rm ıa a ı«| 'c ı
—
10 A Ğ U S T O S 1983
MUSTAFA KEMAL PAŞA, SEVRES ANTLAŞMASI'NI ANLATIYOR
SEVRES ANTLAŞMASI
& » * “ " B e > - N a ,ia <Ba" " ‘
:
h s s s s
= *
,e,ijc, r t »ı,.. « r r ^ d î î ! a “,sas
zsss.
: » = —
5ar,,a-i rını O s m a n lI D e v le t' nec d 'J^ K o n s e v i'n de bu ş a rtla rın | V a h d e ttin t 0 Pla d ' f ^ J a n a z a s ın d a n H a m d ı P a- | k abul e d ilm e s in i ®a$ a T R ız a T e v fik , B ern s e firj R eşat şa’ nm riy a s e tin d e F e y lo s o i R ız a T e q s 1 9 2 0 ’d e sözü H a lis b e y le rd e n °OsâmaSnh İm p a ra to rlu ğ u
Mustafa Ilenal/M Éya
geçen Sevres B arış A n tla ş m a s ı n,
a d ın a k a b u l e d ip b 0 y ü k ta rih î n u tk u n d a G azi M u s ta fa K e m a ^ P a ş ^ b u y ^ ^ b ,r k S evres p rojesi ile L a u s a n n e millî yaşamıyla.
ä
œs
s
M lın n ,l,,L
...—
i
“ H a tırlıy o ru m
k i,İz m ir’e işgal ordusu g ird iğ i gün
de İs ta n b u l’d a senin o to m o b ilin d e y d im . Y a ğ m u r
y a ğ ıy o rd u . T a k s im M e y d a n ı’n d a bir In g iliz a s k e ri,
b ir ve birkaç, ö n e u z a tılm ış s ü n g ü le riy le nöb et
b e k liy o rd u . Sen o to m o b il
k a p u tu n u n m ik a s ı
a rk a s ın d a n bun u g ö rd ü n ..D ö n ü p bana b a k tın . Acı
duyan ve s ızıs ın ı tu tm a y a ç a lışan bir d o n u k sesle:
— D aha h â lâ şüph e m i var? S a d e İz m ir işgal
e d ilm e d i... G ö rd ü n ü z ya şu s ü n g ü lü le ri... İs ta n b u l
d a işte işgal a ltın d a d ır. B iz ve m e m le k e tim iz a rtık
işgal a ltın d a y ız ... B u n d a hiç ş ü p h e yok! B unun
başka m an a sı y o k ! d e d im ...
D udağını s ık a ra k , o s ü n g ü n ü n k a rş ıs ın d a n ,
d ü ş ü n c e li d ü ş ü n c e li ö y le b ir acı g ü lü m s e y iş g ö l
g e s iy le g e ç iş in vardı k i... H iç u n u tm a m :
— B irkaç gün d ah a m ü s a a d e ... A n a d o lu ’ya b ir
g e ç e b ile y im , g ö rü ş ü rü z! d e d in .”
R U Ş E N E Ş R E F Ü N A Y D IN
A T A T Ü R K A N S İK L O P E D İS İ, C İL T V , A R K A K A P A K .
E
FEN DİLER, Mondros | mütarekesinden sonra Türkiye'ye düşman dev letler tarafından dört defa sulh şeraiti (koşullar) teklif edilmiştir. Ve bunların birincisi Sevres pro jesidir. Bu proje hiçbir müzake renin mahsulü olmayıp itilaf dev letleri tarafından Yunan Başve kili M ösyö Venizelos’un da işti raki ile tanzim ve Vahdettin’in hükümeti tarafından 10 Ağustos 1920’de imza edilmiştir.Bu proje Türkiye Büyük Mil let M edisi’nce bir zemini müna kaşa (tartışma konusu) bile ad- dedilmemiştir.
Sevres’de imzalanan antlaş manın esasları özetle şöyledir:
1 - H U D U T L A R
a) Trakya Hududu:
Çatalca hattından biraz ileride bulunan Podima-Kalikratya hat tı.
b) İzmir Mıntıkası
Bu m ıntıkanın hudutları K uşadası, ö d e m iş , Salih li, Akhisar ve Kemer iskelesine az çok yakın yerlerden geçmekte dir.
Bu mıntıka Türk hâkimiyetin de kalacak, fakat Türkiye bu hâ kimiyetinin kullanma hakkını Y u nanistan’a devredecektir. Türk hükümetinin kalıcılığına alâmet olarak İzm ir şehrinin dış istihkâmlarından birinde Türk Bayrağı bulunacak. Mahallî bir meclis toplanacak ve beş sene
Sevres antlaşması hakkında Tevfik
Paşa heyetinin cevabı
"B arış” Antlaşması şartlarını görüşmek üzere Paris’e giden Tevfik Paşa başkanlığında ki delegeler heyeti, önerilen antlaşmayı kabul edilemeyecek derecede ağır bularak imza lamamış ve İstanbul’a dönmüştü. İstanbul ga zeteleri, bu antlaşma hakkında sözü geçen he yetin verdiği cevabı uzun uzun yazmışlardır. Cevabın bir bölümünü Hakimiyeti Millîye g a zetesinden aynen aşağıya aktarıyoruz:
“ Osmanlı Devleti’ne önerilen antlaşma ta sarısı şiddet itibariyle hiçbir şeyle kıyas edile mez. Çünkü söz konusu edilen, gerçekte taksimden başka bir şey değildir. Yüzölçümü olarak Osmanlı imparatorluğu topraklarının üçte ikisi elden gitmektedir. Ehalinin sayısı iti bariyle de kayıbı aynı ölçüdedir. Bu sulh
muahedesi bizi Trakya ile İzmir havalisinden de mahrum etmeye kadar varmaktadır. Servet ve doğal kaynaklar yönünden de kayıplarımız fevkalâde büyüktür. Fakat bu kadarla da yeti- nilmeyerek Osmanlı Devleti’nin istiklâline de en ağır tecavüzler yapılmakta ve her hangi bir saldırıya karşı savunmada bulunmak hakkı bi le Türklerin elinden alınmaktadır.”
senin muhalefetine rağmen böyle kanlı bir pa çavrayı imzalayacak vicdansız ve milliyet ka tili vezirler dahi bulunabiliyor!”
H A K İM İY E Tİ M İLLİYE (2 AĞUSTOS 1336/1920)
H A K İM İY E T İ M İLLİY E sonra şu yorumu yapıyor:
gazetesi, daha
“ İşte ey Müslüman ve Türk, sana imzalatmak istedikleri idam hükmü budur ve
Sèvres Antlasm ası’nı görüşmeye gidip kabul edilemez, kararı ile geri dönen ilk Osmanlı delegeler heyeti başkanı Sadrazam Tevfik Paşa
ı “S iy a s î, a d lî, İk tis a d î ve m a lî b a ğ ım s ız lığ ım ız ı im h a y a ve
n e tic e ola ra k hayat h a k k ım ızı inkâr ve yok e tm e y i a m a ç
layan Sevres A n ta ş m a s ı bizce m evcu t d e ğ ild ir. İs tik lâ l
ve h â k im iy e tim iz i g ereklerin i te m in e d e c e k b ir su lh u n
akdi en büyük e m e lim iz d ir”
HAZIRLAYAN
NECDET SELENER
sonra bu mıntıkanın süreti dai- mede (sürekli olarak) Yunanis tan’a ilhâkma karar verebilecek.
c) Suriye Hududu
Sahilde, hanen hemen Kara- ta ş burnundan başlayarak Osmaniye, Bahçe, Gaziantep, Birecik, Urfa, Mardin ve Nusay bin’i epey güneyde ve Suriye topraklarında bırakan bir hudut.
d) Irak Hududu
İmdadiye bizde kalmak şar tıyla, Musul vilâyetinin kuzey hududu.
e) Kafkas Hududu
Bu hududun ta
yini Amerika Cumhurbaşkanı Wilson’a havale edilmiştir. O da hudut olarak Karadeniz sahilin de Giresun’un doğusundan baş layan, Erzincan’ın batı ve güne yinden, Elmalı, Bitlis ve Van Gölü’nün güneyinden geçen ve birçok noktalarda umumî harpte Türk-Rus cephesini izleyen bir hattı göstermiştir.
f) B o ğ a z la r M ın tık a sı
Rumeli’nin Türkiye’de kalan tüm b ölg eleri, A n a d o lu ’nun Adalar, Ege Denizi üzerinde tak riben İzmir mmtıkasmm başla dığı yerden Manyas Gölü'nün güneyine ve B u r sa ’nm ve Iznik’in biraz kuzeyinden ve Sapanca G ölü ’nün batı ucundan Ahabadır deresinin ağzına uza nan hatla sınırlanmış bir bölge. Bu bölgelerde asker bulundur mak ve askerî harekât yapma hakkı yalnız itilâf devletlerine aittir. Bu bölgelerde Türk jan darm ası da itilâ f devletleri kumandasına bağlı olacaktır, itilâf devletleri bu bölge içinde askeri maksatlarla kullanılabile cek yol ve demiryolu inşaasını y asa k lay ab ileceği g ibi halen mevcut olanlar arasmda bu yolda kullanılabilecek olanları çalışamaz duruma getirebilecek tir.
2 — Y E R E L
Ö Z E R K L İK
Fuat’ın doğusunda ve Erme nistan, Irak ve Suriye arasında kalan mıntıka için itilâf devlet leri murahhaslarından kurulu bir komisyon yerel özerkliği hazır layacaktır.
3 - E K O N O M İK
N Ü F U S B Ö L G E L E R İ
Sevres Antlaşm asından sonra itilâf devletlerinin kendi arala rında imza eyledikleri üçlü anlaş ma (Accord TripartiteJ’de:
a) Fransız nüfus bölgesi: Suriye hududu ile yaklaşık
Adana vilâyetinin batı ve kuzey hududu ve Kayseri üe Sivas’ın kuzeyinden geçen ve Muş’a yak laştıktan sonra bu şehri dışarıda bırakarak Cizre’ye uzanan bu hattın içinde kalan bölge.
b) Italyan nüfuz bölgesi: İzmit yanmadasından çıktık tan sonra Afyonkarahisar'ma kadar Anadolu tren yolu ve ora dan Kayseri yakınında Erciyes dağı civarına kadar giden hatla İzmir bölgesi E g e D en izi, Akdeniz ve Fransız bölgesi ara smda kalan mıntıka.
4 - İS T A N B U L
Antlaşma, samimiyetle uygu lanmadığı takdirde İstanbul da bizden alınacaktır.
5 - T A B İY E T
Gerek müttefik devletlerden (Yunanistan dahil) gerek yeni kurulan devletlerden birinin ta- b (yetine girmek isteyen Türk teb asından hiç kimseye Türk hükümetince engel olunmayacak ve bunların yeni tabivetı kabul edilecektir.
6 -
A D L İ
K A P İT Ü L A S Y O N L A R
İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya'nın temsil edildikleri dört üyeden kurulu bir komisyon kapitülasyonlardan yararlanan öteki devletlerin uzmanlan ile birlikte yeni bir usul düzenleye cek ve Osmanlı hükümetiyle görüştükten sonra bu usulü ta v siye edebilecek.
Osmanlı hükümeti bu usulü kabul etmeyi şimdiden taahhüt edecek.
7 -
A Z IN L IK L A R IN
K O R U N M A S I
1918 mütarekelerinden sonra aktolunan tüm antlaşmalarda
bulunan hükümlerden başka, Türkiye’ye özellikle aşağıdaki taahhütler kabul ettirilmek is tenmiştir:
a) Yellerinden ayrılmış olan Türk olmayan tüm halkın eski yerlerine gönderilmesi. Başkan- lan Milletler Cemiyeti tarafından tayin edilecek olan hakem ko- misyonlan vasıtası üe bunların haklarının iadesi ve özellikle bu komisyonlar isterlerse Türk ol
mayanların yıkılmış olan malla- nnın tamiri için, parası hükü
metçe ödenecek işçilerin bulun ması, göçe zorlama ve buna ben
zeyen işlerde ilişkisi bulunduğu, sözü edilen komisyonlar ta rafından ileri sürülen tüm kişilerin işyerlerinden ve yerle rinden uzaklaştırılması, vb.
b) Türk hükümeti azınlıkların parlam entoda n isbî tem silin i sağlayacak bir seçim kanunu ta sarısını iki sene içinde itilâf dev letlerine sunacaktır.
c) Patrikhanelere ve bunlara benzer kurumlara ait tüm ayrı calıklar artırılıp güçlendirilmekte ve bunların yönettikleri mektep, öksüzler yurdu ve benzerleri üze rinde o âna kadar hükümetin e- linde tutmuş olduğu sınırlı dene tim hakkı da kaldırılmaktadır. d) itilâf devletleri, milletler Cemiyeti ile istişare ettikten sonra, bütün bu kararların uygulanmasını sağlamak için a- lınması gerekli olan tedbirleri tesbit edeceklerdir. Türkiye bu konuda ileride alınacak bütün tedbirleri kabul edeceğini şimdi den taahhüt edecektir.
8 - A S K E R Î H Ü K Ü M L E R
a) Türkiye’nin Silahlı K uvvet leri şu sayıları aşmayacaktır:
Padişahın maiyet kıtası 70C kişi.
Jandarma 35.000
Jandarmayı takviye için özel birlikler 15.000
Toplam 50.700
Bu sayıya Harp Akademisi, askerî mektep öğrencileri ve çeşitli hizmetlere mensup erler ve subaylar da dahildir.
özel birliklerin 15 batarya dağ topu bulunabilecek, fakat sahra ya da ağır topu olmayacaktır.
Memleket çeşitli bölgelere ay rılacak ve her bölgede bir jan darma kıtası bulunacaktır. Jan darmanın topu ve teknik âletleri bulunmayacaktır, ö z e l Birlikleri kendi bölgeleri dışında kullanıl mayacaktır.
Jandarma subayları arasında 1500’ü geçmemek üzere yabancı subay bulunacaktır. Her bölge deki yaba n cı su ba ylar aynı milletten olacaktır. Özel birlik neferleri ile jandarmalar hep ücretli olup bunlar en az 12 yıl hizmet edecek ve zorunlu asker lik ödevi kalkacaktır.
Deniz kuvvetimiz 7 gam bot ve 6 torpidoyu aşmayacak ve hiçbir uçağımız ve güdümlü balonumuz olmayacaktır.
Gazi Mustafa Kemal Paşa Büyük Millet M eclisi’nde Sèvres-Lausanne antlaşmaları kıyaslamasını yaptığı tarihî nutkunu söylerken.
Sevres ve Lausanne için
Atatürk «Nutuk»ta
ne diyor?..
“ M u h te re m e fe n d ile r,
L au s an n e B arış
A n tla ş m a s ı... Türk
m ille tin e karşı,
y ü zy ılla rd a n beri
h a zırla n m ış ve Sevres
A n tla ş m a s ıy la
ta m a m la n d ığ ı
z a n n e d ilm iş büyü k bir
s u ik a s tin , s o n u n d a
n e tic e s iz b ıra k ıld ığ ın ı
ifa d e eden bir v e s ik a d ır.
O s m a n lı devri ta rih in d e
benzeri g ö rü lm e m iş bir
s iy a s î z a fe r e s e rid ir.
(N u tu k ’ta n )
9 - C E Z A
Türkiye savaş sırasında harp kurallarına aykırı hareket etmiş veya Tü rk hudu tları içinde kıyımlar yapmış ve zorla göç ettirme v b . işlerine karışmış olan kişiler, itilâf devletlerine (Yu nanistan dahil) ve Türkiye’den toprak almış olan devletlere, bu devletlerin istekleri üzerine, tes lim edecektir. Bu kişiler, kendi; lerini isteyen devletin asken mahkemesince yargılanacak ve cezalandırılacaktır.
1 0 - M A L Î H Ü K Ü M L E R
'itilâ f devletleri, Türkiye'ye yardım kon u su n da, İn g iliz, Fransız ve İtalyan delegelerin den kurulu bir Maliye Komis yonu teşkil edecekler ve bu komisyonda danışman sıfatıyla bir Türk komiseri bulunacaktır.
Bu komisyonun görev ve yet kileri aşağıdaki şekilde olacaktır: a) Türkiye’nin gelirlerini koru mak ve arıtmak için her türlü tedbiri alabilecektir.
b) Türk Mebuslar Meclisi’ne sunulacak olan bütçe, daha önce Maliye Komisyonu’na verilecek ve onun kabul ettiği şekilde, M e c li s ’ e s e v k e d i l e c e k t i r . Meclis’in yapacağı değişiklikler, ancak, komisyonca uygun görü lürse yürürlüğe konulabilecektir. c) K om isy on , doğru dan doğruya kendi emrinde ve üyele-r ri kendisinin uygun görmesiyle tayin edilecek olan Türk maliye teftiş heyeti vasıtasıyla bü t
çenin ve maE kanun ve nizamla rın uygulanmasını denetleyecek
tir.
d) Düyun-u Umumiye İdaresi ve Osmanlı Barkası üe anlaşarak Türkiye’nin para işlerini düzen leyecek ve düzeltecektir.
e) Düyun-u Umumiye’ye ayrı lan gelirler ayrı olmak üzere, Türkiye’nin bütün gelirleri bu Maliye Komisyonu’nun emrine verilecektir. Komisyon bunlarla:
önce, kendisine ve Türkiye’de kalacak olan itilâf devletleri işgal ku vvetlerin e ait m asrafları karşıladıktan sonra 30 Ekim 1918 tarihinden beri itüâf dev letleri Ordularının gerek bugün kü Türkiye’de, gerek Osmanlı İmparatorluğunun çeşitli yerle rindeki masraflarını ödeyecektir. İkinci olarak, Türkiye, dolayı sıyla zarar görmüş olan bütün müttefik devletler tebaasının zarar ve ziyanını ödeyecektir.
Türkiye’nin ihtiyaçları bundan sonra gözönüne alınacaktır.____ f) Hükümetçe verilecek her türlü ayrıcalık için M aliye Komisyonunun karan şarttır.
g) Bazı gelirlerin doğrudan doğruya düyun-u Umumiye ta
rafından top lan m a sı şeklinde bugün yürürlükte olan usul, K o m is y o n ’ un t a s v i b i y l e , mümkün olduğu kadar geniş bir şekilde y a y g ın la ştırıla ca k ve bütün Türkiye’ye uygulanacak tır. Gümrükler, Maliye Komis yonu tarafından azledelebile- cek ve komisyona karşı sorumlu olacak bir genel müdürün yöne timinde bulunacaktır vb.
M U STA FA H İCRİ YÜCEL: (Çalışma.Bak.K.Kalem Azası M üd.GS.Divan üyesi. Eski kaleci.)
Bugün, öğle Şişli Camii Feri köy Mezarlığı
N A ZM İY E ÇELEBİ (Kilisli): Bugün, öğle Şişli Camii Feriköy Mezarlığı
K AM BER BÖREK:
(Milliyet gazetesi’nden emekli) İstanbul’da dün, toprağa veril di. C E L A L E T T lN ŞENSOY: K aracaahm et M e za rlığ ı’ nda dün, toprağa verildi. N EZİH E ŞENSOY: K aracaahm et M ezarlığ ı'n d a dün, toprağa verildi. TE V F İK AR D A N IÇ: (Em.Alb)
İstanbul’da dün. toprağa veril di.
N lZ A M E T T tN ŞENSOY: K aracaahm et M eza rlığ ı’ nda dün, toprağa verildi. NESRİN PEK İN: Sarıyer M e za rlığ ı’nda dün, toprağa verildi. ZE H R A G Ü LTEK lN : M erkezefen di M e za rlığ ı’ nda dün, toprağa verildi. H A Y D A R M URTA: Edimekapı Şehitliği’nde dün, toprağa verildi ŞERİFE U L U G K A Y : K aracaahm et M eza rlığ ı’ nda dün, toprağa verildi.
A H M E T ÜNYAL (Hurdacı)
Dün, İstanbul’da toprağa ve rildi.
KORİN H AV ER:
Neve Şalom Sinagogundan dün. kaldırıldı.
İSKEN DER ONUR ENÖN: Bugün, öğle Arnavutköy Ca mii.
10.8.1983
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
