EDIRNE- KARAA~AÇ- T~MURTA~~
KÖYÜ
T~MURTA~~
PA~A CAM~S~~
MUSTAFA ÖZER*
Giri~~
Edirne'nin Karaa~aç Mahallesi'nin 1- 1,5 km. güneybat~s~ndaki Timurta~~ Camisi, günümüze kadar ayr~nt~l~~ olarak ele al~n~p, incelenmemi~tir. Eserin banisi olarak bilinen Timurta~~ Pa~a'n~n; Osmanl~~ tarihinde görülen hangi Timurta~~ oldu~u, de~i~ik ~ehirlerde varl~~~~ bilinen ayn~~ ismi ta~~yan camiler ile ba~lanus~mn olup- olmad~~~, vakf~yesinin bulunup- bulunmad~~~, in~a ta-rihi ve geçirdi~i onar~mlar ile Türk Mimarisi'ndeki yeri ayd~nlat~lmas~~ gere-ken konular olarak kar~~m~zda durmaktad~r. Bu çal~~mam~zda Timurta~~ Pa~a Camisi; plan, malzeme- teknik, mimari, süsleme aç~lar~ndan incelenerek ön-cesi ve ça~da~~~ örneklerle kar~~la~t~rmas~~ yap~lm~~t~r. Ayr~ca, yap~n~n tarihçe-siyle ilgili olarak yukar~da belirtti~imiz problemler de, kaynak ve yay~nlardan elde edilen bilgiler yard~ m~yla bir ölçüde aç~ kl~~a kavu~turulmu~tur. Gerek Edirne ve gerekse Türk Mimarisi ile ilgili çal~~malar~n bir ço~unda yer veril-meyen eserden k~saca söz eden, ancak ayr~ nt~l~~ bilgi ververil-meyen az say~daki ya-y~n ilgili yerlerde belirtilmi~tir.
Erken Osmanl~~ Dönemiinde Ya~am~~~ Olan Timurta~~ Pa~alar
Yap~r ele almadan önce, tarihlendirmeyi daha sa~l~ kl~~ yapmak için bani Timurta~'~n Osmanl~~ Tarihi'nde kar~~m~za ç~kan dört' Timurta~'tan hangisi oldu~unu belirlemekte yarar vard~r. Hepsi de XIV. yy sonlar~~ ile XV. yy. ilk yar~s~nda ya~am~~~ ve kaynaklarda; "kara", "sar~", "Suba~~-Muinüddin-Muhyid-din" ve "Baba" lakaplanyla tan~nm~~~ olan Timurta~~ Pa~alar; ayn~~ y~llarda ya-~am~~~ olmalar~, tarihteki rolleri ile isim benzerlikleri nedeniyle ço~u kez birbirine kar~~ur~lm~~t~r2. Ar~iv belgelerinin yeterince ve dikkatli bir ~ekilde
* Yrd. Doç. Dr., Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Edirne.
I Haklar~nda bilgi bulunabilen dört Timurta~~ d~~~nda, Edirne'de birer mescidi saptanan Had~m ve Yaya lakapl~~ iki Timurta~~ daha vard~r. Ancak, bu iki Timurta~~ hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgi elde edilemedi~i için, burada ele al~nmam~~lard~r. Söz konusu mescitler hakk~ nda ula~~ lan bilgiler ileride verilmi~tir.
2 Uzunçar~~l~, 1997, 173- 174.
de~erlendirilmemesi nedeniyle de bu kar~~~kl~k bir çok yay~nda devam etti-rilmi~tir.
XIV. yüzy~l~n ikinci yar~s~nda, I. Murad zaman~nda, Osmanl~~ Devleti'nin s~ n~ rlar~n~n geni~lemesinde önemli katk~larda bulunan Timurta~~ Pa~alar'dan bir tanesi, Kara Timurta~~ Pa~a'd~r. Ertu~rul ve Osman Gazilerin silah arka-da~lar~ndan ve boy beylerinden Aykud Alp'in o~lu Ali'nin o~lu olan Kara Timurta~~ Pa~a (Bey), Rumeli'nin fethedilmesinde önemli yararl~l~ klar gös-termi~tir. ~lk olarak H. 768/M. 1366'da, Balkan Da~~~ eteklerindeki K~z~la~aç Yenicesi ile Yanbolu'nun ele geçirilmesindeki ba~ar~s~yla tan~nan Kara Ti-murta~~ Pa~a, hizmetlerine kar~~l~ k, Lala ~ahin Pa~a'n~n yerine Beylerbeyi ol-mu~tur. Pa~a'n~n Beylerbeyi oldu~u tarih olarak kaynaklarda; H. 774/M. 1372, H. 778/M. 1376, H. 790/M. 1388 tarihleri verilmekle birlikte, Lala ~a-hin'in M. 1388'de Plo~nik'te yenilmesiyle makam~ n' Kara Timurta~~ Pa~a'ya b~rakt~~~~ genel olarak kabul edilmektedir3. H. 782/M. 1380'de Makedonya'-n~n Pirlepe (Prilep), ~~ tip (~tip), Manast~r (Bitola) ile Vodine'yi fetheden Kara Timurta~~ Pa~a, Hersek ve Bosna'ya da ak~nlar düzenlemi~tir. Karama-no~lu Alaüddin Bey'in, Osmanl~ lar'~n Hamito~ullar~ 'ndan sat~n ald~~~~ yer-lere yönelik hareketleri nedeniyle, bu bölgeye yap~ lan seferyer-lere de kat~l~ p büyük ba~ar~ lar elde eden Kara Timurta~~ Pa~a'ya, beylerbeyili~e ek olarak vezirlik de verilmi~tir'. II. Murad (Murad Hüdavendigar)'~ n yan~ nda M. 1389'da, Kosova sava~~na kat~lan Kara Timurta~~ Pa.~as, sava~tan sonra Y~ld~-r~m Bayezid'in emriyle K~ratova madenlerinin al~nmas~nda görevlendirilmi~-tir. Bu y~ llardaki kay~ tlarda Timurta~~ Pa~alar birbirine kar~~ur~ lmaya ba~lan-m~~ur. Çünkü, II. Murad Kosova sava~~ na giderken Anadolu'nun güvenli~ini Sar~~ Timurta~~ ve Suba~~~ Timurta~~ ile sa~lam~~t~r. Sar~~ Timurta~~ Kütahya, ~~~kl~~ ve Sand~ kl~; Suba~~~ Timurta~~ ise Sivrihisar ve Sakarya taraflar~n' kontrol alt~nda tutuyordu6. Kara Timurta~~ Pa~a, Ege bölgesindeki baz~~ yerler ile Ka-raman ve Eflak taraflarma yap~lan seferlere de kaulm~~ur. Birinci ~stanbul
3 Uzunçar~~l~, 1997, 174.
4 Uzunçar~~h, 1997,175; Taneri, 1997, 60, 75.
5 Baz~~ kaynaklarda yanl~~l~ kla, Kosova Sava~~ 'na Kara Timurta~~ Pa~a yerine Sar~~ Timurta~~
Pa~a'n~n kat~ld~~~~ bildirilmektedir. Bkz. Uzunçar~~l~, 1997, 175, dipnot. 8.
Rivayete göre Sultan II. Murad, Kosova sava~~ na niyetlenip bütün haz~rl~ klar~ n~~ tamamlad~~~ nda, Anadolu'da güvenilir be~~ bahad~r er beyini b~rakm~~t~r. Bunlardan birincisi ~~~kl~, Sand~ kl~~ ve Kütahya vilayetinin emin i Timurta~~ Pa~a; ikincisi Engüri) (Ankara) sanca~~n~~ yiyen Firuz Bey; üçüncüsü Sivrihisar'a ve Sakarya kenar~ na hakim olan Timurta~~ Suba~~; dördüncüsü E~ridir suba~~s~~ Kutlu Bey ve be~incisi de Ak~ehir suba~~s~~ Hoca Bey'dir. Bkz. Mehmed Ne~ri, I, 1983, 120. Ayn~~ bilgiler için bkz. Uzunçar~~l~. 1997, 175, dipnot 7.
T~MURTA~~ PA~A CAM~~ S~~ 147
ku~atmas~n~ n yap~lmas~nda da etkili olan Kara Timurta~~ Pa~a, bir süre sonra emekliye ayr~larak Bursa'ya yerle~mi~~ ve H. 806/M. 1404'te ölmü~tür. Bursa-'da kendi ad~ na yapt~rd~~~~ caminin haziresine defnedilmi~~ olan Kara Timur-ta~~ Pa~a'n~n mezar Timur-ta~~nda "melik'ül umera" ibaresi yer almas~', Pa~a'n~ n son görevinin beylerbeyilik oldu~u bilgisini kuvvetlendirmektedir.
Osmanl~~ tarihinde görülen ikinci Timurta~~ Pa~a ise, yukanda da belirtti-~imiz gibi "sar~" lakapl~~ olup, II. Murad zaman~ nda Kütahya, Sand~ kl~~ ve I~~ kl~~ bölgesinin emirli~ini yapm~~t~ r. Y~ld~ r~ m Bayezid devrinde, M. 1392 veya M. 1393'te Anadolu'da, merkezi Ankara olan bir beylerbeyilik ihdas edi-lerek San Timurta~~ Pa.~a'ya verilmi~tir. Çank~ n'n~ n Candaro~ullan'ndan al~ -n~ p Osmanl~~ topraklar~ na kat~lmas~ -n~~ sa~layan Sar~~ Timurta~~ Pa~a, Ni~bolu sava~~na da kat~lm~~; Divri~i, Darende, Malatya, Besni ve Kemah'~ n al~ nma-s~nda yararl~~ i~ler görmü~tür. Anakara'da bulundu~u s~ rada Karamano~lu Alaüddin Bey'in kuvvetlerince bask~ nla al~ n~ p, Konya'ya götürülen Sar~~ Timurta~~ Pa~a, Y~ld~ r~m Bayezid'in Karamano~ullan'na yönelik sefer haz~ rl~ -~~nda oldu~u haberi üzerine serbest b~ rak~lm~~t~ r'. Ankara sava~~ nda Timu-r'a esir dü~en ve M. 1402'de serbest b~rak~ lan Sar~~ Timurta~~ Pa~a, Osmanl~~ ~ehzadeleri aras~nda ba~layan saltanat mücadelesinde ~sa Çelebi taraf~ n~~ tutmu~~ ve Ulubad'daki ilk sava~ta Çelebi Mehmed'e kar~~~ ~sa Çelebi'nin ya-n~ nda yer alm~~ t~r. ~sa Çelebi'nin kuvvetlerinin yenilmesi üzerine kaçarken yakalanm~~~ ve Çelebi Mehmed taraf~ ndan H. 805/M. 1403 tarihinde öldü-rülmü~tür9. Sar~~ Timurta~~ Pa~a'n~ n mezar~, Kara Timurta~~ Pa~a gibi, Bursa'da Çak~ r Hamam~~ civar~ ndad~ r
Baz~~ kaynak ve yay~ nlarda, "Baba" lakapl~~ bir ba~ka Timurta~~ Pa~a'n~ n da varl~~~ndan söz edilir". Baba Timurta~~ Pa~a, II. Murad zaman~ nda ya~am~~~ ve H. 845/M. 1441 tarihinde vefat ederek, Edirne'deki mescidinin haziresine gömülmü~tür'2. Edirne'de vak~flar kural~~ ve bu nedenle inceleme kon~nnuit
olu~turan Edirne- Karaa~aç'taki Timurta~~ banisi Suba~~~ Timurta~~
ile çok kar~~t~ r~lan Baba Timurta~~ Pa~a hakk~ nda daha fazla bilgi vermekte yarar vard~ r. H. 820/M. 1417, H. 862/M.1457, H. 872/M. 1467 tarihli vakf~ -yeleri de bulunan Baba Timurta~~ Pa~a'n~ n bu vakfl-yelerinden birincisi Edil--
7 Uzunçar~~ l~ , 1997, 176. Kara Timurta~~ Pa~a'n~ n Bursa'daki eserleri (cami, hamam,
törbe, imaret vd.) için bkz. Anonim, 1983, 44-50, 356- 359.
8 Uzunçar~ill, 1997, 176- 177. 9 Uzunçar~ill, 1997, 177.
I°Anonim, 1983, 259;Uzunçar~~l~, 1997, 178.
II Gökbilgin, 1952, 201, Vakf~veler, 245; R~fat Osman, 1999. 104
ne'deki mescit" ve zaviyesi için, ikincisi cüz okumas~~ ve vak~f kullar~~ için, üçüncüsü de evladl~ k vakf~~ olarak gösterilmi~tir".
Osmanl~~ tarihinde, üç Timurta~~ Pa~a'dan ba~ka, bir dördüncü Timurta~~ Pa~a daha vard~ r. Sivrihisar, Sakarya bölgesinin muhaf~z' olan ve Suba~~~ ola-rak tan~ nan Muinüddin Timurta~~ Pa~a, Vezir- i a'za~n Çandarl~zade Ali Pa~a-'n~ n kölesi olup, emir-i kebir unvamyla görev yapm~~t~r. Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n tespit edilen H. 810/M. 1407 ve H. 820/M. 1417 tarihli iki vakfiyesinden 15 Tekirda~- Hayrabolu'da kurulmu~~ olan vakfina' ait kay~ tta; "min ümera-i 'el ekabir Timurta~~ Bey bin Abdullah atik ul merhum ül ma~-fur Ali Pa~a" ifadesi yer almaktad~ r. Buradan Timurta~~ Pa~a'n~n, Ali Pa~a'n~n kölesi oldu~u anla~~ lmaktad~ r. Edirne'de olan ikinci vakfma ait kay~ tta ise; "emir-i kebir Muinüddin Timurta~~ bin Abdullah" ~eklinde bir ibare bulun-makta ve dolay~s~yla, büyük emirlerden oldu~u ortaya ç~ kbulun-maktad~ r'''. Gerek vakfiyedeki kay~ tlar ve gerekse di~er belge ve bilgiler, Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n, inceledi~imiz caminin banisi oldu~unu göstermektedir.
Timurta~~ Pa~a Camisi
Timurta~~ Pa~a Camisi's, Edirne'ye ba~l~~ Karaa~aç Mahallesi'nin güney-bat~s~nda, Timurta~~ (Demirta.~) 19 Çiftli~i (Köyü)'nde yer almaktad~r. Günü-müzde terk edilmi~~ ve yerle~im alan~~ d~~~ nda, tarlalar ortas~nda kalm~~~ olan eser, harap durumdad~r (Res. 1).
Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a, H. 820/M. 1417 tarihli vakfiyesin-den 2° anla~~ld~~~ na göre, sonradan camisi ile birlikte Timurta~~ Köyü ad~yla
13 Günümüzde mevcut olmayan mescit; Baba Timurta~~ Mahallesi'nde, Timurta~~ Mescidi Soka~~~ No: l'de, Üç Serefeli Cami'nin yak~ n~ nda (muhtemelen kuzeydo~usunda) bulunyordu. Üzeri ah~ap tavanla örtülü ve minaresiz olan mescit, 1911 y~ l~ nda y~kurdm~~ ur. Bkz. R~fat Osman, 1999, 104. Ahmed Sadi Efendi, mescidin minareli oldu~unu ileri sürmektedir. Bkz. Ahmet Badi, 2000, 78.
14 Vakilyenin matbu harflerle bas~lm~~~ Arapça metni için bkz. Gökbilgin, 1952, 202- 203, dipnot. 92-.
15 Suba~~~ Timurta~~ Pa~a'n~ n vak~flar' hakk~ nda ilgili yerlerde ayr~nul~~ bilgi verilecektir. 16 Suba~~~ Timurta~~ Pa~a'n~ n Tekirda~- Hayrabolu'daki vak~f eserleri için bkz. Serez, 1993, 146.
17 Uzunçar~~ l~, 1986, 48, 101; Uzunçar~~l~, 1997, 178, dipnot. 14.
18 Halk aras~ nda gerek cami ve gerekse caminin içinde bulundu~u çiftlik Demirta~~ ~eklinde telaffuz edilmektedir.
19 Köyün ad~~ Timurta~~ iken, halk aras~nda zamanla Demirta~~ ~eklinde telaffuz edilmeye ba~lanm~~ ur.
20 VGM ar~ivinde defter no: 1767'de kay~ tl~~ ve tercümesi VGMA, defter no: 585, s. 11'de bulunan vakflyenin ashn~n nerede oldu~u bilinmemektedir. Bkz. Gökbilgin, 1952, 200- 201, Vakfiyeler, 245- 246.
T~MURTA$ PA~A CAM~S~~ 149 tan~nan, Edirne'nin ~bn-i Gürgen mezras~n~, kendisi ya~ad~~~~ sürece müte-velli olmak üzere evladl~k vakf~~ yapm~~t~r. Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~
Pa-~a'n~n vakf~n' daha sonra hay~r vakf~na dönü~türdü~ü ve çevredeki ba~ka köyleri de dahil ederek elde edilen geliri, Edirne'deki H~z~r Baba Zaviyesi2I ile Timurta~~ Pa~a Camisi'ne22 tahsis etti~i anla~~lmaktad~r. Vak~f kayd~n~n
~ahitleri aras~nda Mevlana Carullah bin Hoca Kemaleddin, ~eyh Mehmed bin Cemaleddin, ~brahim bin Hali123, Ali Bey Çelebi bin merhum Timurta~~ Pa~a, Uydu(?) Ali Bey bin Hac~~ Evrenos Bey gibi önemli ~ahsiyetlerin bu-lunmas~, Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n oldukça önemli bir ki~i ol-du~unu göstermektedir. Vakf~ye, kazasker unvanl~~ Cemal bin Sankorsa
(Songurca) (?) taraf~ndan tescil ve tasdik edilmi~tir24.
21 Edirne'de H~z~r Baba ad~yla bilinen bir zaviyeye hiçbir kaynak ve yay~nda rastlam~yoruz. Vakfiyede ad~~ geçen Edirne'deki H~z~r Baba Zaviyesi, büyük bir ihtimalle baz~~ kaynaklarda H~d~r Baba Zaviyesi ~eklinde geçen ve günümüzde Y~ld~r~m Mahallesi'nde, H~d~rl~k Tepesi olarak da bilinen yerde bulunuyordu. Be~ir Çelebi buras~~~~~~~ kutsal bir yer oldu~unu; Abdurrahman H~bri, ~ah Melek Bey'in burada bir zaviye yapt~rd~~~n~ , daha sonra Kanuni Sultan Süleyman döneminde vezirlik de yapm~~~ olan maktul ~brahim Pa~a'n~n H. 942/M. 1535'te zaviyeyi yeniden yapt~rd~~~n~~ yaz~naktad~r. Bkz. H~bri, 1999, 39; Sadi, 2000, 104. Ancak, kaynak ve yay~nlarda geçen H~d~r Baba Zaviyesi'nin, Suba~~~ Timurta~~ Bey ile ilgisinin olup- olmad~~~~ ve e~er var ise, nas~l ve ne ~ekilde oldu~u konusunda ~imdilik herhangi bir bilgiye sahip de~iliz. Günümüzde H~d~rl~k Tepesi olarak bilinen yerde, bir mezar kalmus~~ da bulunmaktad~r.
22 Edirne'de incelemekte oldu~umuz Timurta~~ Köyil'ndekinden ba~ka, Timurta~~ (Demirta~) ismiyle bilinen üç adet mecit bulunmaktad~r. Hiçbirisi günümüze ula~mayan bu mescider; Had~m Timurta~, Yaya Timurta~~ ve Baba Timurta~~ ismiyle kay~tlara geçmi~tir. Bu Timurta~lar'dan sadece Baba Timurta~~ hakk~nda bilgi bulunabilmi~~ ve yukar~da verilmi~tir. Di~er iki (Had~m ve Yaya) Timurta~lar ile ilgili herhangi bir bilgi elde edilemedi~i için, yukar~da tan~tu~~m~z Timurta~~ Pa~alar aras~nda de~erlendirilmemi~tir. Had~m Timurta~~ taraf~ndan yapur~lm~~~ olan Had~m Timurta~~ Mescidi; ayn~~ adl~~ mahallenin Orta soka~~nda, no:2'de bulunuyordu. Bkz. Badi, 2000, 78. Mimar Vasf~~ Egeli'nin Edirne'deki tarihi eserler hakk~nda haz~rlam~~~ oldu~u raporda mescidin; tamiri mümkün olmayacak derecede harap oldu~u ve enkaz~n~n mahallinde mevcut haliyle, ayakta sat~lmas~na yönelik ifadeler yer almaktad~r. 12 Kas~m 1928 tarih ve 852 say~l~~ kararla eserin sat~lmas~na karar verilmi~~ ve 2 Ocak 1928 tarih ve 868 say~l~~ kararla da 420 lira bedel kar~~l~~~nda Hac~~ Bedreddin Mahallesi'nden ~lyazar o~lu Ruben Levi'ye saulm~~ur. Bkz. Meriç, 1963, 447, 469, 487. Yaya Timurta~~ (Demirta~- Demirde~) Mescidi ise, Baba Timurta~~ Mahallesi'nde, Karanfilo~lu Caddesi, Arpa Kervan Soka~~'nda bulunuyordu. Bkz. Sadi, 2000, 78. Üçüncü derece eserler aras~nda gösterilen ve 27 Mart 1939 tarihinde sat~lmas~na karar verilen eser, 25 Ekim 1939 tarih ve 35 say~l~~ kararla 300 lira kar~~l~~~nda A~a mahallesinden Ali o~lu Keresteci Mehmed'e saulm~~ur. Bkz. Meriç, 1963, 475, 488, 516. Yukar~da hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgiler verilen Baba Timurta~'~n Edirne'deki mescidi, ayn~~ isimli mahallede, Üç ~erefeli Cami yak~n~nda, Timurta~~ Mescidi Soka~~, no. l'de bulunuyordu. Ah~ap çauh oldu~u bilinen yap~, 1942 y~l~nda y~kur~lm~~ur. Bkz. Hadi, 2000, 78; Meriç, 1963, 465.
23 ~brahim, Çandarl~zade Halil Hayreddin Pa~a'n~n o~lu olup; Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Bey, karde~lerinden Ali Pa~a'n~n kölesidir. Bkz. Uzunçar~~l~, 1986, 48.
Eser günümüze; minaresinin, üst örtüsünün, kap~~ ve pencerelerinin bü-yük bir k~sm~~ y~k~ lm~~~ olarak, harap bir vaziyette ula~m~~t~r.
Kare planl~, üzeri Türk iiçgenleriyle geçilen ve sekizgen kasna~a oturan tek kubbeyle örtülü harim ile bunun kuzeybat~~ kö~esinde yer alan minare-siyle yap~ , an~ tsal bir görünümdedir (~ekil 1- 2).
in~a malzemesi olarak kaba yonu ve moloz ta~~ ile tu~la kullan~lm~~t~ r. Beden duvarlarmda, bir s~ ra ta~~ ve iki s~ ra tu~lan~n alternatif olarak örülme-siyle alma~~k duvar tekni~i uygulanm~~t~r. Kubbede, kemerlerde, mihrapta ve kubbeye geçi~lerde ise tamam~yla tu~la malzeme kullan~lm~~t~r.
Caminin do~u cephesinde, ald~~ ve iistlü olmak üzere iki~erden dört ve kubbe kasna~~mn bu cepheye rastlayan yüzünde bir olmak üzere toplam be~~ pencere aç~ kl~~~~ vard~ r. Ayn~~ hizadaki pencerelerden alttakiler, üst s~radaki-lere göre daha büyüktür. Dü~ey dikdörtgen formlu pencerelerin sivri kemer-leri tu~ladand~ r. Kasnak yüzeyindeki pencere, cephedeki pencerekemer-lerin tam ortas~na gelecek biçimde yerle~tirilmi~tir. Üst s~ ra pencerelerinin sivri kemer-leri, tu~layla yap~ lm~~~ yüzeysel bir ni~~ içerisine al~narak vurgulanm~~ t~r (Res. 2).
Yap~n~ n güney cephesi, gerek malzeme- teknik ve gerekse pencere dü-zeni bak~m~ndan do~u cephe ile bütünüyle ayn~d~r (Res. 3).
Minarenin de bulundu~u bat~~ cephenin düzeni, minareye mahfil sevi-yesinden giri~i sa~layan düz lentolu ve dü~ey dikdörtgen formlu kap~~ d~~~nda, di~er iki (do~u ve güney) cepheden farkl~~ de~ildir. Duvar örgüsünde kulla-n~lan malzeme, uygulanan teknik ile pencerelerin say~lar~, dizili~leri ve form-lar~~ hemen hemen ayn~ d~ r. Bu cephe sadece, kuzey ucundaki minaresi ve minare kaidesinin üst seviyelerindeki mahfil giri~i ile di~erlerinden farkl~~ bir görünüm sunmaktad~ r (Res. 4- 5).
Camiye giri~~ kap~s~n~n da bulundu~u kuzey cephede, giri~in iki yan~nda birer pencere aç~ kl~~~~ bulunmaktad~ r. Di~er cephelerde oldu~u gibi, bu cephenin üst seviyeleri ile kasnakta, pencere aç~ kl~~~ na rastlanmaz. Kuzey cephedeki iki pencere, di~er cephelerdeki alt seviye pencereleriyle form, konum ve malzeme bak~m~ndan benzerlik gösterir (Res. 6). Yap~~ cephesin-den hafif ta~~nt~l~~ olan taç kap~, sa~~r al~nl~kl~~ ve tu~layla yap~lm~~~ sivri ke-merlidir. Taç kap~~ ortas~ ndaki d~~tan sepet kulpu, içten sivri kemerli kap~~ aç~ kl~~~ ndan harime girildi~inde, güney duvar~~ ortas~nda mihrap yer almak-tad~r.
T~MURTA~~ PA~A CAMISI 151 Kare planl~~ ve zemin dö~emesi tahrip olmu~~ hal-bn, oldukça yüksek ve üç pencereyle hareketlendirilmi~~ sekizgen kasna~a oturan bir kubbe ile örtülü-dür. Türk üçgenleriyle geçilen tu~la kubbenin yar~s~ndan fazlas~~ y~k~lm~~", mevcut k~s~mlar~nda ise yer yer çatlaklar bulunmaktad~r (Res. 7- 8). Harimin iç duvar yüzeylerini kaplayan s~van~n büyük bir bölümü de dökülmü~tür. Sa~lam durumdaki s~valar üzerindeki izlerden, iç duvar ve kubbe yüzeyinde, renkli boyalarla yap~lm~~~ süslemeler bulundu~u anla~~lmaktad~r. Do~u ve bat~~ cephede alt ve üst, kuzey cephede ise sadece üst seviyelerde olmak üzere dikdörtgen kesitli dolap ni~leri bulunmaktad~r. Ayr~ca orijinalde, harimin kuzey kanad~nda ah~ap kurulu~lu bir mahfil oldu~u mevcut izlerden
anla-~~lmaktad~r. Harimin bat~~ duvar~n~n kuzey kö~esinde, minareye giri~i sa~la-yan bas~k kemerli kap~~ aç~kl~~~~ vard~r. Bu kap~n~n üzerinde, mahfil seviye-sinde, minareye giri~i sa~layan ikinci bir kap~~ aç~kl~~~~ bulunmaktad~r. Min-ber, mahfil ile kap~~ ve pencere söveleri belirleyemedi~imiz bir tarihte yok olmu~tur (Res. 9- 11).
Harimin güney duvar~~ ortas~nda, dikdörtgen kesitli ve yüzeyden hafif
ta-~~nt~l~~ mihrap ni~i yer almaktad~r. Tu~la malzemeyle yap~lm~~~ mihrap, dört s~ra mukarnasl~~ kavsaraya sahiptir. Bütünüyle s~val~~ oldu~u anla~~lan mihra-b~n alt seviyelerdeki s~vas~~ dökülmü~tür. Siyah yüzeylerde, de~i~ik renkli bo-yalarla yap~lm~~~ süslemeler görülmektedir (Res. 12).
Caminin kuzeybat~~ kö~esine d~~tan biti~ik olan minarenin sadece kaide-sinin çok az bir k~sm~~ günümüze ula~abilmi~tir. Eserin 1962 y~l~ndaki duru-munu gösteren foto~rafiarda" minarenin, kaidesine kadar sa~lam oldu~u anla~~lmaktad~r. Kare planl~~ kaideye sahip minarenin, büyük bir olas~l~kla, tu~la malzeme ile örülmü~~ silindirik bir gövdeye ve tek ~erefeye sahip ol-du~u, benzer örneklerden hareketle söylenebilir. Merdiven basamaklar~~ tu~la olan minareye içeriden, harimin kuzeybat~~ kö~esindeki, alt (zemin) ve üst (mahfil) seviyelerdeki iki kap~~ ile girilmektedir (Res. 13).
Yap~n~n kuzey cephesinde, son cemaat yeri oldu~unu ispatlayacak her-hangi bir iz mevcut de~ildir. Edirne ve çevresindeki camilerde yayg~n olan,
25 Caminin 1962 y~l~na ait fotograflar~nda kubbesinin tamam~yla sa~lam oldu~u
görülmektedir. Bkz. Meriç, 1963, 534.
26 Suba~~~ Timurta~~ Pa~a Camisi'nin 1962 y~l~nda çekilmi~, yap~n~n bat~~ ve kuzeyden genel
görünü~ünf~~ sunan iki foto~raf için bkz. Meriç, 1963, 534. Ayr~ca, eserin 1970% y~llardaki durumunu (güney, bat~~ ve kuzey cepheleri) gösteren ve hemen hemen günümüzdeki halini yans~tan iki foto~raf için bkz. Ayverdi, 1972, s. 161, fot. 262- 263.
kuzey cepl~eye biti~ik ah~ap bir sundurma uygulamas~n~~ da burada göremi-yoruz.
Süsleme bak~ m~ ndan çok zengin olmad~~~~ anla~~ lan eserin, iç duvar ve kubbe yüzeylerinin s~ valar~~ üzerinde, yer yer renkli boyalarla yap~lm~~~ bitkisel karakterli ve yaz~dan olu~an süsleme kompozisyonlar~~ görülür. Mihrapta ve kubbe ete~indeki silme ile iç duvar yüzeylerinin üst s~ra pencere seviyele-rinde görülen silslemelerin yap~m~ nda mavi, k~ rm~z~~ ve kahverengi tonlarda boyalar kullan~lm~~t~ r. Alt seviyelerindeki s~vas~~ dökülmü~~ olan mil~ rab~ n bü-tün yüzeyi ile al~ nl~~~ nda, geç dönem özellikleri gösteren bitkisel karakterli süslemeler vard~ r. Ancak, boyalar~ n büyük ölçüde renk kayb~ na u~ramas~~ nedeniyle süsleme kompozisyonunun niteli~ini belirlemek mümkün olma-maktad~ r. Ayr~ca, mihrab~ n kavsaras~~ dört s~ ra mukarnasla dolgulanm~~ t~ r. Do~u ve bat~~ iç cephe yüzeylerinin ikinci s~ ra pencerelerinin aras~ nda, yatay dikdörtgen çerçeveler içerisinde, Arap harfleriyle yaz~ lm~~~ fakat, ne oldu~u tam olarak anla~~ lamayan dinsel içerikli oldu~u muhtemel yaz~~ levhalar~~ vard~ r (Res. 14). Mevcut s~valar ile kubbeden döküldü~ü anla~~lan s~va kal~nt~ lar, kubbe iç yüzeyinin de, bitkisel karakterli ve geç dönem özellikleri yans~ -tan süslemelere sahip oldu~unu göstermektedir. Kuzey cephedeki giri~~ aç~ k-l~~~ n~n harim taraf~ ndaki sivri kemeri, iki renkli ta~~ örgüsünü hat~ rlat~ rca-sma, k~ rm~z~~ renk boyal~d~ r.
in~a ve onar~ mlar~na ait bir kitabesi bulunmayan caminin banisi Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~ n, H. 820/M. 1417 tarihli bir valtflyesinin bu-lundu~unu yukar~da belirtmi~tik 27. Vakflyrde Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'dan, "Emir- kebir Muinüddin Timurta~~ bin Abdullah" ~eklinde bahse-dilmesi28, kendisinin hem bir köle ve hem de büyük emirlerden oldu~una i~aret eder. Y~ne vakflyeden, Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n Edirne
27 Vakfiyenin asl~~ mevcut olmay~p, tercüme edilmi~~ sureti Vak~flar Genel Müdürlü~ü
ar~ivinde bulunmaktad~r. M. T. Gökbilgin taraf~ndan vakflyenin Türkçe özeti ile suretinin fotokopisi yarmlanm~~ur. Vakflyenin kayd~~ VGM ar~ivinde, defter no: 585, s. 7, 11'de kay~ tl~~ olup, tercürnesi ayn~~ ar~ivde, defter no: 1767'de bulunmaktad~r. Bkz. Gökbilgin, 1952, 201, Vakf~yeler, 245- 246. M. T. Gökbilgin, Edirnenin Üsküdar nahiyesine ba~l~~ Timurta~~ Bey (San Yakub), Eunekçi, Karun (Timurta~) köylerini Timurta~~ Bey'in vakf~~ olarak göstermektedir. Bu köylere ait H. 890/M. 1485 tarihli kay~ ttan, bunlar~n Il. Mehmed zaman~nda bozularak umara verildi~ini fakat, II. Bayezid taraf~ndan vakf~n muteber tutuldu~u ileri sürmektedir. Il. Selim devrinde ise, bu köylerden Kart~n (1 ~murta~) Köyünün tahrir kaydn~cla, hristiyan reayan~n haraçlar~n~n bir k~sm~n~, havass-~~ humayuna, bir k~sm~n~~ da Y~ld~r~m ~mareti'ne verdiklerini yazmaktad~r. Bkz. Gökbilgin, 1952, 200- 202. Ancak burada M. T. Gökbilgin, Baba Timurta~~ ile konumuzu olu~turan Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'r kan~urd~~~~ ortaya ç~kmaktad~r.
T~ MURTA$ PA~A CAM~S~~ 153
yak~ nlar~ ndaki, sonradan cami ile birlikte Timurta~~ Köyü ad~yla bilinen ~bn-i Giirgen mezras~ n~, evladiyelik olarak vaidetti~i anla~~lmaktad~r. Buran~ n ge-liri daha sonra, Edirne'deki H~z~ r Baba Zaviyesi 2" ile Timurta~~ Bey Mescidi (Camisi)ne tahsis edilmi~tir. Vakflyenin sonlar~ nda, ~ahitler aras~ nda, Çan-darl~zade ailesinden ~brahim bin Halil ile bir çok önemli ~ahsiyet vard~ r. Su-ba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a bin Abdullah, ayn~~ zamanda, ~ahitler ara-s~ nda görülen Çandarl~ zade ~brahim'in karde~i Ali Pa~a'n~ n kölesidir"". Su-ba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~ n M. 1428'den sonra öldü~ü kabul edil-mektedir31.
Vakfiyedeki bilgiler ve Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n ya~ad~~~~ dönem dikkate al~ nd~~~ nda, caminin büyük bir olas~l~kla XV. yy.~ n ilk çeyre-~inde in~a edilmi~~ olabilece~ini söyleyebiliriz. Ancak, eserin in~a kitabesi ve yaz~l~~ belge bulunamamas~, kesin bir tarih vermemizi zorla~urmaktad~r.
Abdurrahman H~bri taraf~ndan M. 1636'da yaz~m~~ tamamlanan "Enisü'l-Müsamirin" adl~~ eserde, incelemekte oldu~umuz Timurta~~ Camisi'nin ya-p~m~~ ve onar~m~yla ilgili baz~~ bilgiler yer almaktad~ r. Burada yer alan bilgilere göre cami; Edirneli iken Kahire'de zengin malvarl~~~~ b~ rakarak ölen Sefer Çelebi adl~~ ki~i taraf~ ndan Edirne'nin yak~ n~ ndaki, ~ehrin ünlü mesire yerlerinden ve Müslüman köylerinden Timurta~~ (De~nirta~)'da, H. 1000/M. 1591 ba~lar~ nda yapur~lm~~ ur. H~bri ayr~ ca, Sefer Çelebi'nin, caminin yap~l-mas~~ için Edirne bostanc~ ba~~s~~ Süleyman A~a'ya birkaç bin fon i gönderip, "Benim için Edirne'de bir cami yapur~ n" diye ricada bulundu~unu da ifade etmektedir. Süleyman A~a da, ad~~ geçen yeri uygun bularak, Sefer Çelebi ad~ na, tek kubbeli ve minareli bir cami yapt~ rm~~ ur32. Ayn~~ bilgileri H~bri'ye dayanarak tekrarlayan Ahmed Badi Efendi (1839- 1907) ise Riyaz-~~ Belde-i Edirne adl~~ eserinde; caminin vakf~~ olmad~~~~ için zamanla y~k~ lmaya yüz tut-tu~unu, vilayetten yap~ lan teklif üzerine padi~ah emri ç~ kar~ larak devletçe onar~ ld~~~ n~~ ve 22 Eylül 1895 Cuma günü aç~l~~~ töreni yap~ ld~~~ n~~ bildirir"3.
R. M. Meriç, Edirne Vak~flar Bölge Müdürlü~ü Emval-i gayr-i menkule
defte-rindeki kay~ tlara dayanarak, 1962 y~l~~ sonlar~nda haz~ rlad~~~~ Edirne'deki eski eserleri haklundaki çal~~mas~nda, Karaa~aç'taki Timurta~~ Camisi 'nin ikinci
29 Edirne'deki H~z~r (H~d~r) (?) Baba Zaviyesi hakk~nda yukar~da ayr~ nt~l~~ bilgi verilmi~tir.
3° Bkz. Gökbilgin, 1952, Vakkeler, 245- 246; Uzunçar~~ b, 1986, 48; Uzunçar~~ l~, 1997, 178. Uzunçar~~l~, 1997, 178.
32 H~ bri, 1999, 30- 31.
33 Badi, 2000, 268. R. Kazanc~gil, Ahmed Badi Efendi'nin verdi~i bilgileri özetle yeniden
derecede k~ymete haiz eserlerden oldu~unu ve H. 1000/M. 1591'de Sefer Çelebi taraf~ndan yapur~ld~~~n~~ herhangi bir kaynak göstermeden ileri sür-mektedir34. 'Yukar~da belirtilen kaynaldarda verilen bilgiler, Edirne- Karaa~a-ç'taki Timurta~~ Camisi'nin banisi ve yap~m tarihi konusunda, Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n vakf~yesindeki kay~tlarla uyumsuzluk gös-termektedir. Onanmla ilgili bilgilerin ise do~ru olabilece~ini, eserde mevcut geç dönem duvar süslemelerine dayanarak kabul edebiliriz. Bu arada, M. T. Gökbilgin H. 890/M. 1485 tarihli tapu kayd~ na dayanarak, Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n Sar~~ Yakub, Etmekçi ve Kart~n (Timurta~) köylerine ait vakf~n~n II. Mehmed zaman~nda bozularak umara verildi~ini, II. Bayezid devrinde vakf~n muteber oldu~unu ve II. Selim döneminde ise üç köyden Karun (Timurta~) hariç di~erlerinde ya~ayan H~ristiyanlarm haraçla-r~n~~ havass-~~ hümayun ile Y~ld~r~m imaretine verdiklerini ileri sürmektedir. Bu bilgilere dayanarak da H~bri'nin, Cami'nin harap duruma dü~mesine, valufs~z kalmas~n~n neden oldu~u ~eklindeki ifadesinin do~ru oldu~u dü~ü-nülebilir. Ancak, eserin banisinin Sefer Çelebi ve in~a tarihinin de H. 1000/M. 1591 oldu~u ~eklindeki bilgilerin do~ru oldu~unu söylemek müm-kün de~ildir. Çünkü, hem bani Suba~~~ (Muinüddin) Timurta~~ Pa~a'n~n ya~a-d~~~~ tarihler ve hem de mevcut vakfiye bu konuda ~üphe b~rakmamaktad~r.
W. De~erlendirme:
Kare planl~~ ve üzeri tek kubbeyle örtülü cami ~emas~, Edirne ve çevre-sinde oldukça yayg~nd~r38. Mevcut haliyle Timurta~~ Pa~a Camisi, Türk Mima-risi>nde çok fazla tercih edilen bir plan tipine sahiptir. Ayr~ca, yap~m~nda kullan~lan malzeme ve teknik bak~m~ndan da, hem Edime'deki ve hem de di~er kentlerdeki Erken Osmanl~~ camileriyle benzerlik göstermektedir. ~nce-ledi~imiz Timurta~~ Pa~a Camisi'ne plan bak~m~ndan Edimeldeki eserlerden; Arif A~a Camisi (XV. yy. ilk yar~s~)", Uzunköprü- K~rkkavak Köyü Turhan Bey Camisi (M. 1454)38, Sar~ca Pa~a Camisi (M. 1458- 59) 39, Ku~cu Do~an
34 Meriç, 1963, 490, 515. R. M. Meriç'in ad~~ geçen çal~~mas~nda, inceleme konumuz olan yap~ya ait iki foto~rafa da yer verilmi~tir. Bkz. Meriç, 1963, 534.
35 Bkz. Gökbilgin, 1952, 200- 202.
36 Edirne kent merkezindeki tek kubbeli -ami ve mescider hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgi için bkz.
Bayrakal, 2001.
37 Bayrakal, 2001, 37- 40, fot No: 24- 26.
38 Edirne- Uzunkapril K~rldmvak Köyü'ndeki Turhan Bey Külliyesi hakk~nda haz~rlam~~~
oldu~umuz ve Hacettepe Üniversitesi'nde Nisan 2003te Prof. Dr. Beyhan Karama~aral~~ an~s~na düzenlenen, Sanatta Asya- Anadolu ili~kileri Sempozyumu'nda sunulmu~~ bildiri bask~~ a~amas~ndad~r. bkz. Özer, 2003, 1- 14, ~ekil 1- 2, fot. 1- 8.
T~MURTA$ PA~A CAM~S~~ 155
Camisi (M. 1462)'10 ve Gazi Hoca Camisi (XV. yy. ikinci yar~s~- M. 1520) 41 benzerlik göstermektedir. Ayr~ca; K~ rklareli H~z~ r Bey Camisi (M. 1383- 84) 42, Üsküp Hüseyin ~ah Camisi (M. 1553- 54) 45, Kütahya Pekmezpazar~~ (Hac~~ Ahmet, Analc~ ) Mescidi (M. 1369)44, Kütahya Süleyman Bey (Servi, Çatal-çe~me) Mescidi (M. 1381- 82) 45 ve Kütahya ~engül (Celal Efendi) Camisi (XVI. yy. ilk çeyre~i) 46 plan bak~m~ndan, inceledi~im eserle benzerlik arzet-mektedir.
Erken Osmanl~~ Mimarisi'nde yap~ m malzemesi olarak genellikle ta~~ ve tu~lan~n alma~~ k teknikte tercih edildi~i bilinmektedir. Ele ald~~~m~z Timur-ta~~ Pa~a Camisi'nde de, kaba yonu Timur-ta~~ ve tu~la bir arada, alma~~k teknikte (bir s~ ra ta~- iki s~ ra tu~la ~eklinde) uygulanm~~t~r. Bu tarzda duvar örgüsüne, Edirne, Bursa, ~znik ve Amasya gibi kentlerdeki de~i~ik fonksiyonlu (cami, mescit, medrese, hamam, han gibi) yap~ larda yo~un bir ~ekilde rastlamakta-y~z. Bir dönem özelli~i olarak kar~~m~za ç~kan bu uygulama, Bizans Mimarisi-'nde de tercih edilen ba~l~ca duvar örgü tekni~i olmu~tur. in~a mazlemesi ve duvar örgü tekni~i bak~ m~ndan benzer örnekler aras~nda; Iznik Yakup Çe-lebi Camisi (M. 1362- 89) 47, Bursa ~brahim Pa~a Camisi (M. 1420- 21)48, Bursa ~bn-i Bezzaz Camisi (M. 1423)4°, Edirne $ahmelek Pa~a Camisi (M. 1428)5°, Edirne Mezit Bey Camisi (M. 1441)5', Bursa Kanberler (Sitti Hatun) Camisi (M. 1459) 52, Bursa- Karacabey, Karacabey Camisi (M. 1456)53, ~stan-bul Rum Mehmed Pa~a Camisi (M. 1471) 54, Bursa Ahmed Dam Camisi (M. 1471)55, Bursa Tuzpazan Camisi (XV. yy.) 56, Bursa- ~negöl, ~shak Pa~a Camisi
40 Aslanapa, 1949, 119; Ayverdi, 1972, 402- 404; Bayrakal, 2001, 41- 45.
41 Bayrakal. 2001, 102- 105. 42 Tuncel, 1974, 23- 25, plan 3. 43 Özer, 2004, 89- 93, ~ekil 13- 14. 44 Altun, 1981- 1982, 224- 226, plan 8. 45 Altun, 1981- 1982, 229- 230, plan 10. 46 Altun, 1981- 1982, 254- 256. plan 15. 47 Batur, 1970, 148. 48 Batur, 1970, 151- 152. 49 Batur, 1970. 152- 153. 5° Batur, 1970. 155. 51 Batur, 1970, 156- 157. 52 Batur, 1970, 160- 161. " Batur, 1970, 161- 162. 54 Batur, 1970, 163. 55 Batur, 1970, 163. 56 Batur, 1970, 164- 165.
(M. 1482)", Edirne Kad~~ Bedreddin Camisi (M. 1530)58 ve ~stanbul Had~m ~brahim Pa~a Camisi (M. 1551) 5" belirtilebilir. Ayr~ca, yukar~da da ifade etti-~imiz gibi, Anadolu ve Balkanlar'da özellikle erken Osmanl~~ döneminde in~a edilmi~~ de~i~ik fonksiyonlu pek çok yap~da alma~~ k duvar tekni~ini görebili-yoruz 6°.
Timurta~~ Pa~a Camisi, harimin bat~~ duvar~ n~ n kuzey kö~esinde yer alan minaresiyle de, ba~ta Edirne olmak üzere bir çok Osmanl~~ kentindeki cami ile benzerlik gösterir. Örne~in Edirne'deki; Uzunköprü- K~ rkkavak Köyü Turhan Bey (M. 1454) 61, Selçuk Hatun (M. 1455- 1456)62, Sar~ca Pa~a (M. 1458- 59) 63, Ku~cu Do~an (M. 1462)", Ay~e Kad~n (M. 1468)65, Ta~l~ k (M. 1473)66, Sitti Sultan (M. 1484) 67, Kad~~ Bedreddin (M. 1529- 30)68, Süle Çelebi (M. 1559)6", ~eyh Çelebi (XVI. yy. ortalar~ ) 70 ve Defterdar Mustafa Pa~a (M. 1534- 35, M. 1590) 71 camilerinin minareleri, harimin bau cephesinin kuzey ucunda yer almaktad~ r.
Timurta~~ Pa~a Camisi, plan, mimari, malzeme- teknik bak~mlar~ndan benzerlik gösterdi~i bir çok örnekte oldu~u gibi, kuzey cephesi ortas~nda yer alan tek bir giri~e sahiptir.
Timurta~~ Pa~a Camisi'nin harimini örten kubbeye geçi~leri sa~layan Türk üçgenleri, Türk Mimarisi'nde de~i~ik biçimlerde yayg~ n olarak uygu-lanm~~t~ r. Kütahya H~d~ rl~k Mescidi (M. 1243- 44) 72, Bursa Alaeddin Camisi (M. 1331) 73, Kütahya Pekmezpazar~~ (Hac~~ Ahmet, Analc~ ) Mescidi (M.
57 Batur, 1970, 167- 168.
58 Batur, 1970, 170- 171.
58 Batur, 1970, 171.
6° Osmanl~~ Mimarisi>nde alma~~ k duvar tekniginin uygulanma biçimleri ve örnekler hakk~nda geni~~ bilgi için bkz. Batur, 1970, 135- 210.
61 Bkz. Bayrakal, 2001.
62 Aslanapa, 1949, 118; Ayverdi, 1973, 216- 217; Bayrakal, 2001, 46- 50.
63 Aslanapa. 1949, 114; Ayverdi, 1972, 416- 417; Bayrakal, 2001, 51- 56.
64 Aslanapa, 1949, 119; Ayverdi, 1972, 402- 404; Bayrakal, 2001, 41- 45. Aslanapa, 1949, 106; Ayverdi, 1973, 200- 204; Bayrakal, 2001, 61- 66.
66 Ayverdi, 1973, 222- 223; Bayrakal, 2001, 67- 71.
67 Aslanapa, 1949, 109; Ayverdi, 1973, 218- 221; Bayrakal, 2001, 77- 82.
68 Aslanapa, 1949, 111; Bayrakal, 2001, 112- 15.
6° Aslanapa, 1949, 117; Bayrakal, 2001, 112- 25.
7° Aslanapa, 1949, 120; Bayrakal, 2001, 131- 34.
71 Aslanapa, 1949, 116; Bayrakal, 2001, 135- 39.
72 Altun, 1981- 1982, 220- 223. plan 7.
T~MURTAS PA~A CAM~S~~ 157
1369)74, Kütahya Süleyman Bey (Servi, Çatalçe~me) Mescidi (M. 1381- 82) 76,
K~rklareli H~z~r Bey Camisi (M. 1383- 84)76, Edirne Selçuk Hatun Camisi (M. 1455- 1456)77, ~stanbul Firu~~ a~a camisi (M. 1491) ve Kütahya Kur~unlu Cami (XVI. yy.)78'nin harimlerini örten kubbelere geçi~i sa~layan Türk üç-genleri, ele ald~~~m~z Timurta~~ Pa~a Camisi'nin geçi~~ elemanlar~yla benzerlik gösteren çok say~daki örnekten birkaç~d~r.
Eserin iç duvar ve kubbe yüzeylerinde bulunan, s~va üzerine de~i~ik renkli boyalarla yap~ lm~~~ bitki ve yaz~dan olu~an süsleme kompozisyonlan, XIX. yy. sonlar~ndaki onar~mlar s~ ras~nda yap~lm~~~ olmal~d~ r. Çünkü süsle-meler, gerek renk ve gerekse kompozisyon ve motif repertuan bak~m~ndan, tamir edildi~i dönemin özelliklerini yans~tmaktad~ r.
V. Sonuç
Günümüzde Edirne'nin Karaa~aç Mahallesi'ne yakla~~k 1- 1,5 km. uzak-l~ kta, tarla içinde, terk edilmi~~ durumdaki cami; plan, mimari, malzeme ve teknik bak~ mlardan in~a edildi~i dönemin özelliklerini yans~ tmaktad~r. An-cak, banisi, in~a tarihi ve geçirdi~i onar~mlar ile ilgili çeli~kili bilgiler, eseri ilgi çekici k~lmaktad~r. Ar~ivlerde yap~lacak çal~~malarla bu ve benzer nitelik-teki eserlerde kar~~m~za ç~kan sorunlar~n giderilece~i kan~s~nday~z.
KAYNAKÇA
Ahmed Badi, 2000 : Ahmed Badi, Riyaz-~~ Belde-i Edirne, Edirne ~ehri
Bahçe-leri, (Edirne ~ehri Tarihi), C. I., (Çev. R. Kazanc~gil), ~stanbul, 2000.
Altun, 1981- 1982 : Altun, A., Kütahya'n~n Türk Devri Mimarisi, -bir
de-neme-, Atatürk'ün Do~umunun 100. Y~l~na Arma~an, Kütahya'dan
ayr~~ bas~m, ~stanbul, 1981- 1982.
Anonim, 1983 : Türkiye'de Vak~ f Abideler ve Eski Eserler, (Bursa ~l
Mer-kezi), C. III, Ankara, 1983.
74 Altun. 1981- 1982, 224- 226, plan 8. 76 Altun, 1981- 1982, 229- 230, plan 10.
76 Tuncel, 1974, 23- 25, plan 3.
77 Aslanapa, 1949, 118; Ayverdi, 1973, 216- 217; Bayralcal, 2001, 46- 50. 78 Altun, 1981- 1982, 226- 229, plan 9.
Aslanapa, 1949: Aslanapa, O., Edirne 'de Osmanl~~ Devri Abideleri, ~stanbul, 1949.
Ayverdi, 1972: Ayverdi, E. H., Osmanl~~ Mi'marisinde Çelebi ve IL Sultan
Mu-rad Devri, 806- 855 (1403- 1451), ~stanbul, 1972.
Ayverdi,1973 : Ayverdi, E. H., Osmanl~~ Mi'marisinde Fatih Devri,
855-886(1451- 1481), ~stanbul, 1973.
Bayrakal, 2001: Bayrakal, S., Edirne'delci Tek Kubbeli Camiler, Ankara, 2001. Batur, 1970 : Batur, A., "Osmanl~~ Camilerinde Almas~k Duvar Üzerine",
Anadolu Sanat~~ Ara~t~rmalar~, S. 2, ~stanbul, 1970, s. 135- 227.
Goodwin, 1971 : Goodwin, G., A History of Ottoman Architecture, London, 1971.
Gökbilgin, 1952 : Gökbilgin, M. T., XV- XV/. As~rlarda Edirne Ve Pa~a Livas~,
Vak~ flar- Mülkler- Mukataalar, ~stanbul, 1952.
H~ bri, 1999 : Abdurrahman H~bri, Enisü'l- Müsamirin, Edirne Tarihi,
1360-1650, (Çev. R. Kazanc~gil), ~stanbul, 1999.
Kazanc~gil, 1999 : Kazanc~gil, R., Edirne ~ehir Tarihi Kronolojisi
(1300-1994) , ~stanbul, 1999.
Kuran, 1968: Kuran, A., The Mosque in Early Ottoman Architecture, Lon-don, 1968.
Mehmed Nesri,1983: Mehmed Nesri, Ne~ri Tarihi, I- II, (Haz. M. A. Köy-men), Ankara, 1983.
Meriç, 1963 : Meriç, R. M., "Edirne'nin Tarihi ve Mimari Eserleri Hakk~nda",
Türk Sanat~~ Tarihi Ara~t~rma ve incelemeleri, S. I, ~stanbul, 1963, s.
439- 536.
Özer, 2003 : Özer, M., "Edirne- Uzunköprü- K~ rkkavak Köyü Gazi Turhan Bey Külliyesi", Sanatta Asya- Anadolu ili~kileri Sempozyumu, Prof Dr.
Beyhan Karama~arah 'ya Arma~an, (6- 7/03/2003, H. Ü. Ankara),
(Bask~da), 1- 14.
Özer, 2004 : Özer, M., Üsküp'te Türk Mimarisi (XIV- XJX.yy.), Ankara, (Basluda).
R~fat Osman, 1999 : Tosyavi-zade Rifat Osman, Edirne Evkaf-~~ ~slamiyye Ta-
rihi, Camiler ve Mescidler, C. 1, (Sad. Ü. A. Özsoy), Ankara, 1999.
T~ MURTA~~ PA~A CAMISI 159
Taneri, 1997: Taneri, A., Osmanl~~ ~mparatorlu~u'nun Kurulu~~ Döneminde
Vezir-i A'zamhk, (1299- 1453), ~zmir, 1997.
Tuncel, 1974 : Tuncel, M., Babaeski, K~rklareli ve Tekirda~~ Camiler',
An-kara, 1974.
Uzunçars~l~, 1986 : Uzunçars~ l~, ~. H., Çandarl~~ Vezir Ailesi, (2. Bask~ ), An-kara, 1986.
Uzunçars~l~, 1997 : Uzunçars~l~, ~. H., "Osmanl~~ Tarihinin ~lk Devrelerine Aid Baz~~ Yanl~sl~ klar~n Tashihi", Belleten, C. XXI, S. 81- 84, (~kinci bask~), Ankara, 1997, s. 173- 188.
Res. 1. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi nin genel görünümü
Res. 2. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nin do~u cephesi
Res. 3. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nin güney cephesi
Mustafa Özer
Res. 5. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nin bat~~ cephesi
Res. 7. Edirne- Karaa~aç Timuria~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nin kubbesi
Res. 8. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nde kubbeye geçi~~ elernaulail ve kubbenin görünümü
Mustafa Özer
Res. 9 - Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi hariminin güney cephesi ve mihrab~~
Res. 10. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi hariminin kuzey cephesi ve giri~~ kap~s~n~n içten görünümü
Mustafa Özer
Res. 13. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'llin minare giri~~ kap~s~~
Res. 14. Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi harinainin do~u duvar~ ndaki yaz~~ panosu
\<-:',---£-'--'—'--1-1.•- ---,, -... , ' - ,-- , ,' '‘ , / \ ° \ . , \ 4- ,/ \ ° 2 3 ~n Tl A
~ekil L Edirne- Karaa~aç Timurta~~ Köyü Timurta~~ Pa~a Camisi'nin plan~~
A --~~ A
