Franchise sözlesmesinin haklı sebeple feshinde hizmet ve adi ortaklık sözlesmelerine ilişkin hükümlerden yararlanılıp yararlanılamayacağı sorunu

(1)

FRANCHISE S0ZLE$MES1N1N HAKLI SEBEPLE FESH1NDE

H1ZMET VE AD1 ORTAKLIK S0ZLE~MELER1NE 1L1~K1N

HOKOMLERDEN YARARLANILIP YARARLANILAMAYACAGI

SORUNU

The Matter on Whether It is Possible or Not to Use the Provisions Related to

Service and Ordinary Partnership Contracts in the Termination of Franchise

Contract on a Reasonable·· Ground·

Dr. Pmar ALTINOK ORMANCI

*

OZET

lsimsiz bir sozle§me olan franchise sozle§mesine ili§kin hukuki uyu§mazld<larda, hangi :sozle§me tipine ili§kin hilkiimlerin k.tyasen uygtilanabilecegi sorunu ortaya c;:1kmaktadir. Ozellikle franchise sozle§mesinin haklt sebeple feshi halinde, doktrinde ve mahkeme kararlarmda, somut franchise sozle§mesinin ozelliklerinden yola c;:1ktlarak bu sorun ~ziilmeye c;:al1§tlmaktad1r. Bu c;:ali§mada, franchise sozle§mesinin hakl1 sebeple feshine, ~e§itli sozle§me tiplerine ait hiikiimlerin k.tyasen uygulanmasmm doguracag1 sonuc;:lar ele almmakta ve buradan yola c;:1k.tlarak en uygun c;:ozi.im yolunun hangisi oldugu :degerlendirilmeye c;:al1§ilmaktad1r.

Anahtar kelimeler: Franchise sozle§mesi, isimsiz sozle§me, hakh sebeple fesih, ktyasen uygulama, siirekli bore;: ili§kisi.

ABSTRACT

In

legal disputes with regard to a franchise contract that is an innominate contract, a matter of which provisions of a nominate contract can be applied by analogy arises. In

the

doctrine and court decisions, the problem is tried to be solved basing on the main features of the individual franchise contract, especially in terminating the franchise contract on a reasonable ground. In this study, the consequences of applying by analogy the provisions of certain types of contracts to the franchise contract have been evaluated

and moving from this point, it has been tried to determine which is the most appropriate way of solution.

Bilkent Oniversitesi Hukuk Fakultesi Medeni Hukuk Anabilim Dab Ogretim Gorevlisi, altinok@bilkent.edu.tr

(2)

378

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle§melerine ili§kin Hiikiimlerden Yararlan1hp Yararlandamayacag1 Sorunu

Dr. Pmar ALTINOK ORMANCI

Keywords: Franchise contract, innominate contract, termination on a reasonable ground, application by analogy, perpetual obligation.

··~·

G1R1~

isimsiz bir sozle§me olan franchise sozle§mesi, <;e§itli sozle§me tiplerine air unsurlan biinyesinde banndird1gmdan, ortaya s:1kacak hukuki uyu§mazhklarda hangi sozle§me tipine/tiplerine ili§kin hiikiimlerden kiyasen yararlamlabilecegi sorusu giindeme gelmektedir. Bu soruyu cevapland1rabilmek i<;in, somut franchise sozle§mesinin taraflan arasmdaki ili§kinin ozelliklerini dikkate almak gerekir. Ozellikle franchise alan ve franchise veren arasmdaki bag1mhhgm derecesine gore, farkl1 sozle§me tiplerine ait hiiki.imlerden yararlanmak miimkiin olabilir. Bu sorun, ozellikle franchise sozle§melerinin sona ermesi a<;1S1ndan ortaya <;1kmakta ve farkl1 ozellikteki franchise sozle§melerinde, farkl1 <;oziirn yollarmm benimsenebilecegi anlamma gelmektedir. Bu konuyu inceleyebilmek i<;in, ilk boliimde franchise sozle§mesinin ozelliklerini, hangi sozle§me tiplerine ait unsurlan biinyesinde barmd1rabilecegini ele alarak, kiyasen yararlamlabilecek hiikiimleri ortaya koyacag1z. ikinci boliimde ise, franchise sozle§mesinin sona erme §ekillerinden hakl1 sebeple feshini ele alarak, bu hususta benimsenecek en uygun <;ozilm yolunun hangisi olacagim degerlendirmeye 9al1§acag1z.

I. FRANCHISE S0ZLE$MES1N1N T ANIMI, T0RLER1

VE

HUKUK1

N1TEL1Gt

A. Tammi ve Ozellikleri

Franchise sozle§mesi, <;e§itli mal veya hizmetlerin, franchise alan bag1ms1z tacirler veya i§letmeciler tarafmdan, franchise verenin ortaya koydugu bir pazarlama sistemi <;er<;evesinde siiriimiiniin yapilmasma yonelik bir sozle§medir. Franchise sozle§mesi ile franchise veren, kendisine ait iiretim, i§letme ve pazarlama sistemini olu§turan

flkri

ve smai' haklan franchise verene kulland1rma ve bu §ekilde franchise alam kendi organizasyonuna dahil etme yiikiimliiliigii altma girerken, franchise alan

da

bu sisteme dahil olan mal veya hizmetlerin siiri.imiinii kendi adma ve hesabma yapmay1 ve franchise verene bunun kar§1hgmda bir i.icret odemeyi iistlenir1• Bu s:er<;evede franchise sozle§mesinin

Giirzumar, 0. B.: Franchise sozle$meleri ve bu sozle$melerin temelini olu$turan usistem"lerin hukuken korunmas1, istanbul 1995, s. 10; Benzer $ekilde bkz. K1rca, ~.: Franchise sozle$mesi, Ankara 1997, s. 19; Tercier, P./ Favre, P. G.: Les contrats speciaux, Geneve-Zurich-Bale 2009, s.

(3)

The Matter on Whether It is Possible or Not to Use the Provisions Related to Service and Ordinary Partnership Contracts in the Termination of Franchise Contract on a Reasonable

Ground- Dr. Pmar ALTINOK ORMANCI

esash unsurlanm §U §ekilde saymak miimkiindi.ir: Franchise verenin, iiretim,

i§letme ve pazarlama sistemini olu§turan fikri ve smai haklan franchise alana kullandirma ve franchise alam ticari faaliyetinde destekleme borcu; franchise alamn bu i§letme sistemine dahil mal veya hizmetlerin siiriimiinii kendi nam ve hesabma yapma borcu; bu siiriimii gerc_;:ekle§tirirken kendi kullammma sunulan fikri ve smai unsurlan kullanma ve franchise verenin belirledigi i§letme ve pazarlama ilkelerine uyma borcu ile iicret odeme borcu2•

Franchise sozle§mesinin en onemli ozelliklerinden biri, franchise alanm ken di adma ve hesabma c_;:alt§an, bag1ms1z bir tacir olmas1d113 . Bu ozellik, franchise sozle§mesini, hizmet, acentelik gibi kendi ad ve hesabma c_;:al1§ma unsurunun olmad1g1 sozle§melerden ayirmaktad1r. Ancak franchise alanm, franchise verenin talimadanyla bagli olmas1, onun kontrollerine katlanmas1 gerekliligi ve bazen siiriim konusu mallann satl§ fiyannm franchise verence belirlenmesi, franchise alanm ne derece bag1ins1z oldugu sorusunun sorulmasma neden olmaktad1r. Belirtmek gerekir ki, bu talimadara uyma ve kontrollere kadanma yiikiimliiliigii, franchise alanm bag1ms1zhgm1 etkilemez. Zira franchise veren ancak bu §ekilde imaj ve rekabet birligini gerc_;:ekle§tirmekte ve franchise alan da sanki bir i§letmenin §Ubesiymi§ gibi piyasada yerini almaktad1r4• Franchise veren, franchise sisteminin yek.nesak11gm1 saglamak ic_;:in bu talimat ve kontrol yetkilerini kullanmal15, franchise alan da siiriimii geregi gibi gerc_;:ekle§tirebilmek ic_;:in bunlara uymal1d1r6• Ancak franchise alan, ticari faaliyetini, franchise verenden ayn, bag1ms1z bir i§letmede, kendi ad ve hesabma gerc_;:ekle§tirmekte; bu faaliyetin biitiin rizikosunu kendisi iistlenmekte; i§letmesi ic_;:in gereken sermayeyi kendisi getirmekte ve i§letmedeki mallar iizerinde serbestc_;:e tasarruf edebilmektedir7• Bu nedenle franchise alanm bag1ms1zhg1 ekonomik anlamda

209, n. 8011; Muller, C.: Contrats de droit suisse, Berne 2012, s. 636, n. 3034. Buna kar§Ihk franchise sozle§mesinin, franchise verenin fikri ve smai haklarmm kullammmm devrini konu edinen ve onun, i§letme faaliyeti s1rasinda franchise alam destekleme borcu altma girdigi bir "lisanslar demeti'' oldugu; bu sozle§menin esas itibariyle bir dagit1m sistemi olmamakla birlikte, bazen bu unsuru da bilnyesinde banndirabilecegi yoniinde bkz. De Haller, T.: Le contrat de franchise en droit suisse, Lausanne 1978, s. 55 vd.

2 Giirzumar, s. 11 vd.; Ktrca ise franchise sozle§mesi ile franchise verenin franchise alana

sundugu pazarlama ilkelertni, fikri ve smai haklarm kullammm1 ve franchise alam kendi organizasyonuna dahil etme yiikiimlulugiinii "franchise sistemi" veya "franchise paketi" ad1 altmda ele almakta ·ve bu paketi sozle§menin esash unsurlarmdan biri olarak degerlendirmektedir: bkz. K1rca, s. 25 vd.

3 K1rca, s. 24; Giirzumar, s. 23; De Haller, s. 31 vd.

4 Kzrca, s. 25.

5 Kzrca, s. 25.

6 Giirzumar, s. 13.

7 Kzrca, s. 25; Benzer §ekilde bkz. Tercier/ Favre, s. 1209, n. 8013.

T AAD, Yil:4, Say1: 13 (Nisan 2013)

(4)

380

Franchise Sozle~mesinin Haldi Sebepl~ Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakl1k Sozle~melerine ili§kin

Hiikiimlerden Yararlamhp Yararlamlamayacagi Sorunu Dr. Pmar ALTINOK ORMANCI

smulanmI§ olsa da, o, hukuki anlamda. bag1ms1z bir tacirdir8. Franchise sozle§mesinin bir diger onemli ozelligi, sozle§menin taraflan arasmda dikey bir i§birligi olU§turmas1d1r9• Franchise sozle§mesi ile biraraya gelen taraflar, pazarda farkh diizlemlerde yer ald1klarmdan, aralarmdaki i§birligi yatay degil, dikey bir birliktelik olu§turmaktad1r10 • Franchise sozle§mesi ile dikey franchise sistemine kanlan franchise alanlar, pazarda rakipleri kar§ismda bir grup olu§turarak, rekabet birligini gers;ekle§tirirler11 • ·

Franchise sozle§mesinde franchise alanm hem bag1ms1z olmas1, hem de franchise verenle aym diizlemde yer almamas1 d0Iay1S1yla aralanndaki i§birliginin dikey bir ili§ki §eklinde ortaya s;1kmas1, bu sozle§menin sona ermesi as;1smdan s:e§itli tart1§malan giindeme getirmektedir. Bu tartl§malara ges;meden once, franchise sozle§melerinin 9e§itli tiirleri ve hukuki niteligi iizerinde durmakta fayda vard1r.

B. Tiirleri

Doktrinde, farkl1 k.istaslardan hareketle franchise sozle§meleri <;:C§itli tiirlere aynlmaktadu12 •

I.Franchise Sozle,mesi ile Franchise Alana Sunulan Edimler Paketine Gore

Bu 9ers;evede yaptlan ayr1m, iiriin franchisingi ve i§letme franchisingidir13• Oriin franchisingi, belirli bir mal1 konu edinirken; i§le.~me franchisinginde franchise alan, i§letme deneyimini, korunan haklar1 ve hizmet edimleri ile mallar1 kapsayan bir biitiiniin (paket ola.rak) si.i,riimiinii yapma hakkm1 elde eder14• Bir ba§ka ifadeyle iiriin franchisinginde franchise alan, franchise verenin adm1 ve smai haklanm kullanarak, onun iiriinlerinin siirilmiinii yapar; i§letme franchisinginde ise franchise veren, ad, marka gibi smai haklarm kullamlmas1 da dahil olmak iizere, franchise

8 Giirzumar, s. 7; J(,rca, s. 24 vd.; Tercier/ Favre, s. 1209 vd., n. 8018; Pichonnaz, P.: "Le contrat de franchise: etat de son evolution", La pratique contractuelle 3, Geneve-Zurich-Bale 2012, s. 47.

9 _Amstutz,_{M. /}_Morin,A./ _Schluep,_{W.R.: Basler Kommentar Art. 1-529 OR Obligationenrecht I,}

Basel 2011, Einl. vor Art. 184 ff., n. 129; Pichonnaz, s. 47 ve s. 65; Tercier/ Favre, s. 1210 vd., n.

oou

'

10 Giirzumar, s. 7; Kirca, s. 27 vd.

11 _Kirca,_{s. 28.} _.

12 _{Bu ~ah~mada yer almayan diger ayrimlar hakkmda ayrmtJ.h bilgi i~in}_bkz._Giirzumar,_{s. 3 vd.,} ozellikle s. 4, dipnot 29; K1rca, s. 40 vd.

13 _{Amstutz/ Morin/ Schluep,}_{BaK OR I, Einl. vor}_{Art. 184}_ff.,_{n. 132;}_K1rca,_{s. 36.} 14 _{Amstutz/ Morin/ Schluep,}_{BaK OR I, Einl. vor}_{Art. 184 ff, n. 132.}

(5)

The Matter on Whether It is Possible or Not to Use the Provisions Reiated to Service and Ordinary Partnership Contracts in the Termination of Franchise Contract on a Reasonable

alana birden s;ok edimden oh.t§an bir paket sunar ve bu paket, i§letmenin kurulll§unun yan1sira, onun i§letilmesi ile ilgili hususlar1 da kapsar15•

Buna kar§thk doktrinde baz1 yazarlar tarafmdan bu aynm reddedilmekte ve franchisingden yalmzca i§letine franchisinginin anla§tlmas1 gerektigi ileri siiriilmektedir. Bu goril§e gore, iiriin franchisingi ad1 verilen siiriim yontemi, franchisingin ilk olarak ortaya c_;:1kng1

19.

yiizy1l sonlarmdaki goriiniim bic_;:imidir ve "birinci ku§ak franchising" olarak da adlandmlabilir. Bu yontem, Avrupa' daki tek sat1c1hk sozle§mesinden farklt ozellikler sergilememektedir16 •

Oysa giiniimiizdeki modern goriiniim bic;:imiyle franchise sozle§mesinde franchise veren, kendi geli§tirdigi iiretim, i§letme ve pazarlama sistemini franchise alanm kullammma sunmakta; boylece franchise alan (franchise verenin belirledigi ilkelere uyarak) bu sisteme dahil marka, i§letme ad1, know-how gibi birc_;:ok unsuru kullanarak sisteme dahil mal ve hizmetlerin siirlimiinii yapmakta ve bmm yaparken de franchise verenin i§letmesine s1kt bir §ekilde entegre olmaktadu17• Gerc_;:ekten, franchising ile bir i§letme, iiretim veya pazadama sistemine dahil olan haklann, bir biitiin olarak franchise alanm yararlanmasma sunulmas1 soz konusu oldugundan, giiniimi.izdeki gori.i.niim bic_;:imiyle franchise sozle§mesinden anla§ilmas1 gereken i§letme franchisingidir ve bundan sonraki aynmlar, i§letme franchisingi c_;:en,evesinde yaptlacaknr.

2. Franchise Alamn Mil§teriye Sundugu Edimin Niteligine Gore

Franchise alan tarafmdan mii§teriye belirli mallarm suimlmas1 soz konusuysa mal franchisingi; c;:e§itli hizmetlerin sunulmas1 soz konusuysa hizmet franchisingi soz konusu olur18• Mal franchisinginin ozelligi, siiriimii yapilan mallarm franchise alan tarafmdan iiretilmemesi, bu mallarm franchise veren veya ii<;iincu bir ki§iden temin edilerek siiriimiini.in yapilmas1d1r19• Hizmet franchisinginde ise mal sat1m1 da soz konusu olabilmekle birlikte, agirhkl1 unsur franchise alanm sundugu hizmettir2°. Bununla birlikte, giiniimiizde mii§teriye

1_s K1rca, s. 37, dipnot 189, 193 ve 194'de saytlan yazarlar. 16 K1rca, s. 37 vd.; Giirzumar, s. 1 vd.

17 _Giirzumar,_s._2.

1s Giirzumar, s. 3 vd.; Kzrca, s. 38 vd.; Muller, s. 638, n. 3040. Daha farkh bir aynm i~in bkz. Tercier/ Favre, s. 1211, n. 8026: Yazarlar, iiretim franchisingi, dag1t1m franchisingi ve hizmet franchisingi ~eklinde ii~lii bir aynm yapmaktad1rlar.

19 Kzrca, s. 38. 2

°

_K1rca,_s.₃₉_vd.

TMD, Yil:4, Sayi:13 (Nisan 2013)

(6)

382

Franchise Sozle~mesinin Hakh Sebeple 'Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle~melerine fli~kin Hiikiimlerden Yararlamhp Yararlamlamayacag1 Sorunu

sunulan mallara refakat eden hizmetler armgmdan, bu aynmm onemini yitirdigi de ifade edilmektedir21•

Bu kapsamda bir de iiretim franchisinginden bahsedilmektedir. Buna gore franchise alan, franchise sistemi <;er<;evesinde baz1 hammaddeleri iireterek veya i§leyerek satmakta ise, bu tiir franchising iiretim franchisingi olarak ortaya s;1kmaktad1r22•

3. Franchise Alan ile Franchise Veren Arasmdaki fliJkinin Niteligine Gore Franchise alanm, franchise veren kaq1smda ne derecede bag1ms1z olduguna gore yapilan degerlendirme sonucu, doktrinde MARTINEK tarafmdan tabiyet franchisingi - ortakhk franchisingi §eklinde ikili bir aynm ileri siirillmii§tiir. Bu aynm doktrinde baz1 yazarlar tarafmdan ele§tirilmekte ve kabul edilmemekte ise de, isvis:re Federal Mahkemesinin yeni tarihli kararlarmda, bu aynmm benimsendigi goriilmektedir23•

Soz konusu aynma gore, tabiyet franchisinginde franchise alan ve franchise veren arasmda bir ast-iist (tabiyet) ili§kisi mevcuttur24• Franchise alan, franchise verenin yonettigi sistem s:ers;evesinde, onun tek tarafl.1 olarak olu§turdugu pazarlama anlayi§ma baghd1r ve boylece siiriim faaliyetini onun hizmetinde gers;ekle§tirir25• Franchise alan, i§letmesini franchise verenin talimadan s:ers;evesinde yonetir ve franchise alanm siiriimii destekleme ve franchise verenin menfaatine hareket etme yiikiimii~ sozle§menin esash bir unsurudur26•

Buna kar§thk ortakl1k franchisinginde durum daha farkhdir. Ortakl1k franchisingi, koordinasyon, koalisyon ve konfederasyon franchisingi olmak iizere ii<; alt tiire aynhr ve bunlarm hepsinde, franchise verenin iistiinli.igii degil, taraflarm e§it hai<lara sahip oldugu, ortakl1k ili§kisine benzer bir i§birligi soz konusudur27• Koordinasyon franchisinginde, franchise alanm siiriimii artttrma ve franchise verenin menfaatini koruma yiikiimliiliigii soz konusu degildir;

21 _Giirzumar,_{s. 4.} 22 _K1rca,s. _40.

z3 4A_148/2011, c. 4; ATF 134 I 303, c. 3,3.

24 Martinek, _{M.: Franchising. Grundlagen der zivil- und wettbewerbsrechtlichen Behandlung der}

vertikalen Gruppenkooperation beim Absatz von Waren und Dienstleistungen, Heidelberg 1987, s. 247; Giirzumar, 0. B.: Der Franchisevertrag unter besonderer Berilcksichtigung der immaterielguterrechtlichen Schutzprobleme, Bern 1991, s. 20; Ktrca, s. 43.

2s Martinek, s. 159; K1rca, s. 43.

26 Martinek, s. 247; K1rca, s. 43.

21 Martinek, s. 159.

(7)

The Matter on Whether It is Possible ~r Not to Use the Provisions Related to Service and Ordinary Partnership Contracts in the Termination of Franchise Contract on a Reasonable

burada e§itligin ges;erli oldugu bir degi§im ili§kisi mevcutcur28• Koalisyon franchisinginde ise, her bir miinferit franchise sozle§mesi, taraflar arasmdaki ama<,;: birligini kurucu nitelikte olup29, franchise veren ile franchise alanm edimleri birbirinin kar§1hgm1 te§kil etmez. T araflann edimleri, ortak amac1 gers;ekle§tirmeye yonelik olarak ortaya s;1kar ve bu nedenle taraflar arasmda Alman Medeni Kanunu (BGB) §705 anlammda bir is: ortakhk soz konusudur3°. Son olarak konfederasyon franchisinginde ise, konfederatif bir birliktelik soz konusudur. Taraflann edimleri .. kar§thkh degi§im ili§kisi i<;erisinde olmakla birlikte, sisteme dahil olanlarm her biri, ortak bir amas: etrafmda bir araya gelerek BGB §705 anlammda bir ortakhk olu§turmaktad1r31•

Ortakl1k franchisinginin tiim alt tiirlerini kapsayan en onemli ozelligi, franchise alan ile franchise veren arasmda e§itlik temeline dayal1 bir i§birliginin soz konusu olmas1d1r.

Franchise alan ve franchise veren arasmdaki bag1ms1zhgm derecesinden yola s:1kdarak yap1lan bu aynm lsvi<;re Federal Mahkemesi tarafindan benimsenmi§32,

isimsiz bir sozle§me olan franchise sozlC§mesine hangi hiikiimlerin uygulanmas1 gerektigi konusunda, bu noktadan hareket edilerek s:oziim iiretilmeye

<;al1§tlffi1§tlf. 383

C. Hukuki Niteligi

Franchise sozle§mesinin hukuki niteligi incelendiginde, bu sozlC§menin siirekli hors: ili§kisi doguran isimsiz bir sozle§me oldugu, aym zamanda <;er<;eve sozle§me niteligini haiz oldugu ortaya s:1kmaktadu.

1. Siirekli Bor~

f

litkisi

Bir hors; ili§kisinin siirekliliginin tespidnde, bors: ili§kisine rengm1 veren karakteristik edimin degerlendirilmesi gerekir. Eger bir hors: ili§kisinde karakteristik edimin kapsam1, ancak sozle§menin siiresine bagh olarak tespit edilebiliyorsa, burada bir silrekli hors: ili§kisi soz konusudur33•

28 Martinek, _{s. 251;}Giirzumar, _{Franchisevertrag, s. 20,}K1rca, _{s. 44.}

29 Martinek, s. 251.

30 Martinek, _{s. 390 vd.;}Giirzumar, _{Franchisevertrag, s. 20.}

31 Martinek, _{s. 411;}Giirzumar, _{Franchisevertrag, s. 21,}K1rca, _{s. 44.} 32 _{Bkz. yukanda dipnot 14'de amlan kararlar.}

33 Altmok Ormancz, P.: Siirekli bon;: ili~kilerinin hakl1 sebeple feshi, istanbul 2011, s. 13; Venturi

-Zen-Ruffinen, M. N.: La resiliation pour justes motifs des contrats de duree, Zurich-Bale-Geneve 2007, s. 18 vd. Aym kriteri benimseyen isvi~re Federal Mahkemesi karan i~in bkz. ATF 128 III

(8)

Franchise Sozle$mesinin Hakh Sebeple' Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakl1k Sozle$melerine ili~kin

H iikiimlerden Y ararlanihp Y ararlandamayacag1 Sorunu Dr. Pmar ALTINOK ORMANCI

Taraflardan birinin asli ediminin bir miktar para odemek oldugu hon; ili§kileri~de, karakteristik edimin tespiti kolaydir: Para renksiz edimdir ve onun kar§1hgm1 te§k.il eden asli edim yi.ikiimliiliigii, karakteristik edim yi.ikiimli.iliigiinii olu§turur. Ancak franchise sozle§mesinde karakteristik edimin tespiti daha zordur. Zira franchise alanm tek asli edimi iicret odeme yi.ikiimliiliigii degildir; o, aynca franchise sistemine dahil mal veya hizmetlerin siiriimiinii kendi nam ve hesabma yapmak ve desteklemek borcu altma girdigi gibi, bu silriimil gers;ekle§tirirken, iiretim, i§letme veya pazarlama sistemindeki flkri ve smai unsurlan kullanmakla da yiikiimliidiir ve bu bors;larm her biri, franchise sozle§mesinin esash unsurlanndand1134• Milletleraras1

ozel

hukuk bak.tmmdan da onem ta§1yan karakteristik edimin tespiti hususu doktrinde tart1§mah olmakla birlikte35, si.irekliligin tespiti a~1smdan karakteristik edimin franchise verene veya franchise alana ait oldugunun kabulii, sonucu degi§tirmemektedir. Zira franchise verenin iiretim, i§letme veya pazarlama sistemini franchise alana kullandirma ve onu ticari faaliyeti siiresince destekleme borcu, kapsam1 ancak sozle§menin si.iresine gore tespit edilebilen; bir ba§ka. ifadeyle, sozle§me devam ettigi siirece kapsam1 da artan bir yi.ikiimliiliik oldugu gibi; franchise alanm siiriimii yapma ve destekleme borcu ile bunu

384 ger~ekle§tirirken franchise veren tarafmdan kullammma sunulan

fikri

ve smai unsurlan kullanma borcu da siireye yay1lan ve kapsam1 ancak sozle§menin siiresine gore belirlenebilen bor<;lard1r. Bu bak.tmdan hangi tarafin asli edim yiikiimliiliikleri karakteristik edim olarak kabul edilirse edilsin, franchise sozle§mesinin siirekli bir bon;: ili§kisi oldugu sonucu degi§meyecektir36•

Doktrinde de franchise sozle§mesinin siirekli hors: ili§kisi te§kil ettigi hususunda gorii§ birligi mevcutrur37•

2. <;er~eve Sozle§me

<;ers;eve sozle§me, ileride aym tiirden birden fazla sozle§me yapmaya niyetli ki§ilerin, her bir sozle§menin kurulu§u suasmda aynca kararla§t1rmaya gerek

428, JdT 2005 I 284, s. 287 vd. Surekliligin tespitinde benimsenen farkh kriterler i~in bkz.

Altmok Ormanc1, s. 9 vd.

34 Gilrzumar, s. 12 vd.

35 isvi~re hukukunda bu husustaki tart1§malar i~in bkz. Pichonnaz, s. 44 vd, ozellikle dipnot 15. 36 Aym yonde bkz. Altmok Ormancr, s. 63.

37 Giirzumar, s. 26 ve dipnot 166'da amlan yazarlar; K1rca, s. 20 vd.; De Haller, s. 33; Engel, P. /

Thevenaz, A.: "Le contrat de franchise", Les contrats de distribution, Publication CEDIDAC n. 38, Lausanne 1998, s. 77; Tercier/ Favre, s. 1216, n. 8053; Pichonnaz, s. 58; Millier, s. 638, n. 3042;

Kapanc1, K. 8.: "Franchise sozle§mesinin sona ermesi ve bunun hukuki sonu~lar1", Prof. Dr. Rona Serozan'a Armagan, c. II, istanbul 2010, s. 1031.

(9)

The Matter on Whether It is Possible or

Not

to Use the Provisions Related to Service and Ordinary Partnership Contracts in the Termination of Franchise Contract on a Reasonable

kalmaks1zm, belirli §artlarm kismen veya tamamen bu sozle§melerde yer almasm1 onc~den kararla§t1rmaland1138 • Franchise sozle§mesinde, sozle§menin konusunu olu§turan mal veya hizmetlerin siiriimii ile ilgili olarak taraflann hak ve yiikiimliiliikleri genel hatlan itibariyle dilzenlenir ve sozle§me, bu niteligiyle ileride yapilacak miinferit sozle§melere bir temel te§kil eder. Bu ozelligi itibariyle franchise sozle§mesi, <;:er<;eve bir sozle§me olarak ortaya <;:tkar39•

3. lsimsiz SozleJme

Franchise sozle§mesi, kanunda diizenlenmemi§ isimsiz bir sozle§medir. Ancak franchise sozle§mesinin, isimsiz sozle§melerin alt tiirii olan karma veya sui gen eris sozle§melerden hangisinin kapsamma girdigi, doktrinde tart1§mahdir40 •

Bu tartI§ma, biraz da karma ve bile§ik sozle§melerin tammlanmasmda, fark11 kistaslardan hareket edilmesinden kaynaklanmaktad1r.

Kanunda diizenlenmi§ sozle§me tiplerine ait esash unsurlarm, kanunda ongoriilmeyen bir §ekilde biraraya getirilmesi ile ortaya s;1kan bir sozle§menin karma bir sozlC§me oldugu; kanunda diizenlenmi§ sozle§me tiplerine tamamen yabanc1 unsurlarm biraraya getirilmesi ile ortaya s;1kan bir sozle§menin ise sui generis bir sozle§me oldugu konusunda gorii§ birligi vard1r. Ancak kanunda diizenlenmi§ sozle§melere ait baz1 unsurlar ile, kanunda diizenlenmi§ sozle§me tiplerinden hi<;:birine ait olmayan unsurlarm biraraya getirilmesi halinde ortaya s:1kan isimsiz sozle§menin karma m1, yoksa sui generis mi oldugu hususunda farkh gorii§ler mevcuttur. Baz1 yazarlara gore, bir isimsiz sozlC§menin unsurlarmdan biri bile kanunda ongoriilmemi§ sozle§melere aitse, bu bir sui generis sozle§medir41 • Diger gorii§ ise, ancak unsurlannm tamam1 kanunda diizenlenmi§ sozle§melere yabanc1 olan sozle§melerin sui generis sayilacagm1, bir ba§ka deyi§le sozle§menin unsurlanndan yalmz birinin kanunda

3s Barias, N.: "~erc;eve sozle~me kavram1 ve c;erc;eve sozle§melerin ozellikleri", Prof. Dr. Erdogan

Moroglu'na Armagan, istanbul 2001, s. 808 vd.

39 Martinek, s. 257 vd.; Giirzumar, s. 28; Kirca, s. 22; Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. vor

Art 184 ff., n. 138. Aksi gorii§te bkz. Kapanc1, s. 1032 vd.

4

°

_{Franchise sozle~mesinin karma sozle§me oldugu gorii§iinde:}_Martinek,_{s. 294 vd.;}_Giirzumar,_s.

20 vd.; Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. vor Art. 184 ff.; n. 133; K1rca, s. 61; sui generis sozle~me oldugu gorii§iinde bkz. Giimiii, A.: Borc;lar Hukuku Ozel Hiikiimler, c. I, istanbul 2012, s. 11; De Haller, s. 60 vd.; Klrca, s. 60, dipnot 321'de sayilan yazarlar. Buna kar§1hk, bu tarti§malara hie; girmeden, franchise sozle§mesini sadece isimsiz bir sozle~me olarak nitelendiren yazarlar ic;in bkz. Tercier/ Favre, s. 1210, n. 8021; Millier, s. 638, n. 3042.

41 _Tandogan,_{H.: Borc;lar Hukuku Ozel Bore; ili§kileri, istanbul 2008, c. 1/1, s. 13;}_{Yavuz, C./Acar,}

F./Ozen, B.: Borc;lar Hukuku Dersleri (Ozel Hiikilmler), istanbul 2012, s. 11; Giimii~, s. 10 vd.

TAAD, Y1l:4, Sayi:13 (Nisan 2013)

(10)

386

Franchise Sozle~mesinin Hak:11 Sebeple 'Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakl1k Sozle~melerine ili~kin Hiikiimlerden Yararlamhp Yararlamlamayacag1 Sorunu

Dr. Pmar AL TINOK ORMANCI

diizenlenmi§ sozle§melere ait bir unsur olmas1 halinde, bunun bir karma sozle§me te§kil edecegini ifade etmektedir42•

Karma-sui generis sozle§me aynmmda, yukanda bahsedHen ikinci gorii§ii kabul ederek, franchise sozle§mesinin bir karma sozle§me oldugu gorii§iine kat1lmaktay1z. Nitekim franchise sozle§mesi, kanuni sozle§me tiplerine ait baz1 unsurlan ihtiva ettigi gibi, kanunda diizenlenmemi§ baz1 sozle§me tiplerine ait unsurlar da i<;erir43 • Ornegin, franchise verenin iiretim, i§letme veya pazarlama sistemine

dahil

flkri ve smai unsurlan franchise alana kulland1rma yiikiimliiliigii, bu sozle§mede "kullammm devri" unsurunun bulundugunu gostermekte44 _{ve bu ac;1dan gaynmaddi mallann kullammmm devrini konu}

edinen (ve isimsiz bir sozle§me olan) lisans sozle§mesine ait ogeleri olu§turmaktad1r45 • Bunun yams1ra, franchise alamn siiriimil yap ma ve destekleme yiikiimliiliigii, bu sozle§mede bir "i§ gorme" unsurunun bulundugunu gostermektedir46• Bu hususlardan yola c;1kdarak, baz1 yazarlarca, franchise sozle§mesinin esas olarak, kullammm devri unsurlanyla §ekillendirilmi§ bir i§ gorme sozlC§mesi oldugu ifade edilmektedir. Sozii edilen yazarlar, franchise alanm siiriimii yapma ve destekleme borcunun, bu sozle§meye karakteristik goriiniimiinii verdigini ifade etmekte, 47 _boylece _i§ gorme unsurunun, kullammm devri unsuruna nazaran daha ag1r bast1gm1 kabul etmektedirler. Bir diger goril§e gore ise, franchise sozlC§mesinde, i§ gorme ile kullanma ve yararlanma hakki veren sozle§melere ozgii edimler biraraya gelmekte ise de; bunlardan hic;biri, digerine nazaran iistiin konumda degildir48 •

Karma bir sozle§me olan franchise sozle§mesine, yaratma ve layas yontemlerinin elverdigi olc;iide, i§ gorme ve kulland1rma sozle§melerine ili§kin hiikiimlerin

layasen uygulanmas1 mi.imkiindiir49•

42 _Kuntalp,_{E., Kan§Ik muhtevah akit, Ankara 1971, s. 82 ve s. 102: "Sui generis akit, his:bir ~ekilde}

kanuni akit tiplerine ait asli bir edim borcunu ihtiva etmez. Ondan dogan edim bors:Ian, daima kanunun ongonnedigi, yeni bors:Iard1r." Aym yonde bkz. K,rca, s. 53; Gii"rzumar, s. 20, dipnot 126. 43 Tercier/ Favre, _{s.1210, n. 8021;}Ktrca, _{s. 61 ve s. 68;}Giirzumar, _{s. 20 vd.}

44 Amstutz/ Morin/ Schluep, _BaK_{OR I,}_{Einl. Vor Art. 184}_ff.,_{n. 133.}

45 _Giirzumar,_{s. 21;}_{Amstutz/ Morin/ Schluep,}_BaK_OR_I,_{Einl. Vor Art. 184}_ff.,_{n. 139;}_{De Haller, s.}_60.

Ancak De Haller, franchise sozle~mesini bir pazarlaina veya sii.riim sistemi olarak gormemekte; bu sozle~menin bir lisanslar biitiinii oldugunu ileri surmektedir: bkz. amlan yazar, s.33 vd. Bu nedenle franchise sozle~mesinin, lisans sozle~mesinin ''eksiksiz, en yetkin" (la forme la plus achevee) ~ekli oldugunu ileri siirmektedir: bkz. s. 60.

46 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art. 184 ff., n. 133; Giirzumar, s.21; Krrca, s. 64 vd. 47 Amstutz/ Morin/ Schluep, _BaK_{OR I,}_{Einl. Vor Art 184}_ff.,n. _133.

48 Giirzumar, s. 22.

49 Giirzumar, s. 22; Aym yonde bkz. K1rca, s. 76.

(11)

Kullammm devri ve i§ gorme unsurlarmdan ba§ka, franchise sozle§meleri isimli veya isimsiz sozle§melere ait baz1 unsurlar ta§1maktad1r. Doktrinde franchise sozle§mesinin vekalet, hizmet, lisans ve tek sat1c1hk50 _{sozle§melerine ait baz1}

unsurlan barmd1rd1klan ileri siiriildiigi.i gibi, kira ve adi §irket sozle§melerine ait bazt unsurlan ihtiva ettikleri de ileri siiriilmektedir51 •

Oncelikle kira sozle§mesine (adi kira veya has1lat kiras1) ozgii unsurlar ac;1smdan franchise sozle§mesini ele alahm: Franchise sozle§mesinde, franchise veren tarafmdan franchise alana <;e§itli yerlerin kullammmm b1rakilmas1 ~oz konusu olabilmektedir52• Boyle bir durumda, kira sozle§melerine ili§kin kanunda yer alan ve (ozellikle fesih ac;1smdan) kirac1y1 korumaya yonelik emredici hiikiimlerin, franchise sozle§melerine uygulanabilir olup 0Imad1g1 sorusu giindeme gelebilir. Bu hususta oniine gelen bir uyu§mazhkta Federal Mahkeme, franchise sozle§mesinde bir yerin kullammmm devrinin

sozle;menin ag,,rltk

merkezini

te§kil etmedigini, franchise veren tarafmdan franchise alana sunulan "franchise paketinin" sozle§menin ana unsurunu olu§turdugunu soyleyerek, kira sozle§mesinin feshine ili§kin yasal hiikiimlerin, bu sozle§me ac;1smdan uygulanamayacag1 gorii§iinii benimsemi§tir53• Gers;ekten ticari faaliyetin gerc;ekle§tirilebilmesi amac1yla bir yerin kullammmm franchise alana devri, franchise sozle§mesinin objektif esash unsurlan arasmda yer almamaktadir. Franchise verenin boyle bir yiikiimliiliigii, ancak taraflarca sozle§menin (siibjektif) esasli unsuru haline getirilmi§ olabilir, ancak yine de franchise sozle§mesine rengini veren, bu sozle§menin tipini belirleyen edim bu degildir. Bu nedenle franchise sozle§mesinin sona ermesine ili§kin bir uyu§mazltkta, kanaatimizce kira sozle§melerine ili§kin kanun hiikiimlerinin (kiyasen dahi) uygulanmas1 miimkiin olmamahd1r. Zira franchise sozlC§mesi kullammm devri unsurlanm ic;inde barmdtrsa bile, bir bi.itiin olarak bakild1gmda, sozle§menin

so Giirzumar, s. 21 vd.; Tercier/ Favre, s. 1210, n. 8021.

51 Tercier/ Favre, s. 1210, n. 8021; Bir franchise sozle§mesinde kira sozle§mesine ait unsurlardan soz edebilmek i~in, bir ta§mmazm veya i§letmenin donamm1 i~in gereken ara~larm veya i§letmenin tamammm franchise veren tarafmdan franchise alana kiralanmasmm gerekli oldugu; bu unsurun bulunmad1g1 franchise sozle§melerinde kira sozle§mesine ait unsurdan bahsedilemeyecegi yoni.inde bkz. Kzrca, s. 63. Buna kar§ibk K1rca, franchise sozle§mesinde adi ortakhk sozle§mesine ili§kin bir unsurun varhg1m kabul etmemektedir: bkz. s. 67 vd.

52 _Pichonnaz,_{s. 52;}_K1rca,_{s. 63.}

53 _{ATF 118 II} _{157, JdT 1993 I 648: Karardan yola pkarak, Federal Mahkemenin isimsiz}

sozle§melere hangi hukuk kurallarmm uygulanacag1 konusunda sogurma teorisini, yani, isimsiz bir sozle§mede hangi sozle§me tipine ait unsurlar agirhkl1 ise, · o sozle§meye ait yasal hiikiimlerin, isimsiz sozle§menin tamamma uygulanmas1 gerektigi gorii§iinii benimsedigini soylemek miimkiindiir.

TAAD, Yil:4, Say1:13 (Nisan 2013)

(12)

388

Franchise Sozle§mesinin Halch Seheple .Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle§melerine fli§kin Hiikiimlerden Yararlantlip Yararlamlamayacag1 Sorunu

amac1 itibariyle kira sozle§mesine olduk<_;:a uzak oldugunu soylemek miimkiindiir.

Diger taraftan franchise sozle§mesi, yine kendisi gibi siidim amacma yonelen tek sat1c1hk sozle§mesiyle de baz1 benzerlikler gostermekte ve bu sozle§meye ait baz1 unsurlan biinyesinde barmd1rmaktad1r. T ek sat1c1hk sozle§mesi de franchise sozle§mesi gibi isimsiz sozle§melerdendir; bu nedenle baz1 ·noktalarda benzerliklerinden yola 9ktlarak, acentelik sozle§mesine ili§kin hiikiimler ktyasen tek sat1cd1k sozle§mesine uygulanabilmektedir. Bu noktada, acentelik sozle§mesine ili§kin hiikiimlerin, ktyasen franchise sozle§mesine de uygulamp uygulanamayacag1 sorusu akla gelebilir. Franchise alan gibi, tek sat1c1 da (kendisine verilen tekel bolgesinde) sozle§me konusu iiriinleri kendi adma ve hesabma satarak siiriimiinii ger~ekle§tirir. Ancak franchise alanm franchise verenin iiretim, i§letme veya pazarlama sistemine ait flkri veya smai unsurlan kullanma hakki, tek sat1c1hk sozle§mesine yabanc1d1r. Bir tek sat1c1lik sozle§mesinde de tek sat1c1ya yap1mcmm markasm1 veya tamt1c1 i§aretlerini kullanma hakki verilebilir; ancak bu §ekilde tek sancmm yap1mcmm i§letme organizasyonuna dahil olmas1 ama<_;:lanmaz. Oysa franchisingde, franchisealanm, franchise verenin iiretim, i§letme veya pazarlama sistemine silo §ekilde entegrasyonu amas:lamr; hatta franchise alan, franchise verenin i§letmesinin bir halkas1, bir §Ubesi gibi alg1lanir54 • Ancak franchise alan da, tek sat1c1 gibi kendi adma ve hesabma siiriimii ger<;ekle§tirmekte; bu noktada acentelik sozle§mesinden aynlmaktadir55 •

Franchise sozle§mesinin adi ortakl1k s<Szle§mesine ozgii unsurlar ta§1y1p ta§1mad1g1 hususunda ise, doktrinde fark11 gorii§lerin. bulundugunu soylemek miimkiindiir. Yukanda bahsedilen tabiyet franchisingi-ortakl1k franchisingi aynmmda, ortakl1k franchisinginde franchise alanla franchise veren arasmda bir ast-iist ili§kisinin degil, e§itlik temeline dayal1 bir i§birliginin oldugu, bu yoniiyle de ortakhk franchisJnginin adi ortakl1ga benzedigi ileri siiriilmektedir56•

Buna kar§1hk bir diger gorii§e gore adi ortak11ktan fark11 olarak franchising sozle§mesinde bir menfaat birligi yoktur; yalmzca her iki tarafm da silriimii artt1rma ve bu §ekilde kazan<_;: elde etme istekleri mevcuttur57• Bu ise, ortak bir amas: olarak degerlendirilemez. Bir kere, franchise sozle§mesinde tek bir kazan~ 54 Giirzumar, s. ₂₄_{vd.; Benzer yonde bkz.}Amstutz/ Morin/ Schluep, _{BaK OR}I, Einl. _{Vor Art. 184}_ff.,

n. 134; K1rca, s. 90 vd.

55 _{Amstutz/ Morin/ Schluep,}_{BaK OR}_{I, Einl.}_{Vor Art. 184}_ff.,_n._134;_Giirzumar,_{s. 22;}_K,rca,_{s. 99.}

56 Bkz. yukanda I, 2, C.

57 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art. 184 ff., n. 134; Aym yonde bkz. K1rca, s. 67.

(13)

'

Ground- Dr. Pmar AL TIN OK ORMAN CI

soz konusu degildir; franchise veren ve franchise alanm kazans:lan fark11 olup, bu kazan<;lar farkh zamanlarda gers:ekle§mektedir. ikinci olarak, kar§1hk11 (synallagmatik) bir sozle§me olan franchise sozle§mesinde, taraflar edimlerini aym dogrultuda degil, kar§1hk11 olarak yerine getirmektedir. Bu nedenle franchise sozlC§meleri, adi ortak11k sozle§mesine ili§kin bir unsur i~ermemektedir58•

0 halde, bir franchise sozle§mesi, kullandzrma ve i§ gorme sozle§melerine ait unsurlar yamnda, <;e§itli sozle§me tiplerine ili§kin ba§ka unsurlar barmdirabilse de, bu sozle§menin objektif esash unsurlan diklcate almd1gmda, ag1rhk merkezini i§ gorme ve kullanduma sozle§melerine ait ogelerin olu§turdugu goriilmektedir. Bir ba§ka ifadeyle, franchise sozlC§mesinde lisans, vekalet ve hizmet sozle§nielerine ait ogeler on plana c;1kmakta; bu nedenle franchise sozle§mesinin sona ermesinde, ancak bu sozle§me tiplerine ili§kin hiikiimlerden loyasen yararlamlmas1 miimkiin goziikmektedir. Ancak lisans sozle§mesi isimsiz bir sozle§me oldugundan, bu sozle§me tipine ili§kin loyasen yararlamlabilecek hiikiim yoktur. Kira sozle§mesine ili§kin yasal diizenlemelerin, franchise sozle§mesine uygulanmasmm uygun olmad1gma yukarida deginilmi§ti. Bu <;er<;evede i§ gorme sozle§melerinden hangisine ili§kin yasal diizenlemelerin, franchise sozlC§mesinin sona ermesine (ve ozellikle hak11 sebeple feshine) uygun dii§ecegi incelenmelidir. Aynca, i§ gorme sozle§melerinin d1§mda kalan ba§ka bir sozle§me tipine ili§kin hiikiimlerin, bu sozle§menin sona ermesinde loyasen uygulamp uygulanamayacag1 da ele almmal1d1r.

II. FRANCHISE SOZLE~MES1N1N HAKLI SEBEPLE FESHINDE

UYGULANACAK HOKOMLER

Franchise sozle§mesi siirekli bir hors; ili§kisi olduguna gore, siirekli bor<; ili§kilerinin sona erme diizenine tabi olmal1dir. Siirekli hors; ili§kilerinin sona ermesi, dogrudan veya dolayh §ekilde olabilir. Dogrudan sonra erme, siirekli bor<; ili§kisinin siiresinin dolmas1 veya sozle§mede kararla§~mlan dogrudan sona ermeye yol a<;an sebeplerin ger<;ekle§mesiyle soz konusu olur. Bu durumda bor<; ili§kisinin sona ermesi i<;in herhangi bir hukuki i§leme (fesih beyanma) gerek yoktur. Dolayh sona erme ise, bir fesih beyam ile bor<; ili§kisinin sona ermesidir59• Belirsiz siireli bor<; ili§kileri, herhangi bir sebebe dayanmaya gerek olmaks1zm, sadece fesih siire ve donemlerine uyularak yapilacak fesih beyam ile 58 _K1rca,_s.₆₇_vd.

59 _Gauch,_{P.: System der Beendigung von Dauervertragen, Fribourg 1968, s. 26;}_{Altmok Ormanc,,}_s.

84vd.

TAAD, Yil:4, Sayi:13 (Nisan 2013)

(14)

390

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle~melerine ili~kin Hiikiimlerden Y ararlan1hp Yararlamlamayacag1 Sorunu

sona erdirilebilir ki buna olagan fesih ad1 verilmektedir6°. Olaganiistii fesih ise, hem belirli, hem belirsiz siireli hon; ili§kilerinde milmkiin olan ve olaganiistii bir sebebe dayamlarak yapdan fesih beyamd1r. Olaganiistii fesih ic;in, sozle§menin ifas1 s1rasmda onceden ongoriilemeyen baz1 sebeplerin ortaya c;1k.m1§ ve bu nedenle bore; ili§kisinin devammm taraflardan beklenemez hale gelmi§ olmas1 gerek.mektedir61 • Olaganiistii fesih sebepleri taraflarca kararla§tmlabilecegi gibi, tiim siirekli bore; ili§kileri ac;1smdan gec;erli olan genel bir olaganiistii fesih sebebi vardir ki, bu da hakl1 sebeple fesihtir62• Doktrinde yapilan tamma gore, sozle§me siiresinin dolmasma veya en yakm olagan fesih silresine kadar sozle§meye devam etmeyi diiriistliik kuralma gore beklenemeyecek hale getiren dim §artlar, hakl1 sebep te§kil eder63 •

Bu sona erme diizeni ic;inde, isimsiz bir siirekli hors: ili§kisinin sona ermesi, taraflarca tamamen serbest bir bic;imde diizenlenebilir. Ancak sozle§mede bo§luk bulunan hallerde, bu bo§lugun tamamlanmasmda ve taraflarca sozle§mede kabul edilen hiikiimlerin ne derece uygulanabilir oldugunun (emredici hiikiimlere aylanhk te§kil edip etmediginin) tespitinde, kanunda yer alan sozle§me tiplerinden hangisine dair hiikiimlerin ktyasen uygulanacag1 sorunu ortaya c;1kar. Bu c;er<;evede, taraflarca olagan feshe ili§kin fesih siire ve donemlerinin ongoriilmemesi; hakh sebeple fesih imkanma sozle§mede hie; yer verilmemi§ olmas1 ya da hakl1 sebeple feshin sonuc;larmm diizenlenmemi§ olmas1 gibi hususlar ornek olarak gosterilebilir.

Biz bu c;al1§mada, yalmzca franchise sozle§mesinin hakl1 sebeple fesih yoluyla sona ermesini ele alarak, sozle§mede bu hususta bo§luk bulunmas1 hali ile taraflarca kabul edilen olaganiistii fesih sebeplerinin uygulanabilirligini degerlendirmeye c;al1§acag1z.

A. Hakh Sebeple Fesih A<;1smdan K1yasen Yararlamlabilecek Hiikiimler

ilk boliimde ifade edildigi iizere, franchise sozlC§melerinde i§ gorme ve kulland1rma sozle§melerine ait unsurlar bir arada bulunmaktadir ve bu unsurlar, diger sozle§melere ait ogeler yanmda baskm durumdad1rlar64 • Bununla birlikte, doktrinde bunlar di§mda kalan sozle§me tiplerine ili§kin hiikiimlerin de, 60 Gauch, s. 37 vd.; Selifi, 0.: Bors:lar Kanunu'na Gore S6zle$meden Dogan Siirekli Bors: ili$kilerinin

Sona Ermesi, istanbul 1976, s. 132; Altmok Ormanc1, s. 90 vd.

61 Selifi, s. 256; Altmok Ormanc1, s. 93 vd.

62 Gauch, s. 173; Altmok Ormanc1, s. 94. .

63 _{Bu hususta daha ayrmt1h bilgi is;in bkz.}_{Venturi- Zen-Ruffinen,}_{s. 133 vd.;}_{Altmok Ormanc1,}_{s. 133} vd. ile dipnot 372 vd.nda say1Jan yazarlar.

64 Bkz. yukarida I, 3, C.

(15)

The Matter on Whether It is Possible or Not to Use the Provisions Related to Service and Ordinary Partnership Contracts in t~e Termination of Franchise Contract on a Reasonable

franchise sozle§mesinin sona ermesinde k1yasen uygulanabilecegi ifade edilmektedir.

Oncelikle belirtmek gerekir ki, franchise sozle§melerinin sona ermesi balammdan, i§ gorme sozle§melerinden eser sozle§mesine ili§kin hiikiimlerden yararlanmak miimki.in degildir. Zira franchise sozle§mesi i§ gorme edimini ic;erse de, bir sonuc; yiiki.imli.iliigii yoktur65 • Bu durumda hizmet veya vekalet sozle§melerine ili§kin hiikiimlerin franchise sozle§mesine uygulanabilirligini ara§tIImak gerekir.

Franchise sozle§melerinde kimi zaman franchise alanm i§ gorme borcu, vekalet sozle§mesine ozgii bir oge olarak ortaya c;1kmakla birlikte; somut olaydaki sozle§menin i<;erdigi yiikiimliiliikler bak1mmdan, tabiyet ili§kisinin artt1g1 ve hizmet sozle§mesine yakla§an franchise sozlC§meleri de soz konusu olabilmektedir66• Aslmda franchise alan, siiriimii (yani i§ gorme edimini) bag1ms1z bir tacir olarak, kendi adma ve hesabma gerc;ekle§tirmektedir. Bu nedenle hizmet sozle§mesindeki bag1mhhk unsuru, franchise sozle§mesinde yoktur. Franchise alan, franchise verenin talimatlarma uyma yiiki.imliiliigi.inde ise de, bu, sadece franchise sisteminin biitiinliigiinii saglama ve siiriimii artt1rma

amac1yla sm1rhdir67• Bununla birlikte tabiyet ili§kisinin artt1g1 ve baz1 yazarlarca 391

tabiyet franchisingi olarak degerlendirilen franchise sozle§meleri, vekalet sozle§melerine kiyasla, hizmet (ve acentelik) sozle§melerindeki dikey yap1ya daha yakindu68• Bu tiirden bir franchise sozle§mesine, gerektiginde hizmet sozle§mesine ili§kin hiikiimlerin ktyasen uygulanmas1 miimkiindi.ir69 •

Ozel olarak hak.11 sebeple fesih ac;1smdan degerlendirildiginde ise, hizmet sozle§mesine ili§kin hiikiimlerin franchise sozle§mesine uygulanmas1, onemli sonuc;lar doguracakttr. Oncelikle, hizmet sozle§mesinde hak.11 sebeple feshe ili§kin istisnai bir diizenleme soz konusudur: TBK md. 438 geregi, i§veren,

65 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art. 184 ff., n. 134.

66 Giirzumar, s, 23. Giirzumar'a gore franchise alanm i$ gorme borcu "kural olarak" vekalet

benzeri bir oge olarak ortaya ~1kmaktad1r. Buna kar$Ihk isvi~re Federal Mahkemesi, 4A_148/2011 kararmda, temyiz edenin iddialarmm aksine, bir franchise sozle§mesinin kural olarak tabiyet franchisingi olarak ortaya ~1kacag1 ve bu nedenle ortakhk franchisinginin ancak istisnai hallerde kabul edilebilecegi yoni.inde bir kuralm var olmad1gm1 ifade ederek, her somut olayda taraflar arasmdaki t:abiyet ili§kisinin incelenerek, hizmet veya acentelik sozle$rnesindeki koruyucu hiikiimlerin loyasen uygulanmasmm yerinde olup olmayacagm1 degerlendirmek gerektigini belirtmektedir: bkz. c. 4.3.2.2.

67 Giirzumar, s. _{23 ve dipnot 142'de say1lanyazarlar.} 68 Pichonnaz, s. 55.

69 Giirzumar, s. 23 vd.; K1rca, s. 65; aym yonde bkz. isvi~re Federal Mahkemesinin 4.A_148/2011

karan, c.4.4.

(16)

392

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple .. Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle§melerine 1li~kin H iikiimlerden Yararlamhp Yararlamlamayacag1 Sorunu

hakh sebebe dayanmadan sozle§meyi derhal feshetse dahi, sozle§me sona erecektir .. Aym §ekilde TBK md. 439 geregi, i§<;i i§e ba§lamaz veya hakh neden 0Imaks1zm i§i b1rakirsa, sozle§me sona erecektir70_{.Bu, hakh sebeple feshin} istisnai bir sonucudur. Zira hizmet ve acemelik sozle§meleri d1§mda kalan diger sozle§me tiplerinde, dayamlan sebep hakl1 bir sebep degilse, sozle§me ili§kisi varhgm1 devam ettirmektedir71 •

Bu sonucun franchise sozle§mesi ac;1S1ndan da kabulii, kanaatimizce franchise sozle§mesinin niteligine uygun degildir. Hizmet sozle§mesine ili§kin olarak ongoriilen bu istisnai sonucun, sona erme ac;1smdan iBK' daki hizmet sozle§mesine anf yapan acentelik sozle§mesine uygulanmas1 dahi doktrinde ele§tirilmektedir. Bu ele§tirilerden biri, iBK md. 41 Sr ile anf yaptlan 'hiikmiin eski iBK md. 352a hiikmii oldugunu ve bu hiikmiin ~oyle bir diizenleme ic;ermedigini ileri siirmekte; aynca l§<;mm ve acentenin iicretlerinin hesaplanmasmdaki farkhhktan yola c;1karak haks1z feshin gec;erliliginin acentelik sozle§mesine uygun dii§medigini ifade etmektedir72• Bir diger ele§tiri ise, acente ile i§<;inin farkh konumlarda olmalanndan yola c;1kmaktadu. Bu gorii§e gore acente bag1ms1z bir §ekilde c;al1§t1gmdan, i§<;i gibi miivekkiliyle bir tabiyet ili§ldsi ic;inde degildir ve bu nedenle ozel bir korumaya ihtiyac; duymaz73 • Belirtmek gerekir ki, soz konusu tartI§ma yalmzca 1svic;re hukukunda mevcuttur; TIK md. 121 'de acentelik sozle§mesinin haks1z feshinin sozle§meyi sona erdirecegi ac;1kc;a diizenlenmi§ oldugundan, Tiirk hukuku ac;1smdan herhangi bir tartI§maya yer yoktur.

isimsiz bir sozle§me olan tek sat1c1Iik sozle§mesinde haks1z feshin gec;erli olup 0Imayacag1 hususunda ise, doktrinde pek c;ok yazar, hizmet sozle§mesine ili§kin bu sonucun, tek sat1c1hk sozle§mesinin yap1sma uygun dii§medigi gorii§iindedir74• Buna gore tek sat1c1 her zaman pazarm i<;inde biiyiimeyi ve yeni

70 _{Bu hususta ayrmt:tb bilgi is:in bkz.}_Altmok_Onnanc1,_{s. 223 vd. isvis:re Bors:Iar Kanunu da, md.}

337c ve 337d'de aym yonde diizenlemeler is:ermektedir.

n Altmok Onnanc1, s. 220 vd. .

72 _Vulliety,J. _{P.: "Resiliation extraordinaire injustiflee d'une concession de vente en droit suisse:}

poursuite ou fin du contrat?", La Semaine Judiciaire 2003, vol. II, s. 105. Buna gore, i$S:inin iicreti sabit iken, acenteninki faaliyetinin sonucuna gore degi~kenlik gosterdiginden, bu durum haks1z feshin ges:erliligi kabul edildigi takdirde, acentenin iicretinin hesaplanmasm1 zorla$tiracaktir.

13 Venturi - Zen-Ruffinen, s. 395.

74 _Cherpillod,_I.:_{"La fin des contrats de distribution", Les accords de distribution, Lausanne 2005,}

n. 36; Venturi- Zen-Rufjinen, s. 403 vd.; Vulliety, s. 106 vd. Buna kar~1hk aksi yonde bkz.

Marchand, S.: "Le juge face a la resiliation douteuse d'un contrat de distribution exclusive", L'evolution recente du droit des obligations, Lausanne 2004, s. 97 vd.

(17)

pazarlar olu§turmay1 ama<_;:lad1gmdan, haks1z feshe dayah tazminat alacag1 tek sat1c1ya bir fayda saglamayacag1 gibi, aksine olumsuz bir imaj da olu§turacakttr75 • Bunun yamsua, acente ile tek sat1c1 arasmda da onemli farkliliklar mevcuttur: Acente miivekkili adma ve hesabma faaliyette bulunurken, tek sanc1 kendi adma ve hesabma ticari faaliyetini ger<_;:ekle§tirir. Bu nedenle haks1z feshin ge<_;:erliligi, acentelik a<_;:1smdan savunulabilirse de, bu sonucu tek sat1c1hk sozlC§mesi ac;:1S1ndan kabul etmek miimkiin degildir76 •

~ah§mam1zm konusunu olu§turan franchise sozle§melerine. geldigimizde, kanaatimizce franchise sozle§meleri ac;:1smdan da haks1z feshin sozle§meyi sona erdirecegi sonucunu kabul etmek miimkiin degildir77• Zira franchise alan da tek sat1c1 gibi kendi adma ve hesabma faaliyet gosteren bag1ms1z bir tacirdir.

Franchise alanla franchise veren arasmdaki ili§ki incelendiginde, bunun dikey bir ili§ki oldugunu, hatta <_;:ogu zaman iiretim, i§letme ve pazarlama sisteminin tek tarafh olarak franchise veren tarafmdan olU§turuldugunu ve idare edildigini; franchise alanm ticari faaliyetini ger<_;:ekle§tirirken bu sisteme uymakla yiikiimlii oldugunu soylemek miimkiindiir. Bu durumda tabiyet franchisingi soz konusu olsa da, hizmet sozle§mesinin hakl1 sebeple feshine ili§kin bu diizenlemenin

franchise sozle§mesine uygulanmasma §iipheyle yakla§mak gerekir. 393

Ger<;ekten de hizmet sozle§mesinde haks1z fesih halinde dahi sozle§menin sona erecegini diizenleyen kanun koyucu, i§<.ri ve i§veren arasmdaki ozel giiven ili§kisinden yola s:1kmaktad1r. Aralarmda tabiyet ili§kisi bulunan i§<.ri ve i§veren arasmda ozel bir giiven ili§kisi vard1r ve bu giivenin sona ermesi halinde, hors; ili§kisini siirdiirmekte her iki tarafm da menfaati yoktur. Bunun yerine fesih hakl1 sebebe dayanmasa da bors; ili§kisinin sona erdigi kabul edilip, sozle§me olagan fesihle sona erdirilmi§ olsaycL. (veya belirli siireli sozle§melerde, sozle§me siirenin sonunda sona ermi§ olsayd1) i§s;inin kazanml§ olacag1 iicret, ona tazminat olarak odenmektedir (TBK md. 438). Aym §ekilde i§<_;:inin sozle§meyi haks1z olarak feshetmesi de hors: ili§kisinin sona ermesi olarak kabul edilmi§ ve bu durumda, i§<_;:inin i§verene tazminat odemesi gerektigi hiikme baglanm1§t1r (TBK md. 439).

75 _{Venturi- Zen-Rufftnen,}_{s. 403 ·vd.;} _Vulliety,_{s. 107. Yazarlar tarafmdan haks1z feshe dayah}

tazminatm tek sat:J.cmm buti.in zararlarm1 kar~1Iayamayacag1; ornegin tek sat1cmm sozle~menin devam edecegi beklentisiyle yaptlgi ve amorti edemedigi yatmmlan ve olu~an olumsuz imaj1 nedeniyle kaybedegi mu~terilerden dolay1 ugrayabilecegi muhtemel zararlann bu kapsamda tazmin edilemeyecegi belirtilmektedir.

76 _{Venturi - Zen-Ruffinen,}_{s. 400.}

77 _{Aym yonde}_Pichonnaz,_{s. 59.}

(18)

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple Fesli.inde Hizmet Ve Adi Ortakhk Sozle~melerine 1li§l<ln Hlikiimlerden Yararlamhp Yararla.111lamayacag1 Sorunu

Oysa tabiyet franchisinginde dahi, franchise alanm i§c;:i gibi korunmaya ihtiyac1 yoktur. Aksine, franchise alanm sozle§menin devammda menfaati vardir; zira sozle§me devam ettikc;:e siirilm artacak ve o daha fazla kazanc; saglayacaknr. Buna kaq1hk haks1z feshe dayal1 tazminat alacag1 franchise alanm menfaatini yeterince tatmin etmeyecektir; franchise alanm siiriimii gerc;:ekle§tirdigi takdirde elde edecegi kazanc;:, bu tazminat kapsammda tazmin edilemeyebilir. Nitekim franchise verenin bu durumda franchise alana odeyecegi tazminatm ne §ekilde hesaplanacag1 ·sorunu da giindeme gelecektir. Zira i§c;:inin iicreti bellidir ve haks1z fesih halinde tazminat bu iicret alacagma gore hesaplanmaktadir. Oysa franchise sozle§mesinde, franchise alanm franchise verenden bir iicret alacag1 dahi yoktur; bilakis franchise alan, franchise verene sisteme dahil olmasmm kar§ihgmda bir iicret odemektedir. Diger yandan, haks1z feshin sozle§meyi sona erdirecegi kabul edildigi takdirde, franchise alanm olumsuz bir imaj1 olu§abilir ve bu da, franchise alanm daha sonra ba§ka bir franchise sistemine dahil olmak istemesi halinde, ona bir dezavantaj yaratabilir. Ozetle, tek sat1c1hk sozle§mesinde oldugu gibi, bu sonuc;:lar, bag1ms1z bir tacir olarak <_;:al1§an franchise alanm menfaatine ayk1nd1r. Bu nedenle tabiyet franchisingi §eklindeki franchise sozle§melerinde

394 hizmet sozle§mesine ili§kin hiikiimlerden kiyasen yararlanmak miimkiin olsa da, hizmet sozle§mesinde hakh sebeple feshe ili§kin diizenlemeler bu k1yasen uygulamanm d1§mda kalmahd1r. Nitekim kiyasen uygulama demek, bir sozle§me tipine ili§kin diizenlemelerin, "niteligine uygun dii§tiigii ol<;iide" bir ba§ka sozle§meye uygulanmas1 demektir; yukanda ac;:1kland1g1 iizere hizmet sozle§mesinin hakh sebeple fesih diizenlemeleri, franchise sozle§mesinin niteligine uygun degildir.

Bununla birlikte, Federal Mahkeme 2011 tarihli bir kararmda78 , franchise alan ve franchise veren arasmdaki somut sozlC§mede bir tabiyet ili§kisinin olmadigm1 ifade ederek, franchise sozle§mesinin feshinde, acentelik veya hizmet sozle§mesine ili§kin koruyucu hiikiimlerin kiyasen u,ygulanmasmm soz konusu olmayacagm1 helirtmi§tir. Bir ba§ka ifadeyle, taraflar arasmda tabiyet ili§kisinin bulundugu hallerde, franchise sozle§mesinin feshinde, soz konusu sozle§me tiplerine ait diizenlemelerden kiyasen yararlamlabilecegini kabul etmi§tir.

Franchise alanla franchise veren arasmda "ortak11k franchisingi" olarak nitelendirilebilecek tiirden e§it bir i§birligi ili§kisinin bulundugu franchise

1a 4A_148/2011, c. 4.4.

(19)

Ground - Dr. Pmar AL TINOK ORMAN CI

sozle§melerinin sona ermesinde ise, la.yasen yararlamlabilecek hiik~mler a<;mndan iki farkh ihtimal ortaya <;1kmaktad1r. Bunlardan ilki, bu sozle§melere la.yasen vekalet sozle§mesi hiikiimlerinin uygulanmas1, digeri ise adi ortakhk sozle§mesi hiikiimlerinin uygulanmas1d1r.

1§ gorme sozle§melerinden vekalet sozle§mesinin sona ermesine ili§kin TBK md. 512 onemli bir hiikiim i<;:ermektedir. Buna gore vekil ve miivekkil, sozle§meyi her zaman eek tarafl.1 olarak sona erdirebilir. Ancak uygun olmayan zamanda sozle§meyi sona erdiren taraf, kar§I tarafm zararlanm gidermekle yiikiimliidiir. Oysa bu sonucun franchise sozle§mesi a<;1smdan kabuli.i miimkiin degildir. Siireklilik gosteren vekalet sozle§melerine uygulanmas1 bile ele§tirilen79 _bu hiikmiin, vekalet sozle§mesi niteligini ta§tmayan bir sozle§meye la.yasen uygulanmas1, ahde vefa ilkesini zedeleyecek sonm,lar doguracagmdan, kabul edilemez.

Doktrinde ileri siiriilen bir gorii§e gore, bu tiirden franchise sozle§melerine, adi ortakl1gm feshine ili§kin hiikiimlerin la.yasen uygulanmas1 miimkiindiir80•

Kanaatimizce adi ortakl1ga ili§kin hiikiimlerin bir franchise sozle§mesine la.yasen uygulanmas1, ancak smuh bir <;er~evede miimkiin olabilir. Zira adi ortakhktan

farkl1 olarak franchise sozle§mesinde bir menfaat birligi yokcur; yalmzca kazan<; 395 bala.mmdan bir menfaat kesi§mesi soz konusudur. Bunun yan1S1ra franchise

sozle§mesinde, edimlerin kar§1hkl1 miibadelesini ongoren sozl~§melerde mevcut olan tipik menfaat ~at1§mas1 da mevcuttur81• Sozii edilen menfaat kesi§inesi, hem franchise alanm, hem de franchise verenin siiriimiin artmasma olan menfaatleridir; oysa franchise alan, franchise verenin sistemine dahil olmasmm bir kar§1Iig1 olarak ona iicret odemektedir ki bu da bir menfaat s;at1§mas1 oldugunu gostermektedir.

Belirtmek gerekir ki, adi ortakl1ga ili§kin hiikiimlerin la.yasen ortakhk franchisingine uygulanmasm1 ileri siiren gorii§, esasen, adi ortakl1kta olagan fesih siiresini diizenleyen ve olagan feshin beyanmdan itibaren aln ay sonra

19 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art 184 ff., n. 152; Benzer yonde Werro, F.: Commentaire Romand Code des Obligations I, Basel 2003, art 404, n. 18: Yazara gore, siirekli borf ili§kisi $eklinde ortaya pkan bir vekalet sozle$mesi belirli siireli ise, belirlenen vadeden once fesih, "uygun olmayan zamanda fesih" anlamma gelecekve sozle§menin ihlali olarak kabul edilecektir.

so Pichonnaz, s. 4 7 vd. ile dipnot 34' de saydan yazarlar.

a1 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art. 184 ff., n. 134.

(20)

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple Feshinde Hizmet Ve Adi Ortaklik Sozle§melerine ili§kin Huki.imlerden Yararland1p Yararlamlamayacag1 Sorunu

hilkilm ifade edecegini belirten iBK md. 546/1 (TBK md. 640/1) hilkmiiniin k1yasen franchise sozle§mesine uygulanabilecegi dil§i.incesine dayanmaktadir82• Buna kar§m, adi ortakhkta hakh sebeple feshin ancak mahkeme karanyla gerc;ekle§ecegini ongoren iBK md.545/1 b. 7 (TBK md. 639/1 b. 7) hilkmilniin de k1yasen franchise sozle§mesine uygulanmas1 gerekip gerekmedigi, pek c;ok yazar tarafmdan irdelenmemi§tir. isvic;re doktrininde bir goril§, ortaklik franchisingine adi ortakhga ili§kin hilkiimlerin k.tyasen uygulanacagm1 kabul etmekle birlikte, hakh sebeple feshin mahkeme karanyla hiikilm ifade edecegini di.izenleyen 1BK md. 545/1 b. 7 hiikmiiniin franchise sozle§mesine uygulanmasm1 yerinde bulmamaktad1r83 •

Gerc;ekten de franchise sozle§mesi, her zaman tam iki tarafa bor<; yiikleyen bir sozle§me olarak ortaya c;1kmakta iken; adi ortakl1k iki veya daha c;ok ki§inin, ortak bir amaca ula§mak ic;in giic;lerini veya arac;lanm birle§tirmelerine yonelik bir sozle§medir ve bir ortagm edimi, diger ortak veya ortaklarm ediminin kar§1hgm1 te§kil etmemektedir84• Adi ortak11kta, ortaklar, mii§terek amaca ula§mak ic;in, bu amac; ugruna edimlerini birle§tirmektedirler. Bu durum da, adi ortak11k sozle§mesinin, edimlerin kar§1hkl1 degi§imini amac;layan bir

396 "miibadele sozle§mesi" 0Imad1gm1 gostermektedir85• Nitekim bu husus,

franchise sozle§mesinde hak:11 sebeple fesih ic;in bir mahkeme kararma ihtiya<; olmad1gmm dayanag1 olarak da ileri siirillebilir. Zira adi ortak11kta hakh sebeple feshin bir mahkeme karanyla gerc;ekle§mesi, olsa olsa adi · ortakl1kta ortak say1smm ikiden fazla olabilmesi nedeniyle, ortaklarm hukuki ili§kinin ac;1khgma olan menfaatleri ile ac;1klanabilir. Oysa edimlerin kaq1hkl1 miibadelesini ongoren franchise sozle§mesinde, diger miibadele sozle§meleri gibi boyle bir menfaatten bahsedilemez. Kald1 ki, tabiyet franchisingi ve ortak11k franchisinginde, hakl1 sebeple feshin sonU<; dogurmas1 bak1mmdan, boyle bir farkhhk yaratmaya gerek de yoktur86• Bu nedenle adi §irkete ili§kin hakl1 sebeple fesih hiikiimleri de, franchise sozle§mesinin niteligine uygun dii§memektedir.

82 Amstutz/ Morin/ Schluep, BaK OR I, Einl. Vor Art. 184 ff., n. 152: Yazarlar, adi ortakhktaki gibi bir menfaat birliginin franchise sozle$mesinde soz konusu olmad1gm1 belirtmekle birlikte, olagan feshe ili§kin bahsedilen hiikmun franchise sozle§mesine k1yasen uygulanabilecegini kabul etmektedirler.; Tercier/ Favre, s. 1215 vd., n. 8051; Pichonnaz, s. 54; Engel, P.: Contrats de droit suisse, Berne 2000, s. 795.

B3 Pichonnaz, s. 59 vd.

84 _Barias,_{N.: Adi Ortak11k Temeline Dayah Sozle§me ili$kileri, istanbul 2008, s. 58.}

as Barias, Adi ortak11k, s. 58.

s6 Aym yonde Pichonnaz, s. 60.

(21)

Ground- Dr. Pmar AL TIN OK ORMAN CI

B. Tiim Siirekli Bor~ lli~kilerinin Hakh Sebeple Feshedilebilecegi Gene! tlkesi Dogrultusunda Hakl1 Sebeple Fesih

Franchise sozle§mesi siirekli bore; ili§kisi doguran bir sozle§me olduguna gore, bu sozle§menin hakl1 sebeple feshi ic;in, bir ba§ka sozle§me tipine ili§kin hiikiimden kiyasen yararlanmaya gerek yoktur. Bir siirekli bore; ili§kisinin hakl1 sebeplerin varhg1 halinde derhal feshedilebilecegi, isvic;re hukukunda genel bir ilke olarak benimsenmi§tir87• Boylece yasal bir diizenleme olmasa da, bir siirekli bore; ili§kisinin hakl1 sebeple feshedilebilecegi kabul edilmi§, isimsiz sozle§meler ac;mndan da bu imkanm varhg1 teyit edilmi§tir88 • Turk hukuku ac;ismdan, hakh sebeple feshi tiim siirekli bon; ili§kilerinde gec;erli genel bir ilke olarak kabul eden bir Yarg1tay ic;:tihad1 bulunmamakla birlikte; isvic;:re hukukunda Federal Mahkeme ic;:tihatlanyla benimsenmi§ c;:oziimiin, hukukumuz ac;:1smdan da benimsenmesi yerinde olacakt1r.

Bu genel ilkeden yola c;:1kilarak franchise sozle§mesinin hakl1 sebeple feshedilebilecegi kabul edildigi takdirde, objektif olarak hakl1 sebep te§kil edecek ag1rhkta bir sebebin varhg1 halinde, sozle§me derhal feshedilebilecek ve fesih derhal sonuc; doguracaknr. 0 halde ister tabiyet franchisingi, ister ortakl1k

franchisingi olsun, · her tiir franchise sozle§mesinde hakh sebeple fesih beyam ile 397 sozle§me sona erecek; bir ba§ka deyi§le feshin sonuc;: dogurmas1 ic;:in mahkeme

kararma gerek olmayacakttr. Bunun yanlSlra, gerc;ekte hakl1 sebep te§kil etmeyen nedenlere dayanarak sozle§menin feshi halinde ise gene! ilke geregi89 sozle§me sona ermeyecek; varhgm1 siirdiirecektir. Bununla birlikte, §artlan gerc;:ekle§tigi takdirde, hakl1 sebebe dayanmaks1zm yapilan feshin, olagan feshe tahvili miimkiin olmal1d1r9°.

Diger taraftan, hakl1 sebeple fesih emredici nitelikte oldugundan, bu haktan onceden vazgec;ilmesi veya herhangi bir §ekilde sm1rlandmlmas1 gec;:ersiz olmal1d1r91 • Biltiin bu sonuc;lar, tiim siirekli bore;: ili§kilerinin hakl1 sebeple

87 _{Bkz. isvi9re Federal Mahkemesinin ATF 122 III 262 QdT 1997 I 13) ve ATF 128 III 428 say1b} kararlan.

88 Haldi sebeple feshin tiim silrekli bor9 ili§kilerinde genel olaganiistil fesih sebebi olarak kabul edilmesiyle ilgili siire9 ve bu konudaki Federal Mahkeme kararlan hakkmda daha aynnt1h bilgi i4rin bkz.Altmok Ormanc,, s.105 vd.

89 Altmok Ormanc1, s. 219 vd. Temelinde hi4, veya yeterli sebep olmaks1zm sozle§menin derhal

feshi kural olarak herhangi bir sonu4r dogurmaz ve bor4, ili§kisi varhgm1 devam ettirir. Alesi takdirde pacta sund servenda ilkesi ihlal edilerek, siirekli bir bor4, ili§kisinin keyfi bir §ekilde sona erdirilmesi milmkiin olacakt1r.

90 Aym yonde Pichonnaz, s. 59.

91 Altmok Ormanc1, s. 117 vd.

(22)

Franchise Sozle§mesinin Hakh Sebeple Feshinde Hizmet Ve Adi Ortakhk SozlC§melerine Ili§kin Hukiimlerden Y ararlanihp Yararlandamayacag1 Sorunu

feshedilebilecegi genel ilkesinden kaynaklanmaktadir ve bunlarm kabulii a<;mndan ba§kaca bir dayanaga, ba§ka bir deyi§le baz1 sozle§me tiplerine ili§kin hiikiimlerden k1yasen yararlanmaya gerek yoktur. Ancak a§ag1da ele alacag1m1z soruna ili§kin olarak, k1yasen yararlamlabilecek hiiklimlere ihtiya<;: vard1r.

C. Sozle~me Ile Hakh Sebep Bulunmadan Feshe Cevaz Verilmesinin

Miimkiin Olup Olmad1g1 Sorunu

Objektif olarak hakl1 sebep te§kil etmeyen bir nedene dayamlarak franchise sozle§mesinin feshi miimkiin olabilir mi? Bir ba§ka ifadeyle, objektif olarak hakl1 sebep te§kil etmeyen bir durum, taraflarca derhal fesih sebebi olarak kararl~tmlabilir mi? Yukarida ifade edildigi iizere, olaganiistii fesih sebeplerinin taraflarca kararl~tmlmas1 kural olarak miimkiindiir92 •

Ancak

bir sozle§me tipine ili§kin olarak kanun, bu imkam ortadan kald1rm1§ olabilir. Ornegin iBK md. 337, 1. fikrasmda "i§veren ve i§<;:i, hakl1 sebeple sozle§meyi derhal feshedebilir; kar§l taraf talep ettigi takdirde, fesheden, gereks;esini yaz1h olarak bildirmek zorundad1r." diizenlemesini getirmekte; 2. fikrasmda ise "Hizmet ili§kisinin devamm1, diiriistliik kurah <;:er<;evesinde, feshedenden beklenemeyecek hale getiren tiim §artlar hakl1 sebep say1hr" denmekte; bu §ekilde hald1 sebebin 398 tamm1 yapilmaktad1r. iBK md. 36l'de ise mutlak emredici nitelikte olan hiikilmler say1lmakta; bu kapsamda iBK md. 337/1 ve 337/2 de zikredilerek, bunlarda ne i§Veren, ne de i§<;:i lehine degi§iklik yapilabilecegi ifade edilmektedir93•

Bu hiikmiin mutlak emrediciliginin, franchise sozle§meleri a<;:1S1nd.an §oyle bir onemi ortaya <;:1kmaktadir: Bir franchise sozle§mesi "tabiyet franchisingi" olarak ortaya c.;::1kt1g1 takdirde, bu durumda sozle§menin sona erniesine, hizmet sozle§mesine ili§kin hiikiimler layasen uygulanabilecek ve taraflarm, objektif a<;:1dan hakh sebep te§kil etmeyen bir sebebi derhal fesih sebebi olarak kararla§t1rmalar1 ge<;:ersiz olacakt1r. Oysa bir franchise sozle§mesi "ortakhk franchisingr' olarak ortaya <;:tkngmda, bu sozle§menin sona ermesine adi ortakl1ga ili§kin hiikiimler kiyasen uygulanacak ve taraflarca belirli sebeplerin derhal fesih sebebi olarak kararla§tmlmasmda herhangi bir sorun ortaya <;:1kmayacakt1r.

92 Bkz. yukanda IL

93 _{isvi~re hukukunda kira ve hizmet sozle§meleri a~1smdan kabul edilen, hakh sebeplerin}

geni§letilmesi veya feshin kolayla~tmlmas1 yasagmm gerek~eleri hakkmda bkz. Altmok Onnanc,, s. 120 vd.