Minimalist sanat akımının moda tasarımıcılarını etkileme durumu

MĠNĠMALĠST SANAT AKIMININ MODA TASARIMICILARINI ETKĠLEME DURUMU

Mehtap YĠNELEK

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

GĠYĠM ENDÜSTRĠSĠ VE MODA TASARIMI EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren 24 (yirmi dört) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN

Adı : Mehtap Soyadı : YĠNELEK

Bölümü : Giyim Endüstrisi ve Giyim Sanatları Eğitimi Bilim Dalı Ġmza :

Teslim Tarihi :

TEZĠN

Türkçe Adı :

TEġEKKÜR

Bu araĢtırmanın hazırlanmasında her aĢamasında değerli vaktini bana ayırarak çalıĢmam boyunca benimle ilgilenen, aynı zamanda samimiyetini ve sevgisini de esirgemeyen değerli tez danıĢmanım, Sayın Prof. Fatma ÖZTÜRK hocam baĢta olmak üzere, yardımlarını benden esirgemeyerek engin bilgilerinden ve deneyimlerinden yararlandığım, değerli hocam Sayın Doç. AyĢegül TÜRK ve Yard. Doç. Dr. Beyhan PAMUK‟ a uzman görüĢlerinden dolayı içtenlikle teĢekkürlerimi sunarım. AraĢtırma süresince verdiği moral ve destek ile yanımda olan ve yüreklendiren kıymetli aileme, değerli arkadaĢlarıma ve eğitim aldığım saygıdeğer diğer hocalarıma teĢekkürü bir borç bilirim.

MĠNĠMALĠST SANAT AKIMININ MODA TASARIMCILARINI

ETKĠLEME DURUMU

(Yüksek Lisans Tezi)

Mehtap YĠNELEK

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Haziran 2014

ÖZ

Minimalizm, soyut dıĢavurumculuğa tepki olarak soyut olanı ele alan sanat akımıdır. Minimalizm sanat akımında, iliĢkisel olmayan tüm fazlalıklar arındırılarak yalınlığa yönelim olmuĢtur. Minimalist yaklaĢımlar, resim, heykel, moda, mimarlık alanlarında gündeme gelmiĢ ve benimsenmiĢtir. Bu araĢtırmada, minimalist akımın sanatçı yapıtlarından, moda tasarımcıların giysi modellerindeki etkilenme durumu tasarım öğelerinden çizgi, yön, biçim, ölçü- oran, aralık, renk ve dokunun minimalizme etkisi incelenmiĢtir. AraĢtırma kapsamında moda ve çağdaĢ sanat akımları incelenmiĢtir. Yalınlığa yönelen “minimalizm” akımının sanattaki ve giyim modasındaki yeri anlatılmıĢ, minimalist sanatçılar ve modacıların konularına yer verilmiĢtir.

AraĢtırmada, betimsel (survey) yöntem kullanılmıĢtır. AraĢtırma verilerinin toplanmasında literatür taraması yapılmıĢtır. Ayrıca minimalizm ve sanat hakkında ulaĢılabilen sayıda kaynak taraması yapılmıĢtır. AraĢtırmanın evrenini, minimalist sanatçı ve moda tasarımcısı oluĢturmaktadır. AraĢtırmanın örneklemini ise minimalist sanatçının yapıtlarından etkilendiği düĢünülen minimalist yedi sanatçı ve minimal eğilimde tasarım yapan yedi moda tasarımcısı oluĢturmaktadır.

AraĢtırma kapsamında örnekleme alınan yedi sanatçı ve modacıdan 1960‟lı yıllarda yapıt veren beĢ sanatçı ve üç modacı seçilmiĢ; 1975 ve 2008 yıllarından seçilmiĢ iki sanatçı ve dört modacı yer almıĢtır. 1960‟lı yıllarda örnekleme alınan sanatçılar, Donald Judd, Dan Flavin, Daniel Buren, Frank Stella ve Sol LeWitt; modacılar ise Andrea Courreges, Pierre Cardin ve Yves Saint Laurent‟tir. 1975 ve 2008 yılları arasında örnekleme alınan sanatçılar, Carl Andre ve Zaha Hadid; modacılar ise Calvin Klein, Rei Kawakubo, Prada ve Hüseyin Çağlayan‟dır. AraĢtırmada toplam on örnek ele alınmıĢtır. AraĢtırma yapılırken her bir modelin aritmetik ortalaması bulunmuĢtur.

AraĢtırmanın sonucuna göre Daniel Buren‟in yapıtından etkilendiği düĢünülen Andre Courreges‟in giysi modeli en yüksek değer elde edilmiĢtir. Daniel Buren‟in minimalist yapıtlarında eĢit kalınlıkta boyuna tekrarlı siyah ve beyaz çizgileri kullanmıĢ ve Courreges‟in giysi tasarımında kullandığı doku yüzeyi ile benzerlik gösterdiği tespit edilmiĢtir. Buren‟in yapıtından Courreges‟in en çok etkilendiği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Sonuç olarak minimalist sanat yapıtlarında form azaltılarak tasarım saflığına gidildiği görülmüĢtür. Böylece minimalist sanat yapıtından etkilendiği düĢünülen giysi tasarımında da, düz ve geometrik çizgiler, abartısız biçimler, ölçü-oran, aralık, doku ve renklerde sıralı tekrarlama yapılmıĢ sade, yalın ve indirgeyici olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. AraĢtırmada elde edilen sonuçlara göre öneriler geliĢtirilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler : Minimalizm, minimalist akımında sanatçılar, minimalist akımında moda tasarımcılar.

Sayfa Adedi : 127 DanıĢman

THE INFLUENCES OF THE MĠNĠMALĠST ART MOVEMENT ON

FASHION DESĠGNERS

(M. S. Thesis)

Mehtap YĠNELEK

GAZI UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES

June 2014

ABSTRACT

Minimalism is an art movement that deals with the abstract things opposite to the abstract expressionism. In minimalist art movement, all excessive non-relational orientations have been purified to simplicity. Minimalist approach has gained currency and adopted at different times in terms of paint, sculpture, fashion, and architecture etc. In this research, minimalist works of artists, fashion designers' clothes affected by minimalism was studied in terms of design elements, line, direction, shape, size-range, colour and texture. Moreover, fashion and contemporary art movements were studied through this research. The position of the minimalism art movement that turns to the simplicity in the art and clothing fashion was described.

In the study, descriptive (survey) methods were used. Literature review was conducted while collecting the data research. In addition, lots of research resources were handled about minimalism and art. Minimalist artists and fashion designers are the main points of this research. The samples of this research are seven minimalist artists and seven fashion designers who are affected by the minimalism.

Five artists and three fashion desingers of 1960s as well as two artists and four fashion designers of 1975 and 2008 were choosen among those samples throughout the research. These model artists of 1960s are Donald Judd, Dan Flavin, Daniel Buren, Frank Stella and Sol LeWitt also fashion designers of the year are Andrea Courreges, Pierre Cardin and Yves Saint Laurent. Moreover, Carl Andre and Zaha Hadid are selected artists of 1975 and 2008 whereas Calvin Klein, Rei Kawakubo, Prada and Hüseyin Çağlayan are chosen

fashion designers of these years among samples. During the study, arithmetic means of every model that was affected by the art movement was examined.

Andrea Courreges, believed to be affected by the work of Daniel Buren, has the highest value. It was recognised that Daniel Buren has used equally thick and lengthwise repetitive black and white lines in his minimalist works and it has similarity with the surface of texture used in Courreges‟s fashion design. Thus, it can be concluded that Courreges was the most influenced one by Buren‟s works.

Considering the results obtained in the study, in the basic concepts of the minimalism, it was noted that designs were made with great simplicity and were purified from unnecessary ornamentations. Consequently, in the fashion design believed to be influenced by minimalist art movement, plain and geometric lines, literal forms, measure, proportion, space, texture and colors were used with sequential repetition and it was considered as pure, plain and reduced. According to the results obtained in the study, recommendations were developed.

Key Words : Minimalism, minimalist trend‟s artists, minimalist trend‟s fashion designers.

ĠÇĠNDEKĠLER

BÖLÜM II.KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 9

2.1. Kavramsal Çerçeve ... 9

2.1.1. Moda ve Sanat ... 9

2.1.2. ÇağdaĢ Sanat Akımları ... 13

2.1.2.1. Ekpresyonizm (DıĢavurumculuk) ... 14 2.1.2.2. Kübizm ... 14 2.1.2.3. Pürizm ... 15 2.1.2.4. Fütürizm ... 15 2.1.2.5. Sürrealizm (Gerçeküstücülük) ... 16 2.1.2.6. De Stijl ... 17 2.1.2.7. Konstrüktivizm (Yapıcılık) ... 18

2.1.2.8. Abstre Ekspresyonizm(Soyut DıĢavurumculuk) ... 19

2.1.2.9. Pop Art ... 19

2.1.2.10. Op Art ... 20

Sayfa

2.1.4. Minimalizm ve Sanat ... 22

2.1.5. Minimalizm Akımında Sanatçılar ... 31

2.1.5.1. Carl Andre ... 31 2.1.5.2. Sol LeWitt... 33 2.1.5.3. Robert Morris ... 35 2.1.5.4. Donald Judd ... 36 2.1.5.5. Dan Flavin ... 38 2.1.5.6. Frank Stella ... 40 2.1.5.7. Daniel Buren ... 42 2.1.5.8. Zaha Hadid... 44

2.1.6. Minimalizm ve Giyim Modası ... 45

2.1.6.1. 1900- 1960 Arası Minimalizm Öncesi Minimalist Eğilimler ... 47

2.1.6.2. 1960-1990 Arası Minimalizm... 50

2.1.6.3. 1990-2012 Arası Minimalizm... 53

2.1.7. Minimalizm Akımında Moda Tasarımcılar ... 55

2.1.7.1. Coco Gabrielle Chanel ... 55

2.1.7.2. Andre Courreges ... 56

2.1.7.3. Cristobal Balenciaga ... 57

2.1.7.4. Rei Kawakubo ( Comme Des Garçons) ... 58

2.1.7.5. Hüseyin Çağlayan ... 59

2.1.7.6. Calvin Klein ... 60

2.1.7.7. Yohji Yamamato ... 61

2.1.7.8. Pierre Cardin ... 62

2.1.7.9. Prada ... 63

2.1.7.10. Yves Saint Laurent ... 64

2.1.7.11. Minimalizm Akımında Diğer Moda Tasarımcılar ... 65

2.2. Ġlgili AraĢtırmalar ... 67

BÖLÜM III.YÖNTEM ... 71

3.1. AraĢtırma Modeli ... 71

3.2. Evren ve Örneklem ... 72

Sayfa 3.4. Verilerin Analizi ... 73 BÖLÜM IV.BULGULAR VE YORUM ... 75

4.1. Sanatçı Carl Andre Yapıtından Moda Tasarımcı Hüseyin Çağlayan

Modelinin Etkilenme Durumu ... 75 4.1.1. Sanatçının Adı: Carl Andre ... 75 4.1.2. Moda Tasarımcının Adı: Hüseyin Çağlayan ... 77

4.1.3. Carl Andre’nin Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Hüseyin Çağlayan’ın Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 78 4.2. Sanatçı Daniel Buren Yapıtından Moda Tasarımcı Andre Courreges

Modelinin Etkilenme Durumu ... 79 4.2.1. Sanatçının Adı: Daniel Buren ... 79 4.2.2. Moda Tasarımcının Adı: Andre Courreges ... 80

4.2.3. Daniel Buren’nin Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Andre Courreges’in Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 81 4.3. Sanatçı Dan Flavin Yapıtından Moda Tasarımcı Rei Kawakubo

Modelinin Etkilenme Durumu ... 83 4.3.1. Sanatçının Adı: Dan Flavin ... 83 4.3.2. Moda Tasarımcının Adı: Rei Kawakubo ... 84

4.3.3. Dan Flavin’in Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Rei Kawakubo’nun Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 85 4.4. Sanatçı Dan Flavin Yapıtından Moda Tasarımcı Prada Modelinin

Etkilenme Durumu ... 86 4.4.1. Sanatçının Adı: Dan Flavin ve Sonja... 86 4.4.2. Moda Tasarımcının Adı: Prada ... 87

4.4.3. Dan Flavin’ın Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Prada’nın Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 88 4.5. Sanatçı Donald Judd Yapıtından Moda Tasarımcı Pierre Cardin

Sayfa 4.5.1. Sanatçının Adı: Donald Judd ... 89 4.5.2. Moda Tasarımcının Adı: Pierre Cardin ... 91

4..5.3. Donald Judd’un Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Pierre Cardin’nin Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 92 4.6. Sanatçı Donald Judd Yapıtından Moda Tasarımcı Pieere Cardin

Modelinin Etkilenme Durumu ... 93 4.6.1. Sanatçının Adı: Donald Judd ... 93 4.6.2. Moda Tasarımcının Adı: Pierre Cardin ... 95

4.6.3. Donald Judd’un Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Pierre Cardin’nin Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 97 4.7. Sanatçı Frank Stella Yapıtından Moda Tasarımcı Yves Saint

Laurent Modelinin Etkilenme Durumu ... 98 4.7.1. Sanatçının Adı: Frank Stella ... 98 4.7.2. Moda Tasarımcının Adı: Yves Saint Laurent ... 99

4.7.3. Frank Stella’nın Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Yves Saint Laurent’in Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 101 4.8. Sanatçı Sol Lewitt Yapıtından Moda Tasarımcı Calvin Klein

Modelinin Etkilenme Durumu ... 102 4.8.1. Sanatçının Adı: Sol LeWitt ... 102 4.8.2. Moda Tasarımcının Adı: Calvin Klein ... 103

4.8.3. Sol Lewitt’in Yapıtından Etkilediği DüĢünülen, Calvin Klein’in Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 104 4.9. Sanatçı Sol LeWitt Yapıtından Moda Tasarımcı Calvin Klein

Modelinin Etkilenme Durumu ... 105 4.9.1. Sanatçının Adı: Sol Lewitt ... 105 4.9.2. Moda Tasarımcının Adı: Calvin Klein ... 106

Sayfa 4.9.3. Sol Lewitt’ın Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Calvin

Klein’in Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından

Minimalizme Etkisi ... 107

4.10. Sanatçı Zaha Hadid Yapıtından Moda Tasarımcı Calvin Klein Modelinin Etkilenme Durumu ... 108

4.10.1. Sanatçının Adı: Zaha Hadid and Patrik Shumacher ... 108

4.10.2. Moda Tasarımcının Adı: Calvin Klein ... 110

4.10.3. Zaha Hadid’in Yapıtından Etkilendiği DüĢünülen, Calvin Klein’in Giysi Tasarımında, Tasarım Öğeleri Açısından Minimalizme Etkisi ... 111 BÖLÜM V.SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 113 5.1. Sonuç ... 113 5.2. Öneriler ... 116 KAYNAKLAR ... 119 EKLER... 125

Ek-1. Değerlendirme Tablosu ... 126

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo Sayfa

Tablo 1. Değerlendirme Tablosu ... 74

Tablo 2. Carl Andre Yapıtından Hüseyin Çağlayan Tasarımının Değerlendirilmesi ... 78

Tablo 3. Daniel Buren Yapıtından Andre Courreges Tasarımının Değerlendirilmesi ... 81

Tablo 4. Dan Flavin Yapıtından Rei Kawakubo Tasarımının Değerlendirilmesi ... 85

Tablo 5. Dan Flavin- Sonja Yapıtından Prada Tasarımının Değerlendirilmesi ... 88

Tablo 6. Donald Judd Yapıtından Pierre Cardin Tasarımının Değerlendirilmesi ... 92

Tablo 7. Donald Judd Yapıtından Pierre Cardin Tasarımının Değerlendirilmesi ... 97

Tablo 8. Frank Stella Yapıtından Yves Saint Laurent Tasarımının Değerlendirilmesi ... 101

Tablo 9. Sol Lewitt Yapıtından Calvin Klein Tasarımının Değerlendirilmesi ... 104

Tablo 10. Sol Lewitt Yapıtından Calvin Klein Tasarımının Değerlendirilmesi ... 107

RESĠMLER LĠSTESĠ

Resim Sayfa

Resim 1. Elsa Shipiralli, Gerçeküstücülük ve Moda Giysi Modeli ... 17

Resim 2. Piet Mondrian, Kırmızılı Kompozisyon, Sarı ve Mavi, 1921 ... 18

Resim 3. Yves Saint Laurent, Mondrian Elbise ... 18

Resim 4. Marilyn Monroe, Adsız, Andy Warhol, 1928-1987, New York ... 20

Resim 5. Josef and Anni Albers, Vitray Pencere, Berlin 1921-2, New York ... 20

Resim 6. Rudi Gerneich, Op art elbise, 1922-1985 ... 21

Resim 7. Kasmir Malevic, Siyah Kare,1913-15 ... 24

Resim 8. Robert Rauschenberg, Beyaz Resim, 1951... 27

Resim 9. Robert Rauschenberg, Siyah Resim, 1951. ... 27

Resim 10. Flavin, 1992, Guggenheim Müzesi ve bu yüzyıl sanatı ... 28

Resim 11. Josef Albers, BaĢ Kare Ġçin Etüd Iv, 1963... 29

Resim 12. Carl Andre EĢdeğerler Koleksiyonu ... 32

Resim 13. Carl Andre, EĢdeğerler VIII. ... 32

Resim 14. Carl Andre, Yapı, 1958-1974. ... 32

Resim 15. Sol LeWitt, Five Open Geometric Structures, 1979. ... 34

Resim 16. Sol LeWitt. Dört KöĢeden Yaylar, 1986 ... 34

Resim 17. Robert Morris, Plywood Show, 1964 ... 36

Resim 18. Robert Morris, BaĢlıksız, 1965-1971... 36

Resim 19. Donald Judd, Ġsimsiz, 1967 ... 37

Resim 20. Donald Judd, Ġsimsiz, 1968 ... 37

Resim 21. Donald Judd, Ġsimsiz, 1961-69 ... 37

Resim 22. Dan Flavin, Ġkon V (Coran‟s broadway Flesh), 1962. ... 38

Resim 23. Dan Flavin, The Diagonal of May 25, 1963(to Contation Brancusi) ... 39

Resim 24. Dan Flavin, The Nominal Three, 1963 ... 39

Resim 25. Frank Stella,Tuxedo Park, Black Series II, 1967... 41

Resim 26. Frank Stella, New Madrid. 1961... 41

Resim Sayfa

Resim 28. Daniel Buren, Dikey ġerit Yapıt, 1967 ... 43

Resim 29. Daniel Buren, Guggenheim Müzesi, 1967 ... 43

Resim 30. Zaha Hadid, Celeste Kolye ve ManĢet, 2008. ... 45

Resim 31. Gösta Peterson, One minute from now, 1966 ... 47

Resim 32. Chanel, Giysi Modeli, 1931 ... 49

Resim 33. Pierre Cardin, Topluluk, 1963 ... 52

Resim 34. Calvin Klein, Kate Moss Modeli, 1990 ... 54

Resim 35. Andre Courreges, Giysi Modeli, 1960‟lar ... 57

Resim 36. Cristobal Balenciaga, Gelin, 1967 ... 58

Resim 37. Cristobal Balenciaga, Giysi Modeli, 2008 ... 58

Resim 38. Hüseyin Çağlayan, AhĢap Korse, 1995-96 ... 60

Resim 39. Calvin Klein, Giysi Modeli... 61

Resim 40. Yohji Yamamoto, 1989-90 ... 62

Resim 41. Pierre Cardin, 1979 ... 63

Resim 42. Prada, Giysi Modeli, 1995 ... 64

Resim 43. Yves Saint Laurent, Mondrian Giysi Takımları, 1960‟lı Yıllar ... 64

Resim 44. IsseyMiyake, Ritim pleats, 1990 ... 66

Resim 45. Yi Fang Wan, Minimalissimo Konsepti, 2012 ... 66

Resim 46. Carl Andre, Glarus Bakır Galaksi, 1995 ... 75

Resim 47. Carl Andre, 1995 ... 76

Resim 48. Hüseyin Çağlayan, Sözlerden Sonra, 2000... 77

Resim 49. Daniel Buren, Paris Plais- Royal Kraliyet Sarayı Kolonları, 1967... 79

Resim 50. Andre Courreges, Giysi Modeli, 1968-69 ... 80

Resim 51. Dan Flavin, Ġsimsiz, “1 Tatlin V. Ġçin Anıt”, 1964... 83

Resim 52. Rei Kawakubo, Minimalist Giysi Modeli 1988-1989 ... 84

Resim 53. Dan Flavin ve Sonja, Barbara Rose, 1962-65 ... 86

Resim 54. Prada, Giysi Modeli, 1997 ... 87

Resim 55. Donald Judd, Ġsimsiz, 1967 ... 89

Resim 56. Donald Judd, Ġsimsiz, 1968 ... 89

Resim 57. Donald Judd, Ġsimsiz, 1966 ... 90

Resim 58. Pierre Cardin, Giysi Modeli, 1968 ... 91

Resim Sayfa

Resim 60. Donald Judd, Ġsimsiz, 1965 ... 94

Resim 61. Donald Judd, Ġsimsiz, 1963 ... 94

Resim 62. Pierre Cardin, Dans Elbisesi, 1969 ... 95

Resim 63. Pierre Cardin, Dans Elbisesi, 1966-67 ... 95

Resim 64. Frank Stella, Empress of india, 1965 ... 98

Resim 65. Frank Stella, Nunca Pasa Nada, 1964 ... 98

Resim 66. Yves Saint Laurent, See Paris- Parisi Görmek, 1966 ... 99

Resim 67. Sol Lewitt, Pyramid#10, 1985 ... 102

Resim 68. Calvin Klein, Giysi Modeli, 2009... 103

Resim 69. Sol Lewitt, Wall Drawing, 1960 ... 105

Resim 70. Sol Lewitt, Wall Drawing#260, 1975 ... 106

Resim 71. Calvin Klein, Giysi Modeli, 1996-97 ... 106

Resim 72. Zaha Hadid, Aura -L, 2008 ... 108

Resim 73. Zaha Hadid, Aura-S, 2008 ... 108

Resim 74. Zaha Hadid, Crevasse Vazo, 2008 ... 109

BÖLÜM I

GĠRĠġ

“Minimalist Sanat Akımının Moda Tasarımcılarını Etkilenme Durumu” üzerine yapılan araĢtırmanın bu bölümünde problem durumuna, problem cümlesine, amacına, önemine, varsayımlarına, sınırlılıklarına ve konu içerisinde geçen tanımların hangi anlamlarda kullanıldığına değinilmiĢtir.

1.1. Problem Durumu

Sanat akımlarından biri olan minimalizmin giysi tasarımlarında kullandığı bilinmektedir. Giyim modası incelendiğinde sanat akımları ve sanatçı yapıtlarından çok yakından etkilendiği görülmektedir.

Tolstoy, “Ġnsanın bir zamanlar yaĢamıĢ olduğu duyguyu, kendinde canlandırdıktan sonra, aynı duyguyu baĢkalarının da hissedebilmesi için hareket, ses, çizgi, renk veya sözcüklerle belirlenen biçimlerle ifade etme ihtiyacından sanat ortaya çıkmıĢtır” der. Ġnsan nasıl duymaya, düĢünmeye baĢladığı andan itibaren kelimenin gerçek anlamıyla hayata girmiĢ olursa, insanlıkta duygularını ve düĢüncelerini, sesler, çizgiler ve renklerle canlı ve cansız simgeler halinde Ģekillenmeye baĢladığı andan itibaren gerçekten tarih sahnesine girmiĢ olur (Ersoy, 2002, s. 5).

Duyguların, oluĢumun ifadesi olarak görülen sanatın, birçok anlatımı vardır. Sanat tarihi insanlık tarihi ile baĢlamıĢtır. Sanatta görüĢ, duyuĢ, anlayıĢ bakımından yenilikler koyan, farklılık gösteren hareket sanat akımı olarak bilinmektedir. Her dönemin kendine özgü belirlenen bir mesajı ve bu mesaja bağlantılı olarak sanat anlayıĢı geliĢmiĢtir. Sanat oluĢumuyla iliĢkilendirilen tüm oluĢumlar o akımı benimseyen kiĢiler tarafından yaĢayıp yeni yapıtlar yaratıldığında o akımın kapsadığı zaman belirlenir.

Moda, geçici yeniliklerin moda endüstrisi tarafından tasarım öğelerinin nasıl olmasını ve neyin moda olduğunu belirleyici özellikte, görselliği ön planda olan ve bir önceki sezondan

sanattır. Sanat akımlarını benimseyen sanatçının toplumdaki gördüğü değiĢikliği farkedip bunu yapıtlarında göstermesiyle kitleleri peĢinden sürüklediği gibi giyim modasında da sanat akımınlarının anlamına yola çıkan nitelikte tasarımlar oluĢturulur ve o akımın zamanına uygun öne çıkan görünümü, tasarımlarıyla kitlelerin beğenisine sunar.

Görsel algının yoğrulmasıyla ortaya çıkan tasarım süreci hem modada hem de sanatta birbirini tamamlayan iki unsurdur. Moda ve sanat birbirine birçok açıdan iliĢkiler kurmuĢ, moda tasarımcıları kimi zaman düĢüncesinden etkilendikleriyle kimi zaman modern sanat akımlarının içinde yer alan sanat yapıtlarından etkilenerek, onların ilke amacına bağlı kalarak giyim ürünlerini tasarlamıĢ ve üretmiĢlerdir. Moda tasarımcıları, sanattan, özellikle sanatçı yapıtlarından, çizgi, yön, biçim, ölçü-oran, aralık, renk ve dokusundan oldukça fazla yararlandıkları bilinmektedir.

Sanatla moda arasında kurulan bağın en önemli nedeni, dönemin gerçeğiydi. Moda tasarımcıları ve sanatçılar hem aynı dönemin insanları, hem de arkadaĢtılar. Dönemin düĢünce yapısını oluĢturan değerleri, çoğu kez aynı ölçütlere vuruyorlardı. Yarattıkları etkinin kaynağı ve araĢtırmanın sonuçları, dönemin havasını, onları çevreleyen ortamı değiĢtiriyordu. Böylelikle moda ve sanat bütünleĢti; yaĢayan anın güzelliğini belirten ve ona iĢaret eden ortak bir seyir izlemeye baĢladı (Givry, 1998, s. 21).

Sanatçılar hangi alanda yapıt verirlerse versinler savunduğu düĢüncenin sahip olduğu bakıĢ açısını, yaĢayıĢına dolayısıyla kiĢisel görünümü ile birlikte giysilerine yansıtmaktadır. Tercih ettiği, yöneldiği giysi modelleri savunduğu düĢünceye uygun olmalıdır. Böylece modacılar tasarımlarını sanatçının savunduğu düĢünceyle ürettiği yapıtından etkilenerek modaya sunmaktadır.

20. yüzyıl 19. yüzyıldan devraldığı sanat anlayıĢları ve hızla değiĢen akımlarıyla çok hareketli bir görüntü vermektedir. 20.yüzyıl baĢından itibaren ortaya çıkan sanat akımlarında da tasarımlarda estetik ve görsel arayıĢlar yaĢanmıĢtır. Avant-garde (öncü) dediğimiz birçok akım ortaya çıkmıĢtır. Bunlardan minimalizm biçim ve içerik yönünden kendinden önceki dönemlerden farklıdır. Minimalizm öncesi ortaya çıkan akımlarda kiĢisellik ve karmaĢıklık görülürken, minimalizm ile birlikte tasarımlarda gerçek anlamda sade ve basite indirgenmiĢ tasarımlar ortaya çıkmıĢtır (Beksaç, 2000, s. 105).

Sanat akımları genellikle kendinden önce var olan sanat akımlarına bir tepki olarak ortaya çıkmıĢtır. Minimalizm akımı da bu sebepten dolayı, 1945 yılında 2. Dünya SavaĢı sona erdikten sonra, Avrupalı sanatçıların ülkelerinden göçü sonrası, sanatlarını Amerika‟da var olanlarla birleĢtirmelerinden dolayı ortaya çıkan Soyut DıĢavurumculuğu çok fazla kiĢisel bulmaları nedeniyle ortaya çıkmıĢ bir akımdır. Ancak tamamen ona karĢı çıkmamıĢ; Soyut

DıĢavurumculuğun “soyutlama” özelliğini alarak, kiĢisellikten, karmaĢadan arındırarak indirgemeci bir özellik benimsenmiĢtir (Ertürk, 2011, s. 1).

Dereboy (2008, s. 234)‟un belirttiği gibi “giyim modasında minimalizm, objelerin kendi doğalarına, kendi geometrik formlarına döndükleri ve kiĢisel olmayan nesnel bir yöntemle ifade edildikleri sanat stilidir. Bu stil soyut ekspresyonizmin öznel elemanlarına tepkisel olarak geliĢen bir sanat formudur. Temel düĢünce en az renk, biçim, çizgi, doku ile sanat eserlerini ortaya koymaktır”. Bununla birlikte diğer tasarım öğerleri olan yön, ölçü- oran, aralıkta ise tekrara dayalı simetride düzen korunduğu minimalist giysi tasarımlarında görülmektedir.

Giyim modasında tasarım öğelerinin minimalist anlayıĢı azlık, basitlik, sadelik, yalınlık ve indirgemeci yaklaĢım göstermesi ile mümkündür. Tasarım öğeleri çizgi, yön, biçim, ölçü-oran, aralık, doku ve renk öğelerinden oluĢur. Bunlar sırasıyla;

Çizgi, grafik olarak hareket halindeki bir noktanın belirli bir yöndeki eğiminden doğar. Görsel anlamda ilk anlatım unsurudur. Çizgi ile her türlü etki oluĢturulabilir. Giysi tasarımında çizgi, giysinin genel görünümünü, stilini belirlemekte kullanılır. Düz verev ve eğri çizgileri giysilerde kuplar, pensler, süslemeler, aksesuarlarla ifade edilir (Olgaç, 2005, s. 61).

Yön, düĢey yatay ve diagonal çizgilerdir. Biçim, en boya sahip iki boyutlu alanlardır, eserin genel form bilgisini bize vermektedir. Ölçü-oran, iki büyüklük arasındaki sayısal iliĢki veya bütünle onu meydana getiren elemanlar arasındaki iliĢki anlamına gelen oran, genellikle resimde insanın kendi ölçüleriyle beraber değerlendirilen bir orandır (Gence ve Orhon, 2006, s.13-43).

Aralık, tasarım detaylarındaki biçimlerin daha yakın ya da daha uzak biçimde tasarlanmasıdır. Doku, tasarımın yüzeyinde kapladığı alanın sert ya da yumuĢak pürüzleridir. Tasarımın hangi malzeme ile yapılacağıdır, ne tasarlanıyorsa o malzemenin yüzeyini kâğıda yansıtmak gerekir ve bu onun dokusunu bilmeyi gerektirir. Doku yüzeyinde yer alan desenler doku ile iliĢkilidir.

Renk, çeĢitli cisimlerden yansıyarak gelen ıĢınların görüntüde oluĢturduğu duygudur. Renklerin, tür, değer, çeĢitlerine göre değiĢen sıcaklık, soğukluk, aktiflik, pasiflik, hafiflik, uyarıcılık, dinlendiricilik, sevinç, üzüntü gibi pek çok psikolojik etkileri olduğu günümüzde de deneylerle kanıtlanmıĢtır. Tasarım öğeleri minimalist giysi tasarımı tasarlanırken birbiri ile anlamlı, dengeli ve bütün olmalıdır. Abartı içermeden rahat olmasının yanında tasarım öğelerininde az ve yalın tercih edileceği gibi sistemli olmayı gerektirir.

Baudot (2001, s. 318)‟ın belirttiği gibi “90‟lı yılların modasında “minimalizm” yer almaktadır. YetmiĢli yılların avangard sanat terimi olan minimalizm, seksenli dönemlerin abartılı ve gösteriĢli giysi formuna karĢılık, modaya gerçek bir sadelik getirmiĢtir”.

Bill Blass “sadelik, modern Ģıklığın ruhudur” sözünü söylemiĢtir. Giysi tasarımlarında her gün yaĢamımızdan baĢka malzemeler görülmüĢtür. Giysi tasarımcılar minimalizmle birlikte modayı sınıf ayrımı olmadan toplumun bütünü için tasarlamıĢ ve bireyi tanımlamak için minimalist giysi tasarımlarının temel ilkesi olarak konfor ve basitliği öne çıkaran tasarımlar oluĢturmuĢtur (Cheviakoff, 2007, s. 39).

Giyimde sadelik ilkesi 20. yüzyılın ilk dönemlerinden itibaren baĢlamakta Cristobal Balenciaga ve Coco Chanel abartısız giyim ilkeleriyle giysi tasarlamaktadır. Modacılar özellikle dönemin baĢlarında çıkan I. Dünya SavaĢı ve II. Dünya SavaĢı‟nın beraberinde özellik gösteren farklılık ortaya koyan ürünler yerine giyilebilirliği daha çok olup rahat hareketi sağlayan tasarımlara yönelim olacağını öngörülerek, minimalist eğilimde tasarımlarını meydana getirmiĢ ve müĢteri kitlelerine sunmuĢlardır. Ancak 1960‟larda minimalizm akımının meydana gelmesiyle giyim modasında sanatın pozitif ruhuyla minimalist sanatçı yapıtlarından da etkilendiği düĢünülmüĢ ve gerçek sadelikle beraber tasarımlar indirgeyici özellik göstermektedir.

Giyim modasında da Minimalizm sanat tarihi gibi 1960‟lara dayanmaktadır. Sanatta ve modada sadeliğe yöneliĢ süreci yaĢayan giyim tasarımı giysinin türü ve kullanım amacına göre sade, basit, minimal tasarım Ģıklığına ve iĢlevsel olması açısından yeni tasarımlara meydan oluĢturmuĢtur. Minimalizm konusu son yıllarda önem kazanmıĢ olsa da giyim modasında yapılmıĢ az sayıda araĢtırmaya rastlanmıĢtır. Bu konuda yurtdıĢında yayınlanmıĢ kitaplarda minimalizm ve moda gibi konulara çok az yer vermektedir. Minimalizm kavram olarak da eski çağlarda da görülmekte ve günümüzde de varlığını devam ettirdiği düĢünülmektedir. Minimalizm akımı, heykel, mimari, resim, müzik, seramik ve birçok alanda görüldüğü gibi giyim modasında etkileri görülmektedir.

Bu çalıĢma ile “Minimalist Sanat Akımının Moda Tasarımcılarını Etkileme Durumu” incelenme konusu ele alınmıĢtır. Minimalizmin sanattaki yeri ve giyim modasındaki yeri anlatılmıĢ minimalist yapıt örnekleri ile minimalist giysi tasarımı örneklerinin analizleri ile giyim modasının farklı sanat dalları yapıtlarından etkilenme durumları tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır.

1.2. AraĢtırmanın Amacı

Sanat tarihinde yalınlığa yönelen “Minimalizm” kavramının giyim modasında tarihsel geçmiĢi ve o döneme ait modacıların giysi tasarımı alanındaki yansımaları araĢtırılarak, geçmiĢten günümüze baĢarılı tasarımcıların minimalist eğilimde tasarlanmıĢ giysi modelleri analiz edilerek örnek minimalist sanat yapıtlarından etkilenme durumları bu çalıĢmanın amacını oluĢturmaktadır. Giysi tasarım alanında minimalist uygulamaları değerlendirmek, öncü minimalist sanat yapıtlarından etkilenmek bu çalıĢmanın amacıdır. Bu amaç doğrultusunda alt amaçlar;

“Minimalist Sanat Akımının Moda Tasarımcılarını Etkileme Durumu” belirlemek amacıyla yapılan bu araĢtırmada; amaca ulaĢabilmek için aĢağıdaki alt amaçlara yanıt aranmıĢtır.

1. Minimalist sanatçıların yapıtları nelerdir?

2. Minimalist sanat yapıtlarından etkilenen modacının giysi tasarımlarındaki özellikleri nelerdir?

3. Minimalist sanatçının yapıtlarından etkilenen, modacının giysi tasarımlarındaki tasarım öğelerinin, minimalizme etkisi nasıldır?

1.3. AraĢtırmanın Önemi

1960‟lı yıllarda ortaya çıkan minimalizm sanat tarihinde önemli bir yere sahiptir. II. Dünya SavaĢı sonrasında Amerika‟da yaĢanan köklü değiĢimler sanatı etkilemiĢtir. Dolayısıyla Soyut DıĢavurumcu harekete karĢı soyut olanı ele alan minimalizm sanat alanında ortaya çıkmıĢtır. Soyut dıĢavurumculukla birlikte sanatçılar benimsediği ideolojiyi dıĢavurarak birçok birikmelere neden olmuĢ farklı özellikte yapıtlar ortaya çıkmıĢtır.

Kübizm, Fütürizm, Pop art, Op art vb. gibi sanat akımlarının karmaĢık yapısından yalınlığa minimale, simetri düzen korunmuĢ, iliĢkisel olmayan tüm fazlalıklardan arındırmıĢ biçimsel sadeliği olan giysinin fonksiyonelliğini ortaya çıkaran tasarımlar yapıldığı, sadeliğe yönelimin arttığı tüm alanlarda görülmektedir. Bu araĢtırma da giyim modasında minimalizm incelenmesi ile bu akımı kullanan tasarımcıların tasarımlarında ne derece etkili olduğunun görülmesi bakımından önemlidir.

AraĢtırmada, minimalizm sanat akımı ve tasarımcıların minimalist kadın giysi tasarımları analizi ile sanat yapıtlarından etkilenme durumları incelenmiĢtir. Minimal eğilimde model

dönemlerdeki sanat akım yapıtlarındaki etkisi yönüyle ve yeni araĢtırmalara örnek oluĢturması açısından araĢtırma önem taĢımaktadır.

1.4. Varsayımlar

AraĢtırmanın varsayımları aĢağıda belirtilmiĢtir.

1. AraĢtırmada kullanılacak yöntem, teknik ve araçların bu araĢtırmanın amacına uygun olduğu varsayılmaktadır.

2. Görsel materyallerin, incelenen sanat akımının özelliğini yansıttıkları kabul edilmiĢtir.

3. Kullanılan ölçme aracının geçerliliği veri analizleri ile sağlanmıĢtır. Ayrıca uzman incelemesinden geçirilmiĢtir.

1.5. Sınırlılıklar

1. AraĢtırma, minimalist sanatın kapsadığı zaman aralığında, özellik gösteren kadın giysi tasarımları ile sınırlıdır.

2. Minimalist sanatçı ve yapıtları ile sınırlıdır.

3. Minimalist akım sanatçılarının yapıtlarından etkilendiği düĢünülen moda tasarımcıları ve giysi tasarımları ile sınırlıdır.

16. Tanımlar

Giysi: Bedeni örten, kavisli, diyoganal, yatay, dikey çizgiler aracılığıyla ve kabarık, dar, kübik, volanlı formlarla ve kullanılan değiĢik kumaĢ dokuları ile efektler vererek bedene sonradan görsel etkiler ekleyen fonksiyona sahip bir objedir (ÜĢenmez, 2009, s. 1).

Moda: Toplumsal değerler içinde yer alan tüm alanları kapsayan, teknolojik geliĢmeler ile değiĢiklik gösteren ve değiĢime her zaman açık olan, topluma ya da toplumun geniĢ bir kesimine hitap eden yaygın ortak tutum ve anlatım özelliklerinin bütünüdür (Öztürk, 2014).

Moda tasarımcısı: Tasarım sürecini organize eden hedef kitlenin gereksinimlerine uygun çözümler üreten, bilimsel araĢtırmalara dayalı ve estetik değerlere sahip iĢlevsel, özgün,

çağdaĢ tasarımlar yapan ve bu tasarımları ürün haline getirme becerisine sahip olan kiĢidir (Bilgen‟den aktaran Varol, 2010). Varol 2010.

Minimal sanat: Minimal sanat soyut sanatın vardığı en uç noktadır. Sanat yapıtını biçim ve renge indirgemeyi amaçlar. Genellikle bir minimal sanat ürünü tek bir geometrik biçimli betimlemeden oluĢur. Ünlü sanatçıları arasında B.Newton, T. Smith, E. Kelly ve L. Bell sayılabilir (Sözen ve Tanyeli, 2011, s. 163).

Minimalizm: 2. Dünya savaĢının ardından gelmiĢ olup, gerçekten gerekli olmayan öğelerin elenerek üretilen malzemenin mümkün olduğunca basitliğini sağlamayı ve böylece değiĢkenlik, belirsizlik ve fazlalık riskini ortadan kaldırmayı esas alan prensiptir (Ambrose ve Harris, 2012, s. 184).

Monokrom /Monokromatik Resim: Tek rengin farklı tonlarıyla yapılmıĢ resim anlamına gelmektedir. 1945 yılından itibaren bir grup ressam, Malevich ve Rodchengo‟nun tek bir rengin tonlarıyla yaptıkları soyut resimleri örnek aldı. Monokromatik resimler indirgeyici estetiğin/minimalizmin aĢırı bir örneğiydi. Monokromatik resimlerin en ünlü örnekleri Yves Klein tarafından 1950li yıllarda üretildi. Marcia Hafif, Robert Rauschenberg, Robert Mongold, Pierro Marzoni, Ad Reinhardt ve Frank Stella monokrom resimleriyle tanınan diğer sanatçılardır (Keser, 2005, s. 223).

Tasarım: Türk dil kurumuna göre tasarım, zihinde canlandırılan biçim, tasavvur, bir sanat eserinin, yapının veya teknik ürünün ilk taslağı, tasar çizim, dizayn. Tasarım kavramı “bir yapı ya da aygıtın kısımlarının kâğıt üzerinde çizilmiĢ biçimi” anlamında kullanılan “tasar” kökünden türetilmiĢ olan “tasarı” ya dayanmaktadır (EczacıbaĢı, 2008, 1476).

BÖLÜM II

KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR

2.1. Kavramsal Çerçeve

Bu bölümde araĢtırma konusu ile ilgili olan moda ve sanat, çağdaĢ sanat akımları, minimalizm, minimalizm ve sanat, minimalizm akımında sanatçılar, minimalizm ve giyim modası, minimalist akımından etkilenen moda tasarımcıların konularına yer verilmiĢtir. Son olarakta araĢtırma konusu ile ilgili yapılmıĢ araĢtırma ve yayınlara yer verilmiĢtir.

2.1.1. Moda ve Sanat

Moda; farklılaĢmanın ve değiĢimin çekiciliğini, benzerlik ile uyumun çekiciliğiyle birleĢtiren çoğunlukla toplumsal bir formdur. Bir moda tasarımcısının, toplumda mevcut olan bir takım eğilimleri ve genel yaklaĢımları değerlendirerek, bunları giysi tasarımlarında yansıtır (Frisby ve Simmel, 2003, s. 41).

Gürsoy (2010, s.14)‟un belirttiği gibi, “insanların düĢünce ve davranıĢ biçimlerini yakından etkileyen, olayların tümünü ifade eden moda, toplumun büyük kesiminin kabul ettiği düĢünce, davranıĢ vs. biçimlerinin giyime yansımasıdır”.

Moda giyimin dıĢında düĢünce, davranıĢ, makyaj, teknoloji, mimari ve iç mimari gibi alanlarda topluma ve toplumun büyük bir kesimine yaygın olarak benimsenmiĢ ve insanların düĢünce ve davranıĢ biçimlerini önemli ölçüde etkilemiĢtir. Ġnsanlar kendilerini toplumun değiĢikliğine ayak uydurarak varlığını bir kez daha ortaya koyduğunu gösteren anlatım özelliklerinin tamamıdır. Modada da belirli bir toplumda yaĢama biçiminin kısa bir zaman diliminde geçici yenilik olarak beğeni kazanması ve kitleleri peĢinden sürükleyebilmesi önemlidir. Ġnsanın biyolojisi gereği duygu ve düĢüncelerinde anlık değiĢiklikler yaĢadığından, bu değiĢimi giyimde de yansıtmakta ve modayı yakından takip

Barbarosoğlu (2004, s. 27) çalıĢmasında toplum hayatına girmiĢ geçici yenilik olarak kullanılmakta olan modayı üç grupta toplamıĢtır;

 DeğiĢiklik ihtiyacı ve süslenme özentisiyle toplum hayatına giren geçici yenilik,  Belirli bir süre etkili olan toplumsal beğeni, bir Ģeye karĢı gösterilen aĢırı düĢkünlük,  Geçici olarak yeniliğe ve toplumsal beğeniye uygun olandır.

Moda insanların var olduğu sürece hayat bulan bir alan olmuĢ ve kalıcılığını sağlamıĢtır. Ġnsanlar kısıtlı Ģartlarda dahi olsalar kendilerinin tarzını göz ardı etmeden farkındalığını ortaya koyan tasarımlara yöneldiği gibi sadece moda olanı seçerek gündemi yakından takip ederek moda olana yönelmektedirler. Ġnsanın doğasında olan bu farkındalık çabası modayı etkisi altına alan önemli hususlardan biridir.

Moda ve giyim, aynı Ģeylerin farklı biçimlerinin en belirgin Ģekilde örneklenebileceği alanlardandır. DüĢünülebilecek her giysi, çok çeĢitli tarz, renk, kesim, doku ve kumaĢlardan olabilir. Moda ve giyim, bu giysilerin kültürel ve toplumsal bir kimlik oluĢturmak ve ortaya koymak amacıyla kullanıldıkları alanlardır.” (Bernard‟dan aktaran Bayburtlu, 2010). Bayburtlu (2010).

Moda ve genel olarak moda Ģeklindeki nitelendirilmesi gereken bazı tavır ve yaklaĢımların, aslında Fransız Ġhtilali‟nden baĢladığı görülmektedir. Fransız Ġhtilaline kadar asil sınıf ile çiftçi ve köylü arasında son derece açık ve kesin ayrım vardı. Ġhtilalden sonra asiller bertaraf olmadılar ama köyden Ģehre gelen köylüler/çiftçiler Ģehirde kendi kültürlerini oluĢturdu. Ve böylece asilzadelerin sahip oldukları kültür mirasına sahip oldular. ĠĢte bu noktada “burjuvazi” ortaya çıktı, bu da sanayi devrimini yarattı. O andan itibaren de alt sınıfların, üst sınıflara özenip onları taklit etmesinden ve onlara ulaĢmaya çalıĢmalarından kaynaklanan bir yaklaĢım ortaya çıktı. Buna genel anlamda , “giyim kuĢamda moda” denilmektedir. Modanın bundan sonra geçirdiği diğer hamleler de tamamen Dünya SavaĢlarına bağlıdır. Bu savaĢların ortaya çıkardığı sefalete karĢı moda, bir çeĢit baĢkaldırı gibidir. II. Dünya SavaĢı‟ndan sonra yani, 1950‟lerin baĢından itibaren Avrupa kültürü yaralarını moda ile sarmıĢtır. Çünkü yokluk ve sefaletten bir an önce çıkması gereken Avrupa‟nın, tüketimin ilk basamaklarını tırmanmasında moda, en önemli aktör olmuĢtur (Gürsoy, 2010, s.14).

Kuru ve Çeğindir (2000) çalıĢmasında insanların fiziksel ve psikolojik ihtiyaçları ile belirlenen giyinme, modacı ve sanatçıların iĢbirliğiyle oluĢturulan giysilerin örtünme ve korunma ihtiyaçlarının dıĢına çıkmasıyla sanat niteliği kazandığını belirtmiĢtir. Moda eğilimlerini etkileyen faktörlerden biri olan sanat akımları modanın sonsuz beslendiği alan olmuĢ ve moda tasarımcıları sanat akımlarından ve yapıtlarından esinlenmiĢ, tasarımlar oluĢturarak adlarından sıkça söz ettirmiĢ, moda ürünleri oluĢturmuĢtur.

Uçan (2002) çalıĢmasında sanat; insanın duygu, düĢünce, tasarım ve izlenimlerini, belli durum, olgu ve olayları belli bir amaç ve yöntemle, belli bir güzellik anlayıĢına göre iĢlenen gerçeklerle anlatılan özgün ve estetik bir kültür olarak tanımlanır. Sanatta insan kendini anlatma yollarıyla, kendi dıĢındaki dünya ile iletiĢim kurmasıyla ve etkilenme gibi dürtüleriyle kısacası yaĢamını devam ettirdiği sürece varlığını her dönemde sürdürmektedir.

Sanat, bir arama ve sorgulama biçimi ya da bir dil olarak tanımlanırsa bu dilin insanoğluyla paralel olarak değiĢtiği söylenebilir. Ġnsan ve sanat iliĢkisi, sanayi devrimiyle geri dönülmez yola girmiĢtir. Çağı yakalama ve çağdaĢ olma, sanatında sorunu olmuĢtur. Sanatçılar içinde bulunduğu yaĢamın sorunlarına, ihtiyaçlarına cevap verebilen ürünler, yapıtlar ortaya koymaktadır.

Görsel algının yoğrulmasıyla ortaya çıkan tasarım süreci hem modada hem de sanatta birbirini tamamlayan iki unsurdur. Moda ve sanat gerek tarihsel süreç içerisinde gerekse günümüzde birbirinden bağımsız olmayan iki unsurdur. Sanat akımları ve moda akımları da bir bütün içerisinde meydana çıkmıĢ ve birçok önemli modacı hem sanatsal yönlerini hem de hayal gücünü tasarımlarında canlandırmıĢtır.

Moda ve sanat birbirine birçok açıdan iliĢkiler kurmuĢ, moda tasarımcıları kimi zaman etkilendikleriyle kimi zaman modern sanat akımlarının içinde yer alan sanat akımlarından etkilenerek, onların amacına bağlı kalarak giyim ürünlerini tasarlamıĢ ve üretmiĢlerdir. Givry (1998, s. 12)‟in belirttiği gibi, “moda ve sanat üçlü bir iliĢkiye; yapıt, yaratıcı ve izleyici iliĢkisine baĢvurarak estetik bir hazzın oluĢmasını sağlamaktadır. Moda ile sanatı birleĢtirmek hem artık herkesin bildiği bir gerçek, hem de tam anlamıyla güncel bir konu olmaktadır”. Sanatta yapıt, yapıtı tasarlayan ve yapıtın sunulan kitle olduğu gibi modada tasarım, tasarımı yapan ve beğenisine sunulan kitle söz konusudur.

Farklı tanımlara sahip olsalar dahi, sanat ve modayı ayıran kesin bir çizgi yoktur, tamamen birbirinden ayrı iki dünyayla karĢı karĢıya değiliz. Bunun nedeni modanın sanatla aynı düzeye „eriĢmesi‟ değil, neredeyse her Ģeyin( sanatta dâhil olmak üzere) modanın ilkelerine tabi olduğunu göstermiĢtir (Svendsen‟den aktaran ġoher, 2012) (ġoher, 2012).

Sanat, insanlığın var oluĢundan bu yana sürekli değiĢmekte ve insanın ihtiyaçlarını dile getirmektedir. Moda tasarımcılarıyla bu noktada ortak duygu ve düĢüncelere hitap ettiği

görülmektedir. Sanat giyimle etkileĢmesiyle moda tasarımına kaynak oluĢturmakta ve geliĢerek kendini ifade etme amacına nitelikli bir kazanım göstermektedir.

Sanatla moda arasında kurulan bağın en önemli nedeni, dönemin gerçeğidir. Moda tasarımcıları ve sanatçılar hem aynı dönemin insanları, hem de arkadaĢtılar. Dönemin düĢünce yapısını oluĢturan değerleri, çoğu kez aynı ölçütlere vuruyorlardı. Yarattıkları etkinin kaynağı ve araĢtırmanın sonuçları, dönemin havasını, onları çevreleyen ortamı değiĢtiriyordu. Böylelikle moda ve sanat bütünleĢti; yaĢayan anın güzelliğini belirten ve ona iĢaret eden ortak bir seyir izlemeye baĢlanmıĢtır (Givry, 1998, s. 21).

Sanatçılar hangi alanda yapıt verirlerse versinler savunduğu düĢünceyi öncelikle yaĢayıĢına dolayısıyla giysilerine yansıtmaktadır. Böylece giysi tasarımcıları sanatçının yapıtından etkilenerek modaya sunmaktadır.

Moda ve sanat geçmiĢte ve günümüzde etkileĢimini hız kesmeden devam ettirmiĢ, gelecektede birbirlerine bağımlı hale gelmiĢtir. Birbirine paralel devamlılık gösteren sanat akımları ve moda tarihi aynı dönemin sorunlarına cevap aradığı için bütün olarak meydana gelmiĢ, sanatsal eğilimlerini ve hayal gücünü tasarımlarında yaĢamasını sağlayan birçok sanatçı vardır.

Givry (1998, s. 12)‟in belirttiği gibi, “moda tasarımcılarının, sanattan, özellikle ressam ve heykeltıraĢların yapıtlarından, renk ve çizgilerinden oldukça fazla yararlandıkları bilinen bir gerçektir. Günümüz modasını da farklı disiplindeki sanatçıların kullandıkları aksesuarlar seçtikleri giyim tarzları ile görülmüĢtür”.

Belirli dönemler de gündeme gelen sanat akımları ve bu akımların baĢında gelen popüler sanatçılar moda için her zaman yönlendirici olmuĢlardır. Zaman içerisinde resim, heykel gibi sanatların yanı sıra sinema, tiyatro, opera gibi gösteri sanatları moda için ilham kaynakları olmuĢlardır. Popüler kültür de müzik sanatçıları, sinema veya dizi oyuncularının kullandıkları giysiler gündemde yer almıĢtır (Pamuk, 2009, s. 38).

Özellikle son dönemde, tasarım biçim iĢlev, biçem (stil) gibi ortak paydaları olan moda tasarımcıları ve mimarlar, birbirinden etkilenerek kendi alanlarında birlikte çalıĢmaya baĢlamıĢlardır. 20. yüzyılda moda ve mimarlık arasında oluĢan iliĢki doğrultusunda mimarlık disiplini içindeki kavramlar moda endüstrisi tarafından kullanılmaya baĢlanmıĢtır, moda tasarımcıları ürünleri mikro mekân anlayıĢıyla değerlendirilmiĢtir. Mimarlık bilgi kuramı içinde tartıĢılan kavram ve temalar, moda endüstrisi içinde moda haline gelmiĢtir (Yağcı, 2005, s. 87).

Her giysi tasarımcısı aynı zamanda bir mimar, heykeltıraĢ ya da ressam gibi düĢünülmeli ve sanatçı olarak kabul edilmelidir. Nitekim dünyanın tanınmıĢ tasarım okulları veya giysi

tasarımı konusunda eğitim veren okullar, hemen hemen hepsi “Güzel Sanatlar Yüksekokulu” çerçevesinde ele alınmıĢtır. Çünkü giysi tasarımcısı, pratik yönü kuvvetli olması gereken bir sanatçıdır (Gürsoy, 2010, s. 39).

GeçmiĢten günümüze sanat akımları modayı farklı biçimlerde etkilemiĢtir. ÇağdaĢ sanat akımlarından Ekspresyonizm (DıĢavurumculuk), Kübizm, Pürizm, Fütürizm, Sürrealizm (Gerçeküstücülük), De Stijl, Konstrüktüalizm (Yapıcılık), Abstre Ekspresyonizm (Soyut DıĢavurumculuk), Pop Art, Op Art ve Minimalizm gibi sanat akımları moda tasarımcılarını ortaya çıktığı dönemde ve günümüzde de etkileyen akımlardandır. Bu sanat akımlarından minimalizm akımının yeri moda ve sanat iliĢkisi bakımından önemlidir. Minimalizm akımı, çağdaĢı olan diğer sanat akımlarının belirgin özelliklerini de kendinde göstermektedir.

2.1.2. ÇağdaĢ Sanat Akımları

20. yüzyılın ortak noktası hepsinin hızlı yaĢam biçimi ve hızla yükselen teknolojik seviyeyle bağlantılı olarak yeni ifade etme biçimleri arayıĢında en çok verimliliğin olmasıdır. Bu dönemde görsellik, bir anlaĢılabilirlik ve anlatımcılıktan tamamen sıyrılmıĢ, 20.yüzyıl sanatı kendi gerçeğini kendi teorik ve metodik eğilimleriyle ifade etmek istediğinde değiĢik akımların değiĢik tarzda sunulduğu bir arayıĢ ve araĢtırma ortamında gerçeği bulmaktadır. Görsellik, görüntü olmaktan çıkmıĢ teknik ve mantık açısından önem taĢıyan birbirini etkileyen sistem oluĢturmaktadır. 20. yüzyıl sanat anlayıĢları hızla değiĢen akımlarıyla çok hareketli bir görüntü vermektedir. Sanat tarihinin belki de en çok sanat akımının yer aldığı 20. yüzyılın ilk on yılından itibaren çok yoğun bir biçimde tezahür eden bütün sanat akımlarının tek ortak noktası hepsi çağın hızlı yaĢam biçimi ve hızla yükselen teknolojik seviyesiyle irtibatlı olarak yeni ifade biçimleri arayıĢında olması görülmüĢtür (Beksaç, 2000, s. 105).

20. yüzyılda teknolojinin geliĢmesi ile birlikte endüstri kendini yenilemiĢ, sanatçılar kendinden önceki var olan sanat akımına tepki olarak çıktığı düĢünülecek olursa, kendilerini daha özgür ifade etmiĢ, sanat tarihi ile birlikte birçok akımın doğmasına sebep olmuĢtur. 20. yüzyıl sanat akımları çağın yaĢam biçimiyle teknolojinin getirdiklerini iliĢkilendirerek yeni anlatımlar sunmakta ve sorunlara cevaplar aramaktadır. 20. Yüzyıl sanat akımları ise Ekspresyonizm, Kübizm, Pürizm, Fütürizm, Sürrealizm, De Stijl, Konstükrüalizm, Abstre Ekspresyonizm, Pop Art, Op art ve Minimalizm‟dir. Minimalizmin çağdaĢı olan akımlar sırasıyla incelenmiĢtir.

2.1.2.1. Ekpresyonizm (DıĢavurumculuk)

20. yüzyıl sanat akımlarının ilk ve en etkin olanı Ekspresyonizm hareketi olmuĢtur. Ekspresyonizm duygular ve duyulara bağlı aktarımı ve yansılamı sağlamayı amaçlayan bir harekettir. Sanatçının içsel gerçeği olan görüntü, sanatçının kendi duyu ve duyumlarının dıĢavurumuyla yansıyan bir görünüm olduğu için, doğal olarak algılanabilenden tamamen farklı ve tamamen kiĢisel bir tarz ve anlayıĢla değiĢime uğratılmıĢ bir yansımadır (Beksaç, 2000, s. 111).

Eroğlu (2007, s. 367)‟nun belirttiği gibi, “romantizmin bir değiĢik Ģekli olan anlatımcılık, gerçeği görüĢün yerine sanatçının özelliğini ön plana getiren Alman asıllı bir akımdır, karmaĢık unsurlardan hareket ederek oluĢturulmuĢtur”.

Ekspresyonizm ve moda arasındaki etkileĢimde ise moda tasarımcısının izlenimlerini, duygularını, sezgilerini ve tavırlarını açığa çıkarmasıyla hissettiği düĢünceleriyle tasarımını sıra dıĢı oluĢturmasıdır. Gerçekçi görünüĢün yerine moda tasarımcısının kendine özgü görüĢü üzerinde durur.

2.1.2.2. Kübizm

Sanatın geliĢiminde bir devrim olarak nitelendirilen kübizm, geleneksel perspektife, ıĢık gölge kullanımlarına ve sanatı doğanın taklit edilmesi olarak gören kuramlara karĢı çıkmıĢ; doğadaki biçim, doku, renk ve mekânları taklit etmek yerine, parçalara ayrılmıĢ nesneleri çeĢitli yönlerden aynı anda algılanabilecek biçimde yan yana getirecek yeni bir gerçeklik yaratmıĢtır (Antmen, 1999, s. 8- 45).

Klasik anlamdaki form anlayıĢına tam anlamıyla arkalarını dönen Kübistler, görünen nesne veya nesnelerin direkt bir tasvirini değil, onların değiĢik bölüm ve görüntülerinin bir araya getirilmesinden oluĢmuĢ bütünü eserlerine aktarmayı hedeflemiĢlerdir. Yani görünen cismin göründüğü an ki biçimi dıĢlanarak, aynı cisim için geçerli bulunan değiĢik köĢeler, yüzeyler ve bölümlerin gerçekçi algılamadan uzaklaĢarak, mantık yoluyla geometrik formlar halinde yeni bir bütün teĢkil edecek Ģekilde yeniden kurulmasını sağlayan sanatçı tek bir görüntü değil çeĢitli görüntüleri bir araya getiren bir eser meydana getirmektedir. Akımın en popüler sanatçısı Pablo Picasso (1881-1973) olmuĢtur (Beksaç, 2000, s. 116).

Özüdoğru (2013) çalıĢmasında kübizm ve moda arasındaki etkileĢimi dönemin ekonomik, sosyal ve teknolojik geliĢmelerinin ve toplumsal dönüĢümlerinin ıĢığında vuku bulmuĢtur. Kübist sanatçılar bu geliĢim ve dönüĢümlerin yansımalarını tuval üstünde ete kemiğe büründürürken, moda tasarımcıları insan bedenini saran hacimler ve yüzeyler çerçevesinde

bu geliĢim ve dönüĢümlerin sunduğu yeni yaklaĢımları deneyimlemiĢler, ortaya çıkan sorunlara çözümler aramıĢlardır. Ġki alandaki süre giden arayıĢların benzer bir görsel yapı etrafında toplandığını söylemek olası olduğunun sonucuna ulaĢmıĢtır.

2.1.2.3. Pürizm

1920‟lerde Kübizim sonrasında ona tepki olarak doğmuĢ bir sanat anlayıĢıdır. Yedi sene süren bu hareketlik içinde durgun bir yalınlıkla ele alınan görüntülerin açıklık ve nesnellikle ifadesi teĢkil edilmiĢtir. Ġçgüdüsel bir reddetmeyle Ģekillenen tutkuların gücü ana belirleyici olarak ele alınmıĢ olup, sevinç ve haz duyumları arasında kesin bir ayrımı ortaya koyarak değiĢmez Ģeyleri ifadeye yönelmiĢtir. Ölçüler ve sayısal uyuma büyük önem veren Puristler, mühendislikten yoğun etkiler almıĢ olup, tamamen fonksiyonel bir tarz geliĢtirme eğilimindedir. Bu Ģekilde kurulan mutlak uyumun görsel sanatın ana amacı olduğu ilke kabul edilmiĢtir. Sanat ihtiyacının insanlığın temel ihtiyaçlarından biri olduğunu kabul eden Puristler, makine ve mekanizasyonun da desteklediği mekanik bir sanat diline sahiptirler. Biçim, çizgi ve rengin kültürden kültüre değiĢmediğini kabul eden bu sanatçılar, biçimin bütün sanat elemanlarından üstün olduğunu kabul etmektedir. Bir anlatım aracı olmaktan çıkartılan bu biçimler de yalın bir ifade biçimine sahip olmalıdır (Beksaç, 2000, s. 120).

Pürizm Türkçeye arıtmacılık olarak çevrilebilir böylece minimuma indirgenmiĢ sayıda öğe kullanılmıĢtır. Aslında pürizm tarih dıĢıda sayılabilir belli bir dili olmadığından her çağda görülebilecek sanat anlayıĢını nitelemektedir. Kübizimin bir parçası olan pürizm, Fransız Ressam Amedee Ozenfant ve mimar Le Courbusier tarafından ortaya konmuĢtur. Kübizimde yaygın olan süslemeleri reddedip temiz ve net görünümlere dönmeyi amaçlamaktadır.

Purizm ve moda arasındaki etkileĢim, purist moda tasarımcıları genellikle fazla sade olmasına rağmen beyazlık üzerine çalıĢmaktadır. Ölçüler ve sayısal uyuma büyük önem vermiĢ, mühendistlikten yoğun etkiler almıĢ olup tamamen fonksiyonel bir tarz üzerine tasarımlarını üretmiĢ, mutlak uyumun görsel sanatın temeli olduğunu savunmuĢlardır.

2.1.2.4. Fütürizm

20. Yüzyıl baĢlarında Ġtalya da doğan, sanatta devrimi ve dinamizmi vurgulayan fütürizm, daha çok görsel sanatlarda etkili olmuĢ, edebiyat tiyatro ve müzik alanlarında da yaygınlık kazanmıĢtır. Ġtalyan Ģair Flippo Tommasa Marinetti‟nin 1909‟da Le Figaro‟da yayımladığı fütürist bildirge, alıĢagelmiĢ değerlere karĢı çıkmakta, kütüphaneleri yakmaktan, müzeleri

Sanatçılar, fütürüst düĢüncenin ruhuna uygun olarak, kübizimin de etkilerini taĢıyan, ama temelde hareket öğesinden yola çıkan resim ve heykeller yapmıĢlar; harekete ve hıza görsellik kazandırmaya çalıĢmıĢtır (Antmen, 1999, s. 8-65).

Fütürizm bir akım olarak çok uzun soluklu olmasa da sanat ve moda dünyalarında etikleri hâlâ devam etmektedir. Emilio Pucci, 1960‟lı yıllarda sade, geometrik Ģekillerden oluĢan kıyafetler yaparak Fütürizme bir saygı duruĢunda bulunmuĢ; yine aynı yıllarda uzay çalıĢmalarının artması, aya ayak basılması moda dünyasını bir gelecek arayıĢı içine itmiĢ Andre Courreges uzay modasını yaratmıĢtır. Bir baĢka tasarımcı Paco Rabanne plastik, alüminyum ve metal gibi malzemelerle bedeni saran kıyafetler üretmiĢtir. Günümüz tasarımcılarından Hüseyin Çağlayan‟ın kıyafetlerinde teknoloji ve giysi arasındaki iliĢkilerin sorgulandığı, beden ve bedenin çevresi ile iliĢkileri üstüne geliĢtirilen iĢlevsel form arayıĢları dikkat çekmektedir (Özüdoğru, 2013, s. 231).

Özüdoğru (2013, s. 236) çalıĢmasında moda ve fütürizm etkileĢimi yeni bir dünya kurmak isteyen, makine estetiğine ve hıza tapan bir grup sanatçı arasında cereyan etmiĢtir. Fütüristler modayı dünya görüĢlerini ifade etmenin araçlarından biri olarak görmüĢlerdir. Erkek takım elbisesinin sıkıcılığından kurtulmak isteyerek, asimetrik olarak tasarlanmıĢ kıyafetlerde türlü renkler kullanmıĢlar, o güne değin hiç alıĢılmamıĢ kıyafet önerileri getirmiĢlerdir. Son dönemde teknolojinin geliĢmesiyle sıkça gündeme gelmeye baĢlayan akıllı tekstil ürünlerinin ilk prototiplerini de fütüristler üretmiĢtir. Günümüz tasarımcılarından Paco Rabanne, Hüseyin Çağlayan, Francesca Rosella gibi tasarımcıların çalıĢmalarında Fütürizm akımından beslendiği sonucuna ulaĢılmıĢtır.

2.1.2.5. Sürrealizm (Gerçeküstücülük)

Sürrealizm temel düĢünceyi ahlakın değer süzgecinden geçirmeden anlatma amacını birincil görev bilen sanat hareketidir. Elgün (2003, s. 50) çalıĢmasında bilinç dıĢı gerçeklerin rüyada olduğu gibi, parçalar arasında tutarlı bir bütünlük bulundurmadan aktarılmaya çalıĢılmasıyla oluĢan bir harekettir. Belli bir felsefeden yola çıktığı ve buna dayalı bir bildirisi olduğu için akım olmanın ötesine geçerek ekol haline geldiğini belirtmiĢtir.

Gerçeküstücülük ve moda etkileĢimi kültürel, sosyal ve estetik bir etkileĢim olmasının yanı sıra gerçeküstücü sanatçılarla bazı moda tasarımcıları arasında sıkı iliĢkiler geliĢmiĢ, zaman zaman ortak eserler üretilmiĢtir. Moda tasarımcısı Elsa Schiaparelli kariyeri boyunca Gerçeküstücülük akımının içinde yer almıĢ, bu akımın ilkelerine göre tasarımlar yapmıĢtır. Coco Chanel de Gerçeküstücü sanatçılarla birlikte iĢler yapmıĢ, onların tiyatro ve film projelerinde yer alarak

kostümler tasarlamıĢtır. Diğer bir taraftan, Gerçeküstücü sanatçılar giyimi, dikiĢ makinesini ve prova mankenlerini kimi zaman sanatsal çalıĢmaları için birer ortam olarak kullanmıĢlardır (Özüdoğru, 2013, s. 222).

Özüdoğru (2013) çalıĢmasında, tasarımcılara sunduğu olanaklar, yeniliğe ve deneye yatkın olması nedeniyle gerçeküstücülük moda tasarımcıları tarafından sıkça baĢvurulan bir sanat akımı olmuĢtur. Elsa Schiaparelli sayesinde gerçeküstücülük modada sadece bir ilham kaynağı değil, bütün dinamikleri ile moda tasarımına yansıyan bir akıma dönüĢmüĢtür. Gerçeküstücü yöntemler kıyafet, aksesuar ve moda sunumu için yeni yollar açmıĢlar, günümüzde hâlâ tazeliklerini koruyarak sanat ve moda arasındaki ince çizgide durmaktadırlar. Issey Miyake, Rei Kawakubo gibi Japon kökenli moda tasarımcılarının çalıĢmalarında, Karl Lagerfeld, Christian Lacroix gibi haute couture tasarımcılarının kıyafetlerinde gerçeküstücü yöntemlere rastlanmaktadır.

Resim 1. Elsa Shipiralli, Gerçeküstücülük ve Moda Giysi Modeli (White, 1986, s.47).

Eray (2000, s. 55)‟ın belirttiği gibi “resim 1 de görülen keten cekette altın boncuk ve pullarla iĢlenmiĢ; kol üzerinden aĢağı doğru estetik bir espiri anlayıĢı ile dalgalı saçların döküldüğü bir kadın yüzü görülmektedir. Kruvaze ceketin ön bedeni üzerinde etek ucuna doğru elin fuları yakalamıĢ Ģekli çeĢitli boncuklarla drape görünümü verilerek iĢlenmiĢtir”.

2.1.2.6. De Stijl

Sanat akımı, 1917-1931 arasında etkinlik gösteren bu hareketle matematiksel bir çıkıĢla sanata yeni bir yön vermeyi hedeflemiĢtir. Son derece yalın bir biçim alan sanat yapıtı sadece dikey ve yatay çizgilerden müteĢekkil bir görünüm alırken renk dizgesi de üç ana renge yani sarı, mavi ve kırmızıya bağımlı kalınmıĢtır. Bu harekete bağlı sanatçılar için evrenin temeli tamamen

yatay ve dikey çizgilere dayanmaktadır. En önemli sanatçıları akımın en önde gelen ismi ve en iyi uygulayıcısı olan Piet Mondrian (1872-1944)dur (Beksaç, 2000, s. 132).

1960‟lar boyunca, tüm tasarım dünyasını etkileyen bu akım, tasarım dünyası içinde ve özellikle moda dünyasında geniĢ bir uygulama alanı yaratmıĢtır. Tasarımcılar, Optik Sanat örneklerinden yola çıkarak çok renkli, kendine özgü dinamiği olan, etkili bir bakıĢ açısı sunmuĢlardır. Bu bağlamda, bu araĢtırma tasarımda renk ve rengin sunduğu optik imkânları değerlendirme olanağı sunmuĢtur (Karaçalı, 2008, s. 129).

Resim 2. Piet Mondrian, Kırmızılı Kompozisyon, Sarı ve Mavi, 1921 (Döl ve AvĢar, 2013, s. 3).

Resim 3. Yves Saint Laurent, Mondrian Elbise (Kaynak:http://www.metmuseum.org/collection/the-collectiononline/search/83442?rpp=30&pg=1&ft=yves+saint+laurent+mondrian+&pos=1EriĢim:14.03.2013)

Piet Mondrian‟ın yapıtı moda tasarımcısı Yves Saint Laurent‟in tasarımlarını etkileyerek modaya uyarlamıĢtır. Modayı etkileyen etmenlerden sanat akımları arasındaki iliĢki açıkça görülmektedir.

2.1.2.7. Konstrüktivizm (Yapıcılık)

Fütürizme benzer olarak yeni bir dünyanın inĢa edilmesi gerektiğini iddia etmiĢ ve yenidünyanın inĢasında sanatçıların birer teknisyen gibi görev almasının önemini vurgulamıĢtır. Konstrüktivist sanatçılar grafikten mimarlığa, tekstilden dergi tasarımına çok geniĢ bir yelpazede ürünler vermiĢtir. Moda anlayıĢları, kiĢileri sürekli bir tüketimin içine çeken sezonluk moda anlayıĢının karĢısına iĢlevselliği öne çıkaran kıyafetler koymak olmuĢtur. Ancak, bu kıyafetler sadece küçük bir azınlık arasında popülerlik kazanmıĢ, Sovyetler Birliği‟nin diğer ülkelerle iliĢkiler kurmaya baĢlamasının ardından, halk sezonluk modaya geri dönmüĢtür En önemli sanatçıları endüstriyel desen, ahĢap, metal ve seramikle birlikte film ve tiyatro ile de uğraĢan Vladimir Tatlin‟dir (Özüdoğru, 2013, s. 236).

Özüdoğru (2013, s. 238) tarafından yapılan araĢtırmada Konstrüktivist sanatçılar grafikten mimarlığa, tekstilden dergi tasarımına çok geniĢ bir yelpazede ürünler vermiĢtir. Moda

anlayıĢları, kiĢileri sürekli bir tüketimin içine çeken sezonluk moda anlayıĢının karĢısına iĢlevselliği öne çıkaran kıyafetler tasarlamak olmuĢtur. Gündelik hayatın yeni görünümlerini oluĢturma amacı içinde kıyafet tasarımı büyük bir yer kaplamaktadır. Ġçlerinde Vladmir Tatlin, Alexander Rodchenko, Varvara Stepanova, Luibov Popova‟nın da bulunduğu sanatçılar grubu tekstil üretiminde ve kıyafet tasarımında doğrudan yer almıĢlar, devrimin ihtiyaçlarını karĢılamak üzere giysiler tasarladığını belirtmiĢtir.

2.1.2.8. Abstre Ekspresyonizm(Soyut DıĢavurumculuk)

Ekspresyonizmin uzantısı olarak 1940 yıllarının sonunda doğan bu akım 1950 yılları içinde geliĢmiĢ olup, 1960 ve 1970 yıllarında etkisini yoğun biçimde sürdürmüĢtür. Dogmatik olmaktan çok araĢtırmacı bir tavır sergileyen metafizik sanılarına duyduğu alaka belirgindir. Bilinç ve bilinçsizlik arasındaki karĢıtlığa önem vererek derin seviyelere inmeyi hedeflemektedir. Soyut bir anlayıĢın egemen olduğu bu üretim ortamında doğaçlamaya ağırlık veren sanatçılar iç birikimin tümüyle dıĢavurumuna ağırlık vermiĢtir. En önemli sanatçıları imgeleri ve doğaçlaması güçlü Jean Dubuffet (1901-1985), yeni bir figürasyon biçimini acı ve deformasyonla bağdaĢtıran Francis Bacon(1909-1992)dir (Beksaç, 2000, s. 135).

Soyut dıĢavurumculuk ve moda arasındaki iliĢkiyi, II. Dünya SavaĢı sonrasında soyut dıĢavurumculuk etkilerini yansıtmıĢ, farklılık göstermesi anlayıĢı ile karmaĢıklık, giysi detayına belirsiz açıklamalar getirmiĢtir. Benzeri görülmeyen hareketlilik bağlamında modada sunulmuĢtur.

2.1.2.9. Pop Art

Ġlk defa 1954‟te kullanılan Pop Art terimi popüler bir terimi popüler bir sanatı yaratmayı hedefleyen bir akıma iĢaret etmektedir. Tamamen konu, stil ve temleri bir tarafa koyarak günümüz dünyası içinde yaĢayan sıradan insanın ruhunu yansıtmayı hedeflemiĢtir. Popüler bir elit sanat ayrımına karĢı çıkarak entelektüelden çok fiziki bir etkilenmeyi amaçlayan bu akım daha çok dekoratif hususiyetiyle dikkat çeken eserlere öncelik vermiĢtir. Çarpıcılığın önem taĢıması sebebiyle, parlak renkler ön plana çıkmıĢtır. En önemli sanatçıları kitle sanatı ruhu arayıĢında öncü olan Richard Hamilton, geometrik eğilimleriyle Eduardo Paolozzi‟tür (Beksaç, 2000, s. 138).

Bu akımın en ünlüsü süphesizki Andy Warhol‟dür(1929-87) sanatçı örneğin bir Marilyn Monroe‟nin yüzünü çeĢitli sayıda, renkte, vurguda bir dizi içinde tekrarlayarak bir ikona dönüĢtürmüĢtür.

Resim 4. Marilyn Monroe, Adsız, Andy Warhol, 1928-1987, New York

(Kaynak:http://www.metmuseum.org/collection/thecollectiononline/search/398902?rpp=30&pg=1&ft=Maril yn+Monroe%2c+Warhol&pos=2EriĢim:14.03.2013).

Pop art ile moda arasındaki iliĢki ise moda tasarımcıları desenlerinde popüler isimleri giysi tasarımlarına yansıtmıĢtır. Yansıttığı desenleri sıralı tekrar ile çoklu ve tek halde baskı olarak tercih etmekle birlikte canlı ve zıt renkleri kullanmıĢlar. Modada pop art akımında 1960‟larda adından sıkça söz ettirmektedir. Pop art tüketim kültürüne dayalı giysi tasarımları bu dönemde gündemde olduğu görülmektedir.

2.1.2.10. Op Art

1962‟den sonra geliĢen bu akım esas itibariyle Kinetik Sanat hareketinden kaynak almaktadır. Esasında gözün yanılabilirliği üstüne araĢtırmalardan yola çıkarak 2. ve 3. boyutu incelemeye yönelmiĢlerdir. Konstrüktüvist köklerden yola çıkarak uyumlu göz olgusunu irdeleme eğilimindedir. Bunun içinde beyin ve gözde fiziki yapıya etki yapan ve izleyici hayret ve aldanmaya sürükleyecek imajlar yaratmayı hedeflemektedir. Psijik etki ve fiziki gerçekler arasındaki zıtlığı vurgulayarak çok boyutlu bir görüntü üzerine yerleĢen sanatsal biçimi oluĢturmak ister. Optik oyunlara yer verir. Anlam ve anlamlandırma akımı tamamen bertaraf edilmiĢtir. En önemli temsilcilleri Josef Albers, Victor Vaserley ve Yaacov Agam‟dır (Beksaç, 2000, s. 138).

Resim 5. Josef and Anni Albers, Vitray Pencere, Berlin 1921-2, New York (Kaynak: http://www.op-art.co.uk/josef-albers/ EriĢim:16.03.2013).

Op art ve modanın etkileĢiminde renklerin, ıĢığın, desen ve perspektif oyunlarının sonucunda oluĢan hareket yanılsamalarının kumaĢ yüzeyinde kullanılmasıyla moda tasarımında görülmektedir. Rudi Gerneich sanat ve modayı birleĢtiren kiĢidir. Resim 6‟da Gerneich‟in tasarımı olan beyaz yarım daire baskı desenli siyah elbise, illüzyon sanatının örneğidir. Elbise tasarımın tüm yüzey desenine tekrarlanmıĢ ancak kol üstünde ve bilekten kırmızı kumaĢ ile ayrılmıĢtır.

Resim 6. Rudi Gerneich, Op art elbise, 1922-1985 (Kaynak: http://www.metmuseum.org/collection/the collection-online/search/159539, EriĢim. 16.03.2013).

2.1.3. Minimalizm

Minimalizm sözcük anlamı, Fransızca kökenli “minimum” sözcüğünden türemiĢtir. Minimum, sözlük anlamı “ Bir Ģey için gerekli en az veya en küçük miktar (derece, nicelik)” olarak tanımlanırken, matematikteki ifadesi de, “değiĢken niceliğin inebildiği en alt basamak, asgari, minimal” Ģeklinde tanımlanmıĢtır (TDK, 2005, s. 1399).

Minimalizm içerik olarak sade, sadeleĢtirmek, yalın, yalınlık ve indirgemek kavramları ile bir bütündür. Bu kavramların tanımları ise Ģöyledir; “sade” sözcüğü Farsça kökenli olup sözcük anlamı “süsü, gösteriĢi olmayan yalın, gösteriĢsiz” olmaktır. SadeleĢtirmek ise; yalın bir duruma getirmek, yalınlaĢtırmaktır. Yalın; anlamıyla az denecek bir miktara indirmek, gösteriĢsiz, süssüz, sade. Yalınlık; yalın olma durumu, birleĢik veya karmaĢık olmama durumu, sadelik. Bir diğer kavram “indirgemek” ise, “Daha kolay ve yalın duruma getirmek” eylemi olup matematik tanımı ise, “Bir iĢlemi daha kısa veya daha yalın bir biçime sokmak, icra etmek” biçimindedir (TDK, 2005, s. 1675 -2117).