BAöIMSIZ DENETøM HøZMETøNøN KALøTESø VE FøNANSAL
PERFORMANS: BORSA øSTANBUL ÖRNEöø
Koray TUAN1
Gönderim tarihi:25.12.2018 Kabul tarihi:09.07.2019
Öz
Günümüz sermaye piyasalarnda, kaliteli bir ba÷msz denetim hizmetine olan talep her geçen gün katlanarak artmaktadr. Çünkü ba÷msz denetim hizmeti, baúta finansal bilgi kalitesinin artmasnda, güçlü bir kurumsal raporlama anlayúnn geliúmesinde, risk yönetiminin ve iç kontrol sisteminin güçlenmesinde ve finansal performansn artmasnda oldukça önemli bir rol oynamaktadr. Bu çerçevede çalúmann amac, ba÷msz denetim firmasnn vermiú oldu÷u denetim hizmet kalitesinin úirketin finansal performans üzerinde bir etkisinin olup olmad÷nn araútrlmasdr. Bu amaç do÷rultusunda, 2010-2017 yllar arasnda Borsa østanbul’da iúlem gören finansal olmayan kuruluúlardan elde edilen 1206 úirket-yl verisi sabit etkiler modeli ile analiz edilmiútir. Ba÷msz denetim kalitesinin ölçülebilmesi için anormal iúletme sermayesi tahakkuklar temsili de÷iúken olarak kullanlmútr. ùirketlerin finansal performanslarnn ölçülmesinde ise aktif karllk oranndan yararlanlmútr. Bulgular, kaliteli bir denetim hizmetinin úirketin finansal performans üzerine olumlu yönde etki etti÷ine iúaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ba÷msz Denetim, Denetim Kalitesi, Finansal Performans. JEL Snflamas: M40, M42, M48.
QUALITY OF AUDIT SERVICE AND FINANCIAL PERFORMANCE: THE CASE OF BORSA ISTANBUL
Abstract
In today’s capital markets, the demand for a quality audit service is increasing day by day. Audit service plays an important role in increasing the quality of financial information. In addition, it helps improve corporate reporting, risk management and internal control system, and financial performance of entities. The purpose of this study is to investigate whether audit service quality provided by independent audit firms impacts companies’ financial performances. For this purpose, 1206 company-year data obtained from non-financial corporations traded at the Borsa Istanbul between the company-years 2010 and 2017 are analyzed via fixed effects model. The amount of abnormal working capital accruals is used as a proxy for audit quality and return on assets is used as a measure of firm financial performance. The findings indicate that audit service quality has a positive impact on financial performance of companies.
Keywords: Independent Audit, Audit Quality, Financial Performance. JEL Classification: M40, M42, M48.
1
Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi, øktisadi ve ødari Bilimler Fakültesi, E-posta: ktuan@cu.edu.tr, ORDID ID: 0000-0002-2168-6481.
1. Giriú
Hissedarlar, yatrmclar, kredi veren kuruluúlar ve di÷er paydaúlar birer karar alc ola-rak do÷ru, güvenilir ve karar aúamasnda kullanabilecekleri ilgili finansal bilgilere ihtiyaç duymaktadrlar. Ba÷msz denetim mekanizmas da iúte bu noktada devreye girerek, iúletme yönetimi ve karar alclar arasndaki bilgi asimetrisinin yaratabilece÷i olumsuz etkileri azaltmaya çalúmaktadr (Fama, 1980). Ba÷msz denetim, iúletme yönetimi tarafndan ha-zrlanan ve finansal tablolar aracl÷yla sunulan bilgilerin hata ve/veya hileden kaynakla-nan önemli yanlúlklar içermedi÷i hususunda makul bir güvence sa÷lamaktadr. Di÷er bir deyiúle, sermaye piyasalarnn etkin iúleyiúi için iúletme yönetiminin çkarc davranúlarn engelleyerek, karar alclara sunulan finansal bilgilere olan güven duygusunu artrma göre-vini üstlenmektedir (Al-Matari ve di÷erleri, 2017:30). Di÷er taraftan, ba÷msz denetçinin vermiú oldu÷u hizmet kalitesi finansal bilgiye önemli bir de÷er katarak, úirketin sermaye maliyetlerinin azalmasna katkda bulunmaktadr (Farouk ve Hassan, 2014:2). Bu çerçe-vede günümüz sermaye piyasalarnda, ba÷msz denetiminden beklenen hizmet kalitesine olan talep her geçen gün katlanarak artmaktadr. Çünkü ba÷msz denetim süreci, iúletme yönetiminin sorumluluklar çerçevesinde sunacaklar finansal bilginin kalitesinin teyit edilmesinde ve yönetimin performansnn izlenmesinde oldukça önemli bir rol oynamakta-dr (Jusoh ve Ahmad, 2014:977). Zira, bu yüzyl baúnda düúük denetim kalitesinin yol aç-t÷ hileli finansal raporlamalar neticesinde ortaya çkan Enron, Worldcom, Parlamat gibi büyük muhasebe skandallar, sermaye piyasalarnn etkinli÷ini koruyabilmesi ve iúletmele-rin performanslarn dürüst resim ilkesine uygun bir úekilde yanstabilmeleri adna gerekli olan kaliteli finansal bilginin rolünü gösteren kötü tecrübeler olarak hatrlanmaktadr.
Ba÷msz denetim kalitesi, hiç kuúkusuz; müúteri iúletmenin büyüklü÷ü, denetime iliú-kin geçerli mevzuat, denetim faaliyetinin kapsam, denetim ekibinin niteliksel ve niceliksel özellikleri baúta olmak üzere birçok unsura ba÷l olarak bir denetim firmasndan di÷erine göre farkllk göstermektedir (Nwanyanwu, 2017:145). Ancak, standartlara ve yönetmelik-lere uygun yürütülen ve yüksek kalitede verilen bir ba÷msz denetim hizmeti, baúta finan-sal bilgi kalitesinin artmas olmak üzere, úirketlerde güçlü bir kurumfinan-sal raporlama anlayú-nn geliúmesine, risk yönetiminin ve iç kontrolün güçlenmesine yardmc olurken, ayn za-manda úirketin finansal performansna da katkda bulunmas muhtemeldir. Bu do÷rultuda bu çalúmann amac, ba÷msz denetim firmasnn vermiú oldu÷u denetim hizmetinin bir neticesi olarak elde edilen finansal bilgi kalitesinin úirketin finansal performans üzerinde bir etkisinin olup olmad÷nn araútrlmasdr.
øúletmenin sektördeki baúars ve süreklili÷i iúletmenin finansal performansna, di÷er bir anlatmla iúletme yönetiminin kendisine emanet edilen kaynaklar etkin ve verimli bir
kilde kullanmasna ba÷ldr. Bu durum mikro düzeyde iúletmenin piyasadaki gelece÷ini makro düzeyde ise ülkelerin ekonomik istikrarn etkileyebilmektedir (Kipkoech ve Rono, 2016:87). Bu öneme binaen, literatürde iúletmenin finansal performansn etkileyebilecek faktörlerin tespit edilmesine yönelik zengin bir literatür bulunmaktadr. Bir ksm çalúma (Dalton ve Dalton, 2011; Do÷an ve Topal, 2015; Paniagua ve di÷erleri, 2018) kurumsal yönetim uygulamalar ile finansal performans iliúkilendirirken, di÷er bir ksm çalúmada (Demsetz ve Villalonga, 2001; Turan ve Bayyurt, 2013; Shahwan, 2015) sermaye yapsnn finansal performansa etkisi araútrlmútr. Di÷er taraftan denetim alannda ise; ba÷msz denetim ücretinin (Malhotra ve di÷erleri, 2015), denetim komitesi ve iç denetim özellikleri-nin (Kallamu ve Saat, 2015; Kipkoech ve Rono, 2016), ba÷msz denetim raporunun (Odum ve di÷erleri, 2017) ve ba÷msz denetim kalitesinin (Chen ve di÷erleri, 2013; Jusoh ve Ahmad, 2014; Sayyar ve di÷erleri, 2015; Al-Matari ve di÷erleri, 2017; Cengiz ve di÷er-leri, 2017) iúletme performansna etkisini ölçen çalúmalara da rastlamak mümkündür. An-cak, her ne kadar ba÷msz denetim kalitesi ile finansal performans arasndaki iliúkinin tes-pit edilmesini inceleyen detayl uluslararas çalúmalar mevcut olsa da, ulusal literatürde bu konuda oldukça büyük bir boúluk bulunmaktadr. Bu alanda Cengiz, Dinç ve Güngör (2017) yaptklar çalúmada, 2010-2014 yllar arasnda Borsa østanbul (BIST) imalat sektö-ründe faaliyet gösteren 90 úirketin verilerini kullanarak ba÷msz denetim kalitesinin finan-sal performans üzerindeki etkisi ortaya koymaya çalúmúlardr. Söz konusu çalúmada, úir-ketlerin ba÷msz denetim kalitesini dört büyük denetim firmas tarafndan verilen denetim hizmeti ve denetim süreci sonunda ulaúlan denetim görüú türü temsil etmektedir. Bu çalú-mann; Cengiz, Dinç ve Güngör (2017) yapt÷ çalúmadan fark, ba÷msz denetim kalite-sinin ölçülmesinde son yllarda uluslararas literatürde yer alan Anormal øúletme Sermayesi Tahakkuklar (AWCA, Abnormal Working Capital Accruals) modelinden yararlanlmas-dr.
Çalúmann bir sonraki bölümü, literatürde yer alan ba÷msz denetim firmas tarafndan verilen denetim hizmeti kalitesinin úirketin finansal performans üzerindeki etkisini incele-yen araútrma sonuçlarna ayrlmútr. Üçüncü bölümde çalúmann metodolojisine, dör-düncü bölümde elde edilen araútrmann bulgularna yer verilirken, sonuç bölümünde ise ulaúlan araútrma bulgular çerçevesinde konunun genel bir de÷erlendirmesi yaplmútr. 2. Literatür Taramas ve Teorik Çerçeve
Kaliteli bir ba÷msz denetim hizmeti, mesleki özen ve úüphecilik anlayú ile geçerli standartlara ve yönetmeliklere uygun olarak yürütülen sk denetim prosedürleri içermelidir. Bu çerçevede; standartlara uygun yürütülmeyen denetim prosedürlerinin neden oldu÷u dü-úük denetim kalitesine ba÷l olarak sunulan finansal bilgilerdeki yanlúlklar sermaye
piya-salarnda ortaya çkan muhasebe skandallarnn önemli nedenlerinden biri olarak gösteril-miútir ve bundan dolay da denetimde kalite son yllarn en tartúmal konularndan birisi olmuútur. Finansal tablolar üzerinden karar alan kullanclar için kritik bir unsur olan dene-tim kalitesine iliúkin literatürde kullanclarn bakú açlarna göre farkl tanmlamalar ya-plmútr. Ancak denetim kalitesi üzerine yaplan tanmlamalardan en çok kabul gören de-netim kalitesi tanmn De Angelo (1981) úu úekilde yapmútr: “Dede-netim hizmetlerinin ka-litesi, ba÷msz denetçinin (a) müúterinin muhasebe sisteminde bir yanlúl÷ tespit edebilme ve (b) tespit edilen yanlúl÷ raporlayabilme olasl÷dr”. Bu tanmlamada (De Angelo, 1981:186), ba÷msz denetçinin yanlúl÷ ortaya çkarma olasl÷ denetçinin teknolojik yeteneklerine, süreçte kullanlan denetim prosedürlerine, örneklemin kapsamna ve benzeri unsurlara ba÷ldr diyerek “ba÷msz denetçinin yetkinli÷ine” ve tespit edilen bu yanlúl÷n rapora yanstlabilmesi olasl÷ ise, denetçinin müúteri iúletmeden ba÷msz olmas ile öl-çülür diyerek de “denetçinin ba÷mszl÷na” atf yapmaktadr. Literatürde genel kabul gö-ren bu tanmlamadan da anlaúlaca÷ üzere denetim kalitesinin karmaúk sübjektif bir kavram olmasndan ötürü kesin bir ölçümü yaplamamaktadr. Bu sorunun üstesinden gelebilmek, ancak denetim kalitesini temsilen atanan de÷iúkenler üzerinden mümkün olabilmektedir.
Ba÷msz denetimde kaliteyi temsilen literatürde en çok tercih edilen de÷iúkenlerin tes-pit edilmesinden önce denetim kalitesine etki edebilecek faktörlerin belirlenmesi, özünde çok yönlü olan bu kavramn anlaúlabilmesi adna önem arz etmektedir. Ba÷msz denetim kalitesine do÷rudan ya da dolayl olarak etki edebilecek birçok unsur bulunmaktadr (Dang, 2004; Knechel ve di÷erleri, 2013). Bu alanda farkl incelemeler yer alsa da en kapsaml çalúma Uluslararas Denetim ve Güvence Standartlar Kurulu (IAASB) tarafndan 2014 ylnda gerçekleútirilmiútir. Söz konusu çalúmada, ba÷msz denetim kalitesine etki edebi-lecek kilit unsurlar aúa÷daki gibi snflandrlmútr (IAASB, 2014):
1. Ba÷msz denetim firmasnn kültüründen etkilenen denetçinin uygun de÷erler, etik davranúlar ve tutumlar sergilemesini ve ayrca yeterli bilgi düzeyine, tecrübeye ve denetimin tamamlanmas için gerekli zamana sahip olmasn içeren denetim girdileri. 2. Detayl ve iyi planlanmú denetim süreci ile standartlara ve düzenlemelere uygun kalite
kontrol prosedürlerini kapsayan denetim süreci.
3. Denetimin amaçlar do÷rultusunda hazrlanan yararl ve zamanl bilgi ve raporlar kap-sayan denetim çktlar.
4. Tüm paydaúlar arasnda yürütülen etkin iletiúim a÷.
5. Denetim ve finansal raporlamaya iliúkin düzenlemeler, hukuki ortam, insan kaynaklar, sektörel uygulamalar, ticaret kanunlar, kültürel etkiler ve bilgi sistemlerini içeren dú faktörler.
Söz konusu snflandrmadaki birçok faktörün ölçülmesindeki olanakszlk ve ba÷msz denetim sürecine iliúkin ulaúlabilen belgenin denetim raporu ile snrl olmas gibi kstlar nedeniyle, araútrmalarda gerçek denetim kalitesinin de÷erlendirilmesinde güçlükler yaúa-makta, bundan dolay da alglanan denetim kalitesi göstergelerine baúvurulmaktadr (Lennox, 1999; Dang, 2004). Bu alanda yürütülen çalúmalar incelendi÷inde, farkl bakú açlarna göre farkl de÷iúkenler kullanlarak ölçülen ba÷msz denetim kalitesinin, úirketin finansal bilgi kalitesine olumlu etki edebilece÷i ve bunun bir sonucu olarak da úirketin fi-nansal performansnn artabilece÷i beklentisi ile bir takm araútrmalar yaplmútr.
Literatürde denetim kalitesinin ölçülmesinde kullanlan temsili de÷iúkenlerin baúnda ba÷msz denetim hizmetinin dört büyükler (Big4) olarak bilinen denetim firmalar (Deloitte Touche Tohmatsu, Price Waterhouse Coopers, KPMG ve Ernst & Young) tara-fndan verilip verilmedi÷i gelmektedir. Bu temsili de÷iúkenden (Big4/non-Big4) yararlanan çalúmalarn (Al Ani ve Mohammed, 2015; Farouk ve Hassan, 2014; Cengiz ve di÷erleri, 2017; Jusoh ve Ahmad, 2014) teorik dayana÷n ise dört büyükler tarafndan verilen ba÷m-sz denetim hizmetinin di÷er denetim firmalar tarafndan verilen denetim hizmetinden daha kaliteli oldu÷u düúüncesi oluúturmaktadr. Çünkü dört büyüklerin sahip olduklar kaynak ve teknolojik destek sayesinde yeterli denetçi istihdam edilebilmekte, denetçilere verilen e÷i-timler sayesinde ise denetlenecek sektörlere ait uzmanlk kazandrlmakta ve teknolojik altyap sayesinde de denetim prosedürleri daha esnek ve verimli bir úekilde uygulanabil-mektedir. Bu avantajlarn bilgi asimetrisinden kaynaklanan yöneticilerin frsatç davranúla-rn engelleyerek, denetlenen finansal bilginin kalitesini ve finansal performans artrmas beklenmektedir.
Bu do÷rultuda, Al Ani ve Mohammed (2015) çalúmalarnda ba÷msz denetim kalite-sini Big4 de÷iúkeni ile ölçerek, denetim kalitekalite-sinin firma performansna etkikalite-sini üç farkl sektörde (sanayi, finansal ve hizmet) 112 firma üzerinden tespit etmeye çalúmúlardr. Ça-lúmann sonuçlar, Big4 ile finansal performans arasnda pozitif iliúki oldu÷unu ortaya koymaktadr. Benzer bir çalúmada, Cengiz, Dinç ve Güngör (2017) Borsa østanbul (BIST) imalat sektöründe yer alan 90 úirketin 2010-2014 yllar arasndaki verilerini kullanarak, ba÷msz denetim kalitesi ile úirketin finansal performans arasndaki iliúkiyi araútrmúlar-dr. Bunun için çalúmada, ba÷msz denetim kalitesi temsilen denetim hizmetinin dört bü-yük denetim firmasnn Türkiye temsilcilikleri tarafndan verilip verilmedi÷i ve ulaúlan denetim görüúünün olumlu görüú olup olmamas ile ölçülmüútür. ùirketlerin finansal per-formanslarn temsilen ise Tobin Q, Aktif Karllk (ROA) ve Özsermaye Karll÷ (ROE) oranlar dikkate alnmútr. Çalúma sonuçlar, genel olarak ba÷msz denetim kalitesinin finansal performans üzerindeki etkisinin istatistiksel açdan anlaml ve pozitif yönde oldu-÷una iúaret etmektedir.
Sayyar, Basiruddin, Abdul Rasid ve Elhabib (2015) yaptklar çalúmann teorik altya-ps, ba÷msz denetçinin denetim sürecinde göstermiú oldu÷u çabalar ile denetim ücreti arasndaki iliúkiye dayanmaktadr. Daha fazla denetim çabas nedeniyle ortaya daha yüksek denetim ücreti çkmaktadr. Çünkü finansal bilgilerin daha kapsaml bir soruúturma gerek-sinimi, daha fazla denetim saati do÷uraca÷ndan ve detayl bir denetim için daha fazla sektörel uzmanl÷a sahip denetim personeline ihtiyaç duyulaca÷ndan, bu durum daha yük-sek denetim ücretlerine yol açacaktr. Bu yüzden, yükyük-sek denetim ücreti ile yükyük-sek denetim kalitesi arasnda do÷rusal bir iliúki beklenmektedir. Söz konusu çalúmann bir di÷er teorik altyaps ise, denetim firmas rotasyonu sonras denetim kalitesinin artaca÷ yönündedir. Denetçi ile müúteri iúletme arasndaki uzun süren denetim anlaúmas, karúlkl samimiyet ve hoúgörüyü do÷uraca÷ düúüncesiyle denetçi ba÷mszl÷nn zedelenebilece÷i yönünde-dir. Bu yüzden denetim firmas rotasyonu sonrasnda verilen denetim hizmetinin kalitesinin artaca÷ beklenmektedir. Çalúmada, ba÷msz denetim ücreti ve denetim firmas rotasyonu denetim kalitesinin ölçülmesinde, úirket performansnn ölçülmesinde ise aktif karllk oran ve Tobin Q temsilen kullanlmútr. 2003-2012 yllar arasnda Malezya’da 542 finansal olmayan halka açk úirket üzerinde yürütülen çalúma sonucunda, denetim kalitesinin (de-netim ücreti ve de(de-netim firmas rotasyonu) úirketin aktif karll÷ üzerinde anlaml bir etkisi tespit edilemezken, sadece denetim ücretinin Tobin Q üzerine istatistiksel olarak anlaml pozitif etkisini gösteren kantlara ulaúlmútr.
Ba÷msz denetim kalitesi, verilen hizmetin bir çkts olarak tahakkuklar üzerinden de ölçülmektedir. Tahakkuklarn úirket yönetimi tarafndan kazanç yönetimi için kullanld÷ varsaylmaktadr (Cameran ve di÷erleri, 2016). Bu durum ise, denetim eksikli÷inin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Kazanç yönetimi úirket yönetiminin çkarc davranúlar-nn varl÷na iúaret ederken, finansal bilginin kalitesini de düúürür. Dolaysyla, düúük bir kazanç yönetiminin daha yüksek düzeyde bir denetim kalitesi ile iliúkili oldu÷u iddia edil-mektedir, çünkü bu durum, denetçinin úirket yönetiminin raporlama kararlarn engelledi-÷ini göstermektedir (Johnson ve di÷erleri, 2002; Myers ve di÷erleri, 2003; Chen ve di÷er-leri, 2008). Bu çerçevede; Gill, Biger, Mand ve Mathur (2013) yaptklar çalúmada, kazanç yönetimi uygulamalarnn úirketlerin performans üzerinde etkili olup olmad÷ test edil-miútir. Bunun için 2009-20012 yllar arasnda Hindistan’da faaliyet gösteren 250 halka açk úirket verilerinden yararlanlmútr. Sonuçlar, yo÷un bir úekilde kazanç yönetimi uy-gulayan úirketlerin, bir sonraki yldaki aktif karllk oran üzerindeki olumsuz etkinin o de-rece büyük oldu÷unu göstermektedir. Buna paralel olarak Fairfield, Whisenant ve Yohn (2003), yaptklar çalúmada, Amerika Birleúik Devletleri’nde faaliyet gösteren úirketleri 1963-1992 dönemi için örnekleyerek, iúletme sermayesi tahakkuklarnn gelecekteki karl-lk ile negatif bir iliúki içerisinde oldu÷unu tespit etmiúlerdir. Sakarya ve Koçak (2016) ise
Borsa østanbul’da yaptklar çalúmada, 2006-2013 yllarn kapsayan 60 úirkete ait verilerin analiz sonuçlarna dayanarak, kazanç yönetiminin var oldu÷unu tespit etmiúlerdir.
Di÷er bir takm çalúmalarda (Kallamu ve Saat, 2015; Hua ve di÷erleri, 2016; Kipkoech ve Rono, 2016; Al-Matari ve di÷erleri, 2017) ise, kurumsal yönetim uygulamalar ve firma performans iliúkisi araútrlmútr. Çalúmalarn ortak teorik altyapsn, daha iyi kurumsal yönetim prensipleri ile yönetilen úirketlerin daha kaliteli bir finansal raporlamaya ba÷l ola-rak daha iyi performans gösterecekleri düúüncesi oluúturmaktadr. Çünkü kurumsal yöne-tim, kurumlarn tüm paydaúlarn menfaatlerini en üst düzeyde dikkate alarak úeffaflk, ada-let, hesap verebilirlik ve sorumluluk gibi temel ilkelere göre hareket etti÷i bir yönetim sü-reci olarak de÷erlendirilmektedir. Ayrca, söz konusu çalúmalarda yer alan düúünce, iyi bir kurumsal yönetimin úirket yönetimine emanet edilen kaynaklarn ne derece etkin ve verimli kullanld÷ hakknda hesap verebilirli÷i artrmas sayesinde firma performansnn da arta-bilece÷i yönündedir. Araútrma sonuçlar denetim komitesinin büyüklü÷ü ve uzmanl÷ (Kipkoech ve Rono, 2016), denetim komitesinde yer alan ba÷msz üye says (Kallamu ve Saat, 2015), úirketin sahiplik yaps (Al-Matari ve di÷erleri, 2017) ve kurumsal orta÷n sa-hiplik pay (Jusoh ve Ahmad, 2014) ile úirketin performans arasnda istatistiksel olarak anlaml pozitif bir iliúkinin oldu÷unu göstermektedir.
3. Araútrmann Metodolojisi
Yaplan literatür taramas ve konunun teorik çerçevesi do÷rultusunda, çalúmann araú-trma sorusu “ba÷msz denetim hizmetinin kalitesi úirketin finansal performansn artrr m?” úeklinde belirlenmiútir. Araútrma sorusunun test edilebilmesi için, Borsa østanbul’da iúlem gören 176 halka açk úirketin 2010-2017 yllarn kapsayan finansal bilgilerinden ya-rarlanlmútr. Finansal raporlarndaki farkllklar nedeniyle finansal kuruluúlar ve verilerine ulaúlamayan úirketler araútrmann veri setine dahil edilmemiútir. Bu kapsamda araútrma-nn veri setini oluúturan 1206 úirket/yl verisi sabit etkiler modeli ile analiz edilmiútir. ølgili veriler, úirketlerin resmi web sitelerinden ve yllk faaliyet raporlarndan elle toplanarak elde edilmiútir.
ùirketin finansal performans çalúma modelinin ba÷ml de÷iúkenidir. ùirket perfor-mans üzerine yaplan önceki çalúmalarda, finansal perforperfor-mansn ölçülebilmesi için muha-sebe temelli ve piyasa temelli farkl de÷iúkenler kullanlmútr. Ancak, yönetimin úirketin varlklarn ve di÷er kaynaklar kullanarak kar elde etme ve úirkete de÷er katma yetene÷ini yanstt÷ndan kurumsal yönetim çalúmalar kapsamnda muhasebe temelli ölçümler tercih edilmektedir (Kallamu ve Saat, 2015). Bu çerçevede, önceki çalúmalar (Sayyar ve di÷er-leri, 2015; Hua ve di÷erdi÷er-leri, 2016; Cengiz ve di÷erdi÷er-leri, 2017) ile paralel tarzda úirketin
fi-nansal performansnn ölçülmesinde aktif karllk oran (ROA: Return on Assets) kullanl-mútr ve net karn toplam varlklara bölünmesiyle hesaplankullanl-mútr.
Çalúma modelinin ba÷msz de÷iúkeni ise, denetim hizmetinin kalite düzeyi olarak be-lirlenmiútir. Ancak söz konusu düzeyin ölçülebilmesi için geçici parametreler tayin edil-mesi gerekmektedir. Literatürde, verilen ba÷msz denetim hizmetinin bir çkts olarak su-nulan finansal bilginin kalitesi ile kazanç yönetimi (earnings management) düzeyi arasnda ters yönlü bir iliúki oldu÷u vurgulanmaktadr (Myers ve di÷erleri, 2003; Carey ve Simnett, 2006). Kazanç yönetiminin tanmlanabilmesinde ise genellikle tahakkuklar (accruals) kul-lanlmaktadr (Cameran ve di÷erleri, 2016). Bu çalúmada da ba÷msz denetim kalitesinin ölçülebilmesi için, DeFond ve Park (2001) tarafndan geliútirilen anormal çalúma serma-yesi tahakkuklarnn mutlak de÷eri (AWCA: Absolute Value of Abnormal Working Capital Accruals) temsilci tayin edilmiútir. Kavramsal olarak AWCA, gerçekleúen çalúma serma-yesi ve mevcut satú seviserma-yesini desteklemek için gerekli olan beklenen çalúma sermaserma-yesi seviyesi arasndaki fark ölçer. Bu fark, mevcut satú seviyesini sürdüremeyen iúletmelerde, çalúma sermayesindeki yükseliúin bir yüzdesini temsil etmektedir. Yüksek düzeyde anor-mal çalúma sermayesi tahakkuklar, iúletme yönetiminin daha fazla kazanç yönetimine frsat buldu÷unu gösterirken; di÷er taraftan ba÷msz denetimde kalite düúüklü÷üne de iúa-ret etmektedir ve aúa÷daki úekilde hesaplanmaktadr:
(1) Eúitlik (1)’de;
t = yl, t-1 ise bir önceki yl;
AWCA t = cari yldaki anormal iúletme sermayesi tahakkuklar;
WC t = cari yldaki nakit harici iúletme sermayesi > ( dönen varlklar – nakit ve ksa
sü-reli yatrmlar ) – ( ksa süsü-reli yabanc kaynaklar – ksa süsü-reli finansal borçlar ) @; WC t-1 = bir önceki yldaki nakit harici iúletme sermayesi;
S t = cari yldaki satúlar ve S t-1 = bir önceki yldaki satúlar.
Ayrca, eúitlik (1)’de yer alan tüm de÷iúkenler, daha önceki araútrmalar (Myers ve di-÷erleri, 2003; Carey ve Simnett, 2006) ile uyumlu olarak toplam varlklarn ortalamas ile ölçeklendirilmiútir.
Çal úmada, ayr ca iki adet kontrol de÷iúkenine de yer verilmiútir. Bunlardan ilki olan LEV de÷iúkeni finansal kald raç oran n temsil etmektedir ve úirketin toplam yabanc kay-naklar n n toplam aktife bölünmesi ile bulunmuútur. ùirketlerin kazanç yönetimi uygulama riskine karú finansal kald raç oran kontrol edilmelidir (Carey ve Simnett, 2006). økinci kontrol de÷iúkeni ise, úirketin toplam varl klar n n do÷al logaritmas al narak hesaplanan SIZE de÷iúkenidir. Çünkü úirketin büyüklü÷ü finansal performans için önemli bir unsurdur. Büyük úirketlerin finansman aç s ndan daha güvenli alg lanmalar ve daha düúük bir faiz oran ndan borçlanabilmeleri nedeniyle úirket büyüklü÷ünün etkilerini kontrol etmek için kullan lmaktad r (Myers ve di÷erleri, 2003).
Bu çerçevede, ba÷ ms z denetim kalitesinin úirketin finansal performans üzerinde bir etkisinin olup olmad ÷ n n tespit edilebilmesi için oluúturulan araút rman n modeli litera-türle (Chen ve di÷erleri, 2013; Jusoh ve Ahmad, 2014; Sayyar ve di÷erleri, 2015; Al-Matari ve di÷erleri, 2017; Cengiz ve di÷erleri, 2017) uyumlu olarak, aúa÷ da eúitlik (2)’de gösteril-di÷i gibi oluúturulmuútur:
(2)
Çal úman n bir sonraki bölümünde, belirlenen araút rma modelinin analizine geçilmiú ve elde edilen bulgular sunulmuútur.
4. Araútrma Bulgular
Çal úmada öncelikle modelde yer alan ba÷ ms z de÷iúkenler aras nda çoklu ba÷lant (korelasyon) olup olmad ÷ n n araút r lmas için Pearson Korelasyon Analizi yap lm út r. Tablo 1’de yer alan korelasyon matrisi sonuçlar na göre, regresyon modelinde yer alan ba-÷ ms z de÷iúkenler aras ndaki korelasyon katsay de÷erleri düúük gözlemlenmiútir.
Tablo 1: Ba÷ ms z De÷iúkenler Aras Korelasyon Matrisi
Ba÷msz De÷iúkenler: AWCA LEV SIZE
AWCA 1,0000
LEV 0,1474 1,0000
SIZE -0,2189 0,0499 1,0000
n=1206. AWCA=Denetim hizmetinin kalitesi, LEV=ùirketin kald raç oran , SIZE=ùirketin varl k toplam n n do÷al logaritmas .
Çal úman n bir sonraki ad m nda, çoklu korelasyon sorununun olmad ÷ na iúaret eden korelasyon analizini takiben regresyon analizi gerçekleútirilmiútir. Yap lan regresyon ana-lizi sonucu elde edilen bulgular ise, aúa÷ daki Tablo 2’de sunulmuútur.
Tablo 2: Regresyon Analizi Sonuçlar Finansal Performans
FP (ROA) Katsay Standart Hata t-De÷eri p-De÷eri AWCA .0268918 .0159292 1.69 0.092*
LEV -.2482185 .0151864 -16.34 0.000***
SIZE .0339783 .0046011 7.38 0.000*** Sabit -.5081475 .0881358 -5.77 0.000*** R Kare = 0.2127, F De÷eri (175.1027) = 8.57, Prob>F = 0.0000
n= 1206. ***, **, *, %1, %5 ve %10 düzeyinde istatistiksel olarak anlamll÷ ifade etmektedir. AWCA=Denetim hizmetinin kalitesi, LEV=ùirketin kaldraç oran, SIZE=ùirketin varlk toplamnn do÷al logaritmas.
Tablo 2, denetim hizmet kalitesini temsilen tayin edilen anormal iúletme sermayesi ta-hakkuklarnn ba÷msz de÷iúken, úirketin finansal performansn ölçmek için yararlanlan aktif karllk orannn ise ba÷ml de÷iúken olarak kullanld÷ sabit etkiler modeline dayal regresyon analiz sonuçlarn göstermektedir. Tablo 2’den elde edilen sonuca göre, ba÷msz ve kontrol de÷iúkenlerinin finansal performans modelini açklad÷ (0.2127) görülürken, modelin geçerlili÷i F-istatisti÷i de÷eri (0.0000) ile do÷rulanmútr. Modeldeki AWCA ba-÷msz de÷iúkenine iliúkin katsay 0.0268918’dir. Söz konusu de÷iúkenin p de÷eri (0.092) ise, bu de÷iúken ile finansal performans arasnda %10 anlamllk düzeyinde istatistiksel olarak belirgin pozitif bir iliúki oldu÷unu ileri sürmektedir. Ayrca bulgular, modelin kont-rol de÷iúkenleri olan LEV ve SIZE de÷iúkenleri ile finansal performans arasnda %1 an-lamllk düzeyinde, srasyla negatif ve pozitif yönlü istatistiksel olarak belirgin bir iliúkiye iúaret etmektedirler. Sonuç olarak, Tablo 2’de yer alan regresyon katsaylar ve bunlara iliú-kin p de÷erlerine dayal olarak, AWCA ve SIZE de÷iúkenleri ile úirketin finansal perfor-mans arasnda istatistiksel olarak belirgin pozitif yönlü bir iliúki oldu÷u tespit edilirken, LEV de÷iúkeni ile úirketin finansal performans arasnda istatistiksel olarak belirgin negatif yönlü bir iliúki oldu÷u görülmektedir.
Araútrmann bulgular ú÷nda, ba÷msz denetim firmalar tarafndan verilen kaliteli bir denetim hizmetinin úirketin finansal performansn artran faktörlerden birisi oldu÷u söylenebilir. Bu sonuç, ba÷msz denetim kalitesini kazanç yönetimi ile ölçen (Gill ve di-÷erleri, 2013), denetim hizmetinin dört büyükler tarafndan alnp alnmamas ile ölçen (Jusoh ve Ahmad, 2014; Cengiz ve di÷erleri, 2017) ve denetim ücreti ile ölçen (Sayyar ve di÷erleri, 2015) literatürdeki di÷er çalúmalar ile uyumludur.
5. Sonuç
Küreselleúme sürecinde, yabanc yatrmclarn sermaye piyasalarna sa÷ladklar katk-lar göz ard edilemeyecek boyuttadr. Türkiye gibi geliúmekte olan ekonomilerin, uluskatk-lara- uluslara-ras pazarlarda var olabilmesi için yabanc yatrmclara ihtiyac vardr. Ancak sermaye pi-yasalarnn geliúebilmesi ve uluslararas yatrmclarn çekilebilmesi için úirketlerin úeffaf ve güvenilir bir biçimde bilgilendirilmesi gereklidir. Türkiye’de faaliyet gösteren úirketlerin büyük bir ksm ise aile úirketi görünümündedir. Bu yüzden kontrol gücüne sahip hissedar-larn kendi menfaatleri do÷rultusunda bilgi asimetrisinden kaynaklanan çkarc davranúla-rnn engellenebilmesi ve aznlk hissedarladavranúla-rnn hakladavranúla-rnn korunarak, yabanc yatrmclara güven ortamnn sa÷lanabilmesi için kaliteli bir ba÷msz denetim hizmetine daha çok ge-reksinim vardr. Hiç kuúkusuz, bu çerçevede artan kaliteli finansal bilgiler ile úirketlerin finansal performanslarnn ve buna ba÷l olarak da sermaye piyasalarnn iúlevselli÷inin artmas beklenmektedir. Bu noktadan hareketle, Borsa østanbul’da faaliyet gösteren finansal olmayan kuruluúlarn finansal performans ile denetim hizmetinin kalitesi arasnda iliúki olup olmad÷ incelenmiútir. Yaplan analiz sonucunda, 2010-2017 yllar arasnda úirket-lere verilen kaliteli bir denetim hizmetinin úirketin finansal performansn olumlu yönde etkiledi÷i tespit edilmiútir. Araútrma sonuçlar, bir taraftan sahiplik yo÷unlu÷unun yaúan-d÷ aile úirketleri ve yabanc yatrmc ihtiyac duyan úirketler için di÷er taraftan ise ser-maye maliyetlerini azaltmak isteyen úirketler için kaliteli bir denetim hizmetinin gereklili-÷ini literatürü destekler nitelikte ortaya koymaktadr.
Çalúmann bir takm kstlar mevcuttur. Bunlardan ilki, ba÷msz denetim hizmeti ka-litesinin sübjektif bir kavram olmasdr. Literatürde ba÷msz denetim kalitesini ölçen farkl göstergeler olsa da; bu çalúmada, bunlardan birisi olan anormal çalúma sermayesi tahak-kuklarnn kullanlmasdr. Bir di÷er kst ise, oluúturulan sabit etkiler modelinin úirketin finansal performansna etki eden tüm faktörleri içermemesi ve seçilen de÷iúkenler ile snrl tutulmasdr.
Gelecekte yaplacak çalúmalarda ise, ba÷msz denetim kalitesinin ölçülmesinde farkl temsili de÷iúkenlerden yararlanlmasnn ve úirketin finansal performansna etki edebilecek di÷er faktörlerle de modellerin zenginleútirilmesinin literatüre önemli katklar sa÷layaca÷ düúünülmektedir.
Kaynakça
AL-ANI, Mawih K. and Zaroug M. DHOFAR; (2015), “Audit Quality Firm Performance: Omani Experience”, European Journal of Economies, Finance and Administrative Sciences, Vol:74, pp. 13-23. AL-MATARI, Ebrahim M., Yahya A. AL-MATARI and Sulaiman A. SAIF; (2017), “Ownership
Structure, Audit Quality and Firm Performance Moderating and Direct-Effect Models: An Empirical Study”, Corporate Board: Role, Duties and Composition, 13(1), pp. 28-35.
CAMERAN, Mara, Annalisa PRENCIPE and Marco TROMBETTA; (2016), “Mandatory Audit Firm Rotation and Audit Quality”, European Accounting Review, 25(1), pp. 35-58.
CAREY, Peter and Roger SIMNETT; (2006), “Audit Partner Tenure and Audit Quality”, The Accounting Review, 81(3), pp. 653-676.
CENGøZ, Selim; Yusuf DøNÇ ve Selim GÜNGÖR; (2017), “Ba÷msz Denetim Kalitesinin Finansal Performans Üzerindeki Etkisinin øncelenmesi: Borsa østanbul’da Bir Uygulama”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), ss. 171-197).
CHEN, Chih-Ying;, Chan-Jane LIN and Yu-Chen LIN; (2008), “Audit Partner Tenure, Audit Firm Tenure, and Discretionary Accruals: Does Long Auditor Tenure Impair Earnings Quality?”, Contemporary Accounting Research, 25(2), pp. 415-445.
CHENG, Yu-Shu; Yahn-Shir CHEN and Yu-Cheng CHEN; (2013), “Direct and Mediating Effects of Auditor Quality on Auditor Size and Performance”, International Business Research, 6(11), pp.134-148.
DALTON, Dan R. and Catherine M. DALTON; (2011), “Integration of Micro and Macro Studies in Governance Research: CEO Duality, Board Composition, and Financial Performance”, Journal of Management, 37(2), pp. 404-411.
DANG, Li; (2004), “Assessing Actual Audit Quality”, Ph.D. Thesis, Drexel University. Philadelphia, USA. DeANGELO, Linda E.; (1981), “Auditors Size And Audit Quality”, Journal of Accounting and
Economics, 3(3), pp. 183-199.
DeFOND, Mark L. and Chul W. PARK; (2001), “The Reversal of Abnormal Accruals and the Market Valuation of Earnings Surprises”, The Accounting Review, 76(3), pp. 375-404.
DEMSETZ, Harold and Belen VILLALONGA; (2001), “Ownership Structure and Corporate Performance”, Journal of Corporate Finance, 7(3), pp. 209-233.
DOöAN, Mesut ve Yusuf TOPAL; (2015), “Yönetim Kurulu Büyüklü÷ü ile Finansal Performans Arasndaki øliúkiye Yönelik Literatür Taramas”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1), ss. 87-111.
FAIRFIELD, Patricia M.; Scott J. WHISENANT and Teri L. YOHN; (2003), “Accrued Earnings and Growth: Implications for Future Profitability and Market Mispricing,” Accounting Review, 78(1), pp. 353-371.
FAMA, Eugene F.; (1980), “Agency Problems and the Theory of the Firm”, Journal of Political Economy, 88, pp. 288-307.
FAROUK, Musa A. and Shehu Usman HASSAN; (2014), “Impact of Audit Quality and Financial Performance of Quoted Cement Firms in Nigeria”, International Journal of Accounting and Taxation, 2(2), pp. 1-22.
GILL, Amarjit; Nahum BIGER; Harvinder S. MAND and Neil MATHUR; (2013), “Earnings Management, Firm Performance, and the Value of Indian Manufacturing Firms”, International Research Journal of Finance and Economics, 116, pp. 120-132.
HUA, Sim C.; HLA Daw, T. and Abu H. ISA; (2016), “Malaysia Financial Reporting Practices and Audit Quality Promote Financial Success: The Case of Malaysian Construction Sector”, UNIMAS Review of Accounting and Finance, 1(1), pp. 36-50.
IAASB, International Auditing and Assurance Standards Board; (2014), “Framework for Audit Quality: Key Elements that Create an Environment for Audit Quality”.
JOHNSON, Van E.; Inder K. KHURANA and Kenneth J. REYNOLDS; (2002), “Audit-Firm Tenure and the Quality of Financial Reports”, Contemporary Accounting Research, 19(4), pp. 637-660. JUSOH, Mohd A. and Ayoib C. AHMAD; (2014), “Equity Ownership, Audit Quality and Firm
Performance in Malaysia Using Generalized Least Square Estimations Technique”, Journal of Emerging Issues in Economics, Finance and Banking (JEIEFB), 3(1), pp. 976-991.
KALLAMU, Basiru S. and Nur A. M. SAAT; (2015), “Audit Committee Attributes and Firm Performance: Evidence from Malaysian Finance Companies”, Asian Review of Accounting, 23(3), pp. 206-231.
KIPKOECH, Samoei R. and Lucy RONO; (2016), “Audit Committee Size, Experience and Firm Financial Performance. Evidence Nairobi Securities Exchange, Kenya”, Research Journal of Finance and Accounting, 7(15), pp. 87-95.
KNECHEL, Robert W., KRISHNAN, Gobal V., PEVZNER, Mikhail, SHEFCHIK, Lori and VELURY, Uma; (2013), “Audit Quality: Insights from the Academic Literature”, Auditing: A Journal of Practice and Theory, 32(1), pp. 385-421.
LENNOX, Clive S; (1999), “Audit Quality and Auditor Size: An Evaluation of Reputation and Deep Pockets Hypotheses”, Journal of Business Finance & Accounting, 26(7-8), pp. 779-805.
MALHOTRA, D. K., Raymond POTEAU, R. and Philip RUSSEL; (2015), “An Empirical Examination of the Relationship between Audit Fee and Firm Performance”, International Journal of Business, Accounting, & Finance, 9, pp. 112-122.
MYERS, James N.; Linda A. MYERS and Thomas C. OMER; (2003), “Exploring the Term of the Auditor-Client Relationship and the Quality of Earnings”, The Accounting Review, 78, pp. 779-799. NWANYANWU, Loveday A.; (2017), “Audit Quality Practices and Financial Reporting in Nigeria”,
International Journal of Academic Research in Accounting, Finance and Management Sciences, 7(2), pp. 145-155.
ODUM, Augustine N.; Greg O. OKOYE and Chinwe Gloria ODUM; (2017), “Audit Report and Corporate Governance: Effect on Firms Performance in Nigeria”, Journal of Theoretical & Applied Statistics, 6(1), pp. 1-9.
PANIAGUA, Jordi; Rafael RIVELLES and Juan SAPENA; (2018), “Corporate Governance and Financial Performance: The Role of Ownership and Board Structure”, Journal of Business Research, Elsevier, 89, pp. 229-234.
SAKARYA, ùakir ve Zeliha SÜNBÜL KOÇAK; (2016), “Kazanç Kalitesi ve Yönetiminin øúletmelerin Finansal Performans Üzerine Etkisi: øSO 500 øúletmeleri Üzerine Bir Araútrma”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi øktisadi ve ødari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), ss. 733-749.
SAYYAR, Hamed; Rohaida BASIRUDDIN; Sidi Zaleha RASID and Mohamed A. ELHABIB; (2015), “The Impact of Audit Quality on Firm Performance: Evidence from Malaysia”, Journal of Advanced Review on Scientific Research, 10(1), pp. 1-19.
SHAHWAN, Tamer M.; (2015), “The Effects of Corporate Governance on Financial Performance and Financial Distress: Evidence from Egypt”, Corporate Governance, 15(5), pp.641-662. TURAN, Ülkü ve Nizamettin BAYYURT; (2013), “Kurumsal Yönetim, Mülkiyet Yaps ve
