ARA5TIRMA RESEARCH ARTICLE
ÎSTANBUL'UN BE§lKTA§ ÎLÇESÎ'NDE ÖZEL BlR
FIRMADA BEYAZ YAKALI ÇAUÇANLARDA HAYVAN
BESLEMENÍN PSÎKOLOJÎK STRES, DÜZENLÍ
FlZlKSEL EGZERSÍZ VE SÍGARA ÎÇME ÎLE
ÎL1§K1S1
Dr. Sibel Cevizd, Dr. Ulken Tunga Babaoglu, Dr. Ethem Erginöz, Dr. Halim i§sever ' Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Tip Fakültesi, Halk Sagligi Anabilim Dalí, Çanakkale
^Ahi Evran, Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalí, Kirçehir ^l.Ü. Cerrahpaça Tip Fakültesi, Halk Sagligi Anabilim Dalí, Istanbul ••l.Ü. Istanbul Tip Fakültesi, HalkSagligi Anabilim Dalí, Istanbul
ÖZET
Amaç: Çali§ma ortamlarinda bireylerin ruhsal ve
fi-ziksel sagligini olumsuz yönde etkileyen psikolojik stres, önemli bir halk sagligi ve i§ sagligi sorunudur. Son yiUarda yapilan çalijmalar, hayvanlann ejliginde yaçamanm fiziksel, ruhsal ve sosyal saglik sorunlan olan bireylerde yararlari oldugunu, bireylerin yaçam kalitesini iyilejtirebilecegini gostermijtir. Bu çaliçma-da, beyaz yakali çalisanlar arasmda hayvan besleme-nin psikolojik stres düzeyi, düzenli fiziksel egzersiz yapma ve sigara içme durumlan ile ilijkisinin incelen-mesi amaçlandi.
Materyal ve Metod: Kesitsel tipteki bu araçtirmaya,
istanbul'un Beçiktaç Hçesi'nde yer alan bir özel firma-da görevli 230 beyaz yakali çaliçanfirma-dan 212'si (%92) dahil edildi. Çaliçanlarin psikolojik stres düzeylerini ve ruhsal saglik durumlanni incelemek için 12 Mad-delik Genel Saglik Anketi (GSA-12) formu uygulandi. GSA-12 anketinden elde edilen verilerin degerlendi-rilmesinde Goldberg tipi puanlama (0-0-1-1) yöntemi kullanildi. Bireylerin sosyo-demografik özelliklerini, hayvan beslemenin sigara içme, düzenli fiziksel eg-zersiz yapma durumlan ile iliçkisini incelemek için kapali ve açik uçlu sorulardan olu§an bir anket formu uygulandi. Bulgular yüzde dagilimi, ki-kare analizi ve Mann Whitney U testi ile degerlendirildi.
Bulgular: Çaliçmaya katilan bireylerin 5 r i kadm.
1611 erkek, yaj ortalamasi 30,65±3,56 idi. Araçtir-maya katilan bireyler arasmda hayvan besleyenler 82, beslemeyenler 130 ki§i idi. Çaliçma grubumuzda GSA-12 toplam puani bir ve birden kücük (dü§ük) olan bireylerin %98,7'si, 2-3 (orta) olan bireylerin ta-mami hayvan beslemekte idi. Buna kar§ilik, GSA-12 toplam puani 4 ve ûzeri (yüksek) olan bireyler arasm-da bir ki§i hariç 129 ki§i hayvan beslemediklerini bil-dirdi. Hayvan besleyen bireylerde GSA-12 puani bes-lemeyenlere göre istatistiksel olarak anlamli düzeyde daha düjüktü (p<0,001). Hayvan beslemeyenler ara-smda sigara içiciligi istatistiksel olarak anlamh düzey-de daha yüksekti (p<0,001). Hayvan besleyen bireyler arasmda düzenli fiziksel egzersiz yapma beslemeyen-lere göre anlamli düzeyde daha yüksekti (p<0,001).
Sonuç: Hayvan besleme düzenli fiziksel egzersiz
yap-ma, sigara içmeme gibi saglikli yajama davraniçlan üzerinde bireylerin bildirdikleri davraniç ve tutum degiçikliklerine göre olumlu bir etkiye sahipti. Çali-çanlar arasmda Genel Saglik Anketi sonuçlarina göre psikolojik stres düzeyi hayvan beslemeyen bireylerde daha yüksekti. Stresli i§ koçullarmda çaliçan bireyle-rin fiziksel ve ruhsal saglik durumlannm iyileçtirilme-sinde veya korunmasmda hayvan beslemenin destek-leyici olabilecegi dücüncesindeyiz.
Anahtar Kelimeler: Eveil hayvan, psikolojik stres,
sigara içme, sahip olma, fiziksel egzersiz, iç sagligi Nobel Med 2012; 8(3): 52-59
NOBEL ®
MEDICUS NOBEL MeoiCUS 24 | CiLT: 8, SAYI: 3
THE RELATION OF PET OWNERSHIP,
PSYCHOLOGICAL STRESS, REGULAR PHYSICAL EXERCISE AND SMOKING IN WHITE-COLLAR
WORKERS OF A SPECIAL COMPANY IN
BE§ÎKTA§ REGION OE ISTANBUL ABSTRACT
Objecti\e: Psychological stress, which deteriorates mental and physical health of individuals at their working environment, is an important problem for public health and health at work. Recent studies have indicated that living with animals might be beneficial for individuals with physical, mental and social health problems, and it could even increase the quality of life in these people. In this present study, we aimed to investigate the relationship between pet ownership, psycholo^cal stress level, regular exercising, and smoking among white collar workers. Material and Method: In this cross-sectional study, 212 out of 230 white collar workers (92%), who worked for a business company in Besiktas district of Istanbul, were enrolled. 12-ltem General Health Questionnaire (GHQ-12) were applied to define psychological stress levels and mental health conditions of the workers. Data obtained from GHQ-12 was evaluated by using Goldberg type grading method (0-0-1-1). Sododemographic characteristics of participants, and information about the relationship between pet ownership, and smoking, regular exercising were obtained by a questionnaire form made up of close- and open-ended questions. Data were evaluated
by percentage distribution, Chi square test and Mann Whitney U test.
Results: Of the participants, 51 were female, 161 were male, and the mean of age was 30.65±3.56 years. Among the participants, 82 had pets and 130 individuals had no pet. Rate of pet owners was 98.7% in our study group with total score of GHQ-12 <1, whereas all parüdpants with the score of 2-3 (moderate) hadpets. Moreover, 129parüdpants, the enure group except one individual, with the total score of GHQ-12 >4 expressed that.they had no pets. GHQ-12 scores among pet owners were staüstically significantly lower than the ones without pets (p<0.001). Smoking rate was staüstically significantly higher among parüdpants without pets than the rate in pet owners (p<0.001). Pet owner parüdpants were exercising significantly more regularly than the ones without pets (p<0.001).
Conclusion: As far as the reported changes in behavior and atütudes of participants, pet ownership had favorable effects in healthy life behaviors like nutrition, regular exercising, and non-smoking. According to the results of General Health Questionnaire among workers, psychological stress level was higher among participants without pets. We believe that having a pet can be supportive for improving physical and mental health conditions of individuals, who are working under stressful conditions. Key Words; Pets, psychologcal stress, smoking, ownership, physical exercise, occupational health Nobel Med 2012; 8(3): 52-59
GÍRͧ
Çaliçma ortammda psikolojik stres özellikle de i§ stresi son yillarda önemli bir halk sagligi ve ic sagligi sorunu haline gelmiçtir Risk faktörlerine kar§i önlem almmadigi veya etkilerinin azaltilmadigi durumlarda, i§ stresi bireylerin fiziksel, ruhsal ve sosyal saglik dtizeylerini olumsuz yönde etkilemeye baçlamaktadir ''^ Sanayilegme ile birlikte hizla gelijen ve degiçen çaliçma ortamlan, insanlann aile ve sosyal ya§amlanni doga ile iç ice olmaktan uzaklajtirdigi gibi özellikle 15-49 ya§ arasmdaki ñüfusun büyük bir bölümünü günlük yajamlannin en az 8 saatini geçirmek zorunda olduklan çaliçma ortamlannda çogu zaman stresin zararli etkileriyle ba§ etmek zorunda birakmijtir Çevresindeki diger canillarla bitki ve hayvanlarla etkilejimden uzak kalan, bo§ vakitlerinde kendisine zaman ayirmayanlarda psikolojik ve fiziksel stresin zararli etkilerine bagli olarak çe§itli saglik sorunlan ortaya çikabilmektedir Özellikle çaliçma ortamlannda (açik plan ofis ortamlan, vb.) uygun alanlarda bitkilerin yetijtirilmesi, hayvanlann beslenmesi gibi destekleyici
yöntemler, stresin etkisiyle bireyler arasmda. zamanla kaybolan veya azalan sosyal etkilejimin de yeniden canlanmasini saglayarak sagligi gelijtirebilir*"'
Hayvan besleme sagligm komnmasi ve gelijtirilme-sinde firsatlar sunmaktadir. Hayvan e§liginde ya§a-mamn stres, depresyon, anksiyete, yalnizlik duygusu, mutsuzluk gibi bazi duygudurum bozukluklanni ve agn, kan basmci gibi bazi fizyolojik saglik sorunlanni azaltabildigi; buna karçilik, odaklanma, sosyal etkile-§im, mobilité ve kas aktivitelerinde arti§ saglayan bi-yokimyasal ve fizyolojik mekanizmalan harekete ge-çirdigi, yaçam kalitesini artirdigi bildirilmijtir^"'^ Lite-rature göre hayvan besleme bireylerin fiziksel aktivite yapmasini teçvik etmekte ve sigara içme gibi olumsuz saglik davranijlarmi iyil
Hayvan beslemenin veya hayvanlann e§liginden yararlanmanm bireylerin fiziksel-ruhsal saglik durumlarmi iyilejtirdigi, kardiyovasküler risk faktörlerini (sistolik kan basmci, plazma trigliserit ve kolesterol düzeyleri) azaltabildigi ve
NOBEL MEDICUS 24 | ClLT: 8. SAVI: 3
ISTANBULT/N BEJLKTA? ILÇESI'NDE ÖZEL BIR FIRMADA BEYAZ YAKAU ÇAUSANLARDA
HAYVAN BESLEMENIN PSlKOLOJlK STRES, DOZENÜ FIZlKSEL EGZERStZ VE StGARA
Tablo 1: Çali§ma grubunun sosyo-denfiogrí De9¡;kenler ' n f k özellikleri % Medeni durum Evli Bekar Bo§anmi§ Dul Çocuk sayisi 0 1 2 3+ 103 105 4 0 158 40 10 4 48,6 49,5 1,9 • 0 74,5 18,9 4,7 1,9 Egitim durumu Lise Llsans Lisans üstü 15 176 • 21 7,1 83,02 9,9 Gelir düzeyi 1000-1499 1500-1999 2000-2499 2500-2999 3000-3499 • 3500-3999 4O00+. 3 26 51 44 39 27 22 1,4 12,3 24,1 20,8 18,4 12,7 10,4
Tablo 2: Çaligma grubumuzda yer alan bireylerin besledikieri hayvan türleri Hayvan türii At Balik Güvercln Hamster, kampiumbaga Hamster, p a p ^ n Iguana. Kaplumbaga Kedi Kedi, iguana Kopek Ku§ Papagan Tavgan, hamster îav§an, kopek . Total n 1 12 1 'i 1 1 4 15 1 31 11 1 1 1 82 % 1,22 14,83 1,22 1,22 1,22 1,22 4,88 18,29 1,22 37,80 13,41 1,22 1,22 • 1,22 100,00
kalitesini artirdigi bildirilmiçtir.''^"'^'^ iç, aile ve sosyal yaçam ortamlannda bireyler arasmda özellikle sosyal etkileçimin yetersiz olmasi veya hiç olmamasi.
sigara içme, fiziksel aktivite yapmama gibi sagligi kötüle§tirici davraniçlann ortaya çikmasma neden olmaktadir.' Hayvanlarla etkileçim sonuctinda fiziksel aktivitenin ve egzersizin artirilmasi gibi kazanilan bu faydalar, ruhsal saghgm korunmasma da yardimci olmaktadir. ^'' Kopek besleyen bireylerin bo§ zamanlannda yürüyüc gibi fiziksel aktiviteleri yapma isteginde ve motivasyonunda degiçen düzeylerde artiç oldugunu gösteren çaliçmalar mevcuttur." Bilgi-teknoloji çagimn giderek daha fazla sedanter çaliçmayi gerektirdigi iç ortamlannda bireylerin kendilerine uygun olan çeçitli hayvanlann eçliginde yaçamaya teçvik edilmesi, bu bireylerin fiziksel olarak daha fazla hareket etmelerini veya ruhsal olarak rahatlamalanm saglayacak bir müdahale olabilir.
Bu kesitsel tipteki çaliçmada, beyaz yakali çaliçanlar arasmda hayvan besleme ile psikolojik stres, sigara içme ve düzenli fiziksel egzersiz yapma/durumlan arasmdaki iliçkinin incelenmesi amaçlandi. •. .
MATERYAL ve METOD
Kesitsel tipteki bu araçtirmada ömekleme yapilmadi, evrenin tamamina ulaçilmasi hedeflendi. Firmada görevli 230 ofis çaliçamndan çaliçmaya katilmayi kabul eden 212 kiçi (%92) araçtirmaya dahil edildi. Araçtirma için gerekli idari izinler firmanm insan kaynaklan departmanmdan alindi ve çaliçma 2010 yih Haziran aymda firmanm Beçiktaç ilçesindeki merkez binasmda gerçekleçtirildi. Anketier yüz .yüze, görücme yöntemi ile uygulanmadan once tüm çaliçanlara anketin içerigi hakkmda bilgi verildikten sonra yazih ve sözlü onamlan almdi, Çaliçanlann psikolojik stres ve genel ruh sagligi düzeylerini degerlendirmek üzere Goldberg ve Williams tarafmdan geliçtirilen, Türkce geçerlilik ve güvenilirlik çaliçmasim Kiliç ve ark,'nin yaptigi 12 Maddelik Genel Saglik Anked (GSA-12) formu uygulandi. Aynca bireylerin sosyo-demografik özelliklerini, hayvan besleme, sigara içme ve düzenli fiziksel egzersiz yapma durumlanm incelemek için kapah ve açik uçlu sorulardan oluçan bir anket fonñu uygulandi. •
Genel saglik anketi
GSA-12 çaliçanlar arasmda ve toplurh taramalannda psikolojik stres, ruhsal saglik sorunlarmm tespitinde baçanyla kullanilan, uygulamasr kolay, kendini degerlendirme olçegidir.^*'^^ .
GSA-12 anketinde sorulara verilen yanitlar "her zaman-Idnden az"dan "her zamankinden çok daha fazla"ya ka-dar degiçen derecelerde 4'lü likert tip yamka-dardan oluç-maktadir. Her 12 maddeye verilen yanitlar birinci de-receden dördüncü dereye kadar artan négatif ve pozitif duygudurumlan göstermektedir. Güvenüirlik katsayisi->
NOBEL «
MEDICUS NOBEL MEDICUS 24 CILT: 8, 5AYI: 3
birçok çahçmaya göre 0,78-0,95 arasmda degiçmektedir. GSA-12 skorlamasmda farkli yöntemler kullanilmaktadir. Bunlar arasmda özellikle likert tip (0-1-2-3) ve Goldberg tip skorlama (0-0-1-1) yöntemleri tercih edilmektedir Çaliçmamizda GSA-12 anketinden elde edilen verilerin degerlendirilmesinde Goldberg tip puanlama (0-0-1-1) yöntemi kullanildi. GSA-12 puam yükseldikce bireyin ya-çadigi psikolojik stres düzeyinin anugi, sonuç olarak psi-kiyatrik ve psikolojik hastalik geliçme riskinin de yüksek
Literatürde GSA-12'nin kesme noktasi taramalann yapildigi hedef gruplann hasta veya saghkli bireyler olmasma göre degiçkenlik göstermektedir. Yaygm olarak kullanilan kesme noktasi GSA Toplam puanmm 1-2 arasmda olmasidir. "-^^ Ancak, Polonya'da çaliçanlarda yapilan bir çaliçmada 2 ile 3 arasi puan. Murphy ve Lloyd tarafindan Ingiltere'de yapilan bir baçka çaliçmada ise 4 ve üzeri puan (vaka grubu, psikiyatrik saghk sorunu geliçme riski yüksek grup) GSA-12 için ideal kesme noktasi olarak önerilmictir.'*''^ Çahçma grubumuzda elde edilen GSA toplam puanlannm yüksek olmasinm, sosyo-ekonomik düzeyin benzer, egitim düzeyinin yüksek oldugu bu popülasyonda yüksek iç stresi algismdan kaynaklanabilecegi dücünüldü. Ayrica çaliçmamizda GSA-12 ölceginin yanmda baçka bir ruhsal saglik tarama ölcegi kuUanilmadi. Bu nedenle, degiçen derecelerde psikolojik stres ve ruhsal saglik somnlan yaçama yönünden, elde edilen GSA toplam puanlan 1 ve altmda puan alanlar için "dücük", 2-3 arasi puan alanlar için "orta", 4 ve üzeri puan alanlar için "yüksek" riskh gmp çeklinde tanimlandi.
Istatistiksel analiz
Verilerin analizi SPSS 15,0 versiyonu ile yapildi. Tanimlayici özelliklerin sunulmasmda yüzde dagilimi ve frekans degerli kullanildi. Gruplann karçilaçtirildigi analizlerde kategorik degiçkenler için ki-kare testi kullanildi. Kolmogorov-Smimov testi incelemesi sonunda ölcekten elde edilen puanlann gözlem degerlerinin normal dagilim göstermedigi saptandi. Ölcekten alman puanlarda hayvan besleme degiçkenine göre farklilaçma olup olmadigim degerlendirmek için parametrik olmayan testlerden ikili gruplar için Mann Whitney U testi kullanildi. istatistiksel degerlendirmede anlamlilik düzeyi %95 güven araligmda p<0,05 olarak kabul edildi.
BULGULAR
Çahçmaya katilan bireylerin 5 r i kadm, 1611 erkek, yaç ortalamasi 30,65±3,56 idi. öfis çaliçanlarinm diger sosyo-demografik özelliklerini içeren veriler Tablo r d e sunuldu. Araçtirmaya katilan bireyler arasmda
Tablo 3: Çali§ina gmbumuzda hayvan besleyenlerde GSA toplam puanlannin dagilimi GSA toplam puani
Dü§ök ( s i ) Orta (2-3) Yüksek ( a 4 ) Toplam Sayi (n) 78 5 129 212 Yüzde(%) 38,8 2,4 60,8 100,0
Tablo 4: Hayvan beslemenin sigara ignne ve duzenli fiziksel egzersiz ile ili§kisi
Q9 CU SS
1
ca Sigara kullanimi Evet Hayir Toplam Evet n m 9(11,0) 115(88,5) 124(58,5) Hayir n(%) 73 (89,0) 15(11,5) 88(41,5) Toplam 82 130 212 Ki-kare 124,347 P 0,0001*Düzenli fiziksel egzersiz
Evet Hayir Toplam Evet n m 78 (92,7) 23(17,7) 99 (48,7) Hayir n (%) 6(7,3) 107 (82,3) 113(53,3) Toplam N 82 130 212 Ki-kare 113,804 p 0,0001* ' Peaisonchl-sqüare test
hayvan besleyenler 82 (%38,6) (köpek besleyenler %39, kedi besleyenler %19,5, kuç besleyenler %17), beslemeyenler 130 kiçi idi. Hayvan besleyenlerin %93,9'u tek tür hayvan beslediklerini, %6,ri iki tür hayvan beslediklerini bildirdi (Tablo 2). Çaliçma grubumuzda erkeklerin %91,5'i, kadmlarin %8,5'i hayvan beslemekte idi.
Çahçma grubumuzda yer alan bireylerin GSA-12 toplam puanlannm dagilimi Tablo 3'te sunuldu. Çahçma grubumuzda GSA-12 toplam puani bir ve birden kücük (dücük) olan bireylerin %98,7'si, 2-3 (orta) olan bireylerin tamami hayvan beslemekte idi. Buna karçihk, GSA-12 toplam puam 4 ve üzeri (yüksek) olan bireyler arasmda bir kiçi hariç 129 kiçi hayvan beslemediklerini bildirdi. Çahçma grubumuzda elde edilen GSA puanlan normal dagilim göstermedigi için yapilan Mann Whitney U istatistik testi sonuçlanna göre hayvan besleyenlerle beslemeyenler arasmda GSA-12 puanlan açismdan istatistiksel olarak anlamh fark mevcuttu (M-W U=27,5 p<0,0001) (§ekil 1).
Hayvan beslemeyen kiçilerde sigara içicihgi istatistik-sel olarak anlamh düzeyde daha yüksekti (p<0,001) (Tablo 4). Hayvan besleyen bireylerden 9'u sigara içme davramçlannda hayvan beslemeye baçladiktan sonra herhangi bir degiçiklik olmadigini bildirdi. Si-gara içmeyen ve hayvan besleyen bireylerin (n=73) 2 r i (%29) hayvan beslemeye baçlamadan önce siga-ra içmeyi bisiga-raktiklanni, 52'si (%71) hayvan beslemeye ->
NOBEL MEDICUS 24 | CiLT: 8, SAYI: 3
lSTANBULTJN BE$tKTAS
ILCESITSDE ÖZEL BIR FIRMADA BEYAZ YAKAU ÇAUJANLARDA HAYVAN BESLEMENIN
PSlKOLOJlK STRES, DOZENLl FIZlKSEL EGZERStZ VE SlGARA
11,00 10,00 9,00 8,00 >f> 7,00 5 5,00 2,00 1,00 0,00 EVET 11=82 n=130 M-W U=27,5 p<0,0001
$ e k i l 1 . Kayvan besleme duitimuna gôie 6SA-12 puan araligi
baçladiktan sonra sigara içmeyi biraktiklanni belirtti. Hayvan beslemeye baçladiktan sonra sigarayi bira-kan bireyierin 36'si çevrelerindeki hayvan besleyen ve sigara icen baçka bireyleri de sigarayi birakma ko-nusunda motive etmeye çaliçtiklarmi ve onlan bil-gilendirdiklerini bildirdi. Hayvan besleyen ve sigara içmeye devam eden 9 kiçiden 7'si günlük içilen sigara miktanni azalttigim, 5'i sigarayi birakmayi dücündük-lerini, 4'ü kapah ortamda sigara içmemeye çaliçtikla-nm, 3'ü hayvanlannm oldugu ortamda sigara içme-diklerini, ikisi sigara içilen bir ortamdan uzaklaçmaya baçladiklanni, 4'ü hayvan besleyen baçka bireyleri, ar-kadaçlanni sigara içmeme, sigarayi azaltma konusun-da motive ettiklerini ve sigaranm zararlan konusunkonusun-da bilgilendirdiklerini ifade etti.
Hayvan besleyen bireylerde düzenli fiziksel egzersiz yapma oram beslemeyenlere göre anlamli düzeyde daha yüksekti (p<0,001) (Tablo 4). Hayvan besleyen ve düzenli fiziksel egzersiz yapmayan bireyierin 4'ü hayvan beslemeye baçladiktan sonra fiziksel aktivitelerinde herhangi bir degiçiklik olmadigini bildirdi. Hayvan besleyeri ve düzenh fiziksel egzersiz yapmayan iki kiçi hayvan beslemeye baçladiktan sonra günlük fiziksel aktivitelerinde artiç oldugunu ve daha fazla hareket ettiklerini bildirdi. Hayvan besleyen ve düzenli fiziksel egzersiz yapan 76 kiçiden 29'u hayvan beslemeye baçlamadan önce de düzenli fiziksel egzersiz yaptiklarini, lO'u hayvan beslemeye baçladiktan sonra fiziksel aktivitelerinde az da olsa bir artiç oldugunu, 37'si hayvan beslemeye baçladiktan sonra düzenli fiziksel egzersiz yapmaya baçladiklanni bildirdi. Köpek besleyen 32 kiçiden 17'si daha fazla yürümeye veya koçmaya baçladiklanni, 13'ü kilo kaybettiklerini, 22'si evden diçan çikma isteklerinin arttigim bildirdi. Aynca çahçma grubumuzda hayvan besleyenlerin %79'u (n=65) "iç sonrasmda hayvaninizla birlikte vakit geçirmek sizi rahadatiyor
mu? iç stresinizi azaltiyor mu?" somsuna "Evet" yanitini verdi.
TARTI§MA
Son yillarda hayvan besleyen bireylerde sosyo-demografik degiçkenleri inceleyen çaliçmalar hizla artmaya baçlamiçtir.^^"^"" Ramon ve ark., telefonía yaptiklan bir taramada ulaçtiklan ve yamt aldiklan ev hanimlannm %48'inin köpek, %29'uhun kedi besledigini tespit etmiçtir. Çaliçmada hayvan eçliginde yaçamanin 25-44 yaç, ingiliz olma, gelir. düzeyinin yilda 85.000$'in üzerinde olmasi ve kolej-yüksek okul mezunu olma gibi degiçkenler ile iliçkili oldugu bildirilmiçtir." Çaliçmamizda bireyierin %83'ü lisans, %9,9'u lisans üstü ve %7'si lise mezunu idi. Aynca, hedef kitlenin yaç ortalamasi ve egitim durumu benzer, gelir düzeyi ortalamanm üzerinde oldugu için bu degiçkenlerle ilgili karçilaçtirma yapilmadi. Bununla birlikte, çahçmada gelir düzeyi 2.000 TL ile 3.500 TL arasmda olan bireyierin hayvan besleme orani daha yüksekti.
Toribio ve ark., Sydney'de yaptiklan kesitsel bir çahçmada, bireyierin %43,8'i (n=387) hayvan beslemedigini, %33,4'ü (n=295) köpek, %22,5'i (n=198) kedi, %7,8'i ise kedi ve köpek beslediklerini bildirmiçtir. En çok beslenen diger hayvan türleri arasmda balik ve kuç yer almiçtir. Kedi besleyen bireyierin %54'ünün sadece kedi, %46,5'inin diger hayvan türlerini de besledigi tespit edilmiçtir. " Italya'da Terramo kentinde yapilan bir baçka çaliçmada 397 bireyin %46'si (n=181) hayvan beslemedigini, %15'i (n=60) kedi, %33'ü (n=130) köpek, %7'si (n=27) kedi ve köpek beslediklerini bildirmiçtir.^'' Çaliçmamizda araçtirmaya katilan bireyler arasmda hayvan besleyen ve beslemeyen bireyierin sayisi sirasiyla 82 ve 130 idi. En çok beslenen hayvan türleri sirasiyla köpek (%39), kedi (%19,5), kuç (%17) ve balik (%14,6) idi.
Hayvan besleyen bireylerde (n=3293 yetiçkin) sigara içme tutum ve davraniçlarmm incelendigi web-tabanli bir çaliçmada bireyierin %2ri halen sigara içtiklerini, %27'si ise sigara icen en az bir kiçi ile yaçadiklanni bildirmiçtir.^ Çahçma sonunda sigara icen bireyler, evde besledikleri hayvanlann pasif sigara içiciligine maruz kalmalannm zararlan ve riskleri konusunda bilgi ve egitim almak istediklerini ifade etmiçlerdir. Çaliçmaya katilan hayvan sahiplerinin %28,4'ü besledikleri hayvanlann sigarayi birakmalan, %8,7'si beraber yaçadiklan bireyierin sigarayi birakmalan, %14,2'si kapali ortamlarda sigara ?içmemeleri konusunda kendilerini motive ettiklerini bildirmiçtir. Aynca sigara içmeyen ancak sigara icen bireylerle yaçayanlar, "hayvanlann yakinmda sigara içme maruziyetinin riskleri" ile ilgili bilgileri sigara icen ->
NOBEL «
MEDICUS NOBEL MEDICUS 24 | CÍLT: 8. SAYI: 3
bireylerle paylaçtiklannda %16,4'ünün sigara içmeyi, %24,2'sinin kapali ortamda sigara içmeyi biraktiklanni ifade etmiçlerdir.^ Çaliçma grubumuzda da hayvan besleyen bireylerde sigara içiciligi beslemeyenlere göre anlamli düzeyde daha dücük bulundu (p<0,0001). Son yillarda yapilan çaliçmalarda sigara içme riskinin hayvan besleme ile olan iliçkisi incelenmeye baçlanmiç olup, elde edilen sonuçlar çaliçmamizda gözlenen sonuçlarla benzerlik göstermektedir. Çahçma grubumuzda hayvan beslemeye baçladiktan sonra sigara içmeyi birakan bireylerin çogu, çevrelerindeki bireyleri de sigara içmenin zararlan konusunda bilgilendirdiklerini ve sigarayi birakmalan için motive etmeye çaliçtiklanni bildirdi. Aynca, hayvan beslemeye baçladiktan sonra sigara içmeye devam eden bireyler sigara içmeyi azaltma, birakmaya çaliçma, çevrelerindekileri bilgilendirme gibi olumlu tutum ve davraniçlarda bulunduklanni ifade etti.
Finlandiya'da 20-54 yac arasi çaliçan popülasyonunda yapilan bir. çaliçmada sigara içme sikhgimn hayvan besleyen bireyler arasmda beslemeyenlere göre anlamli düzeyde daha yüksek oldugu tespit edilmiçtir. Hayvan besleyen bireylerin boç zamanlarim nispeten daha az oranda spor aktivitelerine ayirdiklari bildirilmiçtir. Çaliçmada aynca hayvan besleyen bireylerin %58'inin köpek, %42'sinin diger hayvan türlerini besledikleri saptanmiçtir. Hayvan besleyen 33 kiçi arasira, 28 kiçi ise düzenli olarak sigara içtiklerini bildirmiçtir. Hayvan besleyen 76 kiçi iki saat ve üzeri, 24 kiçi ise iki saatten daha az günlük fiziksel egzersiz yaptiklarini bildirmiçtir. Fiziksel egzersiz yönünden hayvan besleyeri ve beslemeyen bireyler arasmda anlamli bir fark bulunmamiçtir.^' Tütün maruziyeti hayvan besleyenleri etkiledigi gibi özellikle köpek ve diger ev hayvanlanni da halk sagligi açismdan olumsuz yönde etkilemektedir.^* Parslow ve Jorm, Avustralya'da 5.079 kiçi ile yaptiklan çaliçmada hayvan besleyen ve beslemeyen bireyler arasmda fiziksel aktivite yönünden bir farklilik olmadigini, buna karçilik sigara içme oramnm hayvan besleyen bireylerde daha yüksek oldugunu bildirmiçtir.^'
Bazi araçtirmacilarin hayvan beslemenin saglikla direkt iliçkili olmadigini ileri sürmüc olmalarina karçilik, hedef gruplara yönelik çaliçmalann kançtmci faktörlerin etkisinin azaltilmasi yönünden faydali olabilecegi bildirilmiçtir.^'-^^ Çaliçma grubumuzun kücük çapli olmasma ragmen bu özellikleri taçidigi dücüncesindeyiz.
Wells'in 193 bireyle yaptigi çaliçmada hayvan eçliginde yaçama ile bazi sosyo-demografik özellikler, fiziksel aktivite durumu ve GSA puanlan arasindaki iliçki incelenmiç, en çok beslenen hayvan türlerinin sirasiyla köpek ve kedi oldugu bildirilmiçtir.^'
Winefield HR ve ark., 60 yaç üstü bireylerde yaptiklan bir anket çaliçmasmda hayvan beslemenin bireylerin sigara içme ve egzersiz yapma gibi saghk davramçlanni etkilemedigini bildirmiçtir.^° Ancak, yaçli bireylerle yapilan çaliçmalann insan-hayvan etkileçiminin saglik üzerindeki etkilerini dogru bir çekilde yansitamayacagi unutulmamalidir. Bunun en önemli nedeni, ilerleyen yaçla birlikte meydana gelebilecek fiziksel, ruhsal ve sosyal saglik sorunlarinm birer kançtirici faktör olarak hayvan besleyen bir bireyde aslmda hayvandan kaynaklanmayan pek çok olumsuzlugu da artiracak olmasidir. Yaçlilikla birlikte artan ve degiçen saglik sorunlan sosyo-ekonomik düzeye ve yaçam kalitesine bagh olarak, hayvan beslemeyi etkileyebilir. Wells'in çaliçmasmda oldugu gibi kronik yorgunluk sendromu olan bireylerde veya hareket kabiliyetlerinin simrlandigi saglik sorunlan olanlarda hayvan besleme avantajdan çok bir dezavantaj olabilmektedir.^' Kronik yorgunluk sendromu olan bireylerde GSA-12 puanlan ile hayvan eçliginde yaçama arasmda istatistiksel olarak anlamh düzeyde bir iliçki bulunmamasma karçilik, çahçma grubumuzda hayvan besleyenler arasmda toplam GSA-12 puanlannin anlamli düzeyde daha dücük ve ruhsal saglik durumlannm daha iyi oldugu tespit edildi. Serpell ve arkadaçlarinin GSA-30 ile yaptiklan prospektif çaliçmada da hayvan beslemeye baçlayan bireylerin psikolojik stres düzeylerinin azaldigi bildirilmiçtir.'-' Bireylerin genel saglik durumlan hayvan besleme gibi birçok faktörü etkileyebilmektedir.
Hayvan beslemenin kardiyovasküler risk faktörlerini olumlu yönde degiçtirdigini, fiziksel aktivitede artiç sagladigim, stresli olaylarla baç etmede bireye destek oldugu, stresi azaltarak ruhsal saghgi iyileçtirdigi, sos-yal etkileçimi artirdigini gösteren çaliçmalara karçilik, özellikle yaçli bireylerde fiziksel ve ruhsal saglik üze-rinde olumlu etkileri olmadigini bildiren çaliçmalar da mevcuttur.^'^'''"'"-^'-" ABD'de yapilan bir kohort ça-liçmada iki degiçkenli kesitsel analiz sonuçlanna göre köpek ile yaçamanm boç zamanda yapilan fiziksel ak-tivitede artiç ve tüm nedenlere bagh ölümler incelen-diginde ise daha yüksek sagkalim ile iliçkili oldugunu bildirmiçtir. Sigara içme gibi saglik davraniçlari, kan basmci ve beden kütle indeksi gibi kariçtinci faktörler kontrol edildikten sonra köpek veya kedi beslemenin ölüm riskini azaltmadigini gostermiçlerdir.^^ Pachana ve ark, insan-hayvan etkileçiminin saghk ile iliçkisini inceleyecek çaliçmalann özellikle sosyo-demografik özellikleri benzer, kançtirici faktörlerin etkisinin azal-tildigi daha homojen hedef gruplarda yapilmasinm tutarli ve güvenilir veriler sunacagim bildirmiçtir.^^ Hayvan eçliginde yaçayan bireylerin boç vakitlerinde açik alan, bahçe gibi dogal çevre ortamlarinda bulun-mayi daha fazla tercih ettikleri ve hayvan besleyen bi-reylerin fiziksel aktivitelerinin daha yüksek o
NOBEL MEOICUS 24 | CiLT: 8, SAYI: 3
57
tSTANBUL'UN BEJlKTAS tLÇESfNDE ÖZEL BtR FIRMADA BEYAZ YAKALI ÇAUSANLARDA — HAYVAN BESLEMENIN
PSiKOLOJtK STRES, DOZENLl FtZlKSEL EGZERStZ VE StGARA tçME ILE lLt;Ktst
bildirilmiçtir'^ Çaliçma grubumuzda da hayvan besle-me durumuna göre fiziksel ve ruhsal saglik düzeyleri incelendiginde hayvan besleyen bireylerin %79'u iç sonrasmda hayyanlari ile vakit geçirmelerinin ken-dilerini rahatlatarak, iç streslerini azalttigmi bildirdi. Literatürde de kopek besleyen bireylerde yürüyüc yapma gibi fiziksel aktivitelerde artiç oldugu, hayvan eçliginde yapilan aktivitelerin bireyleri motive ederek çevreleri ile olan sosyal etkileçimlerini geliçtirdigi, pozitif bir yaçam tarzi degiçikligi saglayarak saglik sorunlarmm (sigara içme, kilo problemi, sosyal ileti-çimsizlik, vb.) geliçme riskini azaltabildigi belirtilmiç-(•jj. 13.34-36 Ö2ellikle kopek ve kedi besleyen bireylerin erken kalkma, evden diçan çikarak fiziksel aktivitede bulunma ve diger bireylerle iletiçim kurma istegi ve motivasyonlannm arttigi, köpeklerin sosyal bir kata-lizör oldugu bildirilmiçtir.''*'^'' Çaliçmamizda da hay-van besleyen bireylerin %92,7'sinin haftanm en az uç günü birer saat düzenli fiziksel egzersiz yaptiklan tespit edildi. Ancak hayvan eçliginde yaçamayan bi-reylerin düzenli bir fiziksel aktivitede bulunmadiklan gözlendi. Raina ve ark.'mn bir yiUik prospektif çaliç-masmda hayvan eçliginde yaçayan bireylerin fiziksel olarak hayvan beslemeyenlere göre daha aktif olduk-lan bildirilmiçtir^' Kushner ve ark'nm çaliçmasmda katilimcilar köpeklerinin kendilerini motive ettigini, sürekli kendilerini fiziksel aktivite ve her gün yürüyüc yapmaya teçvik ettiklerini, köpekleriyle vakit geçir-menin kendilerini mutlu ettigini bildirmiçtir.^^
Çali§manin sinirliliklan
Çaliçmamizda bazi simrliliklar mevcuttu. Bunlardan bir tanesi çaliçmanm kesitsel tipte yapilmiç olmasi ve tüm ofis çaliçanlanna genellenememesidir Kesitsel tipte çaliçma planlanmasimn nedeni, çaliçan gruplannda yapilacak saha çaliçmalan için izinlerin zorlukla almmasi ve çaliçanlann zamanlannm kisitli olmasi idi. Çaliçma sonuçlanni smirlayan ikinci faktör ise, uygulanan anketin kendini degerlendirme yöntemi ile uygulanmiç olmasi ve çaliçanlann bildirdikleri fiziksel egzersiz yapma, sigara içme durumlannin dogru kabul edilmesidir. Düzenli fiziksel egzersiz yapma ve sigara içme düzeylerini degerlendirmek üzere herhangi bir fiziksel-biyokimyasal ölcüm yapilmadi. Bu çaliçma sonuçlarma göre hayvan besleme ile psikolojik stres düzeyi, sigara içme ve
düzenli fiziksel egzersiz davraniçlan arasmdaki iliçkinin nedensel olup olmadigi söylenemez.
Aynca ruhsal saglik durumunun kötü olmasi da hayvan beslemeden bagimsiz olarak sigara içme ve düzenli fiziksel egzersiz yapma aliçkanliklanm tek baçma etkileyebilir Bu durumun tam tersi de mümkün olabilir, sigara içen veya düzenli fiziksel egzersiz yapmayan bireylerde ruhsal saglik durumu kötü olabilir. Kawada ve ark., düzenli fiziksel egzersiz yapmayanlarda GSA puanmin 3 kat daha yüksek oldugunu, Akrouf ve ark. ise yüksek GSA puani ve sigara içmenin kas-iskelet sistemi saglik sorunlannm geliçmesinde risk faktorleri oldugunu bildirmiçtir'-'' Literatürde de görüldügü gibi çahçmamizda incelenen degiçkenler birbirini etkileyebilmektedir
SONUÇ
Bu çaliçma, kesitsel tipte ve sinirli sayida bireyle yapilmi§ olmasma karçilik, Türkiye'de beyaz yakali çaliçanlar arasmda hayvan besleme degiçkeninin psikolojik stres ve bazi saglikli yaçama davraniçlan ile iliçkisini inceleyen ilk çaliçmadir Çaliçma sonucunda hayvan beslemeyen bireylerde psikolojik stres düzeyinin ve ruhsal saglik sorunlan geliçme riskinin yüksek oldugu tespit edildi. Hayvan besleyen bireyler arasinda ise psikolojik stres ve sigara içme düzeylerinin istatistiksel olarak anlamh düzeyde daha dücük, buna karçilik düzenli fiziksel egzersizin anlamh düzeyde daha yüksek oldugu gözlendi.
Sonuç olarak hayvan besleme, ruhsal sagligi koruyarak, saglikli yaçama davraniçlanmn (sigarayi birakma, düzenli fiziksel egzersiz yapma, vb.) geliçmesini teçvik edebilir Ancak yaç, cinsiyet, gelir düzeyi, medeni durum, sigara içme, fiziksel aktivite gibi bagimsiz degiçkenler de genel ruh sagligmi etkileyebilir. Bu bagimsiz degiçkenlerin genel ruh sagligi düzeyini etkilemesi durumunda en fazla etkiye sahip olan degiçkenin tespit edilmesi amaciyla prospektif çaliçmalann yapilmasi ve çoklu analiz yöntemlerinin kuUanilmasi daha uygun olacaktir
Bu çaliçma sonuçlannm, benzer hedef gmplarda yapilacak kesitsel ve prospektif çaliçmalar için bir kaynak olabilecegi dücüncesindeyiz;
ÍLErÍ$ÍM ¡ÇiN: Or. Sibel Cevizci Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Tip Fakültesi, Kalk Sagligi AD, Çanakkale GÖNDERDiGi TARÍH: 04 / 02 / 2011 • KABUL TARÍRÍ: 13 / 04 / 2011
KAYNAKLAR
1. Akrouf QA. Crawford JO, Al-Shatti AS. Kamel MI. Musculoskeletat disorders among bank office workers in Kuwait. East Mediterr Health J 2010; 16: 94-100.
NOBEL » MEDICUS
2. Sahin NH. Güler M. Basim HN. A tipi kisilik örüntüsünde bilissel ve duygusal zekanin stresle basa cikma ve stres belirtileri ile iliskisi. Turk Psikiyatri Dergisi 2009; 20: 243-254.
3. Batigün AD. Sahin NH. is stresi ve saglik psikolojisi arastirmalan için iki ölcek: A-tipi kisilik ve is doyumu. Turk Psikiyatri Dergisi 2006; 17:32-45.
58
4. Leger L. Health and nature-new challenges for health. Health Promot lnt2003; 18:173-175.
5. McNicholas J, Gilbey A, Rennie A, et at Pet ownership and human health: a brief review of evidence and issues. BMJ 2005:331:1252-1255."
i. Cevizci S, Erginöz E, Baltas Z. Ruh sagliginin iyilestirilmesinde destek
bir tedavi yaklasimi: Hayvan destekli tedavi. Nobel Med 2009:5:1-9. 7. Cevizci S, Erginöz E, Baltas 2. insan sagliginin iyilestirilmesine yönelik
hayvan destekli tedaviler. TAF Prev Med Bull 2009:8:263-272. 8. Milberger SM, Davis RM, Holm AL. Pet owners' attitudes and behaviours
related to smoking and second-hand smoke: a pilot study. Tob Control 2009:18:156-158.
9. Anderson WP, Reid CM, Jennings GL. Pet ownership and risk factors for cardiovascular disease. Med J Aust 1992:157: 298-301.
10. Jofré LM. Visita terapéutica de mascotas en hospitales. Rev Chil Infect 2005: 22:257-263.
11. Friedmann E. Son H. The human-companion animal bond: how humans benefit. Vet Clin North Am SmaU Anim Pract 2009:39: 293-326. 12. Müllersdorf M, Granström F, Sahlqvist L, Tillgren P. Aspects of health,
physical/leisure activities, work and socio-demographics associated with pet ownership in Sweden. Scand J Public Health 2010:38: 53-63. 13. Serpell J. Beneficial effects of pet ownership on some aspects of human
health and behaviour. J R Soc Med 1991:84: 717-720.
14. Jennings LB. Potential benefits of pet ownership in health promotion. J Holist Nurs 1997:15:358-372.
15. Brown SG, Rhodes RE. Relationships among dog ownership and leisure-time walking in Western Canadian adults. Am J Prev Med 2006: 30:131-136.
16. Makowska Z, Merecz D, MoècickaA, Kolasa W. The validity of general health questionnaires, GHQ-12 and GHQ-28, in nnental health studies of working people. IJOMEH 2002:15:353-362.
17. Murphy H, Lloyd K. Gender as a risk factor in minor psychiatric morbidity in the LInited Kingdom. The Internet Journal of Epidemiology 2009:6:1 -7. 18. Laaksonen E, Martikainen P, Lallukka T, et al. Economic difficulties
and common mental disorders among Finnish and British white-collar employees: the contribution of social and behavioural factors. J Epidemiol Community Health 2009:63:439-446.
19. Kilic C. Genel Saglik Anketi: Güvenilirlik ve geçerlilik calismasi. Turk Psikiyatri Oergisi 1996: 7:3-9.
20. Tezcan S, Asian D. Ankara'da cesitli meslek gruplannda genel ruhsal saglik durumunun degerlendirilmesi. Kriz Dergisi 9:1-8.
21. Özdemir H, Rezaki M. Depresyon saptanmasmda genel saglik anketi-12. Turk Psikiyatri Dergisi 2007:18:13-21.
22. Ramón ME, Slater MR, Ward MP. Companion animal knowledge, attachment and pet cat care and their associations with household demographics for residents of a rural Texas town. Prev Vet Med 2010:94: 251-263.
23. Toribio JA, Norris JM, White JD, et al. Demographics and husbandry of pet cats living in Sydney, Australia: results of cross-sectional survey of pet ownership. J Feline Med Surg 2009:11:449-461.
24. Slater MR, DiNardo A, Pediconi 0, et aL Cat and dog ownership and management patterns in central Italy. Prev Vet Med 2008:85:267-294. 25. Koivusilta LK, Ojanlatva A. To have or not to have a pet for beter health?
PLoSONE2006:1:1-9.
26. Hovell MF, Irvin VL, The public health significance of ETS exposure to dogs and other pets. Nicotine Tob Res 2007: 9:1067-1069.
27. Parslow RA, Jorm AF. Pet ownership and risk factors for cardiovascular disease: another look. MJA 2003:179:466-468.
28. Gillum RF, Obisesan TO. Living with companion animals, physical activity and mortality in a US National Kohort. Int J Environ Res Public Health 2010:7:2452-2459.
29. Wells DL. Associations between pet ownership and self-reported health status in people suffering from chronic fatigue syndrome. J Altern Complement Med 2009:15:407-413.
30. Winefield HR, Black A, Hansen AC. Health effects of ownership of and attachment to companion animals in an older population. Int J Behavior Med 2008:15:303-310.
31. Raina P, Waltner-Toews D, Bonnett B, Woodward C, Abernathy T. Influence of companion animals on the physical and psychological health of older people: an analysis of a one-year longitudinal study. J Am Geriatr Soc 1999:47:323-329.
32. Pachana NA, Ford JH, Andrew B, Dobson AJ. Relations between companion animals and self-reported health in older women: cause.
effect of artifact? Int J Behavior Med 2005:12:103-110.
33. Thorpe RJ Jr, Kreisle RA, Glickman LT, et al. Physical activity and pet ownership in year 3 of the Health ABC study. J Aging Phys Act 2006; 14: 154-168. •
34. Cutt HE, Knuiman MW, Giles-Corti B. Doesgetting a dog increase recreational walking? Int J Behav Nutr Phys Act 2008: 5:17.
35. Ham SA, Epping J. Dog walking and physical activity in the United States. Prev Chronic Dis 2006:3: A47.
36. Coleman KJ, Rosenberg DE, Conway TL, et al. Physical activity, weight status, and neighborhood characteristics of dog walkers. Prev Med 2008:47:309-312.
37. Oka K, Shibata A. Dog ownership and health-related physical activity among Japanese adults. J Phys Act Health 2009:6:412-418. 38. Kushner RF, Blatner DJ, Jewell DE, Rudloff K. The PPET: People and pets
exercising together. Obesity 2006:14:1762-1770.
39. Kawada T, Ueda H, Hayashi M, et al. Relationship among workload, health complaints, and depressive state of workers as revealed using a questionnaire survey. Work 2010:37:333-339.
NOBEL MEDICUS 24 | ClLT: 8, SAYI: 3
59
lSTANBULTJN BEJlKTAS lLÇESfNDE ÖZEL BlR FIRMADA BEYAZ YAKALI ÇAUSANLARDA — HAYVAN BESLEMENIN
PSlKOLOJlK STRES, DOZENLt FtZlKSEL EGZERStZ VE SlGARA tCME ILE lLt$Ktst
