Konya'ya ait eski fotoğraflarda bulunan kadın erkek ve çocuk giyiminden örnekler

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

GİYİM ENDÜSTRİSİ VE GİYİM SANATLARI ANABİLİM DALI

GİYİM SANATLARI EĞİTİMİ SANAT DALI

KONYA’YA AİT ESKİ FOTOĞRAFLARDA

BULUNAN KADIN, ERKEK ve ÇOCUK

GİYİMİNDEN ÖRNEKLER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Yrd. Doç. Mualla SEZGİN

Hazırlayan

Samet Nalbantoğlu

Konya

2006

(2)

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ………I ÖZET………..II SUMMARY………...………...………III 1.GİRİŞ………...………1 1.1. Konunun Tanımı………..1 1.2. Araştırmanın Amacı……….…3 1.3. Araştırmanın Önemi……….3 1.4. Sınırlılıklar………...………4 1.5. Yöntem……….... 4 1.6. Evren ve Örneklem………..5

1.7.Konu ile İlgili çalışmalar………..5

2. FOTOĞRAFIN TARİHİ SÜRECİ……….7

2.1. Fotoğrafın Tanımı………7

2.2. Fotoğrafın Tarihçesi……….7

3. KONYA’NIN TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI………..12

3.1. Tarihçe………....12

3.2. Coğrafi Yapısı ve İklimi……….13

3.3. Sosyal Yapısı………..14

4. FOTOĞRAFLARA AİT GÖZLEM FİŞLERİ VE KOMPOZİSYONLAR ………16

4.1. Gözlem Fişi Örneği………...16

4.1.1. Gözlem Fişi ………...17 4.1.2. Gözlem Fişi ………....19 4.1.3. Gözlem Fişi ………21 4.1.4. Gözlem Fişi ………23 4.1.5. Gözlem Fişi ………...25 4.1.6. Gözlem Fişi ………....27 4.1.7. Gözlem Fişi ………....29 4.1.8. Gözlem Fişi ………...31 4.1.9. Gözlem Fişi ………...33 4.1.10. Gözlem Fişi ………..35 4.1.11. Gözlem Fişi ………..37

(3)

4.1.13. Gözlem Fişi ………..41 4.1.14. Gözlem Fişi ………..43 4.1.15. Gözlem Fişi………...45 4.1.16. Gözlem Fişi ………..47 4.1.17. Gözlem Fişi………...49 4.1.18. Gözlem Fişi ………..51 4.1.19. Gözlem Fişi……….. 53 4.1.20. Gözlem Fişi ………..55 4.1.21. Gözlem Fişi ………..57 4.1.22. Gözlem Fişi ………..59 4.1.23. Gözlem Fişi………...61 4.1.24. Gözlem Fişi………...63 4.1.25. Gözlem Fişi ………..65 4.1.26. Gözlem Fişi ………..67 4.1.27. Gözlem Fişi ………..69 4.1.28. Gözlem Fişi ………..71 4.1.29. Gözlem Fişi………...73 4.1.30. Gözlem Fişi………...75 4.1.31. Gözlem Fişi ………..77 4.1.32. Gözlem Fişi ………..79 4.1.33. Gözlem Fişi ………..81 4.1.34. Gözlem Fişi ………..83 4.1.35. Gözlem Fişi ………..85 4.1.36. Gözlem Fişi ………..87 4.1.37. Gözlem Fişi……….. 89 4.1.38. Gözlem Fişi ………..91 4.1.39. Gözlem Fişi ………..93 4.1.40. Gözlem Fişi……….. 95 4.1.41. Gözlem Fişi ………..97 4.1. 42. Gözlem Fişi………. 99 4.1.43. Gözlem Fişi ………101 4.1.44. Gözlem Fişi……… 103 4.1.45. Gözlem Fişi ………105 4.1.46. Gözlem Fişi……… 107

(4)

4.1.47. Gözlem Fişi……… 109

4.1.48. Gözlem Fişi……… 111

4.1.49. Gözlem Fişi ………113

4.1.50. Gözlem Fişi ………115

4.1.51. Gözlem Fişi……… 117

5.GÖZLEM FİŞLERİ DÖKÜM TABLOLARI...119

5.1. Tablo (Fotoğrafların Temin Edildiği Yerler)...120

5.2. Tablo (Araştırmada Kullanılan Fotoğrafların Dökümü ve Genel Özellikleri)...121

5.3.Tablo (Konya Etnografya Müzesinden Alınan Fotoğrafların Dökümü ve Genel Özellikleri)...122

5.4.Tablo (Foto Hasan Behçet Fotoğraf Stüdyosundan Alınan Fotoğrafların Dökümü Ve Genel Özellikleri)...123

5.5.Tablo (Ektem Fotoğrafçılık Stüdyosundan Alınan Fotoğrafların Dökümü Ve Genel Özellikleri)...123

6.KONYA İLİNE AİT FOTOĞRAFLARDAKİ GİYİM ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ ...124

6.1.Konya İline Ait Fotoğraflardaki Giyim Özelliklerinin Değerlendirilmesi...124

6.2. Fotoğraflardaki Kadın Giyimi Özellikleri ………...125

6.3. Fotoğraflardaki Erkek Giyimi Özellikleri………....126

6.4. Fotoğraflardaki Çocuk Giyimi Özellikleri………...126

6.5. Fotoğraflardaki Tören Ve Merasim Giyimi Özellikleri ………..127

6.6. Fotoğraflardaki Kıyafetlerin Model, Kesim ve Süsleme Özellikleri…………...127

7.FOTOĞRAFLARDAKİ GİYİM KUŞAM ÖZELLİKLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI…………...129 8.SONUÇ VE ÖNERİLER………...130 9.BİBLİYOGRAFYA………...132 10.FOTOĞRAFLAR LİSTESİ………...137 11.TABLOLAR LİSTESİ………...140 12. EKLER...141 Ek 1; Tasarım Örnekleri...142

(5)

ÖNSÖZ

Her olgu, bir ihtiyaçtan doğar felsefesine dayanarak; fotoğrafı bir olgu ve doğuşunu da bir ihtiyaç olarak görmek mümkündür. Fotoğraf, birçok tarihi olaya tanıklık etmiştir. Önemli anları, önemli kişileri bir karede toplayarak o anı dondurmuştur. Bu dondurulan an sayesinde birçok veriye ulaşmak mümkündür. Kişilerin kıyafetleri, mekânın ayrıntıları, bu verilerin bazılarıdır.

Bu araştırmanın amacı, tarihimizin tozlu raflarında incelenmeyi bekleyen eski fotoğrafları, günümüzün gerçekliğinde ortaya çıkarmak ve üzerlerindeki tozların yerine bir araştırma sonucu yerleştirmektir. Yakın tarihimize ait önemli bilgileri, bu fotoğrafların içinde bulmak mümkündür. Buradan yola çıkarak Konya iline ait eski fotoğrafların incelenmesi bu tezin konusu olmuştur. Fotoğraflardaki kişilerin giyim özellikleri, ön planda tutularak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Konya’da müzelerde, fotoğraf stüdyoları ile evlerde bulunan tarihi cam klişeler ve fotoğraflardan yararlanılarak yapılan bu araştırmada birçok fotoğraf örneği incelenmiştir. İncelenilen fotoğraf örnekleri doğrultusunda gözlem fişleri ve tablolar, oluşturularak araştırmaya yön verilmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın hazırlık safhasında bana bu konuyu öneren hocam Prof. Dr. Haşim Karpuz’a, bu araştırmanın hazırlanmasında bilgilerini ve yardımlarını her zaman paylaşan danışmanım Yrd. Doç. Mualla Sezgin’e, fotoğraf stüdyolarında ve evlerinde bulunan eski fotoğraf arşivlerini ve koleksiyonlarını incelemeye açan, uzman görüşleriyle çalışmama katkıda bulunan, Ektem Fotoğrafçılık Stüdyosu sahibi Abdullah Ektem’e ve Foto Hasan Behçet stüdyosunun sahibi Yılmaz Oğul’a, Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivlerindeki fotoğraflara ulaşmamı sağlayan müze yetkililerine ve araştırmamın her aşamasında maddi ve manevi desteğini esirgemeyen kıymetli aileme, teşekkürü bir borç bilirim.

(6)

ÖZET

Bu araştırmada’’ Konya’ya Ait Eski Fotoğraflarda Bulunan Kadın Erkek ve Çocuk Giyiminden Örnekler’’ konu olarak seçilmiştir. İnsanoğlu tarihin ilk günlerinden itibaren kendini ifade etmenin yolunu araştırmıştır. Bu ifade şekli kimi zaman sesler çıkartarak kimi zaman da çeşitli şekiller çizerek olmuştur. Günümüzden 150 yıl önce ise bu ifade etme şekline yeni bir yöntem eklenmiştir. İşte bu yeni buluşun adı ‘’ Fotoğraf ’’tır. Fotoğraf sözcüğü kelime anlamı olarak ışık ile yapılan resim anlamına gelir. Bu resim de anılarımızı kaydeder ve sonsuza kadar saklarız. Yukarıdaki ifadeden de anlaşılacağı üzere araştırmanın hangi iki olguyu birleştireceği net olarak tespit edilmiştir. Bu iki olgu fotoğraf ve giyimdir. Konya’ya ait eski fotoğraflara detaylı bir arşiv taraması sonucunda ulaşılmıştır. Fotoğrafların bir bölümü Konya Etnografya Müzesinden temin edilmiştir. Diğer bir bölümü ise Konya’da halen faaliyet gösteren ve Konya’nın en eski iki fotoğraf stüdyosundan temin edilmiştir. Konya Etnografya Müzesinden 25 adet fotoğraf Foto Ektem’den16 adet fotoğraf ve Foto Hasan Behçet’ten de10 adet fotoğraf olmak üzere toplam 51 adet tarihi fotoğraf elde edilmiştir. 51 adet fotoğraf örneği de araştırma kapsamına alınmıştır.

Araştırma giriş bölümü, fotoğrafın tarihi süreci, fotoğraf örnekleri, gözlem fişleri, değerlendirmeler, karşılaştırmalar, sonuç ve öneriler, bibliyografya, örnekler listesi, çizimler listesi, tablolar listesi şeklindeki bölümlerden oluşmuştur.

Fotoğrafın her biri için ayrı bir gözlem fişi oluşturulmuş ve değerlendirmeler bunlara bağlı kalınarak yapılmıştır.

Cumhuriyet döneminden önce çekilmiş olan fotoğraflarda yer alan kişilerin giyimlerinin günümüzden farklı özellikler taşıdığı tespit edilmiş iklim koşullarının ve yaşam şartlarının bunda etkisi olduğundan da bahsedilmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra çekilen fotoğrafların çoğunda yer alan kişilerin giyimlerinin günümüzde kullandığımız kıyafetler ile yakın özellikler taşıdığı tespit edilmiştir. Ayrıca araştırmanın değerlendirme bölümünde, bu dönemde çekilen fotoğraflarda yer alan kişilerin kıyafetlerinin dönemin dünya modası ile yakın özellikler taşıdığından da bahsedilmiştir.

Araştırmanın sonucunda yukarıda söz edilen değerlendirmelerden yola çıkılarak konu ile ilgili tespitler yapılmıştır. Bu tespitlerden yola çıkılarak çeşitli tasarım uygulamaları da yapılmıştır.

(7)

SUMMARY

The subject ‘’The Woman’s, The Man’s and The Children’s Clothings That Are At The Old Photographs Belong To Konya’’ is chosen for hat research. The human has searched to express himself since the beginning of the history. The way of the expression of himself happened sometimes sounding and at the another time drawing various shapes to new method has added to this way of expression 150 years ago. The name of this invention is ‘’Photograph’’. The meaning of the word of photograph is the picture whic is made light. We record our memories with this picture and keep them until eternity. Above expression shows that, which two facts will be combined with this research, that is determined clearly. These are photograph and clothing. The photographs belong to Konya are obtained are obtained the result of detailed combing of the archives. Some parts of the photograps are provided from the Etnography Museum of Konya. The other parts are provided from two oldest photograph studios of Konya, that yet work. 25 pieces of the photograph from Etnography Museum of Konya, 16 pieces of photographs from Foto Ektem, 10 pieces of photographs from Hasan Behçet, as totaly 59 pieces of historical photograps are obtained and 51 pieces samples of photograps are inclusived of research.

The sections of the research are; intodition section, the historical process of photograps, the sampless of photographs, to sum up the observation cards, the compositions, the result and proposals, bibliography, the list of samples, the list of the drawings, and the list of the pictures.

There is a different observation card for each photograph and they are summed up according to that.

The people’s clothings have different properties from today at the photographs that are taked before the period of Republic and that is mentioned that; the climate conditions, and life conditions and life conditions are effective for this situation. Most of the people’s clothes have similar properties with today’s clothes at the photographs that are taked after the declaration of Republic. İn addition to, its mentioned that, at the evalotion section of this research, the people’s clothings at the photographs have similar properties with the world fashion at of that period.

End of the research, some fixings have have been made according to above mentioned evaluations. İn accordance with these fixings, various Project applications and the mould analiyses take part in appendixes section of the research.

(8)

1.GİRİŞ 1.1.Konunun tanımı

İnsanoğlu tarihinin ilk günlerinden itibaren duygularını, düşüncelerini ve fikirlerini bir yüzey üzerine aktarmaya çalışmıştır. Mağara duvarlarına resim ve şekiller çizen ilk insanların amacının, duygularını, düşüncelerini ve günlük yaşadıkları olayları kalıcı hale getirerek belgelemek olduğu düşünülebilir.

İnsanoğlu tarih içinde çeşitli yüzeylere çizerek, boyayarak ve baskı tekniği kullanarak değişik çalışmalar yapmıştır.

1800’li yılların ortalarında ışığı ve ışığa karşı duyarlı yüzeyleri kullanarak nesnenin görüntülerini yüzey üzerine kayıt ederek sabitleştirme tekniği bulunmuştur. Yüzeyi poz haline getiren bu yeni buluş fotoğraftır1_.

Üç boyutlu hayat daha önce resim tarafından iki boyutlu görüntüye dönüştürülürken fotoğraf bunu alet yardımı ile saptamaya başlamıştır. Böylece fotoğraf sanatçısı da duygu ve düşüncelerini görüntüleyerek yıllar sonrasına yansıtma fırsatını bulmuştur2. Bu duygu ve düşünceler, tarihin merdivenlerinden başlayarak günümüze kadar ulaşabilecek nitelikler taşımaktadır.

‘’Fotoğraf’’ sözcüğü ışık ile yapılan resim anlamına gelir. Fotoğraf her yönü ile güncel bir uğraştır. Anıları kayıt eder, fikirlerimizi ve düşüncelerimizi karşı tarafa iletir. Zamanın belli bir anını sonsuza değin dondurmak gibi mükemmel bir yetiye sahiptir3.

Fotoğraf en basit anlam olarak karanlık bir kutu yardımı ile ışığa karşı duyarlı malzemelerin üzerine görüntülerin kayıt edildiği mekanik bir süreci kapsar4.

Bu, bilimde kullanılan teknik açısından fizik ve kimya bilgileri ile ilgili olarak bir yüzey üzerinde optik yardımı ile görüntünün oluşturulması, fizik bilimi ile de bu görüntünün çeşitli kimyasal maddeleri kullanarak bir yüzeye kayıt edilmesi de kimya bilimi ile ilgili olan gerçekliği yüzeye aktarma ve kayıt etme tekniğidir5.

İlk kadın fotoğrafçı Yıldız Moran’ a göre fotoğraf; şiirselliği olan her şeydir6.

Yukarıdaki tanımlara dayanarak fotoğrafı, hayatın içindeki yaşanan belli kareleri, belli anları, ikinci plana atılamayacak duygu ve düşünceleri, hayatın gerçekliğine özgün belli bir

1_{KILINÇ, Levent, Fotoğrafa Başlarken, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s.13} 2_{FAZIL, Ali, Fotoğraf Bilgileri, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1992, s.14} 3_{HEDGECDE, John, Her Yönüyle Fotoğraf Sanatı, Remzi Kitabevi,İstanbul,1996, s.6} 4_{DERMAN,İhsan, Fotoğraf Ve Gerçeklik, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1989,s.3} 5_{KILINÇ,Levent,Fotoğrafa Başlarken,Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s.13}

(9)

aşamasını, önemli bir yerini kavramsal olarak dolu, yoğun ve ağırlıklı olarak açıklayan olgudur.

Fotoğrafın gerçekliği, olduğu gibi yansıtması güncel hayatın içinde aldığı konumu, yaşanan çevredeki yaşantıları, gözlemlerini, analizlerini ve sentezini yapması, belirli bir anı sonsuza kadar dondurarak objektif olarak belirlemesi yönüyle evrensel bir nitelik taşımaktadır. Buradan yola çıkarak şu tanımlamayı da yapabiliriz. Fotoğrafın içindeki olgular her meslek dalının uzmanları tarafından farklı şekillerde yorumlanabilir. Bu araştırmada Konya iline ait eski ve tarihi fotoğraflardaki giyim özelliklerinin incelenmesi konu alınmıştır.

Giyim, örtünmek ve tabiatın etkilerinden korunmak amacı ile ve süslenmek duygusu ile medeniyetin ilerlemesi sonucunda toplumlara göre değişik şekiller alabilen giysilerdir7.

İnsanoğlunun var oluşundan itibaren giyim, sosyoekonomik yapıya ve teknolojik gelişmelere paralel olarak günümüze kadar gelen temel bir olgudur. Fotoğrafın bulunuşundan itibaren de giyimin tarihi sürecini, aşamalarıyla birlikte fotoğrafları inceleyerek, takip etmek mümkündür. Fotoğraf her ne amaçla çekilmiş olursa olsun; içinde insan figürü varsa o döneme ait giyim özelliklerini tanımamıza ve incelememize imkân verir. Dönemin giyim özelliklerine ait belirli fikirler edinmemizi sağlar.

Yukarıda yapılan tanımlamalarda giyim ve fotoğraf terimleri ayrıntılı bir şekilde açıklandı; ‘’fotoğraf ‘’ ve ’’giyim’’ konuları birbirileri ile ilişkilendirildi. Dönemin giyim özelliklerine değinirken, kısaca moda ile ilgili tanımlamalar yapılmalı ve giyim modası üzerinde de durulmalıdır.

Moda, sözcük anlamı olarak; İtalyanca ‘’Moda’’, Fransızca ‘’Mode’’ ve İngilizce ‘’Fashion’’ kelimelerinin karşılığıdır. Belli dönemlerde bir toplumda, bir grupta olan zevki yansıtır. Görünen veya çok rağbet edilen bir eşyayı, bir yeri veya bir etkinliği yeğlemek, tercih etmektir8_.

Moda; kural, anlayış, biçim, davranış şekli ve yenileşmedir. İnsanlarda zaman zaman yenileşme arzusu ve zevk değiştirme ihtiyacı ile ortaya çıkan, yeni biçimler ve tutkulardır. Modada toplumsal düzenin, savaşların, göçlerin rolü büyüktür9. Moda haber verir. Dönemin

7_{GÜDÜZ, Zeynep, KARAKÜLAH, Güner, Giyim, Milli Eğitim Gençlik Ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul,}

1986,s.11

8_{Anonim, ‘’Moda’’, Büyük Larousse, Cilt 16,Milliyet Yayınları,İstanbul, 1997, s.8242}

9_{SEZGİN, Mualla, ‘’ Moda ‘’ ,Türk Aile Ansiklopedisi, Cilt 2, T.C.Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu,}

(10)

kıyafetleri, eşyaları, tarzı v.b hakkında görüş kazanmamızı sağlar. Ne giydiğimiz ne düşündüğümüz hakkında moda önemli bir etkileyicidir10_.

Moda anlayışını kavramada aşağıdaki konular üzerinde durulmalıdır; 1.Modayı mevcut kılan sosyal içerikler vardır.

2.Giyim tarzının değişimi belli bir sistemle gerçekleşir. 3.Belirli statülere uygun giyimler modayı etkiler.

4.Moda belli bir zümreye veya kuruma ait olmayıp her kesime yayılabilir.

Fotoğraftan önceki dönemlerde, ilk çağlarda duvarlara çizilmiş resimlerden daha sonraki dönemlerde ise ressamların tablolarından fotoğraflardan elde edilebilecek bu bilgilere ulaşmak mümkün olmuştur. Bugünün gerçekliğinde çekilmiş fotoğraflar geleceğe ışık tutmada önemli bir araç niteliği taşımaktadırlar.

1.2.Araştırmanın Amacı

Tarihsel yapıların anıtsal fotoğrafları içinde, kişisel duyarlılıktan, tarihsel bilince doğru kayışını sağlayan bu eski belgeler ile Konya iline ait giyim ve kuşam çeşitleri, bunlara ait model çeşitleri ve süsleme özellikleri ile kıyafetlerin kullanım alanı tespiti, araştırılması, incelenmesi ve Cumhuriyet öncesi ve sonrası karşılaştırılması amaçlanmaktadır.

İnsanlık tarihinin bu uzun süreci içerisinde kültür mirasımızı ve buradan gelen birikimlerimizi aydınlatmak açısından; (foto grafik gerçekliği hatırlayarak) bu eski fotoğrafların tarihi belge niteliği taşıdığını göstermek de araştırmanın diğer bir amacıdır.

Ayrıca konu ile ilgili yapılacak bundan sonraki araştırmalara yardımcı olabilmek de bu araştırmanın amaçlarındandır.

1.3.Araştırmanın Önemi

Hayatın evrensel gerçeklerine özgü ait olduğu dönemin ayrıntılarını içinde barındıran ve hayatın içinde belli bir karede oluşan, hayatı olduğu gibi yansıtan ve objektif bir ölçüte dayanan Konya iline ait eski fotoğraflar esas alınarak; Konya ilinde giyilen giyimleri, bu giyimlere ait model ve süsleme özelliklerini, kullanım alanlarını tanımamıza ışık tutmaktadırlar.

10_{AKALAN, Özlem, ‘’Albümlerden 100 Yıl Öncesinden’’, GELİN (Dergisi), ,Bir Numara Yayınları Aş., 1995}

(11)

Fotoğrafın bulunuşundan bu yana, insanlar doğduğu günden başlayarak kendilerini fotoğraf karesinin içinde bulmuşlardır. Fotoğraf insanların yaşadıklarına tanık olurken bu yaşantıları bir karede dondurarak onların sonsuzlaşmasını sağlamıştır. Bunun yanı sıra çekildiği döneme ait izleri de beraberinde dondurarak günümüze kadar ulaştırmıştır.

Eski fotoğraflarla yapılan bu çalışma, özellikle çekildiği döneme ait giyim ve kuşamın izlerini tanımamıza, bunların niteliklerini, süsleme özelliklerini ve aksesuarlarını tespit etmemize olanak verdiği için önemlidir.

1.4.Sınırlılıklar

Bu araştırma, Konya ili içinde faaliyet gösteren Foto Ektem fotoğraf stüdyosundaki arşivlerin, Foto Behçet fotoğraf stüdyosundaki, eski fotoğraf koleksiyonlarının ve arşivlerinin incelenmesi, Konya Etnografya Müzesindeki Fotoğraf Arşivlerinin taranarak ve konu ile ilgili olanlarının seçilerek incelenmesinden oluşmuştur.

Araştırma, Konya Etnografya Müzesi Fotoğraf arşivinden temin edilen, 25 adet tarihi fotoğraf, Ektem Fotoğrafçılık stüdyosu, Abdullah Ektem eski Konya fotoğraf arşivinden, temin edilen 16 adet tarihi fotoğraf ve Foto Hasan Behçet fotoğraf stüdyosu Garabet Kirkor Solakian fotoğraf arşivinden temin edilen 10 adet tarihi fotoğraf incelenerek toplam 51 adet örnek ile sınırlandırılmıştır.

1.5. Yöntem

Bu araştırmada, Etnografya Müzesi eski fotoğraf arşivlerine ulaşılmış ve fotoğraflar seçilerek incelenmeye çalışılmıştır.

Konya’daki fotoğraf stüdyoları araştırılmış ve eski fotoğrafların bulunduğu fotoğrafçılar tespit edilmiştir. Bu fotoğrafçılarla mülakatlar yapılarak fotoğraflardaki kişilerin giysilerinin çeşitleri belirlenmeye çalışılmıştır. Fotoğraflara bakılarak ve mülakatların sonuçları ile gözlem fişleri oluşturulmaya çalışılmıştır. Fotoğraflardaki giysilerin türlerine göre taslak çizimler yapılmıştır ( Bkz. Gözlem Fişi Örneği s.16).

Kütüphanelerdeki fotoğrafçılık, fotoğraf ve moda ile ilgili yazılı kaynaklara ulaşılmıştır. Gözlem fişleri değerlendirilerek giyim özellikleri ve moda ile ilgileri belirtilmeye çalışılmıştır. Kullanılan fotoğrafların orijinal boyutlarına ve renklerine sabit kalınmıştır.

Fotoğrafların özelliklerine uygun tablolar hazırlanarak, elde edilen verilerin dökümleri yapılmıştır ( Bkz. Tablolar s.119–123). Araştırmada kullanılan fotoğrafların siyah beyaz olması sebebiyle kıyafetlerin değerlendirilmesi açık-koyu renkli olarak değerlendirilmiştir. Fotoğrafların taslak çizimlerinden yola çıkılarak 1/20 ölçülerinde bilgisayar destekli kalıp

(12)

sistemi ile kalıp çizimleri yapılmaya çalışılmıştır. Araştırma kapsamına alınan örneklerin bir kısmının benzer özellikler taşıması sebebiyle genel bir şema kullanılarak çizimler oluşturulmuştur.

Ayrıca araştırmada kullanılan fotoğraflardan esinlenilerek giysi tasarımları oluşturulmuştur. Giysi tasarımları ve kalıp çizimleri araştırmanın ekler bölümünde yer almaktadır.

Değerlendirme bölümünde, elde edilen bulgular doğrultusunda sonuca ulaşılmıştır. Sonuca uygun öneriler de bu kısımda yer almaktadır. Elde edilen bütün bu bilgiler değerlendirilerek araştırma metni yazılmıştır.

1.6.Evren ve Örneklem

Konumuzun evrenini; Konya iline ait giyim özelliklerini araştırmamıza imkân sağlayan eski fotoğraflar oluşturmaktadır.

Foto Ektem fotoğraf stüdyosundaki, Foto Behçet Fotoğraf Stüdyosundaki, eski fotoğraf koleksiyonları ve arşivlerinin ve Konya Etnografya Müzesindeki fotoğraf koleksiyonları ve arşivlerinden derlenen fotoğraflar da konumuzun örneklemini oluşturmaktadır.

1.7.Konu İle İlgili Çalışmalar

’’Fotoğraf’’, ‘’giyim’’ ve ‘’moda’’ ile ilgili yapılan literatür taramasında; ansiklopedi, giyim ile ilgili kitap, dergi, makale ve internetten yaralanılarak bu ifadeleri tanımlama yoluna gidilmiştir. Bu araştırmada kullanılan kaynakların önemlileri şu şekilde sıralanabilir.

AKALAN, Özlem, ‘’Albümlerden 100Yıl Öncesinden’’Gelin(Dergisi)Bir Numara Yayınları Aş.1995, s.3, s. 40,49’da moda hakkında bazı bilgiler vererek eski fotoğrafların günümüz modasına nasıl uygulanabileceği hakkında bazı tespitlerde bulunmuştur.

Anonim’’Moda’’ Maddesi, Büyük Larousse, cilt 16 Milliyet yayınları İstanbul, 1997, s.8242’de Moda hakkında bilgi vererek, çeşitli dillerde modanın kelime anlamından başlayarak detaylı bir tanımlama yaparak açıklanmaktadır.

FAZIL, Ali, Fotoğraf Bilgileri, Remzi Kitapevi Yayınları, İstanbul, 1992, s.14’de fotoğraf hakkında bazı bilgiler vererek bu konunun diğer meslek dalları ile ilişkileri üzerinde de durulmuştur.

(13)

GÜDÜZ, Zeynep, KARAKÜLAH, Güner, Giyim, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Yayınları, İstanbul, 1986, s.11’de giyimin tanımını detaylı bir şekilde yaparak ilköğretim ve lise düzeyindeki öğrencilerin kolayca anlayabileceği resimler ile bu konuyu açıklamaktadır.

ÖNDER, Mehmet ,’’Konya Kadın Giyimleri’’ Türk Etnografya Dergisi, s.11, s.323-330’da Eski Giyimlerin Özellikleri fotoğraflarıyla birlikte tanıtılmıştır.

SEZGİN, Mualla, ‘’Moda’’,Türk Aile Ansiklopedisi Cilt 2,T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Ankara, 1991, s.750-751’de Modanın ayrıntılı tanımını yapmış ve çeşitli resimlerde konu hakkında açıklamalar yapmıştır.

TARGAÇ, Zeynep, Orhon, ‘’Dünden Bugüne Stüdyolar’’ Fotoğraf (Dergisi) ,İstanbul,2001 Şubat/Mart- Ekim/Kasım’da Türkiye’deki fotoğraf stüdyolarını tanıtmış, fotoğraf üzerinde detaylı açıklamalar yaparak bu konuyu geniş bir yazı dizisi halinde yayımlamıştır.

Ayrıca KOÇU, Reşat, Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Sümerbank Yay. Ankara, 1967’de Türk Giyim Tarihi ile ilgili pek çok konuyu resimleriyle açıklayan önemli bir kaynaktır.

(14)

2.FOTOĞRAFIN TARİHİ SÜRECİ 2.1. Fotoğrafın Tanımı

Fotoğraf en basit anlam olarak karanlık bir kutu yardımı ile ışığa karşı duyarlı malzemelerin üzerine görüntülerin kayıt edildiği mekanik bir süreci kapsar11.

Bilimde kullanılan teknik açısından fizik ve kimya bilgileri ile ilgili olarak bir yüzey üzerinde optik yardımı ile görüntünün oluşturulması, fizik bilimi ile de bu görüntünün çeşitli kimyasal maddeleri kullanarak bir yüzeye kayıt edilmesi de kimya bilimi ile ilgili olan gerçekliği yüzeye aktarma ve kayıt etme tekniğidir12.

Yukarıda da değinildiği gibi, fotoğraf bir olayı, bir anıyı veya herhangi bir objeyi teknik yöntemler yardımı ile kâğıda aktarmaya yarar.

Her olgu bir ihtiyaçtan doğar felsefesine dayanarak fotoğrafın bulunuşunun da bir ihtiyaçtan kaynaklandığını söylemek mümkündür. İnsanoğlu önemli anlarını dondurmak ve bunları hatırlarda ölümsüzleştirmek amacı ile bu olguya ihtiyaç duymuştur.

2.2. Fotoğrafın Tarihçesi

Kamera obsurayı (fotografik görüntü), oluşturan bilgilerin kaynağı Sümerlere kadar gider. Karartılmış bir odanın duvarına küçük bir delik açılırsa dışarıdaki görüntü karşı duvara ters olarak düşer. Rönesans’taki sanatçılar geometri ve perspektife önem verince bu bilgi anımsanır. 16.y.y. başlarında karanlık oda taşınabilir kutulara dönüşür13.

Fotoğrafın tarihi denildiği zaman bu konu üzerinde düşünülmesi gereken iki temel nokta ön plana çıkmaktadır. Birincisi yüzey üzerinde bir nesnenin görüntünün elde edilmesinin tarihidir. İkincisi ise bir nesnenin yüzey üzerinde kayıt edilmesinin ve sabitlenmesinin tarihidir.

Milattan önce Çinli Filozof Mo Tü yüzey üzerinde görüntü oluşturmak ile ilgili bir yöntemden söz etmektedir14.

Yukarıda da sözünü ettiğimiz gibi karanlık bir odanın ortasından delindiği zaman fotografik görüntüye ulaşmanın mümkün olduğu belirtilmiştir. Fakat bu görüntüye ulaşmak

11_{DERMAN, İhsan, Fotoğraf Ve Gerçeklik, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1989,s.3} 12_{KILINÇ, Levent, Fotoğrafa Başlarken, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s.13}

(15)

pek ilgi çekici bir buluş olarak kabul edilmemiştir15. Asıl önem taşıyan noktanın bu görüntüyü sabitleştirmek, dondurmak ve sonsuza kadar bir belge olarak saklamaktan geçtiği unutulmamalıdır. Teknolojinin gelişimi ve ihtiyaçların artması bu görüntüyü sabitleştirmenin olabileceği gerçeği göstermiştir.

Her fotoğraf şu ya da bu şekilde bir çeşit soyutlamadır. Fotoğraf bir resim gibi kendini ifade etmenin, bir şeyi yorumlamanın ya da yaratıcılığı bir hobi olarak gören ve bu konuda bilgi edinmek isteyen kişilere kazandıracağı çok şey vardır16_.

Fotoğraf tekniği, çok eskilere dayanan bir sanat dalıdır. Geçmişten bu güne teknolojik gelişmeler paralelliğinde toplumların sosyoekonomik yapısına uygun olarak bir devinim geçirmiştir. Oda büyüklüğündeki karanlık kutulardan başlayarak, teknolojinin de gelişmelere önayak olması sayesinde cep telefonlarında bile fotoğrafın özelliklerini kullanmak mümkün olmuştur.

Sanat tarihinin çeşitli dönemlerinde ve farklı kültürlerinde değişik biçimlerde foto grafik görüntünün tanımı yapılmıştır. Fotoğrafçılığın bir sanat olma iddiası keşfinden bu yana ateşli bir tartışma konusu olmuştur. Çekilen fotoğrafların çoğunun asıl öneminin bir haberleşme aracının olması dünyanın tanınmasına olanak verecek bir belge olduğu düşünülmektedir17. Bu belgeler, eski giyim kuşamı tanımamıza da yardımcı olabilecek öncelikli kaynaklardır.

Rönesans döneminin genç İtalyan bilim adamlarından Giovanni Pattista Della Porta iğne deliği yerine mercek kullanarak daha net ve keskin bir görüntüye ulaşmanın yolu olduğundan söz etmiştir. 18.y.y.lara gelindiğinde karanlık kutunun ve doğru görüntünün netliği ve keskinliği artmış bu aygıt kullanılarak kolaylıkla nesnelerin görüntüyü yüzey üzerinde yansıtılmasına başlanmıştır. Tom Wedywood ilk kez ışığı kullanarak yani pozlama yöntemi ile bir nesnenin görüntüsünü yüzey üzerine kaydını başarmıştır18_.

1800’lü yıllardan başlayarak değişik kişiler fotoğraf ile sonuçlanacak denemeler yapmışlardır. Kâğıttaki desenleri eline güvenemediği için, fotokimyasal yolla litografi taşına aktarma araştırmaları yapan Fransız emekli deniz subayı Nicephore Niepche 1826’da ilk fotoğrafı elde etmeyi başarmıştır. Fakat görüntüsünün zayıflığı ve poz süresinin 8 saati bulması nedeniyle yeni arayışları da beraberinde getirmiştir. Niepche öldükten sonra çalışmaları Daguere tarafından incelenerek yeni buluşlar ortaya konulmaya çalışılmıştır.

15_{BAYHAN, Mehmet, Yazılarla Fotoğraf 1978-1990,Ege Yayıncılık, İstanbul, 1995, S.137}

16_{HEDGECDE, John, Siyah Beyaz Fotoğraf Sanatı Ve Karanlık Oda Teknikleri, Remzi Kitabevi, çev.Ercan}

Tuzcular, İstanbul,1999, s.6

17_{GREENHILL, Richard, MURRAY, Margaret, Fotoğraf Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1991, s.34} 18_{KILINÇ,Levent,Fotoğrafa Başlarken,Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s.17}

(16)

Daguere önce gizli görüntü elde edip sonra kimyasal yolla görünür hale getirmenin yolunu bulur19_{. Bu yeni buluş fotoğrafın doğuşu olarak kabul edilir.}

19 Ağustos 1839’da Fransız Bilimler Akademisinden Franchois Arago tarafından bu yeni buluş tüm dünyaya duyuruldu. Bulan kişi Daguere Ottipe idi. Fotoğrafın teknik altyapısı da burada noktalandı20.

Bu günün teknik şartlarında bile gelişmiş fotoğraf makinelerinin bile yukarıda bahsedilen bu karanlık oda tekniğinin üzerine kurulduğu bilinmektedir.

İngiliz fizikçi James Clerk Maxvell, ışığın kırmızı, yeşil ve mavi olmak üzere üç temel renkten oluştuğu ilkesinden yola çıkarak ilk renkli fotoğrafı oluşturmuştur 186121.

1868’de Amerika’daki en eski aile stüdyosu olan Madhew Brady, 24 yaşındaki Davit Bacrach tarafından Baltimore da açılmıştır. Bu stüdyo dönemin Hollywood aktrislerinin kartpostallarını hazırlamanın yanı sıra zengin ailelerinde fotoğraflarını çekerek onların albümlerini hazırlamıştır22_.

1800’lü yılların sonlarına gelindiğinde ise fotoğraf Türkiye’ye girmeye başlamıştır. Yabancı gezginlerin, bilim adamlarının ve tüccarların, fotoğrafın ülkemize gelişinde önemli katkıları olduğu söylenebilir. Osmanlı hanedanları da ünlü fotoğrafçıları saraya davet ederek kendi fotoğraflarını çektirmişlerdir. Bu olaylar fotoğrafın ülkemizde yaygınlaşmasını sağlamıştır.

Anadolu topraklarının ve İzmir’in ilk fotoğraflarını Coupil Fesquet tarafından 8–16 Şubat 1842’de çekilmişti. Joseph Philbert Girault de Pranges (1804–1892) Ortadoğu’ya 1842–1845 yılları arasında yaptığı gezide İslam mimari anıtlarını ve halkın yaşayış tarzını belgelemiştir23.

Yukarıdaki bilgilerin ışığında bu tarih, fotoğrafın ülkemize geliş tarihi olarak kabul edilebilir. Bu gelişmelerden sonra fotoğraf sanatı Türkiye’deki adımlarını çoğaltmıştır. Yabancı gezginler, Osmanlı şehirlerini seyyar bir şekilde dolaşarak halkın yaşayış tarzını fotoğraf karelerinde belgelemişlerdir.

Osmanlı’da fotoğraf, Sultan Abdülhamit döneminde altın çağını yaşamıştır. Olayları saraydan çıkmadan denetleme amacı taşıyan sultan, askeri okullardaki fotoğrafçıları

19_{BAYHAN, Mehmet, Yazılarla Fotoğraf 1978-1990,Ege Yayıncılık, İstanbul, 1995, s.137-138} 20_{ÖZENDES, Engin, Türkiye’de Fotoğraf, Türk Tarih Vakfı Yayınları, Ankara, 1990, s. 8} 21_{KILINÇ,Levent,Fotoğrafa Başlarken,Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2002, s.19} 22_{Erişim; http://www.fotografya.gen.tr, İLHAN, Elif, Fotoğrafın 150 Yılı,16.10.2004}

(17)

görevlendirerek, imparatorluğu ziyarete gelen yabancı devlet adamlarının gezilerini, hastane ve büyük kuruluşların açılışlarını fotoğraf karelerinde belgeletmiştir24_.

Osmanlı’ya fotoğraf 30 yılı aşkın gecikmeli bir sürenin sonunda ulaşabilmiştir. İslam dininin görüntü yasakladığı inancının bunda çok büyük bir etkisi olduğu söylenebilir.

Ancak bu dönemden sonra XIX. Yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğundaki halkların kaynaşıp bir panorama oluşturulmasından sonra halkın giydikleri kıyafetlerini fotoğrafa çekerek bir kitap oluşturulma yoluna da gidilmiştir.

Bu kitap 1873 yılında Avusturya Macaristan İmparatorluğunun başkenti Viyana’da düzenlenen uluslar arası bir fuar nedeniyle hazırlanması istenilen bir eserdir. Eser bir kıyafet albümü şeklindedir ve 1873 yılında halk çok büyük bir imparatorluk olan Osmanlı Devletinin bütün vilayetlerinde yaşayan halkın giydiği kıyafetler objektife alınmış ve düzenlenmiştir25.

Fotoğraf, yukarıda da değinildiği şekli ile İslam dünyasının görüntü ve resimlere olan bakış açısı yüzünden önce imparatorluğun Hıristiyan nüfusu tarafından benimsenmiştir. İlk yerli stüdyoyu 1850’de Rum asıllı Basil Kargopoulo, Grand Rue de Pera İstanbul’da açtı. Ardından E.Foskolo ile ortak olarak ikinci stüdyoyu, ordunun askeri merkezi olan Edirne’de açtı26.

İlk yerli stüdyonun açılışından sonra İstanbul’daki gençler kıyafet değiştirerek fotoğraflarını çektirmişlerdir. Bu gençler yabancılardan sonraki ilk yerli müdavimledir27.

Konya’da ilk stüdyoyu Ermeni asıllı bir Osmanlı vatandaşı olan Garabian Solakian kurmuştur. Solakian Konyalılar tarafından ilgi ile karşılanmıştır. Bu ilgi sayesinde Konyalı yerli ve yabancı halk fotoğraflarını çektirmişlerdir28.Daha sonra Solakian’ın yanında yetişen Hasan Behçet Konya’nın ilk yerli stüdyosunu kurmuştur (1917)29. Hasan Behçet’in objektifinden çekilen fotoğraflar, Konya’nın tarihini, yaşayış tarzını, giyim ve kuşamını görebileceğimiz birer belge olarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Ardından Ahmet Ektem’in çektiği fotoğraflar günümüze kadar saklanarak tarihi belge niteliği olarak korunmuşlardır. Yukarıda bahsi geçen bu yerli stüdyolar halen faaliyet göstermektedirler. Oğulları ve yeğenleri, babalarının ve amcalarının miraslarına sahip çıkarak bu tarihi vesikaları günümüze kadar ulaştırmışlardır. Bu eski arşivlerden Konya’nın giyim ve kuşamını incelemek mümkündür.

24_{Erişim; http://www.fotografya.gen.tr, İLHAN, Elif, Fotoğrafın 150 Yılı,16.10.2004}

25_{Osman Hamdi Bey, Marie de Launay, çev. Erol Üyepazarcı,(1873 Yılında Elbise-i Osmaniye), Les Costumes} Popularies de la Turquie en 1873 (1873 yılında Türkiye’de Halk Giysileri), Levant Times & Shipping Gazete,

İstanbul, 1873, s.5

26_{ÖZENDES, Engin, Türkiye’de Fotoğraf, Türk Tarih Vakfı Yayınları, Ankara, 1990, s 12} 27_{Erişim; http://www.fotografya.gen.tr, İLHAN, Elif, Fotoğrafın 150 Yılı,16.10.2004} 28_{Erişim; Yeni Meram Gazetesi,Konya Fotoğraf Tarihi Konya, sayı 145201}

(18)

Cumhuriyet döneminde Genç Türkiye Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve devlet eliyle yapılan tüm sanayi yatırımları, kılık ve kıyafet inkılâpları fotoğraflarla belgelenmiştir. Bu belgelemeyi yapanlardan bazıları Etem Tem, Cemal Işıkel, Esat Nedim Tengizman ve Ferit İbrahim’di30.

Cumhuriyet döneminden sonra yeni gelişmeler çok hızlı bir şekilde birbirini takip etmiştir. Bu gelişmeler ülkemizde ünlü fotoğrafçıların yetişmesine olanak sağlamıştır. Bu fotoğrafçıların objektiflerinden çıkan kareler günümüzün çok önemli tarihi belgeleridir.

Fotoğraflardan yaşam ile ilgili birçok şeyi görmemiz mümkündür. Dönemin giyim kuşamını, yaşayış biçimini, doğasını, eşyaları, mimari yapılarını, sosyal ve endüstriyel gelişmeleri tespit ederek çağın gelişmesini izleyebiliriz.

Yukarıda bahsedilen neden ve sebeplerden dolayı fotoğraflardan edinilebilecek bilgileri doğru ve yerinde tespit emek çok önemlidir. Objektif değerlendirmeler yapmak ve bu değerlendirmelerin izin verdiği ölçüde sonuç ve önerilerde bulunmak yerinde olacaktır.

(19)

3.KONYA’NIN TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI

Konya’yı anlatmaya, herkesin bildiği şu sözlerle başlamak istiyorum. ‘’Gez Dünyayı Gör Konya’yı’’Mevlana.

Konya’nın coğrafi yapısı, tarihi ve sahip olduğu bütün güzel nitelikleriyle anlatılmaya değer çok önemli bir yerleşim yeridir. Kurulduğu günden bu yana birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bozkırın ortasında önemli bir merkezdir.

Konya’yı tanımak için öncelikle bu şehrin tarihinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir.

3.1.Tarihçe

Konya’da ve çevresinde yerleşik düzen Prehistorik(tarih öncesi) dönemden başlamaktadır. Bu dönem içinde neolitik-kalkolitik-erken Bronz çağı kültürlerini görmek mümkündür31.

Bu çağın iskân yeri olan höyüklerde Konya il sınırları içinde kurulmuşlardır. Neolitik devre ait olan tarihi buluntular, Çatal höyükteki arkeolojik kazılar sayesinde gün ışığına çıkmıştır32. Bu bilgilerin ışığında Konya’nın çok eski bir yerleşim yeri olduğu söylenebilir.

Efsaneye göre; bu şehre bir ejderha musallat olur. Zeus’un oğlu Perse de bu ejderhayı öldürerek şehri kurtarır. Halk da Perse’ye minnet borcunu ödemek için onun heykelini şehrin meydanına inşa eder bu olaydan sonra şehrin ismi heykel şehri demek olan ‘’İkonium’’olur33.

Konya’nın ticari ve askeri güzergâhların kesiştiği bir noktada olması, pek çok kez yıkılıp yeniden inşa edilmesine yol açmıştır bu yıkıntıların en eskileri, yukarıda da değindiğimiz gibi, Prehistorik Dönem’e kadar dayanmaktadır.

Konya’nın Türklerle tanışması Büyük Selçuklu İmparatorluğu zamanında olmuştur. 1069’da Türkler Konya’ya gelmişler ancak tam yerleşimin tarihi 1071 yılına rastlamaktadır. Alâeddin Keykubat zamanında Konya, ilim ve sanat merkezi haline gelmiştir. Yapılan pek çok saray, cami ve han yanında; Mevlana’nın da Konya’ya gelmesi ve buraya yerleşerek şehrin bir simgesi olarak anılması da aynı döneme rastlamaktadır34.

Bu önemli şehir Osmanlı imparatorluğu zamanında da şöhret ve itibarını korumuştur. Osmanlı sultanlarının konaklama yeri ve ordunun savaşa hazırlandığı ve dinlendiği yer olarak

31_{Erişim; htpp://www.devletonline.com/Turkiye/Konya/16.10.2004} 32_{Erişim; htpp://www.tbb.gen.tr/Turkiye iller /Konya/18.11.2004}

33_{KÜÇÜKDAĞ,Yusuf,ARABACI,Caner, Selçuklular ve Konya , Mikro Yayınları, Konya 1999, s. 27} 34_{Erişim; htpp://www.sadikoglu.info/Konya /html/ 16.10.2004}

(20)

da kullanılmıştır. Şehzadelerin valilik yaptığı bir Osmanlı eyaleti olarak da kullanılması bu şehre verilen diğer bir önemi açıklamaktadır35_.

Cumhuriyet döneminde Konya, yüzölçümü bakımından ülkenin en büyük ili olmuştur. Bu dönemde de hızla büyüyen ve gelişen Konya tarihi eserleri ile bugün açık hava müzesi niteliğine de sahip olan çok önemli bir şehirdir36. Bu tarihi belgeler ve kalıntıların ışığında kültür mirasımız günden güne aydınlanmaktadır.

3.2.Coğrafi Yapısı ve İklimi

Konya, Anadolu steplerinin ortasında, kuzey ve güney yönlerindeki set gibi uzanan dağların iç kısımlarında, Konya Ovası diye anılan ovanın batı kenarındadır37. Ülkemizin tahıl ambarı diye anılan düzlükler de Konya ilinin sınırları içerisinde bulunmaktadır.

İdari yönden, kuzeyden Ankara, batıdan Isparta, Afyonkarahisar, Eskişehir, güneyden İçel, Karaman, Antalya, doğudan Niğde ve Aksaray illeri ile çevrilidir38.

Konya Ovasının en çukur yeri Aslım mevkii ( 975m ) en yüksek yeri de Alâeddin Tepesidir ( 1080m) 39.

Konya bir göl tabanı olan ovanın kenarında kurulmuştur. Hemen batısında Takkeli ve Loras dağları yükselmektedir. En önemli akarsuyu, Meram Deresi’den gelip yazın Konya’nın bağ ve bahçelerini sulayan, kışın doğudaki Aslım Bataklığı’na dökülen Meram Çayı’dır40.

Tuz Gölü, Akşehir Gölü, Beyşehir Gölü ve Suğla Gölü Konya’nın il sınırlar içerisinde yer almaktadırlar. Sulama amacıyla Cumhuriyet Döneminde May, Apa ve Altınapa Barajları yapılmıştır. Yarı kurak bir iklime sahiptir. Konya’nın ilçeleri Karapınar ve Ereğli Türkiye’nin en az ışık alan bölgeleridir41.

Dağlık, kesimlerinde ormanlık alanlar mevcuttur. Düzlükler ise bozkırlar şeklindedir. Şehir merkezine 8km uzaklıkta Meram adı verilen bir mesire yeri bulunmakta olup suyu, yeşilliği ile dikkati çeker42. Meram çeşitli piknik alanları ve restoranlar faaliyet göstermektedir. Konya halkının büyük bölümü düğün ve benzeri eğlencelerini burada düzenlemektedir. Araştırmanın kapsamında yer alan ve inceleme yapılan fotoğrafların bir bölümü de burada objektife alınmıştır.

35_{Erişim; http://www.imdat.net./ Konya / kontar/ html/ 01.10.2004} 36_{Erişim; http://www.selcuklu-bld.gov.tr/ Konya /html/ 08.10.2004}

37_{KÜÇÜKDAĞ,Yusuf,ARABACI,Caner, Selçuklular ve Konya , Mikro Yayınları, Konya 1999, s. 29} 38_{Erişim; http://www.selcuklu-bld.gov.tr/ Konya /html/ 08.10.2004}

39_{Erişim; http://www.sadikoglu.info/Konya /html/ 16.10.2004}

40_{KÜÇÜKDAĞ,Yusuf,ARABACI,Caner, Selçuklular ve Konya , Mikro Yayınları, Konya 1999, s. 29} 41_{Erişim; http://www.selcuklu-bld.gov.tr/ Konya /html/ 08.10.2004}

(21)

3.3.Sosyal Yapısı

Her ulusun, her şehrin, hatta her kasaba ve köyün kendine has kültürel farklılıkları ve sosyal yaşantıları vardır. Bu kültürel farklılıklar tören ve merasimin düzenlenişinden, kılık ve kıyafetlerin giyilmesine kadar çeşitli farklılıkları ve benzerlikleri bir arada barındırmaktadır.

Konya şehri de sosyokültürel yapı yönünden oldukça zengin bir şehirdir. Örf ve adetleri, türküleri manileri ve tekerlemeleri yönüyle içinde farklı güzellikleri barındırmaktadır. Konya kültürüne hâkim unsur Anadolu Selçukluları, Karaman oğulları ve Osmanlı örf, adet ve gelenekleridir. Ailede ataerkil aile yapısı hâkimdir43.

Sosyal yapı incelenirken, Konya’nın nişan ve düğün adetleri, doğum adetleri, bayram adetleri, asker uğurlama törenleri ve kılık kıyafet özellikleri araştırılarak konu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Nişan ve düğün adetleri Konya’ya has bir şekilde kutlanır. Düğün pilavı, semah ve oğlan evine bayrak asılması sosyal yapıyı belirleyen etmenlerdir. Düğün pilavında, yoğurt çorbası, etli pilav, bamya zerde, helva, hoşaf yenilir ve şerbet içilmektedir.

Bir şehre ait sosyal yapı incelenirken, o şehrin insanlarının kılık ve kıyafet özelliklerinin de bize bu konuda bilgi vereceği unutulmamalıdır. Bu yüzden Konya iline ait kadın ve erkek kıyafetlerinin üzerinde durulmalı ve tanıtılmalıdır.

Halk, yerel giysilerini tercih ederken iççinde yaşadığı iklimin, yaptığı iş veya mesleğin toplumda işgal ettiği konumun koşularına da çok iyi bir şekilde uyduğu söylenebilir. Ayrıca iklime veya mevsime göre kullanılan giysiler de değişiklik gösterir. Kullanılan malzemeler, kalın çuhalar, keçe, keçi veya deve kılından yapılmış sağlam kumaşlardır sıcak ve ılıman mevsimlerde ise pamuklu, ipekli ve tül gibi gittikçe incelen kumaşlardan yapılmış kıyafetlerdir.44

Konya kadınının ve erkeğinin kıyafetleri çok çeşitlidir. Konya kadının ev içi ve dışarıya giyilmek üzere iki çeşit kıyafeti bulunmakta idi. Başta bir çember, üstünde bir işlik, altta don (şalvar), ayağında ince yemeni biçiminde terlik veya örme patik bulunurdu. Bu Konya kadının normal günlük iş kıyafetidir45. İç çamaşırı, entari, işlik, hırka, salta, kebe, ayakkabı, süs ve takılar Konya kadının başlıca kıyafetleridir.

43_{CERAN,Ş.,Ahmet ,Tarihi ve Sosyokültürel Yönden Konya-Çumra, Alpofset Marbaacılık,Konya 1999,s.87} 44_{Osman Hamdi Bey,Marie de Launay, çev. Erol Üyepazarcı,(1873 Yılında Elbise-i Osmaniye), Les Costumes} Popularies de la Turquie en 1873 (1873 yılında Türkiye’de Halk Giysileri), Levant Times & Shipping Gazete,

İstanbul, 1873, s.5

(22)

Konya’nın erkek kıyafetleri de birbirinden farklılık arz etmektedir. Her erkeğin görevine göre kıyafeti bulunmaktadır. Kıyafetinden o kişinin ne iş yaptığı ne olduğu kolayca anlaşılırdı46.

Ulemalar kırmızı fes, üzerinde beyaz uzun bir tülbent sarılıydı. Üç peşli astarlı entari giyilirdi. Entari üzerine şal kuşak kuşanırdı. Esnaflar başlarına kırmızı fes, sırtta koyu renkli salta, alt kısmında şalvar, ayakta ise beyaz yün çorap ve yemeni, belde silahlıkla şal kuşak bulunurdu. Efe kıyafeti ise başta açık kırmızı sivri bir fes arkada uzun bir püskül, vücuda sıkı oturmuş çapraz düğmeli bir göğnek, üzerine de içi astarlı ön kısımları kavuşmayan salta giyilirdi47.

Kent soylular pamukla karıştırılmış ipek ve hafif kumaşlardan oluşan giysiler ve genellikle açık renkli ve çizgili entariler giyerlerdi üzerine de salta diye tabir edilen bir hırka giyerlerdi. Başına da içi astarlı bir kulak takardı. Konya kent soylusu yaz süresince kırmızı marokenden pabuçlar giyer ve beline de beyaz kaşmirden bir kuşak sarardı.

Konyalı mollalar ise etrafına yeşil bir sarık sarılmış kırmızı bir fes, gri kaşmirden bir kuşakla onu kapatılmış, iplikliden, çizgili bir entari ve yeşil çuhadan yapılmış biniş diye tabir edilen uzun bir manto giyerdi. Ayakkabıları ise iki bölümden meydana gelirdi, içinde mest ve dışında da biraz daha kalın deriden yapılmış mesti koruyan bir ayakkabıdan oluşurdu48.

Yukarıda anlatılan kılık kıyafet bilgileri paralelliğinde, eski fotoğraflardaki kılık ve kıyafet özelliklerinin incelenmesine imkân vermektedir.

İncelemeler her fotoğraf örneği için ayrı bir gözlem fişi oluşturularak yapılmıştır. Araştırmada ele alınan fotoğraflar için hazırlanan gözlem fişlerinde fotoğrafların ayrıntılı bir şekilde tanıtılması amaçlanmıştır. Kullanılan fotoğrafların orijinal boyutlarına ve renklerine sadık kalınmıştır. Değinilen bu niteliklere göre kompozisyonlar yazılarak bu araştırma yürütülmüştür.

46_{ÖNDER, Mehmet,”Eski Konya Giyimleri “,Etnografya Dergisi, S.11, S.323} 47_{Erişim:http//www.gezgin.net/konya/-V3/Hakkında/Tarihce.Asp/01.10.2004.}

48_{Osman Hamdi Bey, Marie de Launay, çev. Erol Üyepazarcı,(1873 Yılında Elbise-i Osmaniye), Les Costumes} Popularies de la Turquie en 1873 (1873 yılında Türkiye’de Halk Giysileri), Levant Times & Shipping Gazete,

(23)

4. FOTOĞRAFLARA AİT GÖZLEM FİŞLERİ VE KOMPOZİSYONLAR 4.1. GÖZLEM FİŞİ ÖRNEĞİ

Fotoğraf No: İnceleme Tarihi: İlgili Koleksiyon:

Koleksiyonun Açık Adresi: Koleksiyona Geliş Tarihi: Koleksiyona Geliş Biçimi: Koleksiyondaki Yeri: Bugünkü durumu: Tarihlendirme: Fotoğrafın Boyutları:

Fotoğraftaki Kıyafete Ait Özellikler Giysinin Türü:

Giysinin Malzeme Özelliği: Giysinin Süsleme Özelliği: Taslak Çizim:

Kaynak kişi künyesi Adı Soyadı:

Doğum Yeri: Doğum Tarihi: Öğrenim Durumu: Mesleği:

Kaç Yıldır Bu İşle İlgilendiği: Açık Adresi:

(24)

4.1.1.GÖZLEM FİŞİ

Fotoğraf No:1

İnceleme Tarihi:16.01.2005

İlgili Koleksiyon: Etnografya Müzesi Konya Eski Fotoğraf Arşivi. Koleksiyonun Açık Adresi: Konya Etnografya Müzesi

Koleksiyona Geliş Tarihi: 2002

Koleksiyona Geliş Biçimi: Bağış yoluyla.

Koleksiyondaki Yeri: Eski Fotoğraf Arşivi Dosyalarında. Bugünkü Durumu: Sağlamdır.

Tarihlendirme: 20.yy.

Fotoğrafın Boyutları: 13x18 cm Fotoğraftaki Kıyafete Ait Özellikler Giysinin Türü: Yöresel Erkek Giyimi

Giysinin Malzeme Özelliği: Mevsimlik kalın kumaşlar olduğu tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Çeşitli püsküller ve biyeler mevcuttur.

Taslak Çizim:

Şekil 1: Cepken Şekil 2: Gömlek Şekil 3: Şalvar Şekil 4: Fes Şekil 5: Kuşak

Kaynak kişi künyesi Adı soyadı:

Doğum yeri: Doğum tarihi: Öğrenim durumu: Mesleği:

Kaç yıldır bu işle ilgilendiği: Açık adresi:

(25)

Fotoğraf no:1 Kompozisyon

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğraf genç bir efeye aittir. Genç efe, kapalı mekânda hazırlanan hoş bir dekor eşliğinde objektife poz vermiştir. Efenin iki elinde de silahları bulunmaktadır. Başında koyu renkli bir fes ve fesin üzerine bir yazma sarıldığı görülmektedir. Efe üzerine kısa bir cepken giymiştir. Cepken sadedir ve kolları yırtmaç ile süslenmiştir. Beline kalın bir kuşak sarılıdır ve üzerine cephaneliklerini ve silahlarını koyduğu özel bir bölme bulunmaktadır. Altında; boyu dize kadar olan sade bir şalvar bulunmaktadır. Şalvar ile çizmelerin arasına beyaz kuşaklar sarılmıştır. Çizme koyu renkli ve üzeri süslemelidir.

(26)

4.1.2. GÖZLEM FİŞİ

Fotoğraf No:2

Taslak Çizim:

(27)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafta Konya’nın hovarda sınıfı diye tabir edilen zümresine49 ait olan kişinin kıyafeti görülmektedir. Bu fotoğrafta Konya’nın gençlerinin nasıl giyindikleri hakkında bazı bilgilere ulaşmak mümkündür. Zamanın tabiriyle hovarda diye tabir edilen bu kıyafetin oldukça sade olduğu söylenebilir. Başında koyu renkli bir fes ve fesin üzeri ince bir kuşak ile sarılıdır. Gencin üzerinde dar bir cepken olduğu görülmektedir. Göğüs altında bele kadar sarılı kalın bir kuşak sarılıdır. Kuşağın ortasında cep benzeri özel bir bölme bulunmaktadır. Bu bölmenin para ve silah koymak için açıldığı tahmin edilmektedir. Gencin şalvarı diz altına kadar ve kalın çorapları dize kadar uzanmaktadır. Bileklere kadar uzanan siyah bir ayakkabı ile bu kıyafet tamamlanmıştır.

(28)

Fotoğraf No:3

Taslak Çizim:

(29)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafta Konyalı bir Efe objektife alınmıştır. Genç bir efe kapalı mekânda hazırlanan hoş bir dekor eşliğinde objektife poz vermiştir. Efenin iki elinde de silahları bulunmaktadır. Başında koyu renkli bir fes ve fesin üzerinde bir yazma sarıldığı görülmektedir. Efe üzerine kısa bir cepken giymiştir. Cepken sadedir ve kolları yırtmaç ile süslenmiştir. Beline kalın bir kuşak sarılıdır ve üzerine cephaneliklerini ve silahlarını koyduğu özel bir bölme bulunmaktadır. Altında sade; boyu dize kadar olan sade şalvar bulunmaktadır. Şalvar ile çizmelerin arasına beyaz kuşaklar sarılmıştır. Çizmeleri koyu renkli ve üzeri süslemelidir.

(30)

Fotoğraf No:4

Giysinin Malzeme Özelliği: Mevsimlik kalın kumaşlar olduğu tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Çeşitli püsküller ve kalın işlemeli kuşaklar mevcuttur. Taslak çizim:

Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı:

(31)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğraf farklı sınıflara mensup olduğu düşünülen iki arkadaşa aittir. İki farklı sınıf bir arada objektife alınmıştır. Ayakta poz veren efe diye tabir edilen bir sınıfa aittir. Diğeri ise ulema tabir edilen sınıfa mensup bir efendiye aittir. Oturarak poz veren bu efenin başında kısa bir fes bulunmaktadır. Üzerinde bol bir cepken ve cepkenin içinde ekose desenli bir gömlek ile koyu renkli bir yelek olduğu görülmektedir. Belinde çapraz bir şekille sarılı bir kuşak olan efendinin şalvarı koyu renklidir. Ayağında ise bağcıklı ayakkabıları görülmektedir.

(32)

4.1. 5. GÖZLEM FİŞİ

Fotoğraf No:5

Giysinin Malzeme Özelliği: Mevsimlik düz, kalın kumaş olduğu tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme özelliği: Çeşitli zincirler, köstekli saatler ve kuşaklar mevcuttur. Taslak Çizim:

(33)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafın Konya’nın esnafı diye bilinen kişilere ait olduğu düşünülmektedir. Konya’nın esnafları yerel kıyafetleriyle objektiflere poz vermişlerdir. Kıyafetleri ötekilere göre biraz daha süslüdür ve maddi durumlarına ilişkin bilgiler vermektedir. Kuşaklarında köstekli saatler ve zincirler takılıdır. Kısa boylu olan esnafın üzerinde açık renkli bir cepken ve şalvar olduğu görülmektedir. Gömleği çizgilidir ve kalın bir kuşak ile sarılıdır. Ayağında koyu renkli bir ayakkabı bulunmaktadır. Ayakkabıların ham maddesi marokendir(bir çeşit ince deri).

(34)

Fotoğraf No:6

Fotoğrafın Boyutları: 13x18 cm Fotoğraftaki Kıyafete Ait Özellikler Giysinin Türü: Çocuk Giyimi

Giysinin Malzeme Özelliği: Mevsimlik düz ve kumaşlar olduğu tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Çeşitli zincirler, madeni kemer tokaları mevcuttur. Taslak Çizim:

Şekil 26: Yelek Şekil 27: Gömlek Şekil 28: Şalvar Şekil 29: Fes Şekil 30: Kuşak

(35)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğraf, Konyalı küçük bir efeye aittir. Şirin bir erkek çocuğuna efe kıyafeti giydirilerek ona bu şekilde poz verdirilmiştir. Çocuğun kıyafetindeki süslemeler oldukça abartılıdır. Başında püsküllü bir fes vardır. Fesin üzerinde bir yazma sarılıdır. Boynunda alt uçları işlemeli bir mendil dolanmıştır. Üzerinde koyu renkli bir yelek bulunan küçük efenin beline kalın bir kuşak dolanmıştır. Kuşağın üzerindeki yoğun işlemeler ve alt ucundaki cephanelik dikkat çekicidir. Boyu dize kadar uzanan bir şalvar giymiştir. Ayağında ise deri çizmeler fark edilmektedir.

(36)

Fotoğraf No:7

Şekil 31: Cepken Şekil 32:Gömlek Şekil 33: Şalvar Şekil 34:Fes Şekil 35:Kuşak

(37)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafta, üç genç birlikte objektife alınmıştır. Gençlerden ikisi silahlarıyla birlikte diğeri ise kılıç kuşanarak objektife poz vermiştir. Soldaki gencin kıyafeti diğer iki gencin kıyafetinden farklı özellikler barındırmaktadır. Gencin başında fiyonklu bir fes vardır. Üzerinde ise çapraz bantlı değişik süslemeli bir gömlek giymiştir. Pantolonun sağ ve sol bacakları farklı renktedir ve paçalarında fırfır süsleme bulunmaktadır. Ayağında ise koyu renkli bir çizme giydiği de fark edilen diğer bir detaydır.

(38)

Fotoğraf No:8

Şekil 36: Cepken Şekil 37:Gömlek Şekil 38: Şalvar Şekil 39:Fes Şekil 40:Kuşak

(39)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafta, dört erkek birlikte önlerindeki sazlarla hazırlanan bir dekor eşliğinde objektife alınmıştır. Erkelerden üçü silahları ile birlikte diğeri ise kılıç kuşanarak poz vermiştir. Erkelerin dördünde başına farklı renk ve boyda fesler bulunmaktadır. Erkeklerin dördü de cepken giymiştir ve beline kuşak dolamıştır. Kuşakların üzerinde bulunan bölümlere çeşitli kamalar, tabancalar ve değişik süsler yerleştirilmiştir. Şalvarların boyları hemen hemen aynı olmasına rağmen sağ tarafta yer alan erkeğin şalvarı biraz daha bol ve farklı bir model özelliği taşımaktadır. Dördü de ayağında koyu renkli diz altı çizmeler giymiştir.

(40)

Fotoğraf No:9

Fotoğrafın Boyutları: 13x18 cm Fotoğraftaki Kıyafete Ait Özellikler Giysinin Türü: Yöresel Kadın Giyimi

Giysinin Malzeme Özelliği: Kışlık kalın kumaşlar kullanıldığı tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Kenar harçları ve püsküller mevcuttur.

Taslak Çizim:

Şekil 41: Şal Şekil 42: Göynek Şekil 43: Şalvar

(41)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğraf, başörtülü bir kadına aittir. Bu fotoğraftan Konya kadınının dışarıdaki giyimiyle ilgili bilgiler edinmek mümkündür. Bu kadın bir gözünü açıkta bırakacak şekilde objektife poz vermiştir. Üzerinde açık renkli kalın bir başörtüsü örtülüdür. Başörtüsünün boyu dize kadar uzanmaktadır ve uçları püsküller ile süslenmiştir. Kadın bol ve koyu renkli bir şalvar giymiştir. Ayağında ise örme çoraplar ile lastik pabuçlar bulunmaktadır

(42)

Fotoğraf No:10

Giysinin Malzeme Özelliği: Kışlık kalın kumaşlar kullanıldığı tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Kenar harçları ve püsküller mevcuttur.

Taslak Çizim:

Şekil 44: Şal Şekil 45: Göynek Şekil 46: Şalvar

(43)

Fotoğraf no:10

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğraftan, Konya kadınının dışarıdaki giyimiyle ilgili bilgiler edinmek mümkündür. Bu kadın bir gözünü açıkta bırakacak şekilde objektife poz vermiştir. Üzerinde açık renkli kalın bir başörtüsü örtülüdür. Başörtüsünün boyu dize kadar uzanmaktadır ve uçları püsküller ile süslenmiştir. Kadın bol ve koyu renkli bir şalvar. Ayağında örme çoraplar ile lastik pabuçlar bulunmaktadır.

(44)

Fotoğraf No:11

Giysinin Malzeme Özelliği: Kışlık kalın kumaşlar kullanıldığı tahmin edilmektedir. Giysinin Süsleme Özelliği: Kenar harçları ve madeni aksesuarlar kullanılmıştır. Taslak Çizim:

Şekil 47: Hırka Şekil 48: İç Elbise Şekil 49: Kemer Şekil 50:İşlemeli Fes

(45)

Konya Etnografya Müzesi fotoğraf arşivi koleksiyonunda bulunan bu fotoğrafta, Konya’nın sille yöresinde yaşamış bir kadının, barok oymalı bir konsol sehpaya yaslanarak objektife poz vermiştir. Kadının kıyafeti oldukça gösterişli ve yoğun süslemelidir. Süs ve ziynet eşyalarını başındaki feste, kulaklarında, boynunda, belinde ve ellerinde abartılı bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Üzerine giydiği hırka diğer fotoğraflarda da görüldüğü gibi kürkle süslenmiştir. Ellerinde, boynunda ve kulaklarında ziynet eşyaları bulunmaktadır. Boynundaki takıların üst bedeni örtmesi sebebiyle kıyafetin bu kısmı ile ilgili yorum yapılamamaktadır. Kemerin altında kalın bir kuşak kuşanmıştır. Üzerinde kalın ve kürklü bir hırka bulunmaktadır. Elbisesindeki işlemeler üzerindeki hırka ile benzer özellikler taşımaktadır.