastal›klar›n›n önde gelen nedenidir. Türkiye orta endemisite’de bir ülke olup HbsAg prevalans› %1.7-14.2 aras›nda de¤iflmektedir. Nüfusunun %60’› 25 yafl ve alt›nda olan ülkemizde HBV tafl›y›c›la-r›n›n 4 milyon kadar oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu çal›flman›n amac›, Adana il merkezindeki lise ö¤rencilerinde Hepatit B enfek-siyonu fark›ndal›¤›n› de¤erlendirmektir.
Yöntem:Adana il merkezindeki 49 okul aras›ndan rasgele örnek-lem ile seçilen 10 okulda 1999-2000 y›l›nda ö¤renim gören 2352 ö¤renci çal›flmaya al›nm›flt›r. Veriler SPSS 9.0 program› ile analiz edilmifltir. ‹statistiksel de¤erlendirmede ANOVA ve ki-kare testleri kullan›lm›flt›r.
Bulgular:Örneklemdeki 2352 ö¤rencinin %50.1’i erkek, %49.9’u k›zd›. Ortalama yafl 16.5±1 y›ld› (aral›k 14-21 yafl). HBV geçifl yo-lu, etkiledi¤i yafl grubu, risk gruplar›, etkilenen organ ve kanserle iliflkisi ve afl› hakk›nda 6 soru soruldu. Sorulara verilen do¤ru ce-vap oran› s›ras›yla; %4, %98, %10, %28, %24 ve %40 olarak sap-tand›.
Sonuç: Hepatit B fark›ndal›¤› ile yafl, s›n›f, ana-baba e¤itim duru-mu, aile geliri aras›nda anlaml› iliflki oldu¤u saptand›. Ancak lise ö¤rencilerinin ne bilgi düzeyleri ne de afl›lanma oranlar› istenen düzeyde de¤ildi. Afl› ve e¤itim programlar›n›n acilen uygulanmas› gerekti¤i düflünülmektedir.
Anahtar sözcükler: Hepatit B, ergen, bilgi düzeyi, Adana.
Summary
Objective:Hepatitis B virus (HBV) is a common cause of liver dis-ease throughout the world. Turkey is known to have an interme-diate endemicity. The prevalence of HbsAg varies between 1.7% and 14.2%. Sixty percent of the population of Turkey is at the age of 25 and younger. The number of HBV carriers is estimated as 4 million. The aim of this study was to assess the awareness of hep-atitis B infection among high-school students in Adana, a city of Turkey.
Materials and Methods: A survey was carried on 2352 high-school students from ten high-schools randomly selected in the city of Adana in 1999-2000. Data was analyzed using Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 9.0 pocket program. ANOVA and χ2 tests were used for statistical analysis.
Results: Of 2352 students, 50.1% were male and 49.9% were female. Mean age was 16.5±1 years (range 14-21 years). Six questions were asked about the route of transmission of HBV: affected age groups, risk groups, the affected organ, whether it may cause cancer, and vaccination. The percentage of correct responders for these questions were 4%, 98%, 10%, 28%, 24%, and 40%, respectively.
Conclusion: There was a significant relationship between aware-ness of hepatitis B and older age, higher grade, higher educa-tional status of parents, and higher family income. However, nei-ther the awareness nor the vaccination rates for hepatitis B among high-school students were satisfactory. Vaccination and education programmes for hepatitis B should be implemented immediately.
Key words:hepatitis B, adolescents, Turkey, awareness. HEPATITIS B AWARENESS AMONG HIGH SCHOOL STUDENTS IN ADANA
Esra Saatçi,1Çi¤dem Gereklio¤lu,2Nafiz Bozdemir,3Ersin Akp›nar1
Adana’da Lise Ö¤rencilerinde Hepatit B
Fark›ndal›k Düzeyi
H* II. Ulusal Çocuk Enfeksiyon Hastal›klar› Kongresi’nde (26-29 Ekim 2001, Adana) poster olarak sunulmufltur. 1) Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Yard. Doç. Dr. 2) Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Dr. 3) Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Prof. Dr.
H
epatit B virusü (HBV) dünyadaki en yayg›n enfeksi-yon ajanlar›ndan birisidir. Dünyada yaklafl›k 400 milyon kronik tafl›y›c›s› bulunmaktad›r. Mevcut yada geçirilmifl enfeksiyonun serolojik kan›tlar›n› tafl›yanlar›n say›s›n›n 2 milyardan fazla oldu¤u tahmin edilmektedir.1
Virus her y›l 1 milyondan fazla ölüme neden olmaktad›r.2
Türk Aile Hek Derg 2006; 10(1): 25-30
1992 y›l›nda Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) Aral›k 1997 iti-bariyle tüm ülkelerin ulusal afl› programlar›nda hepatit B’ye yer vermesini önermifltir.3,4Ergen Koruyucu Sa¤l›k
Hizmet-leri K›lavuzlar› (Guidelines for Adolescent Preventive Ser-vices) (GAPS) tüm ergenlerin her y›l flu konularda sa¤l›k dan›flmanl›¤› hizmeti almas›n› önermektedir: Cinsel davra-n›fllar, istenmeyen gebelikler, HIV dahil cinsel yolla bula-flan hastal›klar.5
HBV endemisitesi düflük olan ülkelerde enfeksiyon er-gen ve er-genç eriflkinlerde görülür (15-34 yafl).6 Avrupa’da
nüfusun yaklafl›k %1’i kronik tafl›y›c›d›r ancak bölgedeki da¤›l›m eflit de¤ildir; Avrupa, hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) prevalans› aç›s›ndan 3 epidemiyolojik bölgeye ay-r›labilir: ‹ngiltere ve ‹skandinav ülkeleri (%0.1’den az), Ba-t› Avrupa’daki ço¤u ülke (%0.1-0.5), Akdeniz ülkeleri ve Do¤u Avrupa (%1-5).7
Türkiye nüfusunun %60’› 25 yafl›ndan gençtir. Hepatit B, önemli bir sa¤l›k sorunudur.8Türkiye HBV enfeksiyonu
aç›s›ndan orta endemisite bölgesindedir. HbsAg prevalans› %1.7-%14.2 aras›nda de¤iflmekte olup yaklafl›k 4 milyon HBV tafl›y›c›s› vard›r.9-12
Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde son 10 y›lda he-patit B enfeksiyonu insidans› %37 art›fl göstermifltir, y›lda 300.000 yeni enfeksiyon ve 5000 ölüm görülmektedir.13
ABD Hastal›k Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) Kas›m 1991’de süt çocuklar› için evrensel hepatit B afl›s› önerisin-de bulunmufltur.13Kanada’da, 16 t›p fakültesinden 10’unda
(%63) hepatit B afl›s› zorunludur.14Polonya’da 1996 y›l›nda
bafllat›lan hepatit B’den korunma program›nda 200.000 kifli afl›lanm›fl ve 2.5 milyon kifli e¤itilmifltir.15
Bu çal›flman›n amac›, lise ö¤rencilerinin hepatit B en-feksiyonu konusundaki bilgi düzeylerini de¤erlendirmektir.
Yöntem
Örneklem
Adana il merkezi, Yüre¤ir ve Seyhan olmak üzere 2 böl-geye ayr›l›r.Yüre¤ir’deki 9 liseden 3’ü, Seyhan’daki 63 li-seden 7’si tabakal› örneklem yöntemiyle seçildi. Seçimden önce okullar, k›z a¤›rl›kl›, erkek a¤›rl›kl› ve karma olarak 3 gruba ayr›ld›. Adana il merkezinde 1999-2000 e¤itim-ö¤re-tim y›l›nda ö¤renim gören tüm ö¤rencilerin %5’i (2480) 72 lisedeki 46271 ö¤renci aras›ndan rasgele seçildi. Örneklem büyüklü¤ü fiekil 1’de gösterildi¤i gibi hesapland›.
Hedeflenen 2352 ö¤renciden, 2224’ü çal›flmaya kat›l-may› kabul etti (%94.8). 2224 ö¤renciden %50.1’i erkek ve %49.9’u k›zd›. Ortalama yafl 16.5±1 (14-21) y›ld›. Ö¤renci-lerden ve ‹l Milli E¤itim Müdürlü¤ünden izin al›nd›. Ö¤ren-cilere 6 çoktan seçmeli sorudan oluflan hepatit B bilgi
düze-yi ölçme anketi uyguland› (Ek). Veriler bilgisayara girildi ve istatistiksel paket program kullan›larak analiz edildi. ANOVA ve ki-kare testleri kullan›ld›.
Bulgular
Ö¤rencilerin %50.1’i erkek, %49.9’u k›zd›. Yafl ortala-mas› 16.5±1 y›l (14-21 y›l), %34.7’si lise 1. s›n›f (815), %36.6 (860) lise 2. s›n›f, %28.7 (677) lise 3. s›n›f ö¤renci-siydi. Ö¤rencilerin %11.4’ünün annesi okur-yazar de¤ildi, %3.9’u sadece okur-yazard›, %37.8’i ilkokul mezunu, %11.5’i ortaokul, %13.3’ü lise ve %22.2’si üniversite me-zunuydu. Ö¤rencilerin babalar›n›n %2.3’ü okur-yazar de¤il, %2.3’ü okur-yazar, %34.7’si ilkokul mezunu, %17’si orta okul mezunu, %23.6’s› lise ve %20’si üniversite mezunu idi.
Ankette yer alan ilk soru: "Afla¤›daki vücut s›v›lar›n›n hangisinde/hangilerinde hepatit B virüsü bulunabilir?"
Ö¤rencilerin sadece %4’ü do¤ru olan alt› seçene¤i de bildi. Ö¤rencilerin %50’si HBV’nin kanda, %27’si idrarda, %27’si tükürükte, %22’si menide, %17’si vajinal s›v›da ve %15’i gaytada bulunabilece¤ini ifade etti. Ö¤rencinin do¤-ru cevap vermesi ile yafl›n›n büyük olmas›, ailesinin gelir düzeyinin yüksek olmas›, erkek olmas›, ebeveyn e¤itim dü-zeyinin yüksek olmas›, devam etti¤i okul (2 numaral› okul) ve yüksek s›n›fta olmas› aras›nda anlaml› iliflki saptand› (s›-ras›yla, p=0.02, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001, p=0.004).
Ankette yer alan 2. soru: "Hepatit B’nin etkiledi¤i belir-li bir yafl grubu var m›d›r?"
Ö¤rencilerin %98’inin bu soruya do¤ru cevap verdi. Do¤ru cevap verme ile k›z cinsiyet ve ö¤rencinin devam et-ti¤i okul aras›nda (7 ve 8 numaral› okullar) anlaml› iliflki saptand› (s›ras›yla, p=0.001, p=0.04).
3. soru: "Hepatit B aç›s›ndan yüksek risk grubu/grupla-r› hangisi/hangileridir?"
Ö¤rencilerin %10’u bu soruya do¤ru cevap verdi. Do¤-ru cevap ile yafl›n büyük olmas›, aile gelir düzeyinin yüksek olmas›, k›z cinsiyet, yüksek anababa e¤itim düzeyi ve ö¤-rencinin devam etti¤i okul aras›nda (2 numaral› okul) an-laml› iliflki saptand› (s›ras›yla, p=0.002, p=0.0001, p=0.001, p=0.0001, p=0.0001).
4. soru: "Hepatit B virüsünün etkiledi¤i organ hangisi-dir?"
Ö¤rencilerin %28’i bu soruya do¤ru cevap vermifltir. Do¤ru cevap ile yafl, yüksek gelir düzeyi, erkek cinsiyet, yüksek anababa e¤itim düzeyi, büyük s›n›f ve ö¤rencinin devam etti¤i okul (4 numaral› okul) aras›nda anlaml› iliflki
vard›r (s›ras›yla, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001).
5. Soru: "Hepatit B virüsü kansere neden olabilir mi?" Bu soruya ö¤rencilerin %24’ü do¤ru cevap verdi. Do¤-ru cevap ile yafl, yüksek ayl›k gelir düzeyi, erkek cinsiyet, yüksek anababa e¤itim düzeyi, büyük s›n›f aras›nda anlam-l› iliflki saptand› (s›ras›yla, p=0.002, p=0.0001, p=0.002, p=0.001, p=0.006).
6. Soru: "Hiç sar›l›k afl›s› yapt›rd›n›z m›?"
HBV’ye karfl› afl›land›¤›n› söyleyen ö¤rencilerin oran› %40 idi. Afl›lanma ile yüksek gelir düzeyi, yüksek anababa
e¤itim düzeyi ve ö¤rencinin devam etti¤i okul (2 numaral› okul) aras›nda anlaml› iliflki saptand› (s›ras›yla, p=0.0001, p=0.0001, p=0.0001).
Tart›flma
Bulgular›m›z büyük yafl, büyük s›n›f, anababa e¤itim düzeyinin yüksek olmas› ve yüksek gelir düzeyi ile do¤ru bilgi aras›ndaki anlaml› iliflkideki ABD bir çal›flman›n bul-gular› ile benzerlik göstermektedir. ABD’deki çal›flmada, bilgi düzeyini etkileyen faktörler; büyük yafl, büyük s›n›f, okulda hepatit B hakk›nda ders görmüfl olmak, yüksek aka-fiekil 1 Örneklem flemas› 72 lise n=46271 .... bölgesindeki 9 lise n=7978 .... bölgesindeki 63 lise n=38293 K›z a¤›rl›kl› 1 lise n=201 Karma lise n=6498
Erkek a¤›r. 1 lise n=1279
K›z a¤›rl›kl› 8 lise n=2921
Karma lise n=29993
Erkek a¤›r. 1 lise n=5379
Tabakal› örneklem Tabakal› örneklem
1 1 1 1 5 1
Seçilen 10 okulun ö¤rencileri çal›flmaya dahil edildi. Ö¤renci say›s›na göre baz› s›n›flar rastgele seçildi. Örne¤e ç›kan s›n›flardaki tüm ö¤renciler çal›flmaya dahil edildi.
demik performans, ailede hepatit B geçirmifl birisinin olma-s›d›r.16‹ki numaral› okulda bilgi düzeyinin yüksek
olmas›-n›n nedeni, okulda hepatit B konulu ders ifllenmesi olabilir. Yüksek anababa e¤itim düzeyi ve yüksek gelir düzeyi, bil-giye ve sa¤l›k hizmetlerine eriflimi artt›r›c› rol oynam›fl ola-bilir.
Karaçi’de yap›lan bir çal›flmada k›z ö¤rencilerin %87’si hepatit B ile kontamine i¤ne aras›ndaki iliflkiden haberdar-d› ancak genel olarak k›z ö¤rencilerin hepatit B yay›l›m yol-lar› hakk›ndaki bilgileri yetersizdi.17
Vancouver-Richmond’da yaflayan Çinli ve Güneydo¤u Asyal›lar’›nda yap›lan bir çal›flmada, çal›flmaya kat›lanlar›n %68’i HBV’den haberdar olduklar›n› ifade etmifller, ancak %60’dan fazlas›n›n HBV-siroz ve HBV-kanser iliflkisini bilmedikleri gözlenmifltir. Sadece %61.3’ünün makul bir bilgi düzeyine sahip olduklar› gözlenmifltir. HBV yüksek bilgi düzeyi, artan yafl, artan e¤itim düzeyi ve sa¤l›k e¤iti-minde medya kullan›m› ile anlaml› iliflki göstermifltir.18
Umman’da yap›lan bir çal›flmada, HBV enfeksiyonuna karfl› afl›n›n t›p ö¤rencilerin %65.2, t›p d›fl› ö¤rencilerin ise %35.2’since bilindi¤i, ö¤rencilerin ço¤unun HBV’nün ge-çifl yollar›, riskli davran›fllar ve korunma hakk›nda biraz bil-gi sahibi oldu¤u, ancak yanl›fl inan›fllara sahip olduklar› da gösterilmifltir.19
Delhi’de yap›lan bir çal›flmada, t›p fakültesi ö¤rencileri-nin hepatit B bilgi düzeyleriö¤rencileri-nin s›n›f ilerledikçe artt›¤› an-cak yine de yeterli olmad›¤› saptanm›flt›r.20
Avustralya’da, adolesanlara hepatit B bilgilendirme programlar› uyguland›ktan sonra afl›lanma düzeylerinin %4-10 art›fl gösterdi¤i saptanm›flt›r ancak bu e¤ilim anlam-l› bulunmam›flt›r. Anababa e¤itimine, okulun rolüne yönelik ek stratejiler gerekti¤ine karar verilmifltir.21
‹talya’da yap›lan bir çal›flmada, hepatit B afl›lanma far-k›ndal›¤›n›n çok düflük oldu¤u (%30.5) ve kad›nlar›n, 40 yafl›ndan gençlerin, lise mezunlar›n›n ve yüksek risk gru-bundakilerin uyumlar›n›n daha iyi oldu¤u saptanm›flt›r. Saptanan bu düflük fark›ndal›k için bilgilendirme kampan-yas› bafllat›lm›fl ve davet edilenlerin %90’› afl›lanm›flt›r.22
Çal›flmam›zda, fark›ndal›k düzeyi ile benzer flekilde afl›-lanma oranlar›n›n da yeterli düzeyde olmad›¤› saptanm›flt›r. Almanya’da t›p fakültesi ö¤rencilerinde yap›lan bir çal›fl-mada hepatit B afl›lanma oranlar› %63.7 olarak saptanm›fl-t›r.23
‹sviçre’de hepatit B afl›s› 1980 y›l›ndan bu yana sa¤l›k çal›flanlar› ve ilaç ba¤›ml›lar›na önerilirken 1997’den itiba-ren 11-15 yafl için ulusal afl›lama program›nda yer alm›flt›r. Yenido¤anlara hepatit B afl›s› ancak HB antijen pozitif an-neden do¤an bebeklere önerilmektedir.24 Ayn› çal›flmada
9427 kat›l›mc›dan %61.1’inin afl›lanma durumunu bildi¤i,
%38.9’unun ise bilmedi¤i saptanm›flt›r. Afl›lanma durumu-nun bilinmesi ile cinsiyet, sigara ve alkol kullan›m›, dil, beslenme al›flkanl›klar›, stres aras›nda anlaml› iliflki saptan-m›flt›r.24
Risk gruplar›n› hedef alan mevcut hepatit B afl›lama programlar› genel popülasyonda HBV enfeksiyonunu kont-rol alt›na alma konusunda fazla baflar›l› olamam›flt›r.25Gelir
düzeyi yüksek ülkelerde hepatit B afl›lanma oranlar›n›n dü-flük düzeyde kalmas›n›n nedenleri aras›nda risk alg›s›ndaki yetersizlik, hepatit B izlem ve afl› programlar›n›n yoklu¤u gibi nedenler bulunmaktad›r.
Singapur’da yap›lan bir çal›flmada, ana-babalar›n 2/3’ünün hepatit B geçifl yollar› hakk›ndaki fark›ndal›klar› yeterli düzeydeydi, %46.5’i hepatit B enfeksiyonunun so-nuçlar›n› biliyordu, %6.6’s› ise afl›n›n yan etkilerinden en-difle duyuyordu. Afl›lanma durumu ile etnik grup, baba mes-le¤i ve fark›ndal›k puan› aras›nda korelasyon vard›.26
Brandenburg’da yap›lan bir çal›flmada, çocuk ve ergenin afl›lanma durumunun, ebeveynin sosyal statüsü, koruyucu hizmetlerden yararlanma derecesi ve o bölgede sunulan sa¤l›k hizmetleri ile kuvvetli iliflkili oldu¤u gösterilmifltir. Halk sa¤l›¤› hizmetleri taraf›ndan, afl› belgelerinin ve kay›t-lar›n›n düzenli olarak kontrol edilmesinin afl› fark›ndal›¤›n› iyilefltirece¤i öne sürülmektedir.27
ABD’de yap›lan bir çal›flmada, Vietnam kökenli Ameri-kal› vatandafllar›n hepatit B fark›ndal›¤› ve bilgi düzeyi de-¤erlendirilmifl ve çocuklar›n›n afl›lanma durumlar› sorgu-lanm›flt›r. E¤itim etkinli¤ini içeren müdahaleden sonra far-k›ndal›k anlaml› derecede artm›flt›r. Hepatit B’nin cinsel yolla geçifline ait bilgide art›fl ve 3 doz afl› yapt›rma oran›n-da art›fl gözlenmifltir. Afl›lanma oran› ile, difteri-tetanoz-bo¤maca afl›lanma oran›, ana-babalar›n evli ve birlikte ol-malar›, karaci¤er hastal›¤› olan birisini tan›yor olma, hepa-tit B’yi duymufl olma ve hepahepa-tit B hakk›nda daha fazla bil-gi sahibi olma aras›nda anlaml› iliflki saptanm›flt›r.28
Sonuç
Adana’da lise ö¤rencilerinin hepatit B hakk›ndaki bilgi düzeyleri ve afl›lanma oranlar› yeterli de¤ildir. Lisedeki sa¤-l›k dersleri bilgi düzeyini artt›rabilir. Hepatit B afl›s› sadece çocuklar için de¤il ergen ve eriflkinler için de zorunlu olma-l› ve resmi ödeme kapsam› içinde yer almaolma-l›d›r.
WHO tüm ülkeler için hepatit B afl›s› önermektedir.29
Ergenler okul kliniklerinde, aile hekimli¤i ve toplum sa¤l›-¤› merkezlerinde, aile planlamas› kliniklerinde, cinsel yolla bulaflan hastal›klar tedavi kliniklerinde, özel ergen klinikle-rinde afl›lanabilirler.30Ergen görüflmeleri yapan aile
yolla bulaflan hastal›klar e¤itimi yer almal›d›r. Viral hepatit-ten korunma e¤itiminde hastal›k, geçifl yollar›, risk faktörle-ri, korunma yöntemlefaktörle-ri, hastal›¤›n sonuçlar› ve tedavi seçe-nekleri anlat›lmal›d›r.31
Adolesanlar hepatit B aç›s›ndan risk alt›nda olduklar› için okul afl›lama programlar› enfeksiyonun önlenmesinde büyük önem tafl›maktad›r.32
Teflekkür
Çal›flmam›za finansal destek sa¤layan Çukurova Üni-versitesi Araflt›rma Fonu’na, çal›flma için gereken izni veren ve bizlere destek olan Milli E¤itim ‹l Müdürlü¤ü’ne, veri toplama aflamas›ndaki katk›lar›ndan dolay› aile hekimli¤i asistanlar› Dr. Ahmet Özkan, Dr. Ahmet Ergin, Dr. Pelin Öztürk Hodul’a teflekkür ederiz.
Kaynaklar
1. Hadler SC. Global impact of hepatitis A virus infection. Changing patterns.
Ed. Hollinger FB, Lemon SM, Margolis HS. Viral Hepatitis and Liver Dise-ase’de. Baltimore, Williams & Wilkins,1991; 14-20.
2. Zuckerman JN, Zuckerman AJ. The epidemiology of hepatitis B. Clin
Li-ver Dis1999; 3: 179-87.
3. Vryheid RE, Kane MA, Muller N, Schatz GC, Bezabeh S. Infant and
ado-lescent hepatitis B immunization up to 1999: a global overview. Vaccine 2000; 19: 1026-37.
4. WHO. Expanded programme on immunization. Global Advisory Group-Part
I. Wkly Epidemiol Rec 1992; 67: 11-5.
5. Montalto NJ. Implementing the guidelines for adolescent preventive
servi-ces. Am Family Physician 1998; 57(9): 2181-8.
6. Meheus A. Risk of hepatitis B in adolescence and young adulthood. Vaccine
1995; 13 suppl 1: 31-4.
7. Goudeau A. Epidemiology and eradication strategy for hepatitis B in
Euro-pe. The European Regional Study Group. Vaccine 1990; 8 Suppl: 113-6.
8. Yörüko¤lu A. Gençlik. 9. bask›. ‹stanbul, Acar Yay›nlar›, 1996.
9. K›l›çturgay K, Badur S. Viral Hepatit. 1. bask›. ‹stanbul, Deniz Matbaas›,
2001.
10. Gürakar M, Gürakar A. A’dan Z’ye Hepatit. 2. bask›. ‹stanbul, Selçuk
Ya-y›nlar›, 2000.
11. Ar›bafl ET, Y›lmaz A, Erayman I, Özcan M, Bitirgen M. Hepatit B virus
enfeksiyonunun yatay geçifli. Viral Hepatit Dergisi 2000; 1: 33-5.
12. Emiro¤lu H, Kesecik M, O¤uz S, Öztürk M, Nazl›gül Y, Altunay H.
fi›r-nak ilinde asker ve sivil popülasyonda asemptomatik hepatit B virus preva-lans›. Viral Hepatit Dergisi 2000; 1: 18-20.
13. Freed GL, Bordley WC, Clark SJ, Konrad TR. Family physician
accep-tance of universal hepatitis B immunization of infants. J Fam Pract 1993; 36(2): 153-7.
14. Rowan MS, Carter AO, Walker VJ. Immunization policies in Canadian
medical schools. CMAJ 1994; 151(7): 957-61.
15. Osinska H. The hepatitis B prevention education programme in poland.
Vac-cine 2000;18(suppl 1): 44-5.
16. Wiecha JM. Differences in knowledge of hepatitis B among Vietnamese,
Af-rican-American, Hispanic and white adolescents in Worcester, Massachu-setts. Paediatrics 1999; 104(5): 1212-6.
17. Khan SJ, Anjum Q, Khan NU, Nabi FG. Awareness about common
dise-ases in selected female college students of Karachi. J Pak Med Assoc 2005; 55(5): 195-8.
18. Cheung J, Lee TK, The CZ, Wang CY, Kwan WC, Yoshida EM.
Cross-sectional study of hepatitis B awareness among Chinese and Southeast Asian Canadians in the Vancouver-Richmond community. Can J Gastroenterol 2005; 19(4): 245-9.
19. Al-Jabri AA, Al-Adawi S, Al-Abri JH, Al-Dhahry SH. Awareness of
he-patitis B virus among undergraduate medical and non-medical students.
Sa-udi Med J2004; 25(4): 484-7.
20. Chhabra P, Grover VL, Agrawal K. Do our medical students have enough
knowledge of hepatitis B? A Delhi based study. J Commun Dis 2002; 34(3): 221-5.
21. Skinner SR, Imberger A, Nolan T, Lester R, Glover S, Bowes G.
Rando-mised controlled trial of an educational strategy to increase school-based ado-lescent hepatitis B vaccination. Aust N Z J Public Health 2000; 24(3): 298-304.
22. Trevisan A, Borella Venturini M, Paruzzolo P, Maso S. Hepatitis B
vacci-nation awareness and biological risk. Med Lav 2002; 93(4): 318-21.
23. Wallaschofski H, Drexler H, Schmid K. Status and awareness of
vaccinati-on amvaccinati-ong medical students. Dtsch Med Wochenschr 2005; 130(23): 1429-33.
24. Lee CY, Naguel C, Gyurech D, Schilling ND. Awareness of vaccination
sta-tus and its predictors among people in Switzerland. BMC Public Health 2003; 3: 18.
25. Francois G, Hallauer J, Van Damme P. Hepatitis B vaccination: how to
re-ach risk groups. Vaccine 2002; 21(1-2): 1-4.
26. Fong NP, Basir H, Seow A. Awareness and acceptance of hepatitis B
vaccina-tion in Clementi, Singapore. Ann Acad Med Singapore 1990; 19(6): 788-92.
27. Ellsasser G. Prevention by vaccination of children and young people.
Obs-tacles and examples of effective measures in the Federal State of Branden-burg. Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz 2004; 47(2): 1196-203 [in German].
28. McPhee SJ, Nguven T, Euler GL, Mock J, Wong C, Lam T ve ark.
Suc-cessful promotion of hepatitis B vaccinations among Vietnamese-American children ages 3 to 18: results of a controlled trial. Pediatrics 2003; 111(6): 1278-88.
29. Hinds A, Cameron JC. Acceptability of universal hepatitis B vaccination
among school pupils and parents. Commun Dis Public Health 2004; 7(4): 278-82.
30. http://www.cdc.gov/ncidod/diseases/hepatitis/resource/pubs.htm adresinden
21.6.2004 tarihinde eriflilmifltir.
31. Neff MJ. CDC updates guidelines for prevention and control of infections
with hepatitis viruses in correctional settings. Am Family Physician 2003; 67(12): 2620-5.
32. Mark H, Conklin VG, Wolfe MC. Nurse volunteers in school-based
hepati-tis B immunization programs. J Sch Nurs 2001; 17(4): 185-8.
Gelifl tarihi: 18.07.2005 Kabul tarihi: 23.02.2006
‹letiflim adresi:
Dr. Esra Saatçi Çukurova Üniversitesi T›p fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› Balçal› 01330 Adana Tel: (0322) 338 60 60 / 3087 Faks: (0322) 338 65 72 e-posta: esaatçi@cu.edu.tr
Ek
1. Afla¤›daki vücut s›v›lar›ndan hangisinde/hangilerinde hepatit B virüsü bulunabilir?
2. Hepatit B’nin etkiledi¤i belirli bir yafl grubu var m›d›r? a. evet, sadece çocuklar
b. evet, sadece yafll›lar c. hay›r, her yafl› etkileyebilir.
3. Hepatit B aç›s›ndan yüksek risk grubu/gruplar› hangisidir/hangileridir?
Vücut s›v›lar› Hepatit B virüsü olabilir Hepatit B virüsü olmaz Bilmiyorum
Kan Idrar Gayta Meni Vajinal salg› Tükürük
4. Hepatit B virüsünün etkiledi¤i organ hangisidir? a. akci¤erler
b. karaci¤er c. böbrekler d. beyin e. bilmiyorum
5. Hepatit B virüsü kansere neden olabilir mi?
a. evet b. hay›r c. bilmiyorum
6. Hiç sar›l›k afl›s› yapt›rd›n›z m›?
a. evet b. hay›r
Hepatit B için yüksek risk gruplar› Evet Hay›r Bilmiyorum
Sa¤l›k personeli
Birden fazla cinsel partneri olanlar Kan nakli yap›lanlar
