Tokat ilinde farklı bölgelerde yetiştirilen karayaka koyunlarının büyüme ve üreme performansı

TOKAT İLİNDE FARKLI BÖLGELERDE YETİŞTİRİLEN KARAYAKA KOYUNLARININ

BÜYÜME VE ÜREME PERFORMANSI Mitat BELGÜZAR

Y.Lisans Tezi Zootekni Anabilim Dalı Prof. Dr. Zafer ULUTAŞ

2011

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI

TOKAT İLİNDE FARKLI BÖLGELERDE YETİŞTİRİLEN

KARAYAKA KOYUNLARININ BÜYÜME VE ÜREME

PERFORMANSI

Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat ya p ı l ma d ığ ın ı, tezin he r ha ng i b ir k ıs mın ın bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

i

ÖZET

Y. Lisans Tezi

TOKAT İLİNDE FARKLI BÖLGELERDE YETİŞTİRİLEN KARAYAKA KOYUNLARININ BÜYÜME VE ÜREME PERFORMANSI

Mitat BELGÜZAR Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Zafer ULUTAŞ

Bu çalışma, Halk Elinde Ülkesel Küçükbaş Hayvan Islahı Projesi kapsamında, Tokat’ın çeşitli bölgelerinde yetiştirilen Karayaka ırkı koyunlarının büyüme ve üreme performansının belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. Araştırma materyalini, 5526 baş Karayaka koyunu ve bunların 2007–2008 doğum sezonunda doğurmuş oldukları 4037 baş Karayaka kuzusu oluşturmuştur. Araştırmada kuzuların çeşitli dönem canlı ağırlıkları, günlük canlı ağırlık artışları, yaşama güçleri ve Karayaka koyunlarının bazı döl verim özellikleri incelenmiştir. Karayaka koyunlarında döl verim özelliklerinden kısırlık oranı, doğum oranı ikizlik oranı, yavru atma oranı, koç altı koyun başına kuzu sayısı ve doğuran koyun başına kuzu sayısı değerleri sırasıyla %22,7, %73,0, %3,3, %2,1, 0,75 ve 1,03 olarak bulunmuştur. Kuzularda yaşama gücü 56. gün ve 140. günde sırasıyla %89,39 ve %93,77 olarak tespit edilmiştir. Her iki dönemde de tekiz kuzuların ikizlere göre daha yüksek yaşama gücüne sahip olduğu tespit edilmiştir. Karayaka kuzularının doğum, 8 haftalık ve 20 haftalık yaştaki canlı ağırlık ortalamaları sırasıyla 3,81±0,01 kg, 13,65±0,04 kg ve 25,01±0,06 kg olarak tespit edilmiştir. Ana yaşı, cinsiyet, bölge, sürü ve doğum tipinin doğum ağırlığı 8 ve 20 haftalık yaş ağırlığı üzerine etkisi önemli (P<0,05) bulunurken, kuzularda ana yaşının 1. ve 2. yaş ağırlığı üzerine etkisi önemsiz bulunmuştur (P>0,05).

2011, 32 sayfa

ABSTRACT

Ms Thesis

GROWTH AND REPRODUCTIVE PERFORMANCE OF KARAYAKA LAMBS RAISED IN DIFFERENT LOCATION OF TOKAT

Mitat BELGÜZAR Gaziosmanpasa University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science

Supervisor : Prof. Dr. Zafer ULUTAŞ

This study was carried out in order to determine growth and reproductive performance of

Karayaka lambs raised in different location of Tokat. Data were collected from 5622 Karayaka lambs of 4208 Karayaka sheep which were born during 2007 to 2008 birth season. In this study, the live weights, survival rates of the lambs in various periods and reproductive traits of Karayaka ewes were investigated.The averages of reproductive traits of Karayaka sheep such as sterility, fertility, twins, aborted, fecundity and litter size were 22,7%, 73,0%, 3,3%, 2,1%, 0,75 and 1,03, respectively. The survival rates of lambs is 56th days and 140th were determined as 98,1% and 92,8%, respectively. It was also found that single born lambs have higher survival rate than twins and females have higher survival rate than males on both 8 and 20 weeks age. The means of the birth, 8 and 20 weeks age live weight were found as 3,81±0,01 kg, 13,65±0,04 kg and 25,01±0,06 kg, respectively. Although the effects of dam age, sex, area, flock and birth type were found significant (P<0,05) on the lambs birth weight, 8 and 20 weeks age live weight, the effect of dam age were not significant (P>0,05) on the 1st and 2nd age live weight of sheep.

2011, 32 pages

iii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmamın planlanması, uygulanması, verilerin değerlendirilmesi ve yazılması aşamalarında desteğini esirgemeyen, çalışmalarım süresince gerekli her türlü ortamı sağlayan değerli hocam ve danışmanım Sayın Prof. Dr. Zafer ULUTAŞ başta olmak üzere, yardımlarından dolayı Sayın Öğr. Gör. Emre ŞİRİN’e, Sayın Arş. Gör. Yüksel AKSOY’a, Arş. Gör. Mustafa DUMAN’a ve bu günlere gelmemdeki desteklerinden dolayı tüm bölüm hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca sevgili eşime ve eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi desteğini esirgemeyen değerli anne ve babama şükranlarımı sunarım.

Mitat BELGÜZAR

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET………...………. i ABSTRACT……… ii TEŞEKKÜR……… iii İÇİNDEKİLER……….. iv SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ………... v ÇİZELGELER DİZİNİ……….. vi 1. GİRİŞ………... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ………... 4

2.1. Koyunlarda Döl Verim Ölçütleri………... 4

2.2. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Yaşama Gücü……… 6

2.3. Kuzuların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıkları………. 7

3. MATERYAL ve YÖNTEM……… 9

3.1. Materyal………. 9

3.2. Yöntem………... 9

3.2.1. İşletmede Koyun Yetiştirme Faaliyetleri……… 9

3.2.2. Koç Katımı……….. 10

3.2.3. Koyunlarda Döl Verim Özellikleri……… 10

3.2.4. Kuzularda Yaşama Gücü……… 10 3.2.5. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıkları………. 11 3.2.6. Verilerin Değerlendirilmesi……… 11 4. BULGULAR ve TARTIŞMA ……… 13

4.1. Karayaka Koyunlarında Bazı Döl Verim Özellikleri………. 13

4.2. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Yaşama Gücü……… 16

4.3. Kuzuların Çeşitli Dönem Canlı Ağırlıklarına Etki Eden Faktörler……… 17

4.4. Kuzuların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıklarına Ait Tanımlayıcı Değerler 21 5. SONUÇ VE ÖNERİLER……… 26

6. KAYNAKLAR……… 28 ÖZGEÇMİŞ………. 32

v SİMGE ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama % Yüzde Cm Santimetre Kg Kilogram g Gram N Hayvan sayısı S x Standart hata x Ortalama Kısaltmalar Açıklama Ağ. Ağırlık CA Canlı ağırlık Doğ. Doğum

DKBDKS Doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı

HY Düzeltmenin yapılması düşünülen yaş

KAKBDKS Koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı

Max Maksimum

Min Minimum

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 3.1. Karayaka kuzularında çeşitli dönemlerde canlı ağırlıkları alınan

hayvan sayıları (baş)………. 11

Çizelge 4.1. Karayaka koyunlarında bazı döl verim özellikleri………... 13 Çizelge 4. 2. Kuzuların 56. gün ve 140. günlerdeki yaşama güçleri (%)…………. 17 Çizelge 4. 3. Kuzuların doğum ağırlığı, 56. gün ve 140. gün ağırlıklarına ait en

küçük kareler ortalamaları (kg)……… 18

Çizelge 4. 4. Kuzuların, 1. yaş ve 2. yaş ağırlıklarına ait en küçük kareler

ortalamaları (kg)………... 20

Çizelge 4. 5. Karayaka kuzularında doğum ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler

(kg)……… 21

Çizelge 4. 6. Karayaka kuzularında 56. gün ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler

(kg)………. 22

Çizelge 4. 7. Karayaka kuzularında 140. gün ağırlığına ilişkin tanımlayıcı

değerler (kg)……….. 23

Çizelge 4. 8. Karayaka kuzularında 1. yaş ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler

(kg)………. 24

Çizelge 4. 9. Karayaka kuzularında 2. yaş ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler

1. GİRİŞ

Milattan önce ilk evcilleştirilen hayvanlar arasında koyunda yer almaktadır (Yılmaz, 2006). Koyun et, süt, deri ve yapağı üreten çok yönlü bir hayvandır. Yüzyıllardır insanoğlunun et, süt, lif, deri ve gübre gibi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanılmaktadır. Bu hayvanlar düşük kaliteli kaynakları yüksek besleme değerine sahip hayvansal ürünlere çevirirken, bulunduğu çevreyi de korumakta ve zenginleştirmektedir. Koyun son yıllarda geniş alanlar ve dağlık bölgelerde bulunan yabancı ot mücadelesinde ve yerleşim alanlarına yakın bölgelerde yangın tehlikesini azaltmak amacıyla kullanılmaktadır (Koyuncu ve ark., 1999).

Tüm dünya ülkelerinde ve Türkiye’de koyun ve koyun ürünleri ekonomik bakımdan büyük önem taşımaktadır. Diğer hayvan türleri ile karşılaştırıldığında tarımsal yapı içerisinde özel bir yere sahip olan koyun; kanaatkar, yüksek adaptasyon yeteneğine sahip, hastalıklara ve soğuğa dayanıklı, ve çok verim yönlü hayvan olması nedeniyle dünyanın hemen her yerinde yetiştirilmektedir (Akçapınar, 2002; Kaymakçı ve Sönmez, 1996).

Koyunlar, genel olarak çok yönlü verimi ve doğaya adaptasyonu iyi olan, tarımsal amaçlı kullanılmayan alanlardaki (mer’a, nadas gibi) bitki örtüsünü et, süt ve yapağı ürünlerine dönüştüren, insan beslenmesine ve ülke ekonomisine katkıda bulunan bir hayvancılık koludur (Kaymakçı ve Sönmez, 1996).

Koyundan beklenen fayda günümüz koşullarına bağlı olarak değişiklikler göstermiştir. Yapağı önemini gittikçe yitirmiş, süt, özel ürünlere işlenebilir ise önemli olmuş, buna karşılık et üretimi gittikçe önem kazanmaya başlamıştır. Hayvansal besin maddeleri gelişmiş ülkelerdeki halkların beslenmesinde giderek artış göstermektedir. Hayvansal proteinler, bir ülkedeki genç kuşakların sağlıklı büyümesinde, ülkenin iş gücünden ve beyin gücünden en iyi şekilde yararlanmasında, bağışıklık mekanizmasının iyi çalışmasında, yıpranan vücut hücre ve dokularının onarılmasında, hastalıklara karşı direnç sağlanmasında özel yeri olan değerli besin maddeleridir (Çelik, 2006).

Dünya nüfusunun 20. yüzyılın ortalarından itibaren hızlı artışı, bitkisel ve hayvansal ürünlere olan talebi artırmış, artan nüfusun hayvansal protein gereksiniminin karşılanması amacıyla birim hayvandan en yüksek düzeyde verim alınması için yoğun üretim teknikleri kullanılarak son yarım yüzyılda bitkisel üretimde olduğu gibi hayvansal üretimde de önemli artışlar sağlanmıştır.

Türkiye’nin iklimi, topografik yapısı ve bitki örtüsüne göre şekillenen alt yapısı, koyun yetiştiriciliğine elverişli bir ortam oluşturmaktadır. Bu ortamda farklı bölgelerde hatta yörelerde birçok yerli koyun ırkı yetiştirilmektedir (Karaca ve Cemal, 1998).

Türkiye’de mera ve çayırların hızla tarla bitkileri üretim alanına dönüştürülmesi nedeniyle koyun sayısında giderek azalmalar görülmekte ve dolayısıyla bazı bölgelerde koyunculuk ekstansif yetiştiricilikten entansif yetiştiriciliğe doğru zorlanmaktadır. Meraların hızla yok olması ve besi maliyetinin artması nedeni ile kırmızı et üretimi için yetiştirilen hayvan sayısı da giderek azalmaktadır (Demir ve ark., 2002). Hayvancılıkta ilerlemenin sağlanabilmesi için çiftlik hayvanlarının fizyolojik ve morfolojik özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir (Soysal ve ark., 2001). Hızlı nüfus artışı, sanayileşme ve nüfus hareketleri sonucu ete olan talep giderek artmaktadır. Artan nüfusa gıda kaynakları sağlama zorunluluğu bitkisel ve hayvansal üretimde birim üniteden elde edilen verimin artırılmasını zorunlu kılmaktadır. Koyunculuğun, entansif hayvancılığa daha uygun özellik taşıyan sığırcılık, tavukçuluk ve su ürünleri üretimi gibi geniş bir ürün yelpazesine sahip üretim kolları ile rekabet edebilir duruma gelmesinin, işçi ve yem giderlerini azaltarak üreticisine daha çok gelir sağlamasının en önemli şartı koyun başına kuzu verimini yükseltmektir. Böylece, bir koyundan yılda daha fazla et ve süt elde etmek mümkün olabilmektedir (Katok ve ark., 2008).

Türkiye sahip olduğu koyun populasyonu ile dünyada önemli ülkeler arasında yer almaktadır. 2009 yılı itibari ile toplam 21.7 milyon baş koyun varlığının %93’ü yerli ırklarda, geri kalan %7’si ise kültür ırkı ve bunun melezlerinden oluşmaktadır. Koyun popülasyonunun dağılımında coğrafik koşullar ve iklim etkili olmaktadır (Anonim, 2009). Koyun yetiştiriciliği ağırlıklı olarak geleneksel metotlar ile düşük verimlilikte, ancak yetersiz besleme ve çevre koşullarına dayanıklı yerli ırklar ile sürdürülmektedir.

3

Son 20 yıllık dönemde dünya koyun populasyonunda yaklaşık %2’lik bir artış gözlenirken, Türkiye’de tam tersi bir durum gerçekleşmiş ve koyun sayısı %45 düşmüştür.

Türkiye’nin coğrafi şartları, çiftlik hayvanları içerisinde daha çok koyun yetiştirmeye elverişlidir (Başpınar ve ark., 1996). Türkiye’de Devlet İstatistik Enstitüsünün 2009 verilerine göre yaklaşık 21 749 508 baş koyun bulunmaktadır. Koyunlardan 74 633 ton et, 734 219 ton süt elde edilmektedir (Anonim, 2009). Türkiye ‘de yerli koyun populasyonun %97 gibi büyük bir bölümü yerli koyun ırklarından oluşmaktadır (Ceyhan ve ark., 2004). Yerli koyun ırklarının korunması ve geliştirilmesi; gelecekte yeni koyun tiplerinin oluşturulmasında temel genetik materyal olmaları, sentetik tiplerde ortaya çıkabilecek çeşitli duyarlılıklara karşı dirençlerinin artırılmalarında kullanılmaları, düşük değerli yem kaynaklarını, bitkisel üretime ve diğer hayvan türlerine uygun olmayan alanları değerlendirmeleri, yetersiz çevre koşullarında bile verimlerini devam ettirme özelliğinde olmaları, gelecekte çevre koşullarında ortaya çıkabilecek olumsuzluklara karşı en uygun materyal olmaları gibi nedenlerle zorunludur (Ceyhan ve ark., 2004).

Bu çalışma, Tokat İlinde Farklı Bölgelerde yetiştirilen Karayaka Koyunlarının büyüme, gelişme ve üreme özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.

2. KAYNAK ÖZETLERİ

2.1. Koyunlarda Döl Verim Ölçütleri

Koyun yetiştiriciliği, çeşitli verimleri ile hayvancılıkta önemli bir faaliyet koludur. Bu durum koyun yetiştiriciliği ile ilgili faaliyetleri büyük oranda kuzu eti üretimine yöneltmiştir. Bu nedenle hızlı büyüyen ve fazla et veren yeni ırk veya tiplerin geliştirilmesi önem taşımaktadır. Bu amaçla et verimi ve kalitesi iyi, ikiz doğurma kabiliyeti yüksek koyunlar, büyüme hızı ve karkas kalitesi yüksek koçlarla çiftleştirilerek kasaplık kuzular elde edilmektedir. Kuzuların büyümesi üzerine ana yaşı, cinsiyet, doğum tipi, yıl, anasından emdiği süt miktarı gibi faktörler etkilidir (Küçük ve ark., 1999).

Hayvan yetiştiriciliğinde verimliliği belirleyen en önemli faktörlerden birisi üreme kabiliyeti olduğunu belirtmişlerdir (Karaca ve ark., 1998). Koyunlarda döl veriminin artırılması, bir generasyonda sağlanacak genetik ilerlemeyi artırmanın yanında, koyunlardan daha fazla gelir elde etmenin de bir aracıdır (Esenbuğa ve Dayıoğlu, 2002). Döl verimini artırma çalışmalarında aşım ve kuzulama sonuçlarına dayalı döl verim ölçütleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

Koyunlarda döl verimi; ırk, sürü ve bireye göre farklılık göstermektedir. Ayrıca bakım besleme, mevsim, yaş, canlı ağırlık, doğum sayısı, hastalık gibi çevresel faktörler de döl verimini etkilemektedir (Yılmaz ve ark., 2006).

Koyunlarda döl verimi genel olarak, koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı ve kuzuların yaşama gücünün sonucu olarak değerlendirilebilir. Üreme fizyolojisine ilişkin giderek artan bilgiler bağlamında, genetik esaslar ve çevresel etki mekanizmalarının netleştirilmesiyle döl veriminin iyileştirilmesine yönelik kimi çağdaş teknikler (major genler) devreye girmektedir (Karaca ve ark.,1998).

5

Türkiye’de Karayaka koyunu ve bazı yerli koyun ırklarımız ve bunların melezlerine ait döl verimi özelliklerini belirleme ve artırmaya yönelik kamu ve yetiştirici koşullarında yapılmış olan çalışmalardan bazıları aşağıda özetlenmiştir.

Ünal ve ark. (2003)’nın Amasya Gökhöyük Tarım İşletmesi’nde yetiştirilen Karayaka ve Bafra tipi koyunlarda yapmış oldukları çalışmada, doğum oranını %92,3 ve %93,7; doğuran koyun başına düşen kuzu sayısını 1,08 ve 1,78 olarak tespit etmişlerdir. Karayaka koyunlarda ikiz doğum oranı %7,6 olurken, Bafra koyunlarda ikiz, üçüz ve dördüz doğum oranları sırasıyla %53,3; %9,9 ve %1,8 olarak bulunmuştur. Kuzu verimi Karayaka ve Bafra koyunlarda %99,3 ve %167,2 olarak tespit edilmiştir.

Oflaz ve Salyam (1996), tarafından Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği’nde yetiştirilen Karayaka koyunlarının mevsim dışı kuzulatılması imkanlarının araştırılması üzerine yapmış oldukları çalışmada, İlkbahar ve Sonbahar olmak üzere yılda iki kez koç katımı yapılmıştır. İlkbahar ve Sonbahar kuzulama mevsiminde sırasıyla; gebelik oranı %86,7 ve %56,7; kısırlık oranı %13,3 ve %43,3; koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı; 1,00 ve 0,73; doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı; 1,15 ve 1,29; tekiz kuzulama oranı; %84,6 ve %70,6; ikiz kuzulama oranı %15,4 ve %29,4 olarak bildirilmiştir.

Özder ve ark. (2004)’nın, Türkgeldi Tarım İşletmesi’nde yetiştirilmekte olan Türkgeldi tipi koyunlarda yapmış oldukları araştırmada elit sürüden elde edilmiş koç altı koyun başına düşen kuzu sayısı 1,44 ve doğuran koyun başına düşen kuzu sayısı 1,59 değerleri, taban sürüden elde edilmiş olan koç altı koyun başına düşen kuzu sayısı 1,40 ve doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı 1,42 değerlerinden daha yüksek olarak saptanmıştır

Başlıca döl verimi özelliklerinden olan gebelik oranı, doğum oranı, ikizlik oranı ve doğuma düşen yavru sayısı, değişik yörelerde yetiştirilen yerli koyun ırkları için sırasıyla %72,4-97,7 , %70,7-97,4 ,%4,7-49,02 ve 1,02-2,04, bazı kültür koyun ırkları ve bunların değişik oranlardaki melezleri için sırasıyla %82,2-95,3 , %78,6-93,0 ,%7,5-18,6 ve 1,05-1,41 arasında saptanmıştır (Altınel ve ark., 1996).

2.2. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Yaşama Gücü

Hayvanlarda belli dönemlerde ölçülebilen bir değer olan yaşama gücü, yaşayanların doğanlara oranı yani canlı doğup belli yaşlara kadar hayatta kalabilme yeteneği olarak tanımlanır (Özbey ve Akcan, 2003).

Odabaşıoğlu ve ark. (1996) tarafından yapılan bir çalışmada Morkaraman ve Dorset Down x Morkaraman (F1) melez kuzularının 150. güne kadar olan yaşama güçlerini

sırasıyla %92,66 ve % 95,65 olarak tespit etmişlerdir. Yaşama gücü üzerine etkisi incelenen çevresel faktörlerden sadece doğum tipinin etkisinin istatistiki açıdan önem arz ettiği bildirilmiştir.

Karacabey Merinosu koyunlarda yılda iki kuzulatmanın kuzularda yaşama gücü ve büyümeye etkisini incelemek amacıyla yapılmış olan araştırmada, 2 yaşlı 180 baş anaç koyunu 90’ar başlık iki gruba ayırmışlar ve ilk gruba kontrol grubu olarak yılda bir kez kuzulatma, ikinci gruba deneme grubu olarak yılda iki kez kuzulatma yaptırılmıştır. Kontrol grubu ile deneme grubunda 1. dönem ve 2. dönemde doğum oranı sırasıyla %92,22; %90,00 ve %87,78; ikiz doğum oranı %40,97; %39,50 ve %39,25; bir doğuma ortalama kuzu sayısı 1,40; 1,39 ve 1,39 olarak tespit edilmiştir (Çetin ve Akçapınar., 2005).

Karayaka kuzularda yaşama gücü Karaköy Tarım İşletmesi şartlarında 75. günde %95,6; 105. günde %89,0 ve %95,2; Gökhöyük Tarım İşletmesi şartlarında 75. günde %96,4 ve 90. günde %95,29 olarak bildirilmiştir. Bafra kuzularda 90. gün yaşama gücü %91,49 olurken, Sakız x Karayaka F1 kuzularda 105. günde %96,2; Sakız x Karayaka

G1 kuzularda 105. günde bir araştırmada %94,2; diğer bir araştırmada %91,30 olarak

bulunmuştur. Sütten kesimde (90. gün) yaşama gücü Akkaraman ve Sakız x Akkaraman F1 kuzularda %89,52 ve 92,92; Dağlıç ve Sakız x Dağlıç F1 kuzularda %97,6 ve 99,1

7

2.3. Kuzuların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıkları

Kuzularda doğum ağırlığı büyümenin ölçüsünü belirlemektedir. Sütten kesim ağırlığının yüksek olması, sütten kesim çağında kuzuların yüksek fiyata satılmasına ve sütten kesim sonrası besiye alınacak kuzuların besi başı ağırlıklarını oluşturması açısından önemlidir (Boztepe ve ark., 1994).

Kuzu eti üretimine uygun ana ve baba hatlarının geliştirilmesi amacıyla yapılan bir çalış-mada , Akkaraman , Sakız x Akkaraman (F1) ve Kıvırcık x Akkaraman (F1)

kuzularda, doğum, sütten kesim (90. Gün) ve 180. gün ağırlığı değerleri sırasıyla 4,71; 4,71; 4,69 kg; 23,69; 22,89; 21,84 kg ve 36,02; 34,96; 34,25 kg, 90. güne kadar yaşama gücü değerleri sırasıyla % 89,5; 92,2 ve 87,1 olarak bildirilmiştir. Alman Siyah Başlı ve Dorset Down kuzularında doğum ağırlığını 4,80 ve 4,70 kg olarak bulmuşlardır. Akkaraman kuzularında doğum ağırlığını 3,08 kg, sütten kesim ağırlığını 25,60 kg olarak bulunmuştur ( Özbey ve ark., 2000).

Karaköy ve Gökhöyük Tarım isletmeleri şartlarında yetiştirilen Karayaka kuzularda doğum ağırlığı 3,09-3,75 kg 75. gün ağırlığı 13,67-19,54 kg, 90. gün ağırlığı 21,68 kg, 105. gün ağırlığı 17,81- 20,89 kg ve 180. gün ağırlığı 23,00-30,03 kg düzeylerinde bulunmuştur. Bafra kuzularda doğum, 90. gün ve 180. gün canlı ağırlıkları sırasıyla 3,86; 22,92 ve 32,65 kg bildirilmektedir. Sakız x Karayaka F1 kuzularda doğum ağırlığı 3,30 ve 3,96 kg; 105. gün ağırlığı 19,65 ve 22,04 kg; 180. gün ağırlığı 27,40 kg; Sakız x Karayaka G1 kuzularda yukarıdaki değerler sırasıyla 3,10 ve 3,30 kg; 21,20 ve 22,16 kg; 28,26 ve 32,20 kg olmuştur. Akkaraman ve Sakız x Akkaraman F1 kuzularda doğum ağırlığı 4,83 ve 4,72 kg; sütten kesim 90. gün) ağırlığı 24,17 ve 23,44 kg ve 180. gün ağırlığı 35,91 ve 33,95 kg; Sakız x Kıvırcık F1 kuzularda ise doğum ve 105. gün ağırlıkları 3,59 ve 25,91 kg olarak tespit etmişlerdir (Akçapınar ve ark., 2002).

Karayaka, Ile de France x Karayaka (F1) ve Sakız x Karayaka (F1) melezi kuzularda

doğum ağırlığı sırasıyla 3,14 kg, 3,75 kg ve 3,30 kg, sütten kesim ağırlığı (105. günde) 17,81 kg, 20,9 kg ve 19,65 kg olarak bildirilmiştir (Aydoğan ve ark., 1985).

Çörekçi ve Evrim (2001)’nın Sakız ve İmroz koyunlarının büyüme özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapmış oldukları çalışmada, doğum ağırlığı, sütten kesim ağırlığı (60. gün), 120. gün ağırlığı ve 180. gün ağırlığını Sakız ırkı için 3,59 kg, 18,41 kg, 29,01 kg ve 35,58 kg olarak; İmroz koyunları için 3,89 kg, 18,71 kg, 24,17 kg ve 27,54 kg olarak saptanmıştır.

Yetiştirici koşullarında Karakaş koyunlarının döl veriminin denetlenmesi ve elde edilen kuzularda büyüme özellikleri konulu çalışmalarında, sünger uygulaması yapılan grupta yer alan koyunların kuzularında doğum, 1, 2, 3, ve 4. ay ağırlıkları ortalamalarını sırasıyla 3,63 kg, 9,30 kg, 16,54 kg ve 23,62 kg ve kontrol grubunda yer alan koyunların kuzularında ise aynı özellikleri sırasıyla 3,26 kg , 10,11 kg, 17,80 kg ve 26,30 kg olarak bildirmişlerdir (Gökdal ve ark., 2005).

Karayaka kuzularında büyüme özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, Karayaka ve Bafra kuzularının doğum ağırlığı 3,48 kg ve 3,40 kg; sütten kesim ağırlığı (90. günde) 17,64 kg ve 15,07 kg; 180. gün ağırlığı 26,50 kg ve 24,54 kg olarak tespit edilmiştir. Büyümenin bütün dönemlerinde canlı ağırlıklar üzerine genotip ve ananın yaşının etkisi önemsiz; cinsiyet ve doğum tipinin etkisi 180. günde önemsiz, diğer dönemlerde önemli (P<0,05;P<0,001) olduğu belirtilmiştir. Düzeltilmemiş ortalama canlı ağırlıklar bakımından Bafra kuzular, Karayaka kuzulardan daha fazla canlı ağırlığa sahip olmuşlar, ancak bu istatistiki açıdan önemli bulunmamıştır. Ayrıca bütün dönemlerde anası dört yaşlı kuzular, diğerlerinden; erkek kuzular dişlerden tek doğurmuş kuzuların ikizlerden daha fazla canlı ağırlığa sahip oldukları bildirilmiştir (Akçapınar ve ark., 2002).

İmroz, Kıvırcık ve Merinos koyun ırklarının döl verimi ve kuzuların gelişme özelliklerinin belirlenmesi konulu çalışmaları neticesinde, doğum, sütten kesim ve altıncı ay ağırlıkları sırasıyla İmroz kuzularında 2,91 kg; 24,30 kg ve 36,97 kg; Kıvırcık kuzularında 3,69 kg, 33,21 kg ve 41,17 kg; Merinos kuzularında ise 4,34 kg, 32,90 kg ve 48,57 kg olarak bildirmişlerdir (Ceyhan ve ark., 2004).

9

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Araştırma materyalini, Tokat Merkez’e bağlı Avlunlar bölgesinde 7, Başçiftlik ilçesi Karacaören bölgesinde 14, Erbaa ilçesi Karayaka bölgesinde 22 işletmede yetiştirilen toplam 5526 baş Karayaka Koyunu ve bunların 2007-2008 doğum sezonunda doğurmuş oldukları 4172 baş Karayaka kuzusu oluşturmaktadır.

3. 2. Yöntem

3.2.1. İşletmede Koyun Yetiştirme Faaliyetleri

Koyunlar Nisan-Kasım ayları arasında mer’adan yararlanmıştır. Kış aylarında ise koyunlar genelde kapalı ağıllarda tutulup yonca kuru otu samanı, buğday samanı ve karma yem gibi yemlerle sabah akşam iki öğün olmak üzere beslenmişlerdir.

Koçlara ve koyunlara bazı işletmelerde aşım döneminden önce ve sonra meraya ilaveten ek yem verilmiştir. Diğer işletmelerde de yemleme zorunluluğu olmadığı için yemleme yapılmamıştır.

Kuzular doğumu takiben 10–15 gün süreyle anaları ile ayrı bölmelerde beraber tutulmuş, daha sonra meraya çıkarılıncaya kadar akşam ve sabah günde iki defa emiştirilmiştir. Ayrıca kaba ve kesif yeme alışmaları için önlerinde yeterince kaba ve kesif yem bulundurulmuştur. Kuzular 3 aylık yaşta sütten kesilerek analarından ayrılmıştır.

3.2.2. Koç Katımı

İşletmelerde koç katımları kuzu doğumlarının Ocak-Mart aylarına yoğunlaştırılması amacıyla Temmuz-Eylül aylarında yapılmıştır. Koç katımında serbest aşım yöntemi uygulanmış olup (20-25 koyuna 1 koç), koç katımında kullanılan koçların kulak numaraları kaydedilmiştir.

3.2.3. Koyunlarda Döl Verim Özellikleri

Döl verim özelliklerinden, koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı, doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı, kısırlık oranı, ölü doğum oranı, doğum oranı, tekizlik ve ikizlik oranı gibi döl verim özellikleri incelenmiştir. Koyunlarda döl verimi Kaymakçı ve Sönmez (1996)’e göre aşım ve kuzulama sonuçlarına göre aşağıdaki formüller ile hesaplanmıştır.

(i) Kuzulama oranı (Doğum oranı) (%) = Doğuran koyun sayısı / Koç altı koyun sayısı (ii) Kısırlık oranı (%) = Kısır koyun sayısı / Koç altı koyun sayısı

(iii) Ölü doğum oranı (%)= Ölü doğum yapan koyun sayısı / Doğuran koyun sayısı (iv) Tekizlik oranı (%) =Tekiz doğuran koyun sayısı / Doğuran koyun sayısı (v) İkizlik oranı (%) = İkiz doğuran koyun sayısı / Doğuran koyun sayısı

(vi)Koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı = Doğan kuzu sayısı / Koç altı koyun sayısı (vii)Doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı = Doğan kuzu sayısı / Doğuran koyun sayısı

3.2.4. Kuzularda Yaşama Gücü

Araştırmada, Karayaka kuzularının 8 haftalık yaşa ve 20 haftalık yaşa kadar olan yaşama güçleri üzerinde durulmuştur. Kuzularda yaşama gücü bölge, sürü tipi, ana yaşı, cinsiyet ve doğum tipine göre 8 haftalık ve 20 haftalık yaşa kadar yaşayan kuzu sayısının canlı doğan kuzu sayısına oranı olarak hesaplanmıştır.

11

3.2.5. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıkları

İşletmede doğumların başlaması ile birlikte doğan kuzular kuruduktan sonra doğumu takip eden ilk 24 saat içerisinde 30 kg’lık baskül ile tartılmış, plastik kulak küpesi ile numaralandırılıp kayıt altına alınmıştır.

Karayaka kuzularında büyüme ve gelişme özelliklerini belirlemek amacıyla doğumda 10 g hassasiyetli, 56., 140., 1 yaş ve 2 yaş ağırlıkları ise 50 g hassasiyetli baskül kullanılmıştır. Karayaka kuzularında büyüme ve gelişme özelliklerinin belirlenmesi amacıyla çeşitli dönemlerde canlı ağırlıkları alınan hayvan sayıları Çizelge 3.1’de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Karayaka kuzularında çeşitli dönemlerde canlı ağırlıkları alınan hayvan sayıları (baş)

3.2.6. Verilerin Değerlendirilmesi

Çalışmadan elde edilen veriler (çeşitli dönemlerdeki canlı ağırlıklar) yaşa göre düzeltilmiştir. Düzeltmede çeşitli dönemlerdeki canlı ağırlıklar için aşağıdaki formül kullanılmıştır.

Düzeltilmiş Ağırlık=CA-(b1*(MY-HY))

b1: Tartımı yapılan çeşitli dönemlerdeki kuzu yaşı ile canlı ağırlığı arasındaki regresyon

katsayısı

CA: Tartım yapıldığı gündeki canlı ağırlığı MY: Tartım yapıldığı gündeki yaşı

HY: Düzeltmenin yapılması düşünüldüğü yaş (56. gün, 140. gün, 1. yaş ve 2. yaş)

Dönem N Doğum 3856 56. gün 3447 140. gün 3616 1 Yaş 550 2 Yaş 550

Araştırmada, kuzuların çeşitli dönemlerdeki canlı ağırlık üzerine etki eden çevresel faktörlerin (cinsiyet, doğum tipi, bölge, sürü tipi ve ana yaşı) etkisi “ MİNİTAB (versiyon 12) en küçük kareler metodu” kullanılarak tespit edilmiştir.

13

4. BULGULAR ve TARTIŞMA

4.1. Karayaka Koyunlarında Bazı Döl Verim Özellikleri

Karayaka ırkı koyunlarının bazı döl verim özellikleri Çizelge 4.1’de verilmiştir. Çizelge 4.1 incelendiğinde Karayaka koyunlarında doğum oranı %73,0; kısırlık oranı %22,7; ölü doğum oranı %3,6; yavru atma oranı %2,1; tek doğum oranı %96,6; ikiz doğum oranı %3,3; koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı (KAKBDKS) 0,750 ve doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı (DKBDKS) 1,035 olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4.1. Karayaka koyunlarında bazı döl verim özellikleri.

Araştırmada, Karayaka koyunlarında doğum oranı %73 olarak bulunmuştur. Bu değeri, aynı ırk için Ünal ve ark. (2003) tarafından bildirilen %92,3’lük doğum oranı değerinden düşük, Akçapınar ve ark. (2002)’nın aynı ırk için saptamış olduğu %89,89’luk değerinden düşük bulunmuştur. Bazı yerli koyun ırklarımızın döl verim özelliklerinin belirlenmesi amacıyla birçok araştırma yapılmıştır. Karayaka koyunları Ünal (2002)’ın Akkaraman koyunlar için bildirdiği %83,67’lık doğum oranı, Ceyhan ve

Özellikler N

Aşım ve kuzulama sonuçları

Koç altı koyun sayısı 5526 -

Doğuran koyun sayısı 4037 -

Kısır koyun sayısı 1255 -

Ölen koyun sayısı (doğuma kadar) 148 -

Yavru atan koyun sayısı 86 -

Tek doğuran koyun sayısı 3902 -

İkiz doğuran koyun sayısı 135 -

Doğum oranı (kuzulama oranı) (%) - 0,730

Kısırlık oranı (%) - 0,227

Ölü doğum oranı (%) - 0,036

Yavru atma oranı (%) - 0,021

Tek doğum oranı (%) - 0,966

İkiz doğum oranı (%) - 0,033

Koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı

(KAKBDKS) - 0,750

Doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı

ark. (2007)’nın Sakız koyunlar için tespit etmiş oldukları %74,5’lik doğum oranı ve Kıvırcık koyunlar için Ceyhan ve ark. (2004)’nın bildirdiği %79,8’lik doğum oranından düşük, İmroz koyunları için Yılmaz ve ark. (2003)’nın bildirdiği %57,6’lık doğum oranı değerleri karşılaştırıldığında Karayaka koyunları %73’lük bir doğum oranı ile yüksek doğum oranına sahip olduğu anlaşılmaktadır. Doğum oranlarını, Çolakoğlu ve Özbeyaz (1999) Akkaraman koyunlarında %89,4; Yılmaz ve ark. (2006) Norduz koyunlarında %89,6; Çimen ve ark. (2003) Gıcık koyunlarında %89,3 olarak bildirmektedirler. Bulunan bu değerler araştırma sonucu elde edilen doğum oranı ile benzerlik göstermektedir. Geliyi ve İlaslan (1978) Morkaraman koyunlarında ortalama doğum oranını %94,6; Çörekçi ve Evrim (2001) İmroz ve Sakız koyunlarında sırasıyla %97,21 ve %97,46 olarak belirtmişlerdir. Her iki araştırma sonucu, araştırmada Karayaka koyunları için tespit edilen değerden daha yüksek olduğu görülmektedir.

Bu araştırmada Karayaka koyunları için saptanan %2,1 yavru atma oranı değeri, Ülker ve ark. (2004)’nın Norduz Koyunları için bildirdiği %2,5 değerinden, Çimen ve ark. (2003)’nın Gıcık koyunlar için bildirdiği 3,67 değerinden düşük, Altınel ve ark. (1998) tarafından Sakız x Kıvırcık (F1) melez koyunlar için bildirilen %0.75 değerinden yüksek

bulunmuştur.

Araştırmada Karayaka koyunları kısırlık oranı değeri %22,7 olarak tespit edilmiştir. Söz konusu bu değer, çeşitli araştırmacıların değişik koyun ırklarında bildirdikleri değerlerden (Çolakoğlu ve Özbeyaz, 1999; Çimen ve ark., 2003; Ceyhan ve ark., 2004; Ülker ve ark., 2004); Geliyi ve İlaslan (1978) tarafından Morkaraman koyunları için tespit edilen %5,41 değeri ve Bingöl (1998)’ün Norduz koyunlarında bildirdiği %0,9’luk kısırlık oranı değerlerinden yüksek bulunmuştur.

Karayaka koyunlarında ikizlik oranı %3,3 olarak saptanmıştır. Bu oran aynı koyun ırkı için bildirilen (%5,26 ve %7,60) , (Akçapınar ve ark., 2002; Ünal ve ark., 2003); Olfaz ve Saylam (1996) tarafından Karayaka koyunlarında Sonbahar kuzulama mevsiminde tespit edilen ikizlik oranı değerinden (%29,4) düşüktür.

15

Bu araştırmada Karayaka koyunlarında hesaplanan ikizlik oranı, Ülker ve ark. (2004)’nın Karakaş ve Norduz koyunları için bildirdikleri %16 ve %11’lik değerlerinden, yine Norduz koyunlarında Yılmaz ve ark. (2006)’nın tespit ettiği %10,7’lık değerden, Esen ve Özbey (2001) tarafından Akkaraman koyunlarında belirlenen %16’lık değerden, Çimen ve ark. (2003)’nın Gıcık koyunlarında belirlemiş oldukları 10,2’lik değerden, Ceyhan ve ark. (2004)’nın Kıvırcık koyunlar için bildirdiği %19,5’lik değerden, Çolakoğlu ve Özbeyaz (1999)’ın Akkaraman koyunlar için bildirdiği %43,1 değerinden, Çörekçi ve Evrim (2001)’ın İmroz koyunlarında saptadığı %26,36 değerinden, Ceyhan ve ark. (2007)’nın İmroz, Kıvırcık ve Sakız ırkları için aynı genotip sıra ile belirledikleri %36,60; %19,5 ve %46,9 değerlerinden daha düşüktür. Karayaka koyunlarında koç altı koyun başına doğan kuzu sayısı 0,75 olarak tespit edilmiştir. Elde edilen bu değer, Ünal ve ark. (2003) tarafından Karayaka koyunlar için bildirilen 0,99 değeri ve yine aynı ırk için Olfaz ve Saylam (1996)’ın İlkbahar kuzulama mevsimi için bildirdiği 1,00 değerlerinden düşüktür. Karayaka koyunlarında yapılan diğer çalışmalarda koç altı koyun başına düşen kuzu sayısını, Akçapınar ve ark. (2002)’ı 0,52 olarak, Baş ve ark. (1993)’ı 0,65 olarak, Olfaz ve Saylam (1996) Sonbahar kuzulama mevsiminde 0,73 olarak tespit etmişlerdir.

Araştırmada Karayaka koyunları için saptanan koç altı koyun başına düşen kuzu sayısı değeri, Gökdal ve ark. (2000)’nın Karakaş koyunlarda (0,98), Ceyhan ve ark. (2007)’nın Kıvırcık koyunlarda (1,00), Ülker ve ark. (2004)’nın ve Yılmaz ve ark. (2006)’nın Norduz koyunlarda (0,99; 1,00), tespit ettikleri değerlerden; Dellal (2002)’nın ve Çolakoğlu ve Özbeyaz (1999)’nın Akkaraman koyunlarda (1,40; 1,28), Sönmez ve ark. (1987)’nın Dağlıç koyunlarda (1,12), Çörekçi ve Evrim (2001)’ın ve Ceyhan ve ark. (2004)’nın Sakız koyunlarında (1,88;1,36), Karakuş ve Aşkın (2007)’ın Anadolu ve Malya koyunlarında (1,41; 1,45), Özder ve ark. (2004)’nın Türkgeldi koyunlarının elit ve taban sürülerinde (1,44; 1,40), saptadıkları değerlerden ve Ceyhan ve ark. (2007)’nın İmroz koyunlarında (0,96) buldukları koç altı koyun başına düşen kuzu sayısı değerlerinden düşüktür.

Yapılan araştırmada Karayaka koyunlarında doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı (DKBDKS) değeri 1,03 olarak belirlenmiştir. Karayaka koyunları için saptanan bu

değer, çeşitli araştırmacıların değişik koyun ırkları için bildirdikleri değerlerden daha yüksek (Ünal ve ark., 2003; Akçapınar ve ark., 2002; Baş ve ark., 1993; Tekerli ve ark., 2002; Ceyhan ve ark., 2004; Gökdal ve ark., 2000); aynı değer Olfaz ve Saylam (1996)’ın İlkbahar kuzulama mevsiminde Karayaka koyunlarında (1,15), Ünal (2002)’nın Akkaraman koyunlarında (1,12), Ülker ve ark. (2004) tarafından Norduz ve Karakaş koyunlarında (1,11 ve 1,18), Bafra, Akkaraman ve Sakız koyunları (1,78;1,44;1,83) için saptanan değerlerden düşüktür (Ünal ve ark., 2003; Çolakoğlu ve Özbeyaz, 1999; Ceyhan ve ark., 2007).

Genel olarak bu çalışmada, Karayaka koyunlarında belirlenen döl verim özellikleri aynı ırk için çeşitli araştırmacılar tarafından bildirilen döl verim özellikleri ile benzerlik göstermektedir. Ancak araştırmada Karayaka koyunlarında tespit edilen %3,3’lük ikizlik oranı değeri çoğu literatürde bildirilen (%5-8) düzeyden düşük çıkmıştır. Bakım ve besleme koşullarının iyi olmaması, besleme stratejilerinin olmaması gibi nedenlerden dolayı döl verim ölçütleri istenilen düzeyde olmamıştır.

4.2. Kuzularda Çeşitli Dönemlerdeki Yaşama Gücü

Karayaka kuzularının bölge, sürü tipi, ana yaşı, cinsiyet ve doğum tipine göre 56. ve 140. günlerdeki yaşama gücü değerleri Çizelge 4,8’de verilmiştir. Karayaka kuzularda yaşama gücü 56. günde %94,93 ve 140. günde %94,30 olarak belirlenmiştir. Kuzularda 56. güne kadar olan ölümlerinin hepsinin kuzu doğumlarını takip eden ilk 30 gün içinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Araştırmada her iki dönemde de tekizlerden ikizlerin, dişlerin erkeklerden daha yüksek yaşama gücüne sahip olduğu saptanmıştır.

17

Çizelge 4. 2. Kuzuların 56. gün ve 140. günlerdeki yaşama güçleri (%).

Yaşayan kuzu sayısı Yaşama gücü (%)

Faktörler Canlı doğan 56. gün 140. gün 56. gün 140. gün Bölge Avlunlar 35 25 25 71,42 71,42 Karayaka 3318 3004 3182 90.53 95,90 Karacaören 503 418 409 83,10 81,31 Sürü Tipi Taban 3460 3120 3271 90,17 91,67 Ara 396 327 345 82,57 87,12 Cinsiyet Erkek 2006 1758 1938 87,63 96,61 Dişi 1850 1689 1678 91,29 90,70 Doğum Tipi Tekiz 3586 3215 3389 89,65 94,50 İkiz 270 232 227 85,92 84,07 Ana Yaşı 2 620 604 571 97,41 92,09 3 1071 756 1022 70,58 95,42 4 801 745 775 92,88 96,75 5 564 554 528 98,22 93,61 6 ve üstü 800 788 720 98,50 90,00 Genel 3856 3447 3616 89,39 93,77

Bu araştırmada Karayaka koyunlar için elde edilen 56. gündeki yaşama gücü (%89,39), aynı ırk için Ünal ve ark, 2003’nın bildirdiği değerden, Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü şartlarında yetiştirilen kuzularda Akçapınar ve ark., 2002’nın bildirdiği değerden Vanlı ve ark. (1984)’nın İvesi kuzularda bildirdiği değerden (%94,40), Özbey ve Akcan (2001)’nın, Tekerli ve ark. (2002)’nın, Demir ve ark. (2002)’nın yerli koyun ırklarımız için bildirdikleri (60. güne kadar) değerden; Demir (1989)’ın ve Özsoy (1983)’un Kıvırcık ve Morkaramanlarda bildirdiği değerden düşük bulunmuştur.

4.3. Kuzuların Çeşitli Dönem Canlı Ağırlıklarına Etki Eden Faktörler

Karayaka kuzuların doğum ağırlığı, 56. gün ve 140. gün ağırlıklarına ait en küçük kareler ortalamaları Çizelge 4. 3’de verilmiştir. Doğum ağırlığı bakımından erkekler dişilere 0,25 kg (P<0,01) ve ikizler tekizlere 0,08 kg (P<0,001) daha fazla canlı ağırlığa sahip oldukları tespit edilmiştir. Anası 5 yaşlı olan kuzular ortalama olarak en yüksek

doğum ağırlığına sahip olurken, anası 2 yaşlı olan kuzular ise en düşük doğum ağırlığına sahip oldukları saptanmıştır (P<0,01).

Çizelge 4.3. Kuzuların doğum ağırlığı, 56. gün ve 140. gün ağırlıklarına ait en küçük kareler ortalamaları (kg).

Faktörler N Doğum N D8HA N D20HA

Bölge Avlunlar 35 3,07 ± 0,13a 25 10,87 ± 0,63b 25 21,36 ± 0,85c Karayaka 3318 3,68 ± 0,02b 3004 13,91 ± 0,10a 3182 24,41 ± 0,14b Karacaören 503 3,88 ± 0,03c 418 14,84 ± 0,16a 409 26,57 ± 0,23a P *** *** *** Sürü Tipi Taban 3460 3,50 ± 0,05a 3120 12,47 ± 0,23b 3271 23,77 ± 0,31b Ara 396 3,59 ± 0,05b 327 13,94 ± 0,25a 345 24,46 ± 0,34a P * *** *** Cinsiyet Erkek 2006 3,67 ± 0,05a 1758 13,40 ± 0,24a 1938 24,73 ± 0,33a Dişi 1850 3,42 ± 0,05b 1689 13,02 ± 0,23ab 1678 23,50 ± 0,31b P *** *** *** Doğum Tipi Tekiz 3586 3,56 ± 0,01a 3215 13,47 ± 0,21a 3389 24,87 ± 0,29a İkiz 270 3,64 ± 0,03b 232 12,94 ± 0,28b 227 23,35 ± 0,38b P *** ** *** Ana Yaşı 564 ii 2 620 3,43 ± 0,05ab 604 12,88 ± 0,25a 571 23,59 ± 0,35b 3 1071 3,52 ±0,05a 756 13,10 ± 0,24a 1022 24,18 ± 0,32ab 4 801 3,56 ± 0,05b 745 13,44 ±0,24ab 775 24,39 ± 0,32a 5 564 3,64 ± 0,05ab 554 13,24 ± 0,25b 528 24,44 ± 0,34a 6 800 3,57 ± 0,05a 788 13,39 ± 0,26ab 720 23,96 ± 0,36ab P *** *** *** Genel 3856 3,81 ± 0,01 3447 13,65 ± 0,04 3616 25,01 ± 0,06 ös:Önemsiz; *: P<0,05; **:P<0,01; ***: P<0,001 a,b

: Aynı sütunda farklı harfleri taşıyan ortalamalar arası farklılıklar önemlidir (P<0,05).

Karayaka kuzularının doğum ağırlıklarına ilişkin en küçük kareler ortalaması 3,81±0,01kg olarak bulunmuştur. Söz konusu bu değer, Karayaka koyunları için Arıtürk ve ark. (1985) ve Ertuğrul (1985)’nın (3,67 kg ve 3,56 kg); Ünal ve ark. (2003), Çam ve ark. (1999), Baş ve ark. (1993) ve Akçapınar ve ark. (2002)’nın bildirdiği doğum ağırlığı değerinden (3,10 kg; 3,30 kg; 3,33 kg; 3,10 kg ve 3,26 kg); bildirdiği doğum ağırlığı değerlerlerinden yüksektir.

19

Karayaka koyunları için saptanan 3,81 kg’lık doğum ağırlığı değeri, Ünal (2002)’ın,, Akkaraman koyunlarında (4,39 kg), Bingöl (1998) Ülker ve ark. (2004) Karakaş ve Norduz koyunlarında (4,61 kg), Kul ve Akcan (2002)’nın, Özbey ve Akcan (2001)’nın ve Yaprak (1992)’ın İvesi koyunlarında (4,15 kg, 3,94 kg ve 4,27 kg), değerlerinden düşük bulunmuştur.

Araştırmada doğum ağırlığı üzerine ana yaşının, doğum tipinin, cinsiyetin etkisi (P<0,001) düzeyinde önemli bulunmuştur. Araştırma sonuçlarını destekler nitelikte, doğumda kuzu canlı ağırlığı üzerine ana yaşı etkisinin (Esen ve Yıldız, 2000; Çolakoğlu ve Özbeyaz, 1999; Ceyhan ve ark., 2004; Arslan ve ark., 2003; Karaoğlu ve ark., 2001; Akçapınar ve ark., 2002) ve (Bingöl, 1998; Çam ve ark., 1999; Karaoğlu ve ark., 2001; Ünal ve ark., 2003; Ceyhan ve ark., 2004), cinsiyetin etkisinin; doğum tipinin etkisinin ( Akçapınar ve ark., 2002; Ünal ve ark., 2003; Küçük ve ark., 2002; Çolakoğlu ve Özbeyaz, 1999; Arslan ve ark., 2003; Akçapınar ve ark., 2000; Karaoğlu ve ark., 2001; Çörekçi ve Evrim, 2001; Özbey ve ark., 2000; Altınel ve ark., 1998) önemli olduğunu bildiren araştırmalarda bulunmaktadır. Buna karşın bazı araştırmacılar doğum ağırlığı üzerine ana yaşının (Mundan ve Özbeyaz, 2004 ve Altınel ve ark., 1998) ve cinsiyetin (Öter, 2000; Özbey ve Akcan, 2003; Küçük ve ark., 2002) önemli bir etkisinin olmadığını bildirmişlerdir.

Karayaka kuzularının 56. gün ağırlıklarına ilişkin en küçük kareler ortalaması 13,65 ± 0,04 kg olarak bulunmuştur. Tekiz kuzuların ikiz kuzulardan 0,53 kg daha fazla tespit edilmiştir (P<0,01). 56. gün canlı ağırlığı üzerine ana yaşı ve cinsiyetin etkisi önemli bulunmuştur (P<0,001).

Karayaka kuzularının 140. gün canlı ağırlığı 25,01 ± 0,06 olarak bulunmuştur. Kuzuların 140. gün canlı ağırlığı üzerine etkileri araştırılan bölgenin; sürü tipinin; cinsiyet; doğum tipi ve ana yaşının etkisi (P<0,001) önemli bulunmuştur. Kuzuların doğum ağırlığı, 1. yaş ve 2. yaş ağırlıklarına ait en küçük kareler ortalamaları (kg) Çizelge 4. 4’de verilmiştir.

Çizelge 4. 4. Kuzuların 1. yaş ve 2. yaş ağırlıklarına ait en küçük kareler ortalamaları (kg).

Faktörler N 1. Yaş N 2. Yaş

Bölge Avlunlar 25 40,17 ± 1,39 25 48,71 ± 1,23b Karayaka 84 40,81 ± 1,03 84 50,03 ± 0,91a Karacaören 441 39,75 ± 0,81 441 48,05 ± 0,72b P ös ** Sürü Tipi Taban 508 38,25 ± 0,81b 508 47,04 ± 0,72b Ara 42 42,23 ± 1,43a 42 50,82 ± 1,01a P *** *** Cinsiyet Erkek 68 42,75 ± 1,01a 68 50,62 ± 0,90a Dişi 482 37,74 ± 0,88b 482 47,25 ± 0,78b P *** *** Doğum Tipi Tekiz 533 41,30 ± 0,62 533 50,14 ± 0,56a İkiz 17 39,19 ± 1,45 17 47,73 ± 1,29b P ös * Ana Yaşı 2 85 39,55 ± 1,07 85 48,41 ± 0,95 3 141 40,24 ± 0,93 141 49,05 ± 0,82 4 146 40,33 ± 0,94 146 49,03 ± 0,84 5 74 40,59 ± 1,02 74 49,42 ± 0,91 6 63 40,50 ± 1,06 63 48,75 ± 0,95 P ös ös Genel 550 40,24 ± 1,00 550 48,93 ± 0,89 ös:Önemsiz; *: P<0,05; **:P<0,01; ***: P<0,001 a,b

: Aynı sütunda farklı harfleri taşıyan ortalamalar arası farklılıklar önemlidir (P<0,05).

Karayaka kuzularının 1. yaş ağırlıklarına ilişkin en küçük kareler ortalaması 40,24 ± 1,00 kg olarak bulunmuştur. Araştırmada 1. yaş ağırlığı üzerine bölgenin; doğum tipi ve ana yaşının etkisi önemsiz bulunmuştur. Sürü tipi ve cinsiyetin etkisi düzeyinde önemli bulunmuştur (P<0,001).

Karayaka kuzularının 2. yaş ağırlıklarına ilişkin en küçük kareler ortalaması 48,93 ± 0,89 kg olarak bulunmuştur. Araştırmada 2. yaş ağırlığı üzerine ana yaşının etkisi önemsiz bulunmuştur. Doğum tipinin etkisi (P<0,05) düzeyinde önemli bulunmuştur. Bölgenin etkisi (P<0,01) düzeyinde önemli bulunmuştur. Sürü tipi ve cinsiyetin etkisi (P<0,001) düzeyinde önemli bulunmuştur.

21

4.4. Kuzuların Çeşitli Dönemlerdeki Canlı Ağırlıklarına Ait Tanımlayıcı Değerler

Karayaka kuzularının doğum ağırlıklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiki değerler Çizelge 4. 5.’de sunulmuştur. Karayaka kuzularının doğum ağırlığı 3,81±0,10 kg olarak tespit edilmiştir. Bu dönem için en düşük ve en yüksek değer ise 1,60–6,18 kg olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4. 5. Karayaka kuzularında doğum ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler (kg).

N X±Sx Min Max %VK Bölge Avlunlar 35 3,28 ± 0,10 1,75 4,30 18,71 Karayaka 3318 3,80 ± 0,01 1,60 6,18 16,15 Karacaören 503 3,92 ± 0,02 1,75 5,73 16,32 Sürü Tipi Taban 3460 3,79 ± 0,01 1,60 5,99 17,94 Ara 396 3,89 ± 0,03 2,11 6,18 19,02 Cinsiyet Erkek 2006 3,91 ± 0,01 1,75 6,18 17,39 Dişi 1850 3,70 ± 0,01 1,60 6,13 18,37 Doğum Tipi Tekiz 3586 3,89 ± 0,01 1,60 6,18 17,48 İkiz 270 3,38 ± 0,03 2,00 5,78 18,34 Ana Yaşı 2 620 3,71± 0,02 1,75 5,50 18,48 3 1071 3,79 ± 0,02 1,60 5,78 17,36 4 801 3,86 ± 0,02 1,75 6,18 16,68 5 564 3,94 ± 0,03 1,75 5,60 18,28 6 800 3,87 ± 0,03 2,00 5,76 18,32 Genel 3856 3,81 ± 0,10 1,60 6,18 18,11

Karayaka kuzularının 56. gün (sütten kesim) ağırlıklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiki değerler Çizelge 4. 6.’da sunulmuştur. Karayaka kuzularının 56. gün (sütten kesim) ağırlığı 13,65±0,04 kg olarak tespit edilmiştir. Bu dönem için en düşük ve en yüksek değer ise 3,91–24,01 kg olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4. 6. Karayaka kuzularında 56. gün ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler (kg).

N X±Sx Min Max %VK Bölge Avlunlar 25 10,86 ± 0,59 5,86 17,42 27,40 Karayaka 3004 13,58 ± 0,04 3,91 24,01 20,81 Karacaören 418 14,32 ± 0,12 5,83 21,93 18,55 Sürü Tipi Taban 3120 13,44 ± 1,04 3,91 24,01 19,77 Ara 327 14,97 ± 0,14 5,49 23,10 23,09 Cinsiyet Erkek 1758 13,67 ± 0,06 4,47 23,10 20,89 Dişi 1689 13,54 ± 0,06 3,91 24,01 20,47 Doğum Tipi Tekiz 3215 13,67 ± 0,04 3,91 24,01 20,81 İkiz 232 13,33 ± 0,16 6,00 20,20 18,67 Ana Yaşı 2 604 13,28 ± 0,10 5,49 22,87 20,27 3 756 13,57 ± 0,08 3,91 24,01 20,14 4 745 14,06 ± 0,08 4,47 22,15 19,21 5 554 13,86 ± 0,13 4,97 23,10 22,23 6 788 13,89 ± 0,17 6,01 21,27 19,65 Genel 3447 13,65 ± 0,04 3,91 24,01 20,71

23

Karayaka kuzularının 140. gün ağırlıklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiki değerler Çizelge 4. 7.’de sunulmuştur. Karayaka kuzularının 140. gün ağırlıkları 25,01±0,06 kg olarak tespit edilmiştir. Bu dönem için en düşük ve en yüksek değer ise 14,69-39,17 kg olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4. 7. Karayaka kuzularında 140. gün ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler (kg).

N X±Sx Min Max %VK Bölge Avlunlar 25 21,48 ± 0,46 17,19 25,69 10,74 Karayaka 3182 24,83 ± 0,06 14,69 39,17 15,11 Karacaören 409 26,60 ± 0,16 16,51 37,18 13,37 Sürü Tipi Taban 3271 24,90 ± 0,06 14,69 39,17 15,29 Ara 345 25,64 ± 0,14 17,74 36,71 13,74 Cinsiyet Erkek 1938 25,41 ± 0,09 15,01 39,17 15,57 Dişi 1678 24,60 ± 0,08 14,69 36,71 14,35 Doğum Tipi Tekiz 3389 25,10 ± 0,06 14,69 39,17 15,20 İkiz 227 23,65 ± 0,18 17,30 31,54 11,58 Ana Yaşı 2 571 24,52 ± 0,15 15,58 38,77 15,26 3 1022 25,09 ± 0,11 16,51 38,77 14,99 4 775 25,45 ± 0,12 14,69 37,07 14,97 5 528 25,50 ± 0,16 16,18 36,77 14,81 6 720 24,98 ± 0,18 15,01 39,17 14,68 Genel 3616 25,01 ± 0,06 14,69 39,17 15,75

Karayaka kuzularının 1. yaş ağırlıklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiki değerler Çizelge 4. 8.’de sunulmuştur. Karayaka kuzularının 1. yaş ağırlığı 37,57±0,23 kg olarak tespit edilmiştir. Bu dönem için en düşük ve en yüksek değer ise 21,78-57,03 kg olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4. 8. Karayaka kuzularında 1. yaş ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler (kg).

N X±Sx Min Max %VK Bölge Avlunlar 25 39,96 ± 1,24 28,02 50,85 15,54 Karayaka 84 38,84 ± 0,67 25,15 51,65 15,95 Karacaören 441 37,19 ± 0,25 21,78 57,03 13,79 Sürü Tipi Taban 508 37,28 ± 0,24 21,78 56,85 14,64 Ara 42 40,98 ± 0,83 34,33 57,03 13,20 Cinsiyet Erkek 68 41,50 ± 0,97 22,34 57,03 19,76 Dişi 482 37,01 ± 0,22 21,78 51,66 13,12 Doğum Tipi Tekiz 533 37,58 ± 0,23 21,78 57,03 14,56 İkiz 17 37,14 ± 1,83 22,34 51,76 20,30 Ana Yaşı 2 85 36,46 ± 0,53 21,78 47,89 13,45 3 141 37,31 ± 0,44 22,34 57,03 14,30 4 146 37,42 ± 0,43 24,28 54,33 14,05 5 74 37,99 ± 0,70 25,15 56,85 16,01 6 63 37,45 ± 0,73 27,20 54,84 15,54 Genel 550 37,57 ± 0,23 21,78 57,03 14,74

25

Karayaka kuzularının 2. yaş ağırlıklarına ilişkin tanımlayıcı istatistiki değerler Çizelge 4. 9.’da sunulmuştur. Karayaka kuzularının 2. yaş ağırlığı 46,87±0,20 kg olarak tespit edilmiştir. Bu dönem için en düşük ve en yüksek değer ise 34,37-63,05 kg olarak belirlenmiştir.

Çizelge 4. 9. Karayaka kuzularında 2. yaş ağırlığına ilişkin tanımlayıcı değerler (kg).

N X±Sx Min Max %VK Bölge Avlunlar 25 48,96 ± 0,98 39,21 57,36 10,01 Karayaka 84 48,86 ± 0,61 35,30 61,07 11,47 Karacaören 441 46,37 ± 0,22 34,37 63,05 9,96 Sürü Tipi Taban 508 46,61 ± 0,21 34,37 63,05 10,44 Ara 42 49,92 ± 0,63 42,90 61,35 8,25 Cinsiyet Erkek 68 49,32 ± 0,74 34,37 61,35 12,38 Dişi 482 46,52 ± 0,20 34,70 63,05 9,88 Doğum Tipi Tekiz 533 46,91 ± 0,21 34,37 63,05 10,37 İkiz 17 45,44 ± 1,37 35,57 54,02 12,38 Ana Yaşı 2 85 45,89 ± 0,49 35,30 56,32 9,97 3 141 46,70 ± 0,38 35,57 61,35 9,74 4 146 46,70 ± 0,39 34,37 59,24 10,12 5 74 47,32 ± 0,57 36,03 58,94 10,44 6 63 46,31 ± 0,69 37,26 63,05 11,85 Genel 550 46,87 ± 0,20 34,37 63,05 10,43

5. SONUÇ ve ÖNERİLER

Tokat ilinde farklı bölgelerde yetiştirilen karayaka koyunlarının büyüme ve üreme performansının araştırıldığı bu çalışmada; Karayaka kuzularının doğum ağırlığı ortalama 3,81 kg (1,60kg–6,18 kg), 8.hafta ağırlığı 13,65 kg (3,91kg-24,01 kg) ve 140. gün ağırlığı 25,01 kg (14,69kg-39,17 kg) olarak tespit edilmiştir. Karayaka koyunlarında doğum oranı %73,0, kısırlık oranı %22,7, ölü doğum oranı %3,6, yavru atma oranı % 2,1, tek doğum oranı %96,6, ikiz doğum oranı %3,30, koç altı koyun başına düşen kuzu sayısı (KAKBDKS) 0,75 ve doğuran koyun başına doğan kuzu sayısı (DKBDKS) 1,03 olarak belirlenmiştir. Genel olarak bu çalışmada, Karayaka koyunlarında tespit edilen kısırlık oranı koyunlar için normal olarak bildirilen %5-8’lık kısırlık oranından yüksek çıkmıştır. Araştırmada koyunlarda tespit edilen %3,30’lık ikizlik oranı değeri çoğu literatürde bildirilen (%4–8) düzeyden düşük çıkmıştır. Koyun yetiştiriciliğinde ekonomik gelirin büyük bir bölümü et üretimine dayalı olması ve kuzu etinin, sevilen, aranan ve yüksek fiyatta satılan değerli bir protein kaynağı olmasından dolayı, koyunculukta et üretiminin ana kaynağı olan kuzu veriminin artırılması gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda Karayaka koyunlarında bakım ve besleme koşularının iyileştirilmesinin yanı sıra kendisi ikiz doğmuş, anası yüksek süt ve döl verimine sahip kuzuların gelecek nesil için damızlığa ayrılması ile Karayaka koyunlarında ikizlik oranı artırılabilir.

Karayaka kuzuların 56. güne ve 140. güne kadar olan yaşama güçleri sırasıyla %89,39 ve %93,77 olarak saptanmıştır. Her iki dönemde de tekiz doğan kuzuların ikizlere göre daha yüksek yaşama gücüne sahip olduğu belirlenmiştir

Yerli koyun ırklarımızın döl verimlerini artırarak, ıslah programı kapsamında yapılan seleksiyon ile gelecek generasyonlar için daha üstün ve daha verimli olanların seçilmesi ile populasyonun kısa sürede iyileştirilmesi genel verim seviyesinin yükseltilmesi sağlanacaktır. Bunun yanı sıra döl veriminin yükseltilmesi ile çok sayıda elde edilen döllerden damızlık fazlasının satışıyla et verimi yönünden sağlanacak gelirdir. Kuzuların az telefatla büyütülmesi ile yetiştirici daha çok pazarlama çağına ulaşan kuzu elde edecektir. Dolayısıyla üretici gelirleri artacaktır.

27

Sonuç olarak Karayaka koyun ırkı diğer yerli ırklarımız gibi ıslah edilmesine ihtiyaç duyulan bir ırkımızdır. İncelenen özelliklere ait verilere bakıldığında ırkın geniş bir varyasyon gösterdiği, bununda ırk içi seleksiyon yolu ile mevcut özelliklerinde iyileştirmeler yapılabileceği düşünülmektedir. Irklarımızın verimini artırmak için yapılacak çalışmaların ülkesel bölgesel ve yöresel ıslah programları olmaksızın başarılı olması da beklenmemelidir. Karayaka koyunlarında tüm özelliklerde gözlenen geniş varyasyon bu ırkın ıslah yoluyla geliştirilebileceğini göstermektedir.

KAYNAKLAR

Akçapınar, H., Ünal, N., Atasoy, F., Özbeyaz, C. ve Aytaç, M., 2002. Karayaka ve Bafra (Sakız x Karayaka G1) Koyunlarının Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Şartlarına Uyum Kabiliyeti. Lalahan Hay. Araş. Derg., 42(1):11-24. Altınel, A., Evrim, M., Özcan, M., Başpınar, H.ve Deligözoğlu, F., 1998. Sakız,

Kıvırcık ve Alman Siyah Başlı Koyun Irkları Arasındaki Melezlemeler ile Kaliteli Kesim Kuzuları Elde Etme Olanaklarının Araştırılması. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 22:257-265.

Anonim, 2009. Türkiye İstatistik Kurumu.

http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?tb_id=46&ust_id=13 (13.06.2008).

Arıtürk, E., Akçapınar, H. ve Aydoğan, M., 1985. Karayaka Koyun Irkının Saf Yetiştirme ve Melezleme ile Islahı. Doğa Turk Vet. ve Hay. Derg., 9(1):21-26. Aydoğan, M., 1985. Karayaka, İle De France x Karayaka (F1) Sakız x Karayaka (F1)

Kuzularının Büyüme, Besi Performansı ve Karkas Özelliklerinin Karşılaştırılması. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 32(1):111-130.

Baş, S., Olfaz, M. ve Selçuk, E., 1993. Erken Yaşta Damızlıkta Kullanılan Karayaka Anaç Kuzuların Bazı Verim Özellikleri. Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Derg., 3(1-2):73-86. Başpınar, H., Oğan, M., Batmaz, E. S., Petek, M. ve Karamustafaoğlu, M., 1996.

Karacebey Merinosu Koyunların Yarı Entansif Koşullarda Başlıca Verim Özellikleri Üzerine Bir Araştırma, I. Döl Verimi Özellikleri, Süt Verimi ve Sıfat Öncesi Canlı Ağırlık. Hayvancılık Araşt. Derg., 6(1-2):40-44.

Boztepe, S., Özbayat, H. I.ve Dağ, B., 1994. Akkaraman Koyunlarında Bazı Çevre Faktörlerinin Doğum ve Sütten Kesim Ağırlığına Etkileri. SÜ, Ziraat Fakültesi Dergisi, 5 (7): 172–181.

Çam, M. A., Kuran, M. ve Selçuk, E., 1999. Karayaka’larda Kuzuların Doğum Sonrası Anaları ile Birlikte Bulunma Sürelerinin Koyun ve Kuzu Davranışı ile Kuzuların Gelişmesine Etkileri. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 23(Ek Sayı 2):335-341.

Ceyhan, A., Torun, O. ve Erdoğan, İ., 2004. İmroz, Kıvırcık ve Merinos Koyun Irklarının Döl Verimi ve Kuzuların Gelişme Özellikleri. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fak. Derg., 19(2):11-20.

Ceyhan, A., Erdoğan, İ. ve Sezenler, T., 2007. Gen Kaynağı Olarak Korunan Kıvırcık, Gökçeada ve Sakız Koyun Irklarının Bazı Verim Özellikleri. Tekirdağ Ziraat Fak. Derg., 4(2):211-217.

Çelik, R., 2006. İvesi ve Türk Merinosu x İvesi (F1) Kuzuların Bazı Verim Özellikleri

Üzerinde Araştırmalar. (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Çetin, H. ve Akçapınar, H., 2005. Merinoslarda İki Kuzulatmanın Kuzularda Yaşama Gücü ve Büyümeye Etkisi. Lalahan Hay. Araş. Derg., 45(2):25-34.

Çimen, M., Soylu, D., Soylu, İ. ve Özsoy, M. K., 2003. Gıcık Koyunlarında Vücut Ölçüleri, Döl Verim ve Kuzularda Büyüme Özellikleri. Lalahan Hay. Araş. Derg., 43(1):29-34.

Çolakoğlu, N. ve Özbeyaz, C., 1999. Akkaraman ve Malya Koyunlarının Bazı Verim Özelliklerinin Karşılaştırılması. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 23:351-360.

29

Döl Verimi, Yaşama Gücü, Kuzularda Büyüme. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 25(4):421-429.

Delal, C., 2002. Akkaraman ve Anadolu Merinosu Koyunlarında Çevre ve Kalıtım Faktörlerinin Kuzu Verimi Özelliklerine Etkileri. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 26:581-586.

Demir, H., 1989. Dağlıç ve Ramlıç Koyunların Önemli Verim Özellikleri Yönünden Karşılaştırılması. İstanbul Üniversitesi Vet. Fak. Derg., 15(1):39-52.

Demir, H., Ekiz, B., Yılmaz, A. ve Elmaz, Ö., 2002. Kıvırcık ve Sakız x Kıvırcık Melezi (F1) Koyunların Döl Verimi ve Kuzuların Yaşama Gücü. İstanbul

Üniversitesi Vet. Fak. Derg., 28(1)155-161.

Ertuğrul, M., 1985. Karayaka Koyunların Tanımlayıcı Irk Özellikleri, Gelişmeye Ait Fenotipik ve Genotipik Parametreler. (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Esen, F. ve Özbey, O., 2001. Sakız x Akkaraman Melezi (F1 ve G1) Kuzularda Verim

Özellikleri II. Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özellikleri. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 25(6): 953-959.

Esen, F. ve Ay, G., 2003. Yarı Entansif Şartlarda Sakız x Akkaraman Melez (F1 ve G1)

Koyunlarda Döl ve Süt Verim Özellikleri. Fırat Üniv. Sağlık Bil. Derg., 17(3):161-165.

Esenbuğa, M. ve Dayıoğlu, H., 2002. İvesi ve Morkaraman Koyunlarının Döl Verim Özelliklerine Kimi Çevre Faktörlerinin Etkisi. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 26(1): 139-143.

Geliyli, C. ve İlaslan, M., 1978. Kars İli Karacaören Köyünde Yetiştirilen Morkaramanların Döl, Süt ve Yapağı Verimleri. Kars Deneme İstasyonu Müdürlüğü, Yayın No: 4, Kars.

Gökdal, Ö., Ülker, H., Oto, M. M., Temur, C. ve Budağ, C., 2000. Köylü Koşullarında Yetiştirilen Karakaş Koyunlarının Çeşitli Verim Özellikleri ve Vücut Ölçüleri. Y.Y.Ü. Ziraat Fak., Tarım Bilimleri Derg., 10(1):103-111.

Gökdal, Ö., Ülker, H., Karakuş, F. ve Askın, Y., 2005. Yetiştirici Koşullarında Karakaş Koyunlarında Döl Veriminin Denetlenmesi ve Elde Edilen Kuzularda Büyüme Özellikleri.TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 29 (2): 481-489. Karaca, O. ve Cemal, İ., 1998. Batı Anadolu Koyunculuğunda Genetik Kaynakların

Korunma ve Kullanımı. Ege Bölgesi I. Tarım Kongresi, 7-11 Eylül 1998, Aydın. Karaca, O., Aygün, T., Cemal, İ. ve Bingöl, M., 1998. Koyunlarda Döl Veriminin Genetik Islahında Fizyolojik Ölçütler. Ege Bölgesi I. Tarım Kongresi, 7-11 Eylül 1998, Aydın.

Karakuş, K. ve Aşkın, Y., 2007. Anadolu Merinosu ve Malya Koyunlarında Kızgınlığın Toplulaştırılması ve Bazı Döl Verim Özellikleri. Y.Y.Ü. Ziraat Fak., Tarım Bilimleri Derg., 17(1):17-20.

Katok, N., Karabaş, Ş. N. ve Emsen, E., 2008. Ticari Koyun Üretiminde Romanov Koyunundan Yaralanma İmkanları. IV. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, 15-17 Mayıs 2008, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Samsun.

Kaymakçı, M. ve Sönmez, R., 1996. İleri Koyun Yetiştiriciliği. Ege Üniversitesi Basım Evi, Bornova-İzmir.

Koyuncu, M., Duru, S. ve Tuncel, E., 1999. Karayaka Erkek Tokluların Yapağı Verim Özellikleri. Hayvansal Üretim Derg., 39(40):24-29.

Odabaşıoğlu, F., Küçük, M. ve Arslan, M., 1996. Saf ve Melez (Dorset Down x Morkaraman) Morkaraman Kuzularında Büyüme ve Yaşama Gücü Özellikleri. Hayvancılık Araştırma Derg., 6(1-2):87-90.

Olfaz, M. ve Saylam, S. K., 1996. Karayaka Koyunlarının Mevsim Dışı Kuzulatılması İmkanları Üzerine Bir Araştırma. O.M.Ü. Ziraat Fak. Der., 11(2):1-8.

Özbey, O., Esen, F. ve Aysöndü, M. H., 2000. Sakız x (Kıvırcık x Morkaraman) Fı ve Kıvırcık x (Sakız x Morkaraman) Fı Melez Kuzularda Verim Özellikleri I. Büyüme , Yaşama Gücü ve Vücut Ölçüleri. Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., 11(2):27-33.

Özbey, O. ve Akcan, A., 2001. Morkaraman, Akkaraman ve İvesi Koyunlarının Yarı Entansif Şartlardaki Verim Performansları. Vet. Bil. Derg., 17(1):57-66.

Özbey, O. ve Akcan, A., 2003. Morkaraman, Kıvırcık x Morkaraman (F1) ve Sakız x

Morkaraman (F1) Melez Kuzularda Verim Özellikleri I. Büyüme , Yaşama

Gücü, Vücut Ölçüleri. Kafkas Üniv. Vet. Fak. Derg., 9(1):15-21.

Özder, M., Kaymakçı, M., Taşkın, T., Köycü, E., Karaağaç, F. ve Sönmez, R., 2004. Türkgeldi Koyun Tipinin Gelişme ve Süt Verim Özellikleri. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 28:196-200.

Özsoy, M. K., 1983. Merinos ve Morkaraman Irkları ile Bunların Melezlerinin Döl Verimi, Kuzu Yaşama Gücü, Büyüme Özellikleri ve İlk Kırkım Kirli Yapağı Bakımından Karşılaştırılması. VII. Bilim Kongresi Vet. ve Hay. Arş. Grubu Tebliğileri, 391-401.

Soysal M. İ., Uğur, F., Gürcan, E K. ve Bağcı, H., 2001. Siyah Alaca Sığırlarda Canlı Ağırlık ve Çeşitli Vücut Ölçüleri İle Yaş İlişkisinin Bazı Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Denklemlerinin Açıklanması Üzerine Bir Araştırma. Trakya Üniv. Ziraat Fak. Derg., 1(1):33-39.

Sönmez, R., Kaymakçı, M., Türkmut, L., Sarıcan, C. ve Demirören, E., 1987. Kuzu Eti Üretimi İçin Uygun Ana ve Baba Soylarının Oluşturulması. TÜBİTAK VHAG-587 Projesi Kesin Raporu, İzmir.

Tekerli, M., Gündoğan, M., Akıncı, Z. ve Akcan, A., 2002. Akkaraman, Dağlıç, Sakız ve İvesi Koyunlarının Afyon Koşularındaki Verim Özelliklerinin Belirlenmesi I Döl Verimi ve Yaşama Gücü. Lalahan Hay. Araş. Derg., 42(2):29-36.

Ülker, H., Gökdal, Ö., Aygün, T. ve Karakuş, F., 2004. Karakaş ve Norduz Koyunlarının Temel Üreme Özelliklerinin Karşılaştırılması. Y.Y.Ü. Ziraat Fak., Tarım Bilimleri Derg., 14(1):59-63.

Ünal, N., 2002. Akkaraman ve Sakız x Akkaraman F1 Kuzularda Yaşama Gücü,

Büyüme ve Bazı Vücut Ölçüleri. TÜBİTAK Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Derg., 26:109-116.

Ünal, N., Atasoy, F., Akçapınar, H. ve Erdoğan, M., 2003. Karayaka ve Bafra (Sakız x Karayaka G1) Koyunlarda Döl Verimi, Kuzularda Yaşama Gücü ve Büyüme.

Turk J. Vet. Anim. Sci., 27:265-272.

Vanlı, Y., Özsoy, M.K. ve Emsen, H., 1984. İvesi Koyunların Erzurum Çevre Şartlarında Adaptasyonu ve Çeşitli Verimleri Üzerine Araştırmalar. Doğa Bilimleri Derg., 8(3):302-314.

Yılmaz, A. ve Altınel, A., 2003. Alman Siyah Başlı Etçi Irkının Baba Hattı Olarak Kullanılmasıyla Elde Edilen Üçlü Kullanma Melezi Kuzular ile Kıvırcık ve Türk Merinosu Kuzuların Büyüme Hızı ve Yaşama Gücü Özellikleri. İstanbul Üniv. Vet. Fak.Derg., 29(2):213-219.

31

Yılmaz, A., 2006. Saf Akkaraman Irkı ve Melezi Kuzuların Doğum Ağırlıklarını Etkileyen Makro Çevre Faktörlerinin Etki Miktarının Hesap Edilmesi. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler

Adı Soyadı : Mitat Belgüzar Doğum Tarihi ve Yer : 23/07/1980 - Tokat Medeni Hali : Evli

Yabancı Dili : İngilizce Telefon : 05415774528

e-mail : mithat-60@hotmail.com

Eğitim

Derece Eğitim Birimi Mezuniyet

Tarihi

Lisans G.O.Ü Ziraat Fak. Zootekni Bölümü 2004