• Sonuç bulunamadı

Tokat Kazova ekolojik koşullarında kışlık ve yazlık yetiştirilen kişniş ( Coriandrum sativum L. ) çeşit ve hatlarının agronomik ve kalite özelliklerinin belirlenmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Tokat Kazova ekolojik koşullarında kışlık ve yazlık yetiştirilen kişniş ( Coriandrum sativum L. ) çeşit ve hatlarının agronomik ve kalite özelliklerinin belirlenmesi"

Copied!
57
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

TOKAT KAZOVA EKOLOJİK KOŞULLARINDA KIŞLIK VE YAZLIK YETİŞTİRİLEN KİŞNİŞ (Coriandrum sativum L.) ÇEŞİT VE HATLARININ

AGRONOMİK VE KALİTE ÖZELİKLERİNİN BELİRLENMESİ Fazilet GÜCÜK

Y. Lisans Tezi

Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Prof. Dr. İsa TELCİ

2014

(2)

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TOKAT KAZOVA EKOLOJİK KOŞULLARINDA KIŞLIK VE YAZLIK

YETİŞTİRİLEN KİŞNİŞ (Coriandrum sativum L.) ÇEŞİT VE HATLARININ

AGRONOMİK VE KALİTE ÖZELİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Fazilet GÜCÜK

TOKAT

2014

Her hakkı saklıdır

(3)
(4)

TEZ BEYANI

Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite ve başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Fazilet GÜCÜK

(5)

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

TOKAT KAZOVA EKOLOJİK KOŞULLARINDA KIŞLIK VE YAZLIK YETİŞTİRİLEN KİŞNİŞ (Coriandrum sativum L.) ÇEŞİT VE HATLARININ

AGRONOMİK VE KALİTE ÖZELİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Fazilet GÜCÜK Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İsa TELCİ

Kişniş Umbelifera familyasına ait önemli uçucu yağ ve baharat bitkilerinden birisidir. Bu araştırmada Türkiye’de tescil edilmiş 6 kişniş çeşidiyle (Arslan, Gürbüz, Gamze,Pelmus, Kudret K., Erbaa) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından toptan seleksiyonla saflaştırılmış iki hattın (Hat/I, Hat/II) Tokat Kazova ekolojik koşullarında agronomik ve kalite özeliklerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırma 2012-2013 yılı vejetasyon döneminde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi deneme alanlarında yürütülmüştür. Çalışma Tesadüf Bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre kurulmuş, ekim dönemleri ana parsel, çeşit ve hatlar alt parsel olarak planlanmıştır. Yürütülen çalışmada bitki boyu (cm), ana dal sayısı (adet) , şemsiye sayısı (adet) ,ana şemsiyedeki şemsiyecik sayısı (adet), 1000 meyve ağırlığı, dekara meyve verimi (kg/da), biyolojik verim (kg/da), uçucu yağ oranı (%), dekara yağ verimi (l/da) ve uçucu yağda linalol oranları incelenmiştir. Çalışma boyunca bitki boyu 83,9-99,1 cm, dal sayısı 3,8-4,6 adet/bitki, şemsiye sayısı 6,5-10,1 adet, ana şemsiyedeki şemsiyecik sayısı 4,8-5,4 adet, 1000 meyve ağırlığı 7,4-11,9 g, biyolojik verim 690,2-860,4 kg, tohum verimi 98,2-166,6 kg/da, uçucu yağ oranları % 0.3-0.5, uçucu yağ verimleri 0.4-0.6 l/da, uçucu yağda linalol oranları %53-74 aralıklarında değişmiştir. İncelenen özeliklerde 1000 meyve ağırlığı ve hasat indeksi hariç diğer özeliklerde genelde kışlık ekimlerde yazlık ekimlerden daha yüksek değerlere ulaşılmıştır. Çalışmada dekara ortalama değerlere göre en yüksek tohum verimi 166.6 kg ile Gamze çeşidinde, yüksek uçucu yağ oranı % 0,5 ile Kudret K çeşidinde uçucu yağda linalol oranları ise % 73,63 ile Hat-I’de elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Kişniş, Coriandrum sativum, çeşit, kışlık, yazlık, çeşit, tohum verimi, uçucu yağ

ii

(6)

ABSTRACT Master Thesis

DETERMINATION OF AGRONOMIC AND QUALITY PROPERTIES OF CORIANDER (Coriandrum sativum L.) VARIETIES AND HATS SOWED İN WINTER AND SPRING PERIODS UNDER TOKAT KAZOVA CONDITIONS

Fazilet GÜCÜK Gaziosmanpaşa University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops

Supervisor: Prof. Dr. İsa TELCİ

Coriander (Coriandrum sativum L.) belonging Umbelifera family is one of major spice and essential oil plants. Agronomic and quality properties of 6 coriander cultivar Arslan, Gürbüz, Gamze,Pelmus, Kudret K., Erbaa ) and two lines (Hat-1 and Hat-2) selected with mass selection in Field crops department of Agriculture Faculty in Gaziosmanpaşa University were evaluated in Tokat Kazova climatic conditions with winter and spring sowing periods in the research. The research was carried out in experimental area of Agricultural Research and Application Centre in Gaziosmanpasa University during 2012-2013 vegetation periods. The experiment was designed as randomized block with a split-plot arrangement. Sowing periods (winter and spring) were planned as main plots, and varieties were sown in sub-plots. Variation of plant height (cm), number of main branch per plant, number of umbel per plant, number of umbellet per umbel, 1000 fruit weight (g), fruit yield (kg/da), biomass yield (kg/da), essential oil content (%), essential oil yield (L/da) and essential oil composition were determined according to sowing periods and varieties. As a result of the research, plant height (cm), number of main branch per plant, number of umbel per plant, number of umbellet per umbel, 1000 fruit weight (g), biomass yield (kg/da), fruit yield (kg/da),essential oil content (%) varied as 83.9-99.1 cm, 3.8-4.6 number plant, 6.5-10.1 number/plants, 4.8-5.4 number/umbel 7.4-11.9 g, 690.2-860.4 kg/da, 98,2-166,6 kg/da, % 0.26-0.45, 0.3-0.6 l/da and % 53-74, respectively. All properties, except 1000 fruit weight and harvest index, give higher values in winter sowing. According to main values, highest fruit yield was obtained from Gamze with 166.6 kg/da, while essential oil content is from Kudret K with %0.45 and linalool is from Hat-I with 73.68%.

Keywords: Coriander, Coriandrum sativum, cultivar, winder sowing, spring sowing, yield, essential oil

(7)

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans öğrenimim süresince danışmanlığımı yapan ve çalışmalarım sırasında desteğini esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. İsa TELCİ’ye, gerek lisans gerekse yüksek lisans eğitimim boyunca bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım birbirinden değerli tüm Tarla Bitkileri Bölümü hocalarıma, arazi çalışmalarımda ve laboratuvar analizlerimde her türlü yardımda bulunan, sabrı ve desteğiyle her zaman yanımda olan sevgili eşim Fatih GÜCÜK’e, 2013 yılında staj yapan staj öğrencilerine, desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen biricik annem Meliha GÜNER’e ve babam Muammer GÜNER’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Fazilet GÜCÜK Haziran, 2014

(8)

İÇİNDEKİLER Sayfa TEZ BEYANI……….……….. i ÖZET ……….……….……… ii ABSTRACT……….…………..…… iii TEŞEKKÜR……….. iv İÇİNDEKİLER ………..…... v ŞEKİLLER DİZİNİ ….………...………..……... vi ÇİZELGELER DİZİNİ ………...………... vii 1. GİRİŞ ………..………. 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ ... 3 3. MATERYAL ve YÖNTEM ………..………. 9 3.1. Materyal ……… 9

3.1.1. Araştırma Yılı Ve Yeri ……….……….……… 9

3.1.2. Araştırma Alanının İklim Özellikleri ……….….……… 10

3.1.3. Araştırma Alanının Toprak Özellikleri …..……….……… 10

3.1.4. Araştırmada İncelenen Bitki Materyali ……….……… 11

3.2. Yöntem ………. 14

3.2.1. Deneme Faktörleri ve Deneme Deseni……….. 14

3.2.2. Ekim ve Bakım İşlemleri………..………. 14

3.2.3.Hasat İşlemleri………...……… 14

3.2.4. Araştırmada İncelenen Özellikler ………..…….. 15

3.2.5. Araştırmada Elde Edilen Verilerin Değerlendirilmesi ….………. 17

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA ..…………..……….. 18

4.1. Bitki Boyu (cm)………..……..……… 18

4.2.Dal Sayısı (adet/bitkji)……… 20

4.3. Şemsiye Sayısı (adet) ………..……… 22

4.4.Ana şemsiyedeki Şemsiyecik Sayısı (adet)..………..………... 24

4.5.1000 meyve ağırlığı ……….……….……… 26

4.6.Biyolojik Verim (kg/da) ….……….……….. 27

4.7.Dekara Tohum Verimi (kg/da) …..………...………. 29

4.8. Hasat İndeksi………….………….……… 32

4.9. Uçucu Yağ Oranları (%)……….………..………..… 34

4.10. Dekara Yağ Verimi (I/da).……….. 36

4.11.Linalol oranı (%).……… 38 7. SONUÇ ve ÖNERİLER … .……….. 40 KAYNAKLAR……….………... 42 ÖZGEÇMİŞ……… 45 v

(9)

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil Sayfa

Şekil 3.1. Deneme alanından görüntüler………. 9

Şekil 3.2. Deneme alanından görüntüler………... 12

Şekil 3.3.Çiçeklenme dönemine ait bir görüntü………. 13

Şekil 3.4. Deneme alanından görüntüler………. 13

Şekil 4.1a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Bitki boyunun değişimi……… 19 Şekil 4.1b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarına ait bitki boyu değerlerinin dönemlere göre değişimi ………. 20 Şekil 4.2a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Dal sayısının değişimi………... 21 Şekil 4.2b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarına ait dal sayısı değerlerinin dönemlere göre değişimi………. 22 Şekil 4.3a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiye sayısının değişimi ………. 23 Şekil 4.3b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiye sayısının değişimi……… 24

Şekil 4.4a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiyecik sayısının değişimi ……… 25 Şekil 4.4b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiyecik sayısının değişimi ……….. 25 Şekil 4.5a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bin dane ağırlığının değişimi ……… 27 Şekil 4.5b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Bin tane ağırlığının dönemlere göre değişimi ……… 27 Şekil 4.6a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Biyolojik veriminin dönemler göre değişimi ……… 29 Şekil 4.6b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Biyolojik verimin değişimi………. 29 Şekil 4.7a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlk ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Dekara tohum veriminin dönemlere göre değişimi……….. 31 Şekil 4.7b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Dekara tohum verimi değişimi……….. 32

vi

(10)

Şekil 4.8a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve

hatlarında hasat indeksinin dönemlere göre değişimi ……… 33 Şekil 4.8b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında hasat indeksinin değişimi……… 34 Şekil 4.9a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında uçucu yağ oranının dönemlere göre değişimi.……….

35 Şekil 4.9b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında uçucu yağ oranı değişimi ………. 36 Şekil 4.10a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dekara yağ veriminin dönemlere göre değişimi………

37 Şekil 4.10b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dekara yağ veriminin değişimi………...

38 Şekil 4.11. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında linalool oranlarının dönemlere göre değişimi

39

(11)

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 3.1. Denemenin yürütüldüğü Tokat Kazova’ya ait iklim verileri 10 Çizelge 3.2. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri…... 10 Çizelge 3.3. Araştırmada kullanılan çeşit ve populasyonlar…... 1 11

Çizelge 4.1. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Bitki boyu değişimi………

19

Çizelge 4.2. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Dal sayısının değişimi………..

21 Çizelge 4.3. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında Şemsiye sayısının değişimi ……… ……… .….

23 Çizelge 4.4. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında Şemsiyecik sayısının değişimi ……….. 25 Çizelge 4.5. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında Bin tane ağırlığının değişimi ……….. 26 Çizelge 4.6. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve

hatlarında Biyolojik verim değişimi ………... 28 Çizelge 4.7. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık Grafik ekilen Kişniş

çeşit ve hatlarında Dekara tohum verimi değişimi ………. 30 Çizelge 4.8. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında hasat indeksi değişimi………

32

Çizelge 4.9. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında uçucu yağ oranı değişimi………...

34 Çizelge 4.10. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dekara yağ verimi değişimi………..

36

Çizelge 4.11. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında linalool oranı değişimi ………...

38

(12)

1. GİRİŞ

Tıbbi ve aromatik bitkilerin tanımını tam olarak yapmak mümkün değildir. Günümüzde tıbbi ve aromatik bitkiler terimi genellikle birlikte kullanılmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler, hastalıkları önlemek, sağlığı sürdürmek ve hastalıkları iyileştirmek için kullanılan bitkilerdir. Tıbbi bitkiler, beslenme, kozmetik, vücut bakımı, tütsü veya dini türenler gibi alanlarda yer alırken, aromatik bitkiler ise, güzel koku ve tat vermeleri için kullanılmaktadır. Aromatik bitkiler gıda, kozmetik ve parfümeri sektöründe daha kapsamlı şekilde kullanılmaktadır.

Dünyada uçucu yağ üretimi 45-50 bin ton olup, yaklaşık 700 milyon dolara karşılık geldiği tahmin edilmektedir. Yıllık üretimi 500 tonun üzerindeki 15 bitkiden elde edilen uçucu yağ dünya uçucu yağ üretiminin % 90‟nına karşılık gelmektedir. Kişniş, 750 tonluk üretimle dünyada önemli uçucu yağ bitkileri arasında yer almaktadır (Bayram, 2010). Kişniş uçucu yağ üretiminin yanı sıra, dünyada Çin maydanozu yada “Clintro” ismiyle taze ve kuru herbası baharat olarak kullanılmaktadır (Potter, 1996).

Tıbbı ve aromatik bitkilerden olan Coriandrum sativum L. ülkemizde kişniş, aşotu, kuzbere, gibi isimlerle bilinen Umbelliferae familyasına ait bir ilaç ve baharat bitkisidir (Baytop, 1984). Kişniş yeşil aksamı salata olarak kullanılan, meyvesi öğütülerek baharat olarak tüketilen bir bitkidir. Doğu Anadolu bölgesinde yeşil aksamı „aşotu‟ ismiyle kullanılmaktadır. Türkiye‟de kullanımı sınırlı olan bir baharat bitkisidir. Tek yıllık bir bitki olan kişniş, Akdeniz ülkelerinde doğal olarak yetişmektedir. Kültür formlarında Coriandrum sativum L.‟un iki varyetesi (var. vulgare ve var. microcarpum) bulunmaktadır. Vulgare Alef. büyük meyveli,

microcarpum D.C. küçük meyveli kişniş olarak bilinmektedir (Ceylan, 1987, Hornok, 1992).

Ülkemizde Mardin, Gaziantep gibi güney illerde vulgare varyetesi, Erzurum, Van, Sinop gibi doğu ve kuzey illerde ise microcarpum varyetesi yaygındır (Telci ve ark. 2006).

Çok amaçlı kullanılan kişniş kullanımı M.Ö. 1500‟lü yıllara kadar uzanmaktadır. Özellikle eski Mısır uygarlığında tohumları gıda ve tıbbi amaçlarla kullanılmıştır (Hornok, 1992). Günümüzde yeşil herbalarının sebze ve baharat olarak kullanılmasının yanı sıra asıl kullanılan kısmı meyveleridir. Meyveleri direk baharat olarak kullanıldığı gibi meyvelerinden çıkarılan uçucu yağ, gıda, içki ve parfümeri sanayinde kullanılmaktadır. (Ceylan, 1987; Doğan ve Akgül, 1987).

(13)

Kişniş bitkisi halk hekimliğinde yaprakları ağrı kesici, sakinleştirici ve kuvvet verici, meyveleri infüzyon veya toz halinde ateş düşürücü, iştah açıcı, sindirim sistemini düzenleyici ve gaz giderici, laksatif, parazit düşürücü ve idrar sökücü amacıyla kullanılmaktadır (Baytop, 1984, Doğan ve ark. 1984, Hornok, 1992)

Adaptasyon yeteneği yüksek bir bitkidir. Türkiye‟nin her yerinde yetiştirilebilecek bitkilerden birisidir. Ilıman bölgelerde kışlık ekimlerde zarar görmezken soğuk bölgelerde kışlık ekimlerde zarar görmektedir (Kaya ve ark, 2000).

Tıbbi aromatik bitkilerde verimle birlikte kalite de önemli bir unsurdur. Aromatik bitkilerde kaliteli bir ürün bitkinin genetik yapısına, yetiştiği iklim koşullarına, yetiştirme tekniklerine ve hasat sonrası işlemlere bağlıdır. Tıbbi bitkilerde çeşit sayısının azlığı kaliteli ürün yetiştirmede en önemli sorunlardan birisidir. Kişniş diğer tıbbi bitkilerle kıyaslandığında daha şanslı durumda olup, bugün itibariyle ıslah edilmiş 6 çeşit bulunmaktadır. Ancak bu çeşitlerin değişik ekolojilerdeki performanslarıyla ilgili çalışmalar sınırlıdır. Bu nedenle çalışmada; ıslah edilmiş 6 kişniş çeşidi ile, bölümümüzde introduksiyon materyalinden (1997‟den beri) toptan seleksiyonuyla saflaştırılmış 2 popülasyonun Tokat ekolojik koşullarındaki kışlık ve yazlık ekimlere tepkileri araştırılmıştır.

(14)

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Türkiye Florasında Coriandrum cinsine ait C. sativum L. ve C. tordylium (Fenzl) Bornm olmak üzere iki tür kayıtlıdır. Bunlardan sadece C. sativum‟un kültürü yapılmaktadır. C. Tordylium ise Orta Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde (Mardin, Gazioantep, Adıyaman, Diyarbakır) doğal yayılış göstermektedir (Hedge ve Lamond, 1972). Coriandrum

sativum L. ülkemizde kişniş, aşotu, kuzbere, gibi isimlerle bilinen Umbelliferae familyasına

ait önemli baharat bitkilerinde birisidir (Baytop, 1994). Tek yıllık bir bitki olan kişniş, Akdeniz ülkelerinde doğal olarak yetişmektedir. Kültür formlarında Coriandrum sativum L.‟un iki varyetesi (var. vulgare ve var. microcarpum) bulunmaktadır. Vulgare Alet. büyük taneli, microcarpum D.C. küçük taneli kişniş olarak bilinmektedir (Ceylan, 1987, Hornok, 1992). Ülkemizde Mardin, Gaziantep gibi güney illerde vulgare varyetesi, Erzurum, Van, Sinop gibi doğu ve kuzey illerde ise microcarpum varyetesi yaygındır (Telci ve ark. 2006). Tüm bitkilerde olduğu gibi aromatik bitkilerin gelişimi de genetik ve ekolojik faktörler ile zirai uygulamalar tarafından etkilenmektedir (Clark and Menary 1980a). Ceylan (1995), Ekolojik özelliklerin diğer kültür bitkilerine oranla özellikle tıbbi bitkiler yetiştiriciliğinde çok fazla etkisini gösterdiğini, verim ile birlikte kalitenin de artmasının bu bitkilerin yetiştiriciliğinde büyük önem taşıdığını, bu yüzden tarımın ancak uygun ekolojilerde yapılabileceğini bildirmiştir.

Carrubba (2006), yarı kurak iklim koşullarında ekim zamanının kişnişte tohum verimini etkileyen bir faktör olduğunu belirtmiş ve İtalya‟nın güneyinde yer alan ılıman kış aylarına sahip koşullarında ekim zamanının kış aylarına kaydırılmasının kişnişte tohum verimini artıracağını ifade etmiştir.

Bitki gelişim faktörleri arasında gübre uygulamasının önemli bir faktör olarak yer aldığı, azot ve fosfor gübrelemesinin ise hayati bir rol oynadığı bildirilmektedir (Bharwaj and Kaushal 1989). Bitki yetiştiriciliğinde ekim zamanı, bitki sıklığı, gübreleme, sulama benzeri agronomik uygulamalar verim ve kaliteyi belirleyen önemli uygulamalardır. Khashmelmous (1982), Mısır koşullarında sulama aralığın kişnişin verim ve kalite üzerine etkisini araştırmıştır. Sulama aralıkları bitki büyümesi, tohum verimi, 1000 tohum ağırlığı ve tohumların kuru madde oranında etkili olmadığını belirlemiştir. Ancak tohumların toplam yağ ve toplam protein oranı sulama süresiyle değişim göstermiştir.

(15)

Nandal ve ark. (2010), Hindistan koşullarında kişnişte sıra üzeri ve sıra arası aralığı, fosfor uygulaması ve hasat dönemimin bitki büyümesi ve verimine etkisini araştırmışlardır. Araştırmada 3 fosfor seviyesi (25, 50 ve 75 kg P2O5/ha), 2 aralık-mesafe (20×20 ve 40×10 cm) ve 2 biçim dönemi (Biçim yapmadan, 30. günde, tek biçim, 30. ve 50.günde iki biçim) denenmiştir. Hektara 75 kg P2O5 uygulaması, 40×10 cm sıra arası ve üzeri mesafe ve biçim

yapmadan yetiştirilen bitkilerden elde edilen tohum miktarı en yüksek 249,5 kg/da olarak bulunmuştur. En fazla yeşil yaprak verimi ise 75 kg P2O5/ha, 20×20 cm aralık ve 2 sefer

biçilen kombinasyondan elde edilmiştir. Ancak bu kombinasyondan en düşük tohum verimi 105,9 kg/da alınmıştır.

Karadoğan ve Oral (1994), Erzurum koşullarında iri tohumlu (C. sativum var. microcarpum) ve küçük tohumlu (C. sativum var. microcarpum) iki kişniş türünde farklı sıra aralıklarının (10, 20,30, 40 ve 50 cm) bazı fenolojik ve morfolojik özellikler ile verim ve kalite üzerine etkisini incelemişlerdir. İri tohumlu kişnişlerde çıkış, sapa kalkma çiçeklenme, tohum bağlama ve hasatta gelme süresi küçük tohumlu olan türe göre daha kısa sürmüştür. Küçük tohumlu türde bitki boyu (66.6 cm) diğerine göre daha fazla iken 1000 tohum ağırlığı 6,53 g , ham protein oranı %10-15, dekara tohum ve uçucu yağ verimi daha yüksek uçucu yağ oranı ise daha düşük bulunmuştur. Her iki varyetede sıra aralığının artması tohum verimi ve uçucu yağ verimi azalmıştır.

Kızıl ve İpek (2004), Diyarbakır koşullarında yaptığı çalışmada 5 kişniş hattında farklı sıralar arası mesafelerinin (20 cm, 30 cm, 40 cm, 50 cm, 60 cm) verim ve verim unsurlarına etkilerinin belirlenmesi amacıyla yaptığı çalışmada; bitki boyu 75,36-79,12 cm, meyveli dal sayısı 7,36-8,61 adet//bitki, şemsiye sayısı 11,37-15,59 adet/ bitki 1000 tohum ağırlığı 13,02-13,16 gr ,tohum verimi 98,5-181,4 kg/da ve uçucu yağ oranı % 0,287 – 0,318 aralıklarında değişmiş, çalışmada en yüksek tohum verimi Hat/5 ve Hat/11 çeşitlerinden ve 30 cm sıklıkta elde edilmiştir.

Tunçtürk (2011), Van koşullarında yürüttüğü iki yıllık çalışmasında iki farklı kişniş çeşidinde (Arslan ve Gürbüz) 4 farklı ekim mesafesinin (20, 30, 40 ve 50 cm) verim ve verim öğelerine etkisini araştırmıştır. Ekim mesafesi arttıkça ana dal sayısı 5.82-6.52 adet/bitki, şemsiye sayısı, şemsiyede meyve sayısı, bin tane ağırlığı ve uçucu yağ oranı gibi özellikler artmış, bitki boyu, meyve verimi, uçucu yağ verimi ve biyolojik verim de azalma meydana gelmiştir Meyve veriminde ekim mesafesi ve çeşit bakımından en iyi sonuçlar 20 cm sıra aralığında Arslan çeşidinden elde edilmiştir.

(16)

Tunçtürk (2006), Van-Gevaş ekolojik koşullarında yaptığı çalışmada, dekara atılacak farklı tohumluk miktarlarının (1 kg/da, 1.5 kg/da, 2 kg/da ve 2.5 kg/da) kişniş bitkisinde verim ve verim unsurlarına etkilerinin belirlenmesini amaçlamıştır. Araştırmada bitki boyu, dal sayısı, şemsiye sayısı, şemsiyede tohum sayısı, 1000 tohum ağırlığı, tohum verimi, uçucu yağ oranı ve uçucu yağ verimi gibi özellikler incelenmiştir. Çalışmada en yüksek bitki boyu 2,5 kg/da, en yüksek dal ve şemsiye sayısı ise 1 kg/da„lık tohumluk miktarı uygulamasından elde edilmiştir. En yüksek tohum (129,50 kg/da) ve uçucu yağ verimi (0.48 kg/da) ise 2 kg/da lık tohumluk miktarından alınmıştır.

Tıbbi ve aromatik bitkilerde yapılan gübrelemenin uçucu yağ içeriğini etkilediği belirtilmiştir (Singh et al. 1980; Bommegowda et al. 1981). Mert ve Kırıcı (1997), Çukurova‟da yürütülen çalışmada dört farklı azot (0, 3, 6 ve 9 kg/da) ve fosfor (0, 3, 6 ve 9 kg/da) dozu uygulamalarının kişniş bitkisinin verim komponentleri ile uçucu yağ oran ve verimlerini olan etkilerini incelemişlerdir. Araştırmada, bitki boyu (99.37 -119.93 cm) , dal sayısı (5.91 - 7.12 adet/bitki), şemsiye sayısı (19.10 adet/bitki), tohum verimi (246.51 kg/da) ve uçucu yağ verimlerinin artan azot uygulamalarıyla birlikte arttığını, şemsiye sayısı (10.50 adet/bitki) ve tohum verimi (153.06 kg/da) üzerine fosfor uygulamalarının genlikle önemli bir etki meydana getirmediğini belirlemiştir.

Kan (2007), Konya ekolojik koşullarında yetiştirilen kişnişte uygulanan organik ve inorganik gübrelerin verim ve uçucu yağ oranına etkilerini incelemişlerdir.. Organik ( 500, 1000, 1500, 2000 kg/da) ve inorganik gübrelerin (5, 10, 15, 20 kg/da DAP ve 0,5, 1, 1,5, 2 kg/da ZnS047H20) kişnişin verim ve kalite üzerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yürüttüğü

çalışmada; iki yılın ortalaması olarak uygulanan farklı diamonyum fosfat, çinko sülfat ve organik gübre dozlarından elde edilen veriler birlikte değerlendirildiğinde; en yüksek bitki boyu (53.31 cm), dal sayısı (4.99 adet/bitki), bitki başına tohum verimi (1.55 g/bitki), tohum verimi (71.30 kg/da), 2000 kg/da organik gübre uygulamasından elde etmiştir. En yüksek 1000 tohum ağırlığı (11.01 g) ise 1000 kg/da organik gübre uygulamasından elde edilmiştir. Kişniş tohumlarının kalite özelliklerinden olan en yüksek uçucu yağ oranı (% 0.28) 10 kg/da DAP gübre uygulamasından alınmıştır.

Arabacı ve Bayram (2005), Aydın ekolojik koşullarında farklı sıra arası ve tohumluk miktarlarındaki kişniş (Coriandrum sativum L.)‟in bazı morfolojik ve teknolojik özelliklerini incelemişlerdir. Denemeyi bölünmüş parseller deneme desenine göre ana parsellere sıra arası (20, 40, 60 cm) ve alt parsellere tohumluk miktarı (0.5, 1,5, 2,5 kg/da) gelecek şekilde

(17)

düzenlemişlerdir. Araştırmada bitki boyu 56,0-65,7 cm, meyveli dal sayısı 6,10-7,45 adet/bitki, şemsiye sayısı 9,4-15,5 adet/bitki, şemsiyede tohum sayısı 27,0-41,8 adet/şemsiye, bitki başına tohum verimi 1,54-2,56 g/bitki, biyolojik verim 207,8-447,3 kg/da, tohum verimi 53,1-168,8 kg/da, bin tane ağırlığı 8,40-8,75 g, uçucu yağ oranı %0,300-0,475 ve uçucu yağ verimi 0,170-0,729 L/da arasında değişmiştir. Birim alana atılan tohumluk miktarı artıkça, bitki boyunun ve uçucu yağ veriminin arttığı, sıra arası mesafesi azaldıkça şemsiyedeki tohum sayısının artığı ve bitki başına tohum verimimin azaldığı saptanmıştır. Araştırmada, 20 cm sıra arası mesafesinde tohum veriminin, 40 cm sıra arası mesafesinde uçucu yağ oranının ve 2,5 kg/da tohumluk miktarında ise uçucu yağ veriminin en yüksek olduğu tespit edilmiştir. Kaya ve ark. (2000), Mardin, Denizli ve Erzurum yörelerinde tarımı yapılan yerel kişniş populasyonlarının Tokat koşullarında yetiştirilebilme potansiyeli ve uygun ekim zamanının belirlenmesi amacıyla 1996 -1997 ve 1997-1998 vegetasyon dönemlerinde yürütükleri çalışmada biri kışlık (1 Kasım) ve üçü yazlık (1 Mart, 15 Mart ve 1 Nisan) olmak üzere 4 farklı ekim zamanı incelenmiştir. Denemede en yüksek tohum verimi 90.8 kg/da ile Erzurum, en yüksek uçucu yağ oranı ise % 0.39 ile Denizli orjinli bitkilerden elde edilmiştir. Uçucu yağdaki ana bilesen olan linalool oranlarının % 50.52-92.52 arasında değiştiği belirlenmiştir. Araştırmada incelenen özelliklerden bitki boyu (48.5-73.2 cm), dal sayısı (4.5-6.2), semsiye sayısı (4.7-7.9), biyolojik verim (228.3-347.3 kg/da) ve tohum verimi (67.8-91.1 kg/da) değerleri ekim zamanı geciktikçe azalmıştır. Ekim zamanının 1000 tohum ağırlığı (7.46-7.66), uçucu yag oranı (% 0.29-0.33), protein oranı (% 14.1-14.8) ve kül oranı (% 6.28-6.78)‟na etkisi önemsiz bulunmustur.

Khah (2009), 3 kişniş genotipinde (GR, AUS ve IRN) 3 farklı ekim zamanının (Kasım, Mart, Nisan) yaprak ve tohum verimine etkisini belirlemek amacıyla yürüttüğü araştırmada en yüksek taze ve kuru yaprak verimi (94.58 ve 11.33 g/bitki) AUS genotipinin Kasım ekimlerinden elde etmiştir.

Yaver ve Sağlam, (2013) 6 adet tescilli kişniş çeşidinin Tekirdağ ekolojik şartlarında verim ve verim özelliklerini belirledikleri çalışmaların; tescilli Arslan, Gürbüz, Gamze, Erbaa, Pel-Mus, ve Kudret-K kişniş çeşitleri materyal olarak kullanmışladır. Bitki boyu 72.23-81.60cm, bitkide dal sayısı 3.76-4.60 adet/bitki, şemsiye sayısı 12.70-16.98 adet/bitki, bin tane ağırlığı 8.02-13.00 g, tohum verimi 131.33-179.83 kg/da arasında değişmiştir.

(18)

Uzun ve ark (2010), Orta Karadeniz Bölgesi için saf hat yöntemiyle geliştirilen 6 kişniş genotipinin adaptasyon kabiliyetleri ile verim ve uçucu yağ özelliklerine ait stabilite parametrelerinin belirlenmek için yaptıkları çalışmada hatların çiçeklenme gün sayıları 58-66 gün arasında değişmiştir. Fizyolojik olgunluk dönemine en erken Hatay hattı, en geç Kudret-çeşidi ulaşmıştır. Verim bakımından Gamze Kudret-çeşidi (141.42 kg/da) en yüksek tohum verimini sağlarken, en az verimi Mus hattı sağlamıştır. Buna karşın en yüksek uçucu yağ oranı Pel-Mus çeşidinden (%0.54) elde edilmiştir. Ayrıca stabilite parametrelerinden regresyon değerlerine bakıldığında verim bakımından Erbaa (b= 0.979) hattının gösterdiği değerler bakımından diğerlerine göre daha stabil olduğu görülmüştür.

Gümüşçü ve ark. (2007), tescilli kişniş hatlarıyla Konya koşullarında yaptığı çalışmada çeşitlere göre bitki boyu değeri 49.70-68.73 cm, yan dal sayısı 7.67-10.1 adet, ana şemisyede şemsiyecik sayısı 4.70-6.47 adet, şemsiyede tane sayısı 42.97-58.69 adet, bitki başına tohum verimi 20.67-34.00 g, bin tohum ağırlığı 7.73-17.77 g, tohum verimi 114.1-166.3 kg/da, biyolojik verim 265.2-400.7 kg/da, uçucu yağ oranı % 0.20-0.40 ve uçucu yağ verimi de 0.296-0.670 l/da aralıklarında değişmiştir. Çalışmada en yüksek verim Erbaa (166.3 kg/da) çeşidinden alınmıştır.

Kan ve İpek (2004), Konya ekolojik şartlarında seçilmiş 6 adet kişniş hattının (Hat11, Hat20, Hat26, Hat54, Hat57, Hat63 ) adaptasyon kabiliyeti ile verim ve bazı özelliklerini tespit etmişler ve sıcaklık artıkça bitkinin generatif döneme geçiş sürecinde hızlanma görüldüğünü açıklanmışlardır.

Verim ve agronomik özelliklerde olduğu kimyasal içeriği bitkini yetiştiği yere bitkini genetik yapısına ve tarımsal uygulamalara göre değişmektedir. Kişnişte kullanımı içerdikleri uçucu yağ nedeniyledir. Yağılan araştırmalarda kişniş uçucu yağ oranı küçük taneli varyetelerde büyük taneli varyetelerden daha yüksektir. Telci ve ark (2006) Kazova koşullarında uçucu yağ oranının gelişme dönemlerine göre vulgare de %0.27-0.4, microcarpumda %0.35-0.61 arasında değiştiğini belirmişlerdir. Aynı çalışmada uçucu yağda bulunan ana bileşen linalol oranlarının ise olgunlaşmayla artığı ve tam olgunlaşmış dönemde varyetelere göre sırasıyla %60-65 ile %73-75 aralıklarında değiştiği belirlenmiştir.

Özel ve ark (2009), farklı ekim zamanlarının kişniş (Coriandrum sativum L.) uçucu yağ bileşenlerine etkisini saptamak amacıyla yapılan çalışmada; kişniş uçucu yağında bulunan miktarca önemli 7 bileşenin (α-Pinene, p-Cymene, γ-Terpinene, Linalool, Camphor, Geraniol

(19)

ve Geranyl acetate) ekim zamanlarına göre oransal dağılımları belirlenmişlerdir. Çalışmada bu bileşenlerini uçucu yağın % 92.48-96.65‟ini oluşturduğu, tüm ekim zamanlarında ana bileşen olarak belirlenen Linalool oranının % 76.12-82.74 arasında değişim gösterdiği ve en yüksek Linalool oranının Ekim ayı ortasında yapılan ekimlerden elde edildiği belirlenmiştir.

Şarer (2004), Ankara Üniversitesi tarafından geliştirilen 10 kişniş hattına ait meyvelerde kışlık ekimlerde uçucu yağ oranlarının yazlık ekimlere daha yüksek olduğunu belirlemiş ve bunun nedenini yazlık ekimlerde olgunlaşmanın kısalmasına bağlamıştır.

Telci ve ark (2006), Diyarbakır ve Tokat koşullarında yaptıkları çalışmada ekolojik varyasyonun kişniş uçucu yağ ve bileşenler üzerine etkinini araştırdıkları çalışmada; varyete

microcarpum‟da uçucu yağ ve linalol oranının daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

İnan ve ark. (2014) , Doğu Akdeniz Bölgesinde 6 kişniş çeşitleriyle yaptıkları çalışmada; uçucu yağ oranları %0.21-0.69, linalool oranı ise %84.60-90.10 arasında değişmiş ve en yüksek uçucu yağ oranı Kudret K çeşidinde linalool oranı ise Gürbüz (% 90) çeşidinden elde edilmiştir.

Msaada ve ark (2007), olgunluk aşamasındaki kişnişin uçucu yağ bileşenlerindeki değişimleri incelemişlerdir. Esas verimler olgunlaşma işlemi sırasında belirgin olarak bir artış göstermiş ve 41 bileşik tespit edilmişler. Gernyl asetat (%46-27), linalol (%10,96), nerol (%1,53) ve nerat (%1,42) olgunluk ilk aşamasında ana bileşenlerdir. Orta aşamada linalol (%73,33), sis-dihidrokarvon (3,21) ve geranyl asetat (%2,85) ana bileşenler olarak bulunmuştur. Olgunluk son aşamasında uçucu yağ linalol (%87,54) ve sis-dihidrokarvon (%2,34) üzerinde bulunmuştur. Araştırmada monoterpen alkol ve ketonların kişniş meyve olgunlaşması sürecinde biriktiğini gözlemlemişlerdir.

Msaada ve ark (2009), kişniş meyve kompozisyonuna ve uçucu yağ verimlerine, olgunlaşmalarına bölgesel etkileri araştırmışlardır. En yüksek yağ verimi olgunluk son aşamalarında %0,324-0,09 ve 0,327-0,08 gözlemlenmiştir. Farklı bölgelerdeki kişnişin uçucu yağ verimi, olgunluk aşamaları ve bunların etkileşimleri yüksek olmuştur. Bu özellikler bölgelere göre farklılık göstermiştir. Linalol ve jeramil asetat iki çalışma bölgesinde tam olgunluk halinde var olan ana bileşenlerdir. Bölgeler arsında olgunluk aşamalarında 35 ana bileşenlerde farklılık göstermiştir ve α- pienen, limonen, g-terpinen, cis-dihidrokarven, gerenial bölgesel faktörlere karşı duyarlı olduğu belirlenmiştir.

(20)

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

3.1.1. Araştırma Yılı ve Yeri

Bu araştırma 2012-2013 yılı vejetasyon döneminde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi deneme alanında kurulmuştur (Şekil 3.1). Denemenin yürütüldüğü Tokat Kazova, kışları ılıman yazları yarı kurak özellik gösteren bir iklime sahip olup, Orta Kuzey Geçit Bölgesinde yer almaktadır (Anonim, 2007).

(21)

3.1.2. Araştırma Alanının İklim Özellikleri

Araştırmanın yürütüldüğü Tokat İli, coğrafi olarak Karadeniz Bölgesinde olmasına rağmen Orta Anadolu ile Karadeniz iklimi arasında geçit kuşağı iklim özelliği göstermektedir (Anonim, 1997). Tokat ilinin 2012 yılı ve uzun yıllar ortalama sıcaklık, yağış değerleri, Çizelge 3.1‟de verilmiştir.

Çizelge 3.1. Deneme alanı 2012-2013 yılı ve uzun yıllar ortalama sıcaklık, toplam yağış aylık değerleri* Aylar Yıllar Ortalama Yağış (mm) Uzun Yıllar Ortalama

Sıcaklık (°C) Uzun Yıllar

Kasım 2012 97 55,4 10,6 10,7 Aralık 2012 77,2 38,6 6,3 6,3 Ocak 2013 52,6 47,2 4,3 2,8 Şubat 2013 33,6 40 8,6 3,4 Mart 2013 29,7 37 9,9 6,7 Nisan 2013 40,3 27,6 14,8 15,2 Mart 2013 32,3 73,5 19,4 18,5 Haziran 2013 36,1 36,2 20,8 21,1 Temmuz 2013 1,6 16,2 21,9 22,7 Top./Ort. 400,0 371,7 13,0 12,0

*Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü, Tokat İl Müdürlüğü, 2013.

Çizelge 3.1‟de görüldüğü üzere, denemenin kurulduğu Kasım ayından hasadın yapıldığı Temmuz ayına kadar geçen süre içerisinde ortalama sıcaklıklar, uzun yıllar ortalama sıcaklık değerlerinin arasında farklılık görülmemektedir.

3.1.3. Araştırma Alanının Toprak Özellikleri

Deneme alanının toprak özelliklerini belirlemek amacıyla, 0-30 cm derinliğinden alınan toprak örnekleri Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü laboratuvarında analiz edilmiştir. Deneme alanı toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları Çizelge 3.2‟de verilmiştir.

Çizelge 3.2. Deneme yeri topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Kum (%) Silt (%) Kil (%) N (%) pH Tuz (%) Kireç (%) P2O2 (kg/da) K2O (kg/da) O.M (%) 32.8 31.22 35.98 0.08 8.05 2.93 11.72 18.82 33.08 1.65

(22)

Deneme yeri toprağın killi-tınlı bir bünyede, hafif alkali durumda, tuz oranının az ve kireçli olduğu görülmüştür. Toprağın 8,05 ph hafif alkali, organik madde bakımından orta, fosfor ve potasyum bakımından yeterli olduğu belirlenmiştir.

3.1.4. Araştırmada İncelenen Bitki Materyali

Bitki materyali olarak kişnişe ait altı ıslah edilmiş çeşit ve Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından saflaştırılmış 2 populasyon kullanılmıştır. Denemede kullanılacak çeşit ve hatlarına ait bazı bilgiler Çizelge 3.3.‟de verilmektedir.

Çizelge 3.3. Araştırmada kullanılan çeşit ve populasyonlar

Sıra no

Çeşit/populasyon Islah eden kurum Varyete

1 Arslan Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Microcarpum 2 Gürbüz Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Microcarpum 3 Kudret-K 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fak. Microcarpum 4 Pelmus 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fak Microcarpum

5 Erbaa Karadeniz Tarımsal Araş. Ens. Microcarpum

6 Gamze Karadeniz Tarımsal Araş. Ens. Microcarpum

7 Hat-1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fak Microcarpum 8 Hat-2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fak Vulgare

(23)
(24)

Şekil 3.3. Çiçeklenme dönemine ait bir görüntü

(25)

3.2. Yöntem

3.2.1. Deneme Faktörleri ve Deneme Deseni

Araştırma, Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre 3 tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Ana parsellerde ekim dönemleri (yazlık kışlık) alt parsellerde çeşitler yer almıştır. Araştırma 2012-2013 yılı vejetasyon döneminde Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi deneme alanlarında yürütülmüştür. Bitkiler 30 cm sıra arası mesafede ekilmiştir. Parseller 3 m uzunluğunda, 5 sıradan oluşan 1,5 m genişliğinde (parsel alanı 4,5 cm2) olacak şekilde ayarlanmıştır. Kışlık ekim 11 Kasım 2012, yazlık ekim 13 Mart 2013 tarihlerinde yapılmıştır.

3.2.2. Ekim ve Bakım İşlemleri

Dekara atılacak küçük tohum miktarı 3 kg, büyük tohum miktarı 5 kg olarak ayarlanmıştır Her sıra için tartılan tohumların ekimi markörle açılan çizilere el ile yapılmıştır. Gerekli ekim hazırlığı yapıldıktan sonra, ekimle birlikte parsellere dekara 5 kg P2O5 hesabıyla fosforlu

gübre verilmiştir. Azotlu gübre olarak dekara 5 kg/da saf azotun yarısı ekimle diğer yarısı sapa kalkma döneminde uygulanmıştır. Denemenin ilk dönemlerinden itibaren ilkbaharda bakım işlemleri başlanmıştır. Bu dönemde en önemli bakım işlemi olan yabancı otla mücadelesi, el ve çapa ile mekanik olarak yapılmıştır. İlkbahar yağışları yeterli olduğu için sulama yapılmamıştır.

3.2.3. Hasat İşlemleri

Hasattan önce parsellerde kenar tesirleri hariç tutularak rast gele şeçilen 20 bitkide, bitki boyu (cm), dal sayısı (adet), şemsiye sayısı (adet/bitki) , şemsiyecik sayısı (adet) ölçülmüştür. Bitkilerde şemsiyeler sarardığı dönemde hasatlara başlanmıştır. Hasat esnasında kenar tesirleri çıkarılmıştır. Hasat edilen bitkiler tarlada 3-4 gün süreyle açıkta kurutulduktan sonra tohumlar ayıklanmıştır. Hasatlar kışlık ekimlerde 5 Temmuz 2013 tarihinde, yazlık ekimlerde 9 Temmuz 2013 tarihinde yapılmıştır.

(26)

3.2.4. Araştırmada İncelenen Özellikler

Deneme alanındaki 5 sıralı parsellerin, kenar sıraları ve parsellerin başından ve sonundan 0,5 m sökülüp atıldıktan sonra kalan alan hasat alanı olarak hesaplanmıştır. Hasat öncesi ve hasat sonrası yapılacak gözlem ve işlemler Telci ve ark. (2006) ile Kaya ve ark (2000) göre belirlenmiştir.

Bitki boyu (cm)

Biçimden hemen önce her parselden tesadüfi olarak seçilen 20 bitkide, toprak yüzeyinden bitkinin en uç noktasına kadar olan yükseklik ‟‟cm‟‟ olarak ölçülmüş ve ortalamaları alınarak bitki boyu değerleri belirlenmiştir.

Dal sayısı (adet)

Her parselden tesadüfi olarak seçilen 20 bitkinin ana gövdeye doğrudan bağlanan dallar sayılarak ortalaması alınmıştır.

Şemsiye sayısı (adet)

Her parselden tesadüfi olarak seçilen 20 bitkinin şemsiye sayıları belirlenerek ortalaması alınmıştır.

Ana şemsiyede şemsiyecik sayısı (adet)

Her parselden tesadüfi olarak seçilen 20 bitkinin ana şemsiyede şemsiyecik sayıları belirlenerek ortalaması alınmıştır.

1000 meyve ağırlığı

Her parselden 4 tekerrürlü zarar görmemiş 100 meyve sayılarak ortalamaları alınmıştır. Ortalamalar 10 ile çarpılarak 1000 meyve ağırlığı belirlenmiştir.

Dekara tohum verimi (kg/da)

Hasat parselindeki tüm bitkilerden ayrılan tohumlar tartılarak parsel verimleri belirlenmiştir, bu değerlerle parsel alanı üzerinden dekara tohum verimleri hesaplanmıştır.

(27)

Biyolojik verim (kg/da)

Hasat döneminde parsellerden alınan tüm bitkilerin ağırlıkları belirlenerek kg/da olarak hesaplanmıştır.

Hasat indeksi

Biyolojik verimin dekara tohum verimine bölünmesiyle hesaplanmıştır.

Uçucu yağ oranı (%): uçucu yağ oranları distilasyon yöntemine göre yapılmıştır. Her parselden 20 gr meyve hafif öğütülerek clevenger aparatında 2 saat distilasyona tabi tutularak belirlenmiştir.

Dekara yağ verimi (l/da)

Parsel verimi ve uçucu yağ oranlarından faydalanarak dekara yağ verimleri hesaplanmıştır. Linalol oranlarının belirlenmesi

Distilasyon yöntemi ile elde edilen uçucu yağların bileşenleri Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Laboratuarında Gaz-kromogtografik yöntemle belirlenmiştir. Sistemde helyum gazı kullanılmış uçucu yağ bileşenleri Erba-Fractovap Series 2350 model gaz kromotografi cihazı ile aşağıdaki şartlar altında yapılmıştır. Klon: cam 3 m; sabit faz: %3OV1; destek madde: gaz chrom Q ; klon sıcaklığı:110 °C; taşıyıcı fazlar: azot (25 ml/da),helyum (1.5 kg/cm), kuru hava (1,5 kg/cm); dedektör: FID; yazıcı; beckmen;entegratör; spectra physics; kağıt hızı :0.5 cm/da; enjekte örnek 0.5 ul;çözücü: kloroform. Örneklerdeki linalol laboratuarda mevcut standarın alıkonma zamanları ile karşılaştırarak belirlenmiştir.

(28)

3.2.5. Araştırmada Elde Edilen Verilerin Değerlendirilmesi

Denemede elde edilen bulguların tesadüf bloklarında bölünmüş parseller desenine göre varyans analizleri yapılarak önemlilik düzeyleri belirlenmiştir. Önemli çıkan özelliklerinde ortalamaları arasındaki farklılıklar Duncan testine göre gruplandırılmıştır.

(29)

4. BULGULAR ve TARTIŞMA

Çalışmada 6 ıslah edilmiş kişniş çeşidi ( Arslan, Erbaa, Pelmus, Kudret K. Gamze, Gürbüz ) ile geliştirilmiş iki hattın (Hat/I, Hat/II ) Tokat ekolojik koşullarında kışlık ve yazlık ekimi sonucunda verim ve bitkisel özeliklerinin değişimi incelenmiştir. Bitki boyu, dal sayısı, şemsiye sayısı, şemsiyecik sayısı, 1000 meyve ağırlığı, dekara tohum verimi, biyolojik verim, hasat indeksi, uçucu yağ oranı, dekara yağ verimi özellikleri incelenmiştir. Alınan veriler varyans analizine tabi tutulmuş elde ediler veriler tablo ve grafik haline getirilerek önemli özeliklerde önemlilik düzeyleri ve istatistiksel grupları tablolar üzerinde gösterilmiştir.

4.1.Bitki boyu (cm)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında bitki boyuna ait değişim Çizelge 4.1.ve Şekil 4.1 (a,b)‟de verilmiştir. Verilerin incelenmesinden anlaşılacağı gibi bitki boyları ekim dönemlerine ve çeşitlere göre önemli (p<0,01) değişim göstermiştir. Kışlık ekimlerde genotiplere ait bitki boyu değerleri 110,1-129,0 cm arasında değişirken, yazlık ekimlerde 52,5-69,2 cm arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerler ise kışlık ekimde 119,7 cm iken yazlık ekimde 62,2 cm olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden de anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda bitki boyları kışlık ekimlerde daha yüksek bulunmuştur. Kışlık ekimlerde bitkilerin yüksek boylu olması bu dönemdeki ekimlerin ilkbahar yağışlarını iyi değerlendirmesinden ve vejetatif gelişim döneminin ilkbahar ekimlerine göre daha uzun olmasından kaynaklanmıştır (Özel ve ark., 2009). Ayrıca vejetasyon süresinin kısalması, bitkilerin daha erken çiçeklenme dönemine geçmesi nedenlerinden dolayı yazlık ekimlerdeki bitki boyları daha kısa boylu olmuştur (Gümüşçü ve ark., 2007).

Çeşitlere ait ortalama değerler 83,9-99,1 cm arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En yüksek bitki boyu Gürbuz (99,1 cm) çeşitinden elde edilirken bunu Erbaa (93,6 cm) Hat-1 (92.9 cm) ve Pelmus (91,2 cm) çeşitleri izlemiştir. En düşün değer ise 83,9 cm ile Gamze çeşidinden elde edilmiştir.

Kişnişte yapılan çalışmalarda bitki boyunun değişimi ekim dönemlerine göre değişiklik göstermiştir. Bulgularımıza uyumlu olarak Gümüşçü ve ark. (2007), Konya Çumra koşullarında yaptıkları çalışmada, kışlık ekimlerde bitki boylarının daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Aynı çalışmada ortalama bitki boyları 49,70 cm ile 68,73 cm arasında

(30)

değişmiş bu değerler bulgularımızdan düşük olmuştur. Bu durumun Konya Çumra iklim özeliklerinin daha kurak olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.

Gümüşçü ve ark., (2007) Konya Çumra koşullarında aynı çeşitlerle yaptıkları çalışmada bulgularımızdan farklı olarak en yüksek bitki boyu değerini Pel-Mus çeşidinden elde etmişlerdir. Bu çalışmada ise en yüksek değer Gürbüz çeşidinden elde edilmiştir. Bu durum çeşitlerin ekolojilere farklı tepki göstermesinden kaynaklanabilir.

Kaya ve ark. (2000), çalışmalarında bitki boyu değerlerini 48,5-73,2 cm arasında; Kan ve İpek (2004), çalışmalarında 40,8-58,5 cm bulmuşlar. Özel ve ark., (2009) Harran koşularında yaptığı kışlık ekimlerde bitki boyunu 111,63 yazlık ekimlerde ise 34,50 cm olarak bulunmuştur.

Çizelge 4.1. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bitki boyunun (cm) değişimi

ÇEŞİT /HAT KIŞLIK YAZLIK ORTALAMA**

1 ARSLAN 112,4 67,4 89,9 abc 2 GÜRBÜZ 129,0 69,2 99,1 a 3 KUDRET K 122,2 52,5 87,4 bc 4 PELMUS 124,5 57,9 91,2 abc 5 ERBAA 124,8 62,4 93,6 ab 6 GAMZE 110,1 57,8 83,9 c 7 HAT/I 122,8 63,0 92,9 abc

8 HAT /II 111,7 67,8 89,0 abc

ORT.dönemler** 119,7 A 62,2 B **: p<0.01 119,7 62,2 89,9 99,1 87,4 91,2 93,6 83,9 92,9 89 0 20 40 60 80 100 120 140 DÖNE MLER KIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1 AR SLAN 2 GÜ RBÜZ 3 KU DRET K 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II Seri 1

Şekil 4.1a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bitki boyunun değişimi

(31)

112,4 129 122,2 124,5 124,8 110,1 122,8 111,7 67,4 69,2 52,5 57,9 62,4 57,8 63 67,8 0 20 40 60 80 100 120 140 1 ARSLAN 2 GÜRBÜZ 3 KUDRET K 4 PELMUS

5 ERBAA 6 GAMZE 7 HAT/I 8 HAT/II

KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.1b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarına ait bitki boyu değerlerinin dönemlere göre değişimi

4.2. Dal sayısı (adet/bitki)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dal sayısına ait değişim Çizelge 4.2. ve Şekil 4.2 (a,b) „de verilmiştir. Verilerin incelenmesinden anlaşılacağı gibi dal sayısı ekim dönemlerine göre önemli (p<0,01), çeşitler arasında fark ise önemsiz bulunmuştur. Ayrıca çeşit x dönem interaksiyonuda önemli çıkmamıştır. Kışlık ekimlerde genotiplere ait dal sayısı değerleri 4,0-5,6 adet, yazlık ekimlerde ise 3,2-3,9 adet arasında değişmiştir. Ekim dönemlerine göre ortalama değerleri ise kışlık ekimlerde 4,9 adet/bitki iken yazlık ekimde 3,5 adet/bitki olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda dal sayısı kışlık ekimlerde daha yüksek olmuştur.

Ekim dönemlerine göre önemli derecede farklılık göstermesinin nedeni ekolojik koşullardan kaynaklanabilir. Yazlık ekimlerde dal sayısının azalması, bitkilerin daha kısa sürede çiçeklenmesi ve buna bağlı olarak vejetatif aksamın kışlık ekimlerden az gelişmesinden kaynaklanabilir.

Denemede çeşitlere ait ortalama değerler 3,8-4,6 adet/bitki arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark istatiksel olarak önemli bulunmamıştır. En yüksek dal sayısı Hat/II‟de (4,6 adet bitki) elde edilmiş olup, bunu Arslan (4,4 adet bitki), Gamze (4,4 adet bitki), Erbaa (4,3 adet bitki), Gürbüz (4,1 adet bitki) çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise 3,8 adet/bitki ile Kudret K çeşidinden elde edilmiştir.

(32)

Gümüşçü ve ark. (2007), Konya Çumra‟da koşullarında aynı çeşitlerin yan dal sayısı değerleri 7,67-10,1 adet arasında değiştiğini belirtmişlerdir. Verilerimizin aksine en fazla dallanma gösteren çeşit Kudret-K olmuştur. Bulgularımıza uyumlu olarak bu çalışmada da çeşitler arasındaki fark önemli olmamıştır. Kişniş üzerinde yapılan diğer çalışmada dal sayısının Kaya ve ark. (2000), 4,5-6,2 adet; Kan ve İpek (2004), 3,8-5,8 adet, Özel ve ark (2009), 3,27-6,17 arasında değiştiği belirlenmiştir. Çalışmada yazlık ekimlerde elde edilen değerlerin biraz düşük olsa da genelde literatür değerleriyle uyumlu olduğu görülmektedir. Çizelge 4.2. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Dal sayısının değişimi

Çeşit/Hat Kışlık Yazlık ORT.Çeşit/Hatns

1ARSLAN 5,4 3,4 4,4 2GÜRBÜZ 4,7 3,5 4,1 3KUDRETK 4,5 3,2 3,8 4 PELMUS 4,3 3,6 3,9 5 ERBAA 5,3 3,2 4,3 6 GAMZE 5,6 3,3 4,4 7 HAT/I 4,0 3,9 4,0 8 HAT/II 5,6 3,6 4,6 ORT.Dönem** 4,9a 3,5b **: p<0.01; ns: önemli değil 4,9 3,5 4,4 4,1 3,8 3,9 4,3 4,4 4,0 4,6 0 1 2 3 4 5 6 DÖNE MLERKIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1ARS LAN 2GÜR BÜZ 3KUD RETK 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II Seri 1

Şekil 4.2a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dal sayısının değişimi

(33)

5,4 4,7 4,5 4,3 5,3 5,6 4 5,6 3,4 3,5 3,2 3,6 3,2 3,3 3,9 3,6 0 1 2 3 4 5 6 1ARS LAN 2GÜR BÜZ 3KUD RETK 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.2b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen kişniş çeşit ve hatlarına ait dal sayısı değerlerinin dönemlere göre değişimi

4.3. Şemsiye sayısı (adet/ bitki)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında şemsiye sayısına ait değerler Çizelge 4.3 ve Şekil 4.3. (a,b)‟te verilmiştir. Verilerin belirlenmesinden anlaşılacağı gibi şemsiye sayısının ekim dönemlerine ve çeşitlere göre önemli (p<0,01) değişim göstermiştir. Kışlık ekimlerde genotiplere ait şemsiye sayısı değerleri 8,30-13,87 adet bitki, yazlık ekimler de ise 4,2-8,4 adet bitki arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerleri ise kışlık ekimler de 11,39 adet/bitki iken yazlık ekim de 5.94 adet/bitki olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda şemsiye sayısı kışlık ekimlerde daha yüksek olmuştur. Diğer özeliklerde açıklandığı gibi dönemler arasındaki farkın önemli olması bitkilerin gelişme dönemindeki iklimsel farklılıklardan kaynaklanmıştır. Yazlık ekimlerde bitki boyu ve dal sayısında açıklandığı gibi yazlık ekimlerde vejetasyon süresinin kısa olması ve bitkilerin daha erken çiçeklenme dönemine geçmesi dal sayısına bağlı olarak şemsiye sayılarını da azaltmıştır.

Çalışmada çeşitlere ait ortalama değerler 6,5-10,1 adet bitki arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark yukarıda ifade edildiği gibi önemli bulunmuştur. En yüksek şemsiye sayısı Gamze (10,1 adet bitki) çeşidinden elde edilmiş, bunu Gürbüz (10,0 adet bitki), Hat/II (9,9 adet bitki), Arslan (8,9 adet bitki) ve Hat/I (8,8 adet bitki) çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise Kudret K (6,5 adet bitki) çeşidinden elde edilmiştir.

(34)

Kişniş ile yapılan çalışmalarda şemsiye sayısı vejetatif gelişme ve çevre koşullarıyla ilgilidir. Özel ve ark., (2009), yaptıkları çalışmada birinci yıl 3,57-14,96 adet bitki, ikinci yıl 3,87-21,33 adet bitki arasında Kaya ve ark., (2000) ise yıllara göre şemsiye sayısı birinci yıl 3,5-8,9, ikinci yıl 3,7-9,3 arasında bulunmuştur. Elde edilen değerler Özel ve ark (2009)‟un belirttiği değerler arasında yer alırken, kışlık ekimlerde belirlenen değerlerimiz Kaya ve ark (2000) değerlerinden yüksek bulunmuştur.

Çizelge 4.3. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında şemsiye sayısının değişimi

**: p<0.01 11,4 5,9 8,9 10,0 6,5 7,4 7,7 10,1 8,8 9,9 0 2 4 6 8 10 12 DÖNE MLERKIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1 AR SLAN 2 GÜ RBÜZ 3 KU DRET K 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II Seri 1

Şekil 4.3a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiye sayısının değişimi

Çeşit/Hat Kışlık Yazlık ORT.Çeşit/Hat**

1 ARSLAN 11,5 6,2 8,9ab 2 GÜRBÜZ 11,5 8,4 9,9a 3 KUDRET K 8,3 4,7 6,5c 4 PELMUS 10,6 4,2 7,4bc 5 ERBAA 10,5 4,8 7,6bc 6 GAMZE 13,9 6,4 10,1a 7 HAT/I 11,2 6,5 8,8ab 8 HAT/II 13,6 6,2 9,9a ORT.Dönem** 11,4A 5,9B

(35)

11,5 11,5 8,3 10,6 10,5 13,9 11,2 13,6 6,3 8,4 4,8 4,2 4,8 6,4 6,5 6,2 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 ARSL AN GÜRB ÜZ KUDR ET K PELM US ERBA A GAM ZE HAT/ I HAT/ II KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.3b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında şemsiye sayısının değişimi

4.4 Ana şemsiyedeki şemsiyecik sayısı (adet)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında şemsiyecik sayısına ait değişim Çizelge 4.4. ve Şekil 4.4 (a,b)„de verilmiştir. Verilerin incelenmesinden anlaşılacağı gibi şemsiyecik sayısının ekim dönemlerine ve çeşitlerine göre önemli değişim göstermemiştir. Kışlık ekimlerde genotiplere ait şemsiyecik sayısı değerleri 4,6-5,9 adet, yazlık ekimler de ise 4,7-5,7 adet arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerleri ise kışlık ekimler de 5,2 adet iken yazlık ekim de 5,1 adet bitki olarak belirlenmiştir.. Önceden incelenen bitki boyu, dal sayısı ve şemsiye sayısının aksine şemsiyecik sayısının ekim dönemlerine göre belirlenen ortalamalar önemsiz bulunmuştur. Ancak çeşitler ekim dönemlerine göre farklılık gösterdiğinden ekim dönemi x çeşit interaksiyonu önemli olmuştur (Çizelge 4.4 ve Şekil 4.4b). Arslan çeşidi ve Hat 2 genotipinde bahar ekimlerinde şemsiyecik sayısı yüksek olurken, Hat 1 ve Pelmus çeşidinde kışlık ekimlerde değerler daha yüksek bulunmuştur.

Çalışmada çeşitlere ait ortalama değerler 4,8-5,4 adet arasında değişmiştir. En yüksek şemsiyecik sayısı Hat/I (5,4 adet) çeşidinden elde edilirken, bu çeşiti Gürbüz (5,3 adet), Arslan (5,3 adet), Erbaa (5,2 adet) çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise Hat/II (6,5 adet) çeşidinden elde edilmiştir.

(36)

Çizelge 4.4. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında şemsiyecik sayısının değişimi

Çeşit/Hat Kışlık Yazlık** ORTALAMAÇeşit/HatNS

1ARSLAN 4,8 b 5,7 a 5,3 2GÜRBÜZ 5,2 ab 5,3 ab 5,3 3KUDRETK 5,3 ab 5,0 ab 5,1 4 PELMUS 5,4 ab 4,7 b 5,1 5 ERBAA 5,2 ab 5,2 ab 5,2 6 GAMZE 5,2 ab 4,8 b 5,0 7 HAT/I 5,9 a 4,9 b 5,4 8 HAT/II 4,6 b 5,0 ab 4,8 ORTALAMADönemlerNS 5,2 5,1

**Dönem x çeşit int (p<0.05); NS: Önemli değil

5,2 5,1 5,3 5,3 5,1 5,1 5,2 5,0 5,4 4,8 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 DÖNE MLERKIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1 ARS LAN 2 GÜR BÜZ 3 KUD RET K 4 PEL MUS 5 ERB AA 6 GAM ZE 7 HAT/ I 8 HAT/ II Seri 1

Şekil 4.4a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Şemsiyecik sayısının değişimi

4,8 5,2 5,3 5,4 5,2 5,2 5,9 4,6 5,7 5,3 5,0 4,7 5,2 4,8 4,9 5,0 0 1 2 3 4 5 6 7 1ARS LAN 2GÜR BÜZ 3KUD RET K 4PEL MUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.4b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında şemsiyecik sayısının değişimi

(37)

4.5. Bin meyve ağırlığı

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında bin meyve ağırlığına ait değişim Çizelge 4.5 ve Şekil 4,5(a,b)‟de verilmiştir. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde bin meyve ağırlığının ekim dönemlerine ve çeşitlerine göre önemli değişim göstermiştir. Kışlık ekimlerde genotiplere ait bin meyve ağırlığı sayısı değerleri 6,6-10,9 g, yazlık ekimler de 8,1-12,9 g arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerleri ise kışlık ekimler de 7.6 g iken yazlık ekim de 10.3 g olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda bin meyve ağırlığı yazlık ekimlerde daha yüksek olmuştur. Kışlık ekimlerde dal ve şemsiye sayısının fazla olması, yan dallardaki tohumların küçük olmasına ve bunun sonucu olarak bin meyve ağırlığının düşük olmasına yol açmıştır (Şekil 4.5b).

Çeşitlere ait ortalama değerler 7,4-11.9 g arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark istatiksel olarak önemli (p< 0.01) bulunmuştur. En yüksek bin tane ağırlığı Hat/II (11,9 g) hattından elde edilmiştir. Hat/II büyük taneli vulgare varyetesine ait olduğundan bin meyve ağırlığının diğer çeşitlerden daha yüksek olmuştur. Bu varyeteyi Gamze (10,4 g), Erbaa (8,8 g) çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise Arslan (7,4 g) ve Kudret K (8,0 g) çeşitlerinden alınmıştır.

Kişnişte yapılan çalışmalarda bin meyve ağırlığı ekim dönemlerine göre değişiklik göstermiştir. Bu alanda yapılan çalışmalardan, Kan ve İpek (2004), 8,9-13,6 g arasında, Kaya ve ark., (2000) 6,40-9,90g arasında bulmuşlardır. Yaptığımız çalışmadaki verilerle bizim verilerimiz uygunluk göstermektedir.

Çizelge 4.5. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bin meyve ağırlığının değişimi

Çeşit/Hat Kışlık Yazlık ORTALAMAÇeşit/Hat**

1ARSLAN 6,6 8,1 7,4d 2GÜRBÜZ 7,6 8,8 8,2c 3KUDRETK 6,6 9,3 8,0cd 4 PELMUS 6,9 10,9 8,9c 5 ERBAA 7,6 10,0 8,8c 6 GAMZE 9,1 11,6 10,4b 7 HAT/I 5,8 11,0 8,4c 8 HAT/II 10,9 12,9 11,9a ORTALAMADönemler** 7,6 b 10,3 a **p<0,01

(38)

8,6 10,0 9,8 8,2 8,0 8,9 8,8 10,4 8,4 11,9 0 2 4 6 8 10 12 14 DÖNE MLE R KIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1 AR SLAN 2 GÜ RBÜZ 3 KU DRET K 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II Seri 1

Şekil 4.5a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bin meyve ağırlığının değişimi

13,1 8,8 6,6 6,9 7,6 9,1 5,8 10,9 6,6 7,6 9,3 10,9 10,0 11,6 11,0 12,9 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 1ARS LAN 2GÜR BÜZ 3KUD RET K 4PEL MUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.5b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında bin meyve ağırlığının dönemlere göre değişimi

4.6. Biyolojik verim (kg/da)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında biyolojik verime ait değişim Çizelge 4.6 ve Şekil 4.6a,b‟de verilmiştir. Verilerden anlaşılacağı gibi biyolojik verim, ekim dönemlerine ve çeşit ve hatlara göre önemli değişim göstermiştir. Kışlık ekimlerde çeşit ve hatlara ait biyolojik verim değerleri 878,1-1166,7 kg/da, yazlık ekimlerinde ise 438,3-685,2 kg/da arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerler ise kışlık ekimler de 976,2

(39)

kg/da iken yazlık ekim de 560,2 kg/da olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda biyolojik verim kışlık ekimlerde daha yüksek olmuştur. Kışlık ekimlerde bitkilerin daha iyi kök salması, ilkbahar yağışlarını iyi değerlendirmesi ve vejetasyon süresinin uzun olması nedenlerinden dolayı biyolojik verimlerde yüksek olmuştur. Yazlık ekimlerde hava sıcaklıklarının yükselmesi bitkilerin generatif döneme erken geçmesi ve vejetasyon süresinin kısa olması biyolojik verimleri düşürmüştür. Ayrıca yazlık ekimlerde bitkilerin ilkbahar yağışlarını daha iyi değerlendirememeleri biyolojik verimlerin düşük olmasının diğer bir nedeni olarak açıklanabilir.

Çeşitler dönemlere farklı tepki göstermiş dönem x çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Kışlık ekimlerde en yüksek verim 1166,7 kg/da ile Gamze çeşidinde bulunurken, bu çeşitten yazlık ekimlerde elde edilen verimler düşük olmuş ve yazlık verimleri her iki dönemde de yazlık en düşük verim grubunda yer alan Kudret K ile aynı grupta yer almıştır. Çalışmada çeşit ortalamaları 690,2-860,4 kg/da arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark istatiksel olarak önemli bulunmuştur. Ortalama değerlerden en yüksek biyolojik verim her iki dönemde de yüksek verim grubunda yer alan Arslan (860,4 kg) çeşidinden elde edilmiş, bunu Pelmus (816,4 kg/da), Gürbüz (811,8 kg/da) ve Gamze (802,5 kg/da) çeşitleri izlemiştir. En düşük değer ise Kudret K (690,2 kg/da) çeşidinden alınmıştır. Elde edilen bu değerler Gümüşçü ve ark. (2007), Kaya ve ark., (2000) değerlerinden yüksek bulunmuştur. Bu çalışmalarda bitkiler daha çok yazlık denenmiş ve bu kayıtlar elde etiğimiz yazlık verilerimizle uyumluluk gösterirken, kışlık değerlerden düşük olmuştur.

Çizelge 4.6. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında Biyolojik verim değişimi

Çeşit/Hat Kışlık Yazlık++ ORTALAMA Çeşit/Hat**

1ARSLAN 1112,7 a 608,0 ab 860,4a 2GÜRBÜZ 1017,0 ab 606,5 ab 811,8ab 3KUDRETK 886,6 b 493,8 b 690,2c 4 PELMUS 947,5 ab 685,2 a 816,4ab 5 ERBAA 800,9 b 615,8 ab 708,4bc 6 GAMZE 1166,7 a 438,3 b 802,5ab 7 HAT/I 1000,0 ab 527,8 ab 763,9bc 8 HAT/II 878,1 b 506,2 ab 692,1c ORTALAMA Dönemler** 976,2 a 560,2 b

(40)

976,2 560,2 860,4811,8 690,2 816,4 708,4802,5763,9692,1 0 200 400 600 800 1000 1200 DÖNE MLERKIŞL IK YAZL IK ÇEŞİ TLER 1 AR SLAN 2 GÜ RBÜZ 3 KU DRET K 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II Seri 1

Şekil 4.6a. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında biyolojik veriminin dönemler göre değişimi

1112,7 1017,0 886,6 947,5 800,9 1166,7 1000,0 878,1 608,0 606,5 493,8 685,2 615,8 438,3 527,8 506,2 0,0 200,0 400,0 600,0 800,0 1000,0 1200,0 1400,0 1 AR SLAN 2 GÜ RBÜZ 3 KU DRET K 4 PE LMUS 5 ER BAA 6 GA MZE 7 HA T/I 8 HA T/II KIŞLIK YAZLIK

Şekil 4.6b. Tokat Kazova koşullarında yazlık ve kışlık ekilen Kişniş çeşit ve hatlarında biyolojik verimin değişimi

4.7. Dekara tohum verimi (kg/da)

Çalışmada kışlık ve yazlık olarak ekilen kişniş çeşit ve hatlarında dekara tohum verimine ait değişim Çizelge 4.7. ve Şekil 4.7 a,b‟de verilmiştir. Verilerin incelenmesinden anlaşılacağı gibi dekara tohum verimi, ekim dönemlerine ve çeşitlerine göre önemli değişim göstermiştir. Kışlık ekimlerde genotiplere ait dekara tohum verimi değerleri 102,9-251,6 kg/da, yazlık

(41)

ekimler de 78,7-165,6 kg/da arasında olmuştur. Ekim dönemlerine göre ortalama değerleri ise kışlık ekimler de 162,4 kg/da iken yazlık ekim de 102,0 kg/da olarak belirlenmiştir. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi tüm çeşit ve hatlarda dekara tohum verimi Erbaa ve Hat-1 çeşitleri hariç diğer çeşit ve hatlarda kışlık ekimlerde daha yüksek bulunmuştur. Bunun biyolojik verimlerde açıklandığı gibi kışlık ekimlerin vejetasyon süresinin uzun olması ve ilkbahar yağışlarını iyi değerlendirmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Biyolojik verimlerde olduğu gibi çeşitler dönemlere farklı tepki göstermiş ve dönem çeşit interaksiyonu önemli bulunmuştur. Biyolojik verimlere benzer şekilde kışlık ekimlerde 251,6 kg/da ile Gamze çeşidinde en yüksek verim elde edilirken yazlıklarda 165,6 kg/da ile Erbaa ve 122,9 ile Hat-I‟den elde edilmiş bu iki genotip yalıklarda en yüksek verim grubunda yer almıştır. Diğer bir ifadeyle çalışmada çeşitlerden Erbaa ve Hat-I hariç diğerlerinde kışlık ekimlerde daha yüksek verim alınmış, dönemx çeşit interaksiyonu önemli çıkmıştır (Şekil 4.7a).

Çeşitlere ait ortalama değerler 98,2-166,6 kg/da arasında değişmiş ve bu değerler arasındaki fark istatiksel olarak önemli bulunmuştur. En yüksek dekara tohum verimi Gamze (166.6 kg/da) çeşidinden elde edilmiş bunu Arslan (158,2 kg/da), Erbaa (148.0 kg/da) çeşitleriyle Hat/II (140.1 kg/da) izlemiştir. En düşük değer ise Pelmus (98.2 kg/da) çeşidinden elde edilmiştir.

Kişnişte yapılan çalışmada tohum verimi ekolojik koşullara ve ekim dönemlerine göre değişiklik göstermiştir. Gümüşçü ve ark (2007) Konya Çumra koşullarında aynı çeşitlerle yaptığı çalışmada tohum verimi 114,1 kg/da ile 166,3 kg/da arasında değişmiştir. Tohum verimlerini Kaya ve ark. (2000)‟nın Tokat Kazova‟da 67,8-91,1 kg/da; Kan ve İpek (2004), ise 86,6-124,3 kg/da arasında değiştiğini belirtmiştir. Bu çalışmalarda bulgularımıza uyumlu olarak ekim zamanını gecikmesi tohum veriminin düştüğünü ispatlamışlardır. Son yıllarda İnan ve ark. (2014) kişniş çeşitleriyle yaptığı çalışmada meyve veriminin ilk yıl 228,5-469,6 kg/da, ikinci yıl 194,5-252,6 kg/da arasında değiştiği belirtmişlerdir.

Referanslar

Benzer Belgeler

With the foregoing evidence that biochemical markers of bone turnover may predict bone loss, this exercise intervention was planned to reveal the biochemical effect of increase in

Çal›flmaya al›nan epilepsi hastalar›nda komorbiditesi olan grup hasta, komorbidi- tesi olmayan grup ise kontrol grubu olarak

Fatma Varol Tafl ve arkadafllar› bir çocuk psikiyat- risi poliklini¤inde dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareket- lilik yak›nmas› ile de¤erlendirilen hastalar›n psiko-

Karotid arter dallar›n›n tu- tulumu sonucu bafl a¤r›s›, temporal arter ve kafa derisinde duyarl›l›k, çene ve dilde kladikasyon, geçici ya da kal›c› görme

ABSTRACT: We report on phase sensitive surface states of CdS quantum dots (QDs), where it is noticed that a simple phase change from dispersion to solid has shown signi ficant in

Hastaların preoperatif USG tetkiklerinde; parotis olgusunda 3mm lik taş ve submandibuler olgularda ise kronik inflamatuvar ikincil değişimler ve birinde tükürük bezi atrofisi

Çalışmamızda, VD yapan annelerle SD yapan anne- ler arasında doğum sonrası depresyon ve algılanan sos- yal destek puanları açısından fark bulunmazken, SD yapan annelerin

Bu yakınmaları, Travma Sonrası Hayata Küsme Bozuk- luğu tanı kriterleri altında toplayan Linden ve arkadaşla- rı (2), çalışmalarını ilerleterek, bu hastalığın