Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 9, Nisan 2014, s. 241-245
İnci Enginün
HALİDE EDİB ADIVAR’S MEMBERSHIP TO THE INTERNATIONAL MARK TWAIN SOCIETY
1931 yılında Halide Edib, Amerika’da hayli şöhret kazanmıştı. 1928 yılında Willi-amstown’da düzenlenen Yuvarlak Masa Konferansı’nda büyük bir ilgi çektikten sonra, 1931’de Columbia Üniversitesi, Barnard College’da Türk tarihi dersleri/konferansları vermek üzere davet edilmişti. Bu yıl içinde Halide Edib sadece üniversitedeki dersle-riyle yetinmemiş, çeşitli dernek ve kuruluşların davetleri üzerine de Türkiye hakkında birçok konferanslar vermiştir. Bu arada milletlerarası bir kuruluş olan International Mark Twain Society, Halide Edib’e iki mektup göndermiştir. Asıllarını merhum Prof. Dr. Bedi Şehsuvaroğlu’nun arşivinde bulduğum bu mektuplardan ilki 28 Ocak 1931 tarihini, ikincisi ise 31 Ocak 1931 tarihlidir. Birincisinde dernek, Halide Edib’e “ede-biyata büyük katkısından dolayı fahri başkan yardımcılığını teklif” etmektedir. Dernek başkanı Cyril Clemens’ın imzasını taşıyan bu mektubun antetli kâğıdında, fahri başkan olarak H. E. Benito Mussolini’nin adı bulunmaktadır.
31 Ocak 1931 tarihli ikinci mektupta ise, Halide Edib’i derneğe kabulden memnuni-yet duyulduğu belirtilir ve derneğin henüz kurulmakta olan fotoğraf galerisine konulmak üzere imzalı bir fotoğrafı istenir. Ayrıca Halide Edib’in derneği Türkiye’de tanıtmak için yapacağı çalışmaların da takdirle karşılanacağı belirtildiği gibi, kendilerinin de “büyük Türk edebiyatının bütün dünyada daha iyi tanıtılması” vaadinde bulunulur.
Aşağıda asıl metinleri verilmiş olan bu mektuplardan sonra zihnimde uyanmış olan soruların cevaplarını uzun uzadıya aradım.
Birinci soru Halide Edib bu dernek için bir şey yapmış mıydı? İkinci soru, derneğin başka Türk üyesi var mıydı?
Üçüncü soru da dernek Türk edebiyatının tanıtılması için ne tür bir faaliyet yü-rütmüştü?
Bu soruların cevaplarını bulmak sandığımdan uzun sürdü ve işin sonunda bu aramadan bıkarak elimdeki belgeleri bir kenara bıraktım.
Derneğin yayımladığı International Mark Twain Society: Its History and
Mem-bers adlı küçük kitapçıkta Benito Mussolini’nin derneğin 1927 Nisan’ından itibaren
fahri başkanı olduğundan bahsedilmektedir ki1 bu bilgi dernek hakkındaki bilgilere
uymamaktadır.2 Bu kitapçıkta Halide Edib’in adı dernek arasında geçmektedir. Bu
sayfada Halide Edib’in adresi: “70 Yale University, New Haven” olarak geçmektedir.3
Sorduğum sorulardan birincisinin cevabını bulamadım. Halide Edib’in hiçbir yazısında bu dernekten söz ettiğine rastlamadım. PEN Club için yaptığı hiçbir çabayı bu dernek için göstermemişti.
Derneğin başka Türk üyesi var mıdır sorusu, Sait Faik’in bu cemiyetin üyesi ol-duğunu öğrenmekle cevaplandırılmış oldu.4 Dernek başta Kemal Atatürk olmak üzere
bazı Türklere de üyelik teklif etmiş Derneğin 4 Kasım 1937 tarihli ve Cyril Clemens imzalı Atatürk’e gönderdiği mektup Ulus Güzel Sanatlar’da yayımlanmıştır.5
Derneğin Türk edebiyatının tanıtılması için ne yaptığına ise hiçbir cevap bula-madım.
Dernek hakkında yaptığım araştırmalarda da doyurucu bilgi edinememiştim. Son olarak bu iki mektubu neşre kalkışınca internette yaptığım bir araştırma bazı bilgilere ulaşmamı kolaylaştırdı.
Derneğin kurucusu Cyril Clemens, Mark Twain’in kuzenidir. Derneğin nişanının “edebiyata bu yıl katkı yapmış her hangi bir şahsa” verilmektedir, dendikten sonra 1 International Mark Twain Society: Its History and Members, Webster Groves, Missouri, s. 4. 2 Derneğin kurucusu Cyril Clemens’e (1902-1999) ait 1927-1982 tarihleri arasındaki belgeler Syracuse
Universitesi Kütüphanesi’ne verilmiştir (http://library.syr.edu/digital/guides/c/clemens_c.htm#d2e50). Bu sitede verilen bilgilerden Cyril Coniston Clemens’in Georgetown Universitesi’ni bitirdiği, Mark Twain’in (Samuel Langhorn Clemens) uzaktan akrabası olduğu ve Clemens’in bütün ömrünü, bu ünlü kuzenini araştırmak, onun hakkında yazmakla geçirmiş olduğu anlaşılıyor. The International Mark Twain Society’yi 1930’da kurmuş, Mark Twain Quarterly dergisini 1936-1982 yılları arasında neşret-miş. Twain, Truman’ın biyografilerini yazmış, Bernard Shaw, Robert Walpole, Galsworthy, Mussolini hakkında kısa biyografiler yazmıştır.
3 International Mark Twain Society: Its History and Members, Webster Groves, Missouri, s. 14. 4 “This certifies that Sait Faik Abasıyanık is a member in good standing of the International Mark Twain
Society, St. Louis, Missouri, Cyril Clemens, President, May 14, 1939 (Mark Twain Journal, Kirkwood 22 Missouri) The International Mark Twain Society bu dergiyi, 1936-1953 yılları arasında çıkarmıştır. (Bu yazıyı hazırlarken belgenin bir kopyasına http://evvel.org/wp-content/uploads/2013/12/marktwa-inbelgesi.jpg adresinde rastladım. Bu konudaki başka bilgi ve belgeler için de aynı kaynağa bakılabilir. İ.E.)
1930’da bu nişanın “büyük eğitimci” (The Great Educater) nitelemesiyle Mussolini’ye verildiği yazılmıştır.6
Internetteki gezintimin de daha önce bulduklarıma fazla bir şey eklemediğini belirtmek isterim.
Kurucusu, seçicisi, yazarı tek kişiden ibaret olan dernek, şöhret kazanan her ismi üyeliğe davet etmekte, fakat edebiyata pek bir etkisi olmadığı izlenimini uyandırmak-tadır. Üye davetlerinde, ödül tevdiinde hangi ölçütlere dayandığı pek de açık olmadığı izlenimlerini veren derneği, Halide Edib’in de fazla ciddiye almadığı anlaşılmaktadır.
28 January 1931 Dear Madame Edib
It gives us great pleasure to offer you our Honorary Vice-Presidency in this Society in recognition of your outstanding contribution to literature.
Yours very sincerely Cyril Clemens. 31 January 1931 Dear Madam,
It gives us great honor to welcome you into our Society. We are forming a Picture gallery of our eminent members and we would be most grateful for your inscribed photograph.
Anything you can do to make the Society better-known n Turkey will be very greatly appreciated. We are most anxious to make your great Turkish literature better known throughout the World.
With the Society’s greetings.
Yours very sincerely, Cyril Clemens
6 New Yorker, 6 Haziran 1936. http://www.newyorker.com/archive/1936/06/06/1936_06_06_007_TNY
