Farklı renkteki alıç meyvelerinin pomolojik ve fitokimyasal özelliklerinin belirlenmesi

(1)

T.C.

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ

Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu

Sonuç Raporu

Proje No: 2010/67

FARKLI RENKTEKİ ALIÇ MEYVELERİNİN POMOLOJİK VE FİTOKİMYASAL ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Proje Yöneticisi Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN

Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN - Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Erkan SORKUN - Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı

(2)

(Kasım / 2012)

ÖZET

FARKLI RENKTEKĠ ALIÇ MEYVELERĠNĠN

POMOLOJĠK VE FĠTOKĠMYASAL ÖZELLĠKLERĠNĠN BELĠRLENMESĠ

Alıç, ülkemizin birçok bölgesinde doğal olarak yetiĢebilen ve henüz kültüre alınmamıĢ bir meyve türü olarak bilinmektedir. Bu çalıĢmada, farklı renklerdeki alıçların pomolojik özellikleri ve fitokimyasal içeriği hakkında ön bilgilerin edinilmesi amaçlanmıĢtır. Farklı genotiplerin sıkça rastlandığı Hakkari ili ve çevresinde ümitvar 2 sarı, bir kırmızı ve 5 maun-siyah renkte toplam 8 alıç genotipi belirlenmiĢtir. Pomolojik analizlerde meyve eni, boyu, meyve ağırlığı, çekirdek sayısı, meyvedeki çekirdek ağırlığı, meyve eti oranı ve SÇKM içeriği, fitokimyasal analizlerde ise meyvelerin antosiyanin, toplam fenolik, antioksidan kapasitesi, Ģeker ve organik asit profili çıkarılmıĢtır. Meyve iriliği 1.63-4.25 g, SÇKM miktarı %17.7-26.7 aralığında değiĢmiĢtir. Alıçlardaki toplam fenolik miktarı diğer meyvelere oranla yüksek değerlerde bulunmuĢtur (6964-10991 μg GAE/g ta). Maun-siyah renkli alıçlardaki ortalama toplam fenolik miktarı diğerlerine oranla daha yüksek miktarda olmasına karĢın 30-S1 sarı renkli genotipde bu miktar 10212 μg GAE/g ta olarak tespit edilmiĢtir. FRAP ve TEAC yöntemleri ile yapılan antioksidan kapasitesi 30-K1 kırmızı genotipinde, maun ve sarılara oranla 2-3 kat daha fazla olarak ölçülmüĢtür. En yüksek antosiyanin maun renkteki alıçlarda ve bunlar içinde 30-M1 genotipinde 109.9 µg siy-3-glk/g ta Ģeklinde tespit edilmiĢtir. Alıçların Ģeker profilinde hakim Ģeker sarı renklilerde glikoz ve sakkaroz, maun-siyah ve kırmızı renklilerde glikoz ve fruktoz olmuĢtur. ÇeĢitlilik göstermekle birlikte hakim organik asit; malik asit olarak belirlenmiĢtir. Elde edilen sonuçlar önümüzdeki ıslah ve farmakolojik çalıĢmalara ıĢık tutması açısından önemli bulunmuĢtur.

Anahtar kelimeler: Antioksidan, Bioaktifler, Fenolik, Organik asit, Yabani meyveler

Bu çalışma Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenmiştir (2010/67)

(3)

ABSTRACT

POMOLOGICAL AND PHYTOCHEMICAL PROPERTIES OF DIFFERENT COLOR HAWTHORN FRUITS

Hawthorn is known as a wild fruit naturally adapted in many parts of Turkey. The aim of this study is to obtain preliminary information on different colors of hawthorn fruits for their pomological and phytochemical attributes. For this purpose promising two yellow, one red and 5 black a total of 8 hawthorn genotypes were determined in and around the province of Hakkari. We investigated fruit width, length, fruit weight, number of cores, core fruit weight, fruit flesh ratio and total soluble solid content as pomological analyzes and the fruit anthocyanins, total phenolics, antioxidant capacity, increased sugar and organic acid profile as phytochemical analysis. Pomological and phytochemical analysis results were varied regardless of the fruit color. Fruit weight was varied 1.63-4.25 g and soluble dry matter content ranged from 17.7-26.7%. The amount of total phenolics was found in high concentrations in comparison with other fruits (6,964 to 10,991 μg GAE/g ta). Although, in general, the average amount of total phenolics in black hawthorn is higher than others, yellow fruit 30-S1 genotype displayed 10212 μg GAE/g ta. Antioxidant capacity of 30-K1 red genotype measured by both TEAC and FRAP methods resulted in 2-3 times higher values as compared to black or yellow genotypes. The highest anthocyanin content was measured in black color genotypes, among them 30-M1 had 109.9 mg cy-3-glu/g. Glucose and sucrose were predominant sugars in yellow color hawthorns, while glucose and fructose were dominant sugars in black and red color fruits. Malic acid was the major organic acid for hawthorn genotypes. The results of the present study might be important to guide the future breeding and pharmacological studies.

2012, 47 pages

Key words; Antioxidant, Bioactives, Phenolic, Organic acids, Wild fruits

(4)

ÖNSÖZ

Tezin hazırlanmasında büyük bir özveri göstererek, çalıĢmamın her aĢamasında tecrübelerinden, bilgilerinden faydalandığım ve desteğini aldığım sayın hocam Doç. Dr. Mustafa ÖZGEN’e, materyallerin temini konusunda destek olan Prof. Dr. YaĢar AKÇA’ ya ve Ziraat Mühendisi Kerem KAZAK beye, yazım aĢamasında ve laboratuar çalıĢmalarımda büyük bir fedakarlıkla yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Cemal KAYA ve ArĢ.Gör. Onur SARAÇOĞLU’na sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca, hayatım boyunca attığım her adımda, çalıĢmalarımın her aĢamasında benden hiçbir fedakarlığı esirgemeyen ve manevi desteğini gördüğüm aileme teĢekkür ederim.

Bu araĢtırmanın yürütülmesi ve gerçekleĢtirilmesinde bizlere ekonomik destek sağlayan GaziosmanpaĢa Üniversitesi BAP komisyonuna teĢekkürü bir borç bilirim.

Erkan SORKUN

(5)

İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa No ÖZET……….. i ABSTRACT……… ii ÖNSÖZ……… iii ĠÇĠNDEKĠLER……….. iv ġEKĠLLER DĠZĠNĠ………..…. vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ vii SĠMGELER VE KISALTMALAR viii 1. GİRİŞ………. 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ………..…... 6 3. MATERYAL VE YÖNTEM………. 11 3.1. Materyal………..……… 11 3.2 Yöntem………. 11 3.2. Pomolojik analizler………..……… 11 3.2.1. Meyve en ve boyu………..…….. 11 3.2.2. Meyve ağırlığı………..………… 11

3.2.3. Çekirdek sayısı, ağırlığı ve meyve eti oranı……… 12

3.2.4. Meyve rengi tayini………..……. 12

3.2.5. Suda çözünür kuru madde (SÇKM) tayini……….. 12

3.2.Fitokimyasal özellikler………..…… 15

3.2.2.1. Örneklerin hazırlığı………..……. 15

3.2.2.2. Toplam fenol tayini………..……. 15

3.2.2.3. Toplam antosioksidan kapasitesi tayini……… 16

3.2.2.4. Toplam antosiyanin tayini………. 18

3.2.2.5. ġeker kompozisyonunun tayini……… 19

3.2.2.6. Organik asit kompozisyonunun tayini……… 19

3.3. Ġstatiksel değerlendirme………..…. 20

4. BULGULAR ve TARTIŞMA………. 22

4.1. Pomolojik özellikler………..……... 22

(6)

4.3. ġeker profili………..……… 35

4.4. Organik asit profili………..………. 36

5. SONUÇ………..……… 41

KAYNAKLAR………..………. 43

ÖZGEÇMİŞ………..………. 48

(7)

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa ġekil 2.1. Crataegus cinsinin Türkiye sınırları içindeki baĢlıca türleri ve

yayılım alanları……….. 10

ġekil 3.1. ÇalıĢmada kullanılan farklı renkteki alıç genotiplerinin genel

görünümü………... 13

ġekil 3.2. Kromametre renk değer eksenleri: L*(parlaklık), a*

(kırmızı/yeĢil), b*(sarı/mavi)………. 14 ġekil 3.3. ÇalıĢmada kullanılan farklı renkteki alıç meyvelerinin

fitokimyasal analizler için homojenizasyonu ve örnek

hazırlığı………. 15

ġekil 3.4. Toplam fenolik analizinde Folin-Ciocalteu’s ilavesinden sonraki ekstraksiyonların inkübasyonu……… 16 ġekil 3.5. Spektrafotometrede FRAP analizi için 593 nm dalga boyunda

absorbansı ölçülen örnekler……….. 18 ġekil 3.6. Spektrofotometrede TEAC analizi için 734 nm dalga

boyunda ölçülen örnekler………. 17

ġekil 3.7. Kromotografik analizler için örnek hazırlama ve HPLC’ye

enjeksiyon……… 20

ġekil 4.1. ÇalıĢmada kullanılan 30-M1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri……….. 26

özellikleri………... 26

özellikleri..………... 26

özellikleri..……….... 26

özellikleri. ………... 27

ġekil 4.6. ÇalıĢmada kullanılan 30-K1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri..………... 27

ġekil 4.7. ÇalıĢmada kullanılan 30-S1 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri. ………... 28

ġekil 4.8. ÇalıĢmada kullanılan 30-S2 alıç genotipi ve pomolojik

özellikleri………... 28

(8)

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge Sayfa

Çizelge 4.1. Alıç meyvelerinin pomolojik özellikleri her tekerrürde 10 meyve

ve 3 tekerrür olacak Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢtir……….. 29 Çizelge 4.2. Alıç meyvelerinin meyve kabuğu renk değerleri: L* (parlaklık),

a* (kırmızı/yeĢil), b* (sarı/mavi)……… 30 Çizelge 4.3. Alıç meyvelerinin içerdikleri toplam fenolik (TF), toplam

antosiyanin (TMA) ve antioksidan (TEAC ve FRAP)

miktarları………. 34

Çizelge 4.4. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik Ģeker miktarları (g/100g) ± standart sapma ve toplam Ģeker miktarına % oranları………. 38 Çizelge 4.5. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik organik asit miktarları

(mg/100g) ± standart sapma……… 39

(9)

SİMGELER VE KISALTMALAR

Kısaltmalar Açıklama

ABTS 2,2’-Azino-bis 3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonik asit FRAP Demir indirgenme antioksidan kapasitesi

HPLC Yüksek Performanslı Sıvı Kromotografisi GAE Galik asit eĢdeğeri

SÇKM Suda Çözünebilir Kuru Madde Siy-3-glk Siyanidin 3 glikozit

TEAC Troloks eĢdeğer antioksidan kapasitesi

TE Troloks eĢdeğeri

TPTZ [2,4,6-tris(2-pyridyl)-1,3,5-triazine]

(10)

1. GİRİŞ

Alıç, sistematik olarak, Rosaceae familyası, Maloidae alt familyası, Crataegeae bölümü ve Crataegus cinsi altında yer almaktadır (Dönmez, 2007). Alıcın kuzey yarım kürede yayılıĢ gösteren 50, ülkemizde ise 20 den fazla türü bulunmaktadır (Davis, 1972; Dönmez, 2004) (ġekil 2.1). Doğal olarak en fazla yayılıĢ gösteren tür Crataegus monogyna olmaktadır. Crataegus orientalis, Crataegus oxyacantha, ve Crataegus aronia türleri de yaygın olarak bulunmaktadır.

Alıç (Crataegus spp.) genellikle kısa boylu ancak 10 m ye kadar yükselebilen kıĢın yaprağını döken, dikenli ağaç veya çalı formunda bir meyve türüdür. Çiçekleri kırmızı, pembe, sarı veya beyaz renkli ve meyveleri 6-20 mm çapında, 1-3 tohumlu, sarı, kırmızı, maun veya siyah renkli lezzetli, hafif ekĢimsi Ģekilde olup tüketilebilmektedir (Dönmez, 2007). Dalları esmer-kırmızı veya kırmızı renkli olup dikenli bir ağaçtır, yaprakları basit veya lopludur. Alıç ağaçları mayıs ayında çiçeklenir ve meyveleri sonbaharda toplanır. Güney Avrupa, Akdeniz çevresi ülkeler, Kuzey Afrika, Suriye ve ülkemizde yaygın olarak yetiĢebilmektedir (Browicz, 1972; Demiray, 1986; Guo ve Jiao 1995). Özellikle ülkemizin hemen her bölgesinde doğal olarak yetiĢmektedir. Farklı iklim koĢullarına ve farklı yükseltilere adapte olabilmiĢ bir türdür. Örneğin Erzincan-Refahiye'de 2200 m. rakıma kadar yaygın bir Ģekilde yetiĢebilmektedir. Güneyde Akdeniz bölgesi ve Hatay'da (Serçe ve ark., 2011), Malatya ve çevresinde (Asma ve Birhanlı 2003), Van ilimiz ve çevresinde (Karadeniz ve KalkıĢım 1996) bir çok türünün olduğu tespit edilmiĢtir. Hakkari ve çevresinde de çok farklı renkte meyvelere sahip türleri vardır. Ayrıca farklı toprak koĢullarına da adaptasyonu iyidir. Madence zengin, ağır ve kireci fazla killi topraklarda

(11)

dahi yetiĢebilir. Türkiye’nin birçok bölgesinde özellikle dağlık alanlarda ve hatta toprağın fakir olduğu yerlerde bile bolca yetiĢmektedir. Bu nedenle insan eliyle ormansızlaĢmıĢ alanların ağaçlandırılmasında önemli türlerden biri olarak kabul edilir. Alıçlar ülkemizin soğuk ve kurak bölgelerinde, kırsal ve kentsel peyzajın önemli bitkileri olmaları yanında, içerdikleri yüksek vitamin ve fitokimyasal içerikleri ile sosyal ormancılık açısından önemlidirler.

Alıç, ülkemizde halk arasında, yemiĢen, alıç, aluç veya ekĢi muĢmula gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. Küçük meyveli olması toplanmasının zahmetli olması ve faydalarının çok fazla bilinmemesi sebebiyle çok tüketilmemektedir.

Bazı yumuĢak çekirdekli meyve türleri için alıcın anaç olarak kullanılma potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir (ErciĢli, 2004). Fakat bu potansiyelin henüz yeterince değerlendirilmediği görülmektedir. Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetiĢen alıçlar çevirme aĢılarıyla armut ve bazen de elmaya dönüĢtürülebilmektedir. Alıç, derinliği az, kurak, kumlu ve taĢlı topraklarda, yetiĢtirilecek armutlar için uygun bir anaç özelliği taĢımaktadır. Alıç, ayrıca soğuğa dayanımı iyi olduğu için armut ve ayva için de alternatif anaç olma özelliği taĢımaktadır. Alıç anacına aĢılanan armutlar fazla geliĢememekte ağaca bodurluk kazandırmaktır (Özbek, 1978). Ancak Ģu ana kadar özellikleri belirlenmiĢ standart bir alıç anacı bulunmamaktadır.

Alıç aynı zamanda önemli tıbbi bitkiler arasında yer almaktadır. Alıcın meyve ve çiçeklerinde antioksidan özellikteki flavonoidler (flavanlar), vitaminler (özellikle C vitamini), saponin, organik asitler, eter yağı ve Ģekerler baĢta olmak üzere insan sağlığı bakımından faydalı birçok madde bulunmaktadır. Alıç ağacının yaprak, çiçek ve meyveleri

(12)

kalbin düzenli çalıĢmasını desteklemek ve kalp-damar sistemi fonksiyonlarını normalize etmek için kullanılmaktadır (Chang and Zuo 2002).

Alıç meyvesinin içerdiği antioksidanlar serbest radikal oluĢumunu engelleyerek kalbin düzenli çalıĢmasını olumlu yönde etkilemektedir. Bunun yanı sıra kalp ve beyine olan kan akıĢını arttırarak kalbi düzensiz atıĢlara karĢı korumakta, kalbin kasılma gücünü ve kalp basıncını dengelemektedir. Alıcın kurutulmuĢ çiçek ve meyveleri çay gibi hazırlanarak boğaz iltihabına, öksürüğe, kalp faaliyeti zayıflığına, kalp ağrılarına, kalp çarpıntısına, böbrek hastalıklarına, damar sertliğine ve karaciğer ağrılarına karĢı kullanılmaktadır (Chang ve Zuo 2002). Kalp kuvvetlendirici olarak kullanılan bitkiler genellikle zehirli glikozitler ihtiva ettiğinden ancak standardize edilerek kullanılabilirler. Alıçta bu durum zehirli glikozitler taĢımadığından söz konusu değildir. Koroner damarları geniĢleten bioflavonoidler açısından zengin olan bitki bu maddeler sayesinde damarları geniĢleterek kan dolaĢımını arttırır. Bioflavonoidler çok güçlü antioksidanlar olup, kalbe oksijen ve kan akıĢını arttırırlar. Dolayısıyla da angina denilen kalp ağrıları azalır (Schussler ve Holzl 1995). Özellikle yaĢlılarda kalp atıĢlarının hızlanmasıyla birlikte görülen kalp ritmi bozukluklarında da faydalıdır. YaĢlılarda kalbi kuvvetlendirmek, yüksek tansiyonlu hastalarda kalbe destek olmak, bilhassa ateĢli hastalıklardan sonra yorulan kalbi kuvvetlendirmek ve kalpteki ritim bozukluklarını tedavide kullanılır. Hafif kalp yetmezliğinde de kullanılabilir. Ayrıca spazm çözücü, kabız yapıcı ve idrar söktürücü etkileri de bulunur. Kalple ilgili bu etkiler uzun süreli kullanımda kendini gösterir.

Son yıllarda, farklı ülkelerde çoğunlukla doğadan toplanan alıç meyvelerinin özellikle kimyasal içeriği ve pomolojik özellikleri üzerine araĢtırmaların yapıldığı görülmektedir (Ljubuncic ve ark., 2005: Özcan ve ark., 2005; Türkoğlu ve ark., 2005). Ayrıca tıp

(13)

alanında, alıç meyvelerinin içerdiği fitokimyasalların insan sağlığı üzerine yaptığı etkileri araĢtıran çalıĢmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu alanda yapılan çalıĢmalar özellikle kalp sağlığı üzerine alıç meyvesinin olumlu etkiler yaptığını göstermektedir. Ġnsan sağlığına yararlı olan doğal ürünlere yönelimin artması yakın gelecekte bu yabani meyve türünün ticari kültürüne olan ihtiyacı ortaya koymaktadır. Bu nedenle ülkemizde doğal olarak yetiĢen ve farklı kullanım alanları olan alıç meyvesi hakkındaki araĢtırmaların arttırılması ve kültüre alınabilmesi için gerekli çalıĢmaların tamamlanması önem arz etmektedir.

Bütün özellikleri dikkate alındığı zaman, alıç meyvelerinin insan sağlığı bakımından oldukça önemli olduğu görülmektedir. Ayrıca, yaban hayatının sürdürülebilirliği bakımından alıç önemli bir tür olmaktadır. Ġçeriğinin insan sağlığı üzerine olan yararlı etkilerinden dolayı alıç meyvelerinin tüketimi önerilmekte ve alıç meyvelerinden elde edilen ekstraktların kullanımı birçok ülkenin sağlık bakanlığınca onaylanmıĢ bulunmaktadır.

Alıçların olgun meyvelerinin renkleri taksonomide özellikle tür teĢhisinde kullanılan önemli kriterlerdendir (Dönmez 2004). Alıç meyvelerinin dıĢ kabuklarında karĢılaĢılan baĢlıca üç ana renk tespit edilmiĢtir. Bunlar: sarı, kırmızı ve morumsu-siyah renklerdir. Sarı olan türlere örnek C. Azarolus, C. Tanacetifolia, C. x bornmuelleri, morumsu-siyah türlere örnek C. Pentagyna, C. Davisii, C. Caucasica verilebilir. Diğer birçok tür ise kırmızı ve sarımsı kırmızı tonlarında olduğu tespit edilmiĢtir.

ÇalıĢmamızda ülkemizin birçok bölgesinde doğal olarak yetiĢebilen ve henüz kültüre alınmamıĢ alıç meyvelerinin dıĢ kabuklarında karĢılaĢılan baĢlıca üç ana renkten (sarı, kırmızı ve morumsu-siyah) genotipler çalıĢmaya dahil edilerek alıçlar içindeki fitokimyasal

(14)

varyasyonun incelenmesi ve bu türün fitokimyasal içeriği hakkında ön bilgilerin edinilmesi amaçlanmıĢtır. Bu araĢtırma ile tür içinde yeralan farklı renk ve özellikteki alıçlar incelenip arasındaki farklar pomolojik özellikleri açısından saptanmıĢtır.

(15)

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Son yıllarda yapılan bilimsel çalıĢmalar sayesinde bilinçli tüketiciler meyve sebze tüketimlerinde onların tat, aroma veya kokularının yanında içerdikleri vitamin ve mineral değerlerini dikkate almaktaydı. ġimdilerde artık bazı meyve ve sebzelerin içerdiği antioksidan maddelerin kansere, kalp ve damar hastalıklarına karĢı koruyucu etkisinin vurgulanması (Kaur ve Kapoor 2001; Steinmetz ve Potter 1996) sayesinde artık tüketiciler antioksidan maddelerce zengin ürünleri tercih etmeye baĢlamıĢ ve dolayısyle ürünlerin antioksidan kapasiteleri onların kalite kriterleri arasına girmiĢtir. Yüksek antioksidan kapasitesi sadece ürün seçimiyle alakalı olmayıp, çeĢit, yetiĢtirme koĢulları, olgunluk dönemi, muhafaza süresi ve doku türü gibi faktörlere göre de değiĢkenlik göstermektedir (Kalt 2005; Ozgen ve ark., 2008; Scheerens 2001).

Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetiĢen alıçlar için yapılmıĢ seleksiyon çalıĢmalarında o bölgede ümitvar olarak seçilen genotiplerin pomolojik ve kimyasal analizleri yapılmıĢtır. Bazı çalıĢmalarda bu genotipler arasındaki akrabalık iliĢkileri moleküler tekniklerle incelenmiĢtir (Serçe ve ark., 2011).

Van ilinin Edremit ve GevaĢ ilçelerinde yetiĢen alıçlar arasından yapılmıĢ olan seleksiyon çalıĢmasında verim ve kalite bakımından üstün özellikli 14 genotip belirlenmiĢtir (Karadeniz ve KalkıĢım 1996). Yapılan değerlendirme sonucunda bu tiplerde, meyve ağırlıkları 0.81-2.14 g, SÇKM miktarı %12.20-27.20, pH 3.47-4.45, meyve eti oranları %70.27-82.83, çekirdek ağırlıkları 0.17-0.55 g, meyve eni 10.74-17.06 mm ve meyve boyunun 10.65-15.49 mm arasında değiĢim gösterdikleri belirlenmiĢtir.

(16)

Asma ve Birhanlı (2003), Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde doğal olarak yetiĢen alıç popülasyonlarında yaptıkları seleksiyon çalıĢmasında meyve kalitesi yüksek genotiplerin belirlenmesi amaçlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, ortalama meyve ağırlığı 2.16-7.58 g, SÇKM miktarı %12.80-18.83, et/çekirdek oranı 2.55-6.86, çekirdek ağırlığı 0.77-1.16 g ve toplam asitlik 1.29-1.69g/100 mL olarak belirlenmiĢtir.

Özcan ve ark. (2005)’nın, alıç meyvelerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine yapmıĢ oldukları araĢtırmada meyvelerin yüksek miktarda Ca, K, Mg, Na ve P içerdiği belirlenmiĢtir. Bu değerler sırası ile 3046.37 ppm, 13531.96 ppm, 1502.55 ppm, 312.18 ppm, 1477.88 ppm ve 431307.29 ppm olarak belirlenmiĢtir. Meyve eti, tohum ağırlığı, uzunluğu, çapı, kütlesi, hacmi, geometrik esas çapı sırasıyla 2.16 g, 0.87 g, 14.39 mm, 19.34 mm, 3.03 g, 3083.3 mm³, 17.52 mm, 1.22 ve 4.19 cm² olarak bulunmuĢtur. Alıç meyvelerinin içerdiği enerji, protein, selüloz, yağ, kül, asitlik, SÇKM oranı ise sırasıyla 34.02 kcal/g, %2.48, %4.67, %0.87, %2.28, %1.98 ve %32.31 olarak belirlenmiĢtir.

Serçe ve ark. (2011)’nın Hatay ilinde yaptıkları seleksiyon çalıĢmalarında meyve iriliği açısından geniĢ bir varyasyon bulunmasına karĢın B-3 ve B-7 genotiplerinde 14.9 ve 14.3 g büyüklüğünde meyvelere rastlanmıĢtır. Toplam 15 genotip ile yapılan çalıĢmada SÇKM oranı %6.1-23.5 arasında değiĢmiĢtir.

Antioksidanlar, hücrelere zarar veren serbest radikalleri etkisiz hale getirerek, kanser dâhil pek çok hastalığa ve erken yaĢlanmaya neden olabilecek zincirleme reaksiyonları önleyen moleküllerdir. Serbest radikaller, vücut hücrelerine zarar verirken aynı zamanda bağıĢıklık sistemini de zayıflatmaktadırlar. Fazla miktardaki serbest radikaller, hücre çekirdeği düzeyinde zarar oluĢturarak bazı enzimlerin aktivasyonu sonucu tümör oluĢumlarına neden olabilmektedirler.

(17)

Meyve ve sebzeler, farklı biyoaktif özellikler gösteren çok sayıda fitokimyasalı içermektedir. Hemen hemen tüm bitkilerde, mikroorganizmalarda ve bazı hayvansal dokularda bulunurlar. Doğal antioksidanların büyük çoğunluğunu fenolik bileşikler, oluşturur ve bunlar arasında en önemlileri antosiyanin, karotenoidler gibi pigmentler, tokoferoller, askorbik asit ve flavonoidlerdir.

Antosiyaninler, meyve ve sebzelerin kendine özgü kırmızıdan mora kadar değiĢen tonlarda çeĢitli renklerini veren, suda çözünebilir nitelikteki doğal renk maddeleridir (Cemeroğlu ve ark., 2001). Antosiyaninlerin temelini karbonhidratlara bağlanarak daha stabil bir yapı oluĢturan aglikon antosiyanidinleri oluĢturur. Antosiyanidinlerin Ģekerlerle esterleĢmiĢ formuna antosiyanin denir. Doğada antosiyanidinler serbest halde bulunmazlar ve daima bir veya birkaç Ģeker molekülüyle esterleĢmiĢ halde bulunurlar. Antosiyaninlerin stabilitesi, pH, depo sıcaklığı, kimyasal yapı, yoğunluk, ıĢık, oksijen, çözücüler, enzimlerin bulunuĢu, flavonoidler, proteinler ve metalik iyonlar gibi birçok faktör tarafından etkilenir.

Tüm dünyada ve özellikle geliĢmiĢ ülkelerde insan sağlığı açısından büyük öneme sahip, antioksidan kapasitesi yüksek meyvelere ve bu meyvelerden üretilen ürünlere olan ilgi gittikçe artmaktadır (Scheerens, 2001). Bu meyvelerin baĢında koyu renkli, özellikle kırmızı ve mor renkli yabani mevveler gelmektedir. Yabani meyveler arasında önemli bir yeri olan alıç, orman alanlarında yetiĢtiriciliği ve üretimi ile sağlıklı beslenme için önemli bir potansiyel oluĢturmaktadır.

Yang ve Liu (2011)’nun farklı alıç türlerinde yaptığı çalıĢmada epikateĢin, aglikon, glikozitler, prosiyanidinler, flavonoller hakim fenolikler olarak tespit edilmiĢtir. Bunlardan prosiyanidinler meyvede ve flavonol glikozitler, flavonlar ise alıç yaprağında hakim olan

(18)

fitokimyasallar olarak bulunmuĢtur. Ayrıca bu bileĢiklerin konsantrasyonu farklı türlere, olgunluk safhalarına ve çevresel faktörlere göre değiĢiklik göstermiĢtir.

Edwards ve ark., (2012) ’nın yaptıkları derlemede Avrupa, Asya ve Amerika’da 27 farklı alıç türü ile yapılan fitokimyasal çalıĢmalarda 36 farklı flavonoide, 6 farklı Ģekere ve 17 organik asit türüne rastlanmıĢtır.

(19)

ġekil 2.1. Crataegus cinsinin Türkiye sınırları içindeki baĢlıca türleri ve yayılım alanları (Dönmez, 2004).

C. tanacetifolia

C. azarolus var. aronia C. pontica C. orientalis C. pentagyna C. davisii C. meyeri C. caucasica C. ambigua C. heterophylloides C. longipes C. microphylla C. rhipidophylla C. pseudoheterophylla C. monogyna C. x bornmuelleri C. x yosgatica C. x sinaica C. x rubrinervis C. x browicziana C. x kyrtostyla

(20)

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. MATERYAL

AraĢtırmada kullanılacak alıç genotipleri, genetik çeĢitliliğin çok yüksek olduğu Hakkari ilimiz ve çevresinden selekte edilmiĢtir. Bu ekolojilerde yetiĢen kırmızı, sarı ve maun-siyah renkteki ümitvar genotipler tespit edilerek laboratuar analizleri gerçekleĢtirilmiĢtir.

Laboratuar analizleri GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bioaktif Moleküller laboratuarlarında yapılmıĢtır. Alıçların olgun meyvelerinin renkleri

taksonomide özellikle tür teĢhisinde kullanılan önemli kriterlerdendir (Dönmez, 2004). Alıç meyvelerinin dıĢ kabuklarında karĢılaĢılan baĢlıca üç ana renkten (sarı, kırmızı ve maun-siyah) genotipler çalıĢmaya dahil edilerek alıçlar arasındaki fitokimyasal

varyasyonun incelenmesi amaçlanmıĢtır.

3.2. YÖNTEM

3.2.1. Pomolojik Analizler

Meyvelerin pomolojik ölçümleri 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak Ģekilde yapılmıĢtır.

3.2.1. Meyve eni ve boyu (cm) :

Meyve eni ve meyve boyu 0,01 mm hassasiyetli digital kumpas yardımı ile tespit edilmiĢtir.

3.2.1.2. Meyve ağırlığı :

Meyveler 0.01 duyarlı hassas terazi de tartılarak meyve ağılıkları g cinsinden belirlenmiĢtir.

(21)

Meyvelerin içerdiği çekirdek sayısı belirlemiĢtir. Çekirdeklerin ağırlığı 0.01 duyarlı hassas terazi ile tartılmıĢtır. Ayrıca meyve etinin tüm meyveye olan oranı, % meyve eti oranı Ģeklinde hesaplanmıĢtır.

3.2.1.4. Meyve Rengi Tayini:

Alıç meyvelerinin renk tayini minolta renk ölçme cihazı (Chroma Meter, CR- 300, Japan) ile gerçekleĢtirilmiĢtir (Cemeroğlu, 2007). Renk okumalarına baĢlamadan önce cihaza ait standart kalibrasyon skalası ile cihaz kalibre edilmiĢtir. Örnekler beyaz bir zemine konularak renk ölçümü yapılmıĢtır.

Kromametre renk eksenleri (ġekil 3.2.): L*(parlaklık), a* (kırmızı/yeĢil), b*(sarı/mavi). L; ıĢık geçirgenlik değeri, (Y) ekseninde

0=siyah (koyuluk /geçirgenlik yok), 100=beyaz (açıklık/tamamen geçirgen) a; +a kırmızı, -a yeĢil, (X) ekseninde

b; +b sarı, -b mavi (Z) ekseninde renk yoğunluklarını göstermektedir.

Hue renk niteliği ;

hue= tan-1 [b/a] formülü ile hesaplanmıĢtır. Chroma renk doygunluğu ;

kroma=√a*²+b*² formülü ile hesaplanmıĢtır. 3.2.1.5.Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM):

3.2.1.6.Alıçlar homojenize edildikten sonra kaba filtre kağıdından geçirilip ilk damlalar saf

suya göre kalibre edilmiĢ el refraktometresi (0-53 ölçekli, Refractometer PAL-1) üzerine alınıp sonuçlar “%” olarak ifade edilmiĢtir.

(22)

(23)

ġekil 3.2. Kromametre renk değer eksenleri: L*(parlaklık), a* (kırmızı/yeĢil), b*(sarı/mavi).

(24)

3.2. Fitokimyasal Özellikler

3.3.1. Örneklerin hazırlığı:

Her genotipten yaklaĢık 100 g meyvenin tartılıp çekirdekleri ayıklandıktan sonra 1-1 oranında su ile birlikte homojenizatör yardımı ile pulp haline getirilmiĢtir. Elde edilen pulplar farklı analizler için kapalı polietilen tüplere aktarılmıĢtır.

ġekil 3.3. ÇalıĢmada kullanılan farklı renkteki alıç meyvelerinin fitokimyasal analizler için homojenizasyonu ve örnek hazırlığı.

3.2.2. Toplam fenolik tayini:

Toplam fenol miktarı Singleton and Rossi, (1965) de tarif edildiği üzere Folin-Ciocalteu’s kimyasalı kullanılarak yapılmıĢtır. Bu amaçla homojenize edilen püre ve aseton, su ve asetik asit (70:29.5:0.5) çözeltisi ilave edilerek bir saat boyunca tüpler içerisinde

(25)

ekstraksiyon iĢlemi uygulanmıĢtır. Sonra örneğe Folin-Ciocalteu’s kimyasalı ve saf su ilave edilmiĢ 8 dakika bekletilmiĢtir. Sonra %7’lik sodyum karbonat ilave edilir. Ġki saat inkübasyondan sonra mavimsi bir renk alan çözeltinin absorbansı spektrafotometrede 750 nm dalga boyunda ölçülmüĢtür. Sonuçlar gallik asit cinsinden µg gallik asit eĢdeğer/g taze ağırlık olarak hesaplanmıĢtır.

ġekil 3.4. Toplam fenolik analizinde Folin-Ciocalteu’s ilavesinden sonraki ekstraksiyonların inkübasyonu

3.2.3. Toplam antioksidan kapasitesi tayini:

Alıçların anitioksidan kapasiteleri Özgen ve ark. (2006) tarafından tavsiye edilen ve bitkisel materyaller için sık kullanılan FRAP (Demir indirgenme antioksidan kapasitesi) ve TEAC (troloks eĢdeğer antioksidan kapasitesi) olmak üzere iki farklı yöntem kullanılarak belirlenmiĢtir.

(26)

Analiz için (Benzie ve Strain 1996), 0.1 mol/L asetat (pH 3.6), 10 mmol/L TPTZ [2,4,6-tris(2-pyridyl)-1,3,5-triazine], and 20 mmol/L demir klorid çözeltileri (10:1:1) oranlarında karıĢtırılarak tampon hazırlanmıĢtır. Son olarak 30 µL ekstrakta 2.97 mL hazırlanan tampon çözelti ilave edilerek karıĢtırılmıĢ ve 10 dakika sonra spektrafotometrede 593 nm dalga boyunda absorbansı ölçülmüĢtür. Elde edilen absorbans değerleri Troloks (10–100 µmol/L) standart eğim çizelgesi ile hesaplanarak µmol Troloks eĢdeğeri/g yaĢ ağırlık olarak belirtilmiĢtir.

ġekil 3.5. Spektrafotometrede FRAP analizi için 593 nm dalga boyunda absorbansı ölçülen örnekler.

TEAC analizi (Troloks Eşdeğer Antioksidan Kapasitesi)

Analiz için (Özgen ve ark., 2006) 7 nm ABTS (2,2’-Azino-bis 3- ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) 2.45 mM potasyumbisülfat ile karıĢtırılarak karanlık

(27)

ortamda 12-16 saat bekletilmiĢtir. Daha sonra bu solüsyon 20 mM sodyum asetat (pH 4.5) tamponu ile spectrofotometrede 734 nm dalga boyunda 0.700 ±0.01 absorbans olacak Ģekilde sadeleĢtirilmiĢtir. Nihayetinde 30 µL ekstrakt 2.97 mL hazırlanan tampon karıĢtırılarak absorbans 10 dakika sonra spektrafotometrede 734 nm dalga boyunda ölçülmüĢtür. Elde edilen absorbans değerleri Troloks (10–100 µmol/L) standart eğim çizelgesi ile hesaplanarak µmol Troloks eĢdeğeri/g yaĢ ağırlık olarak hesaplanmıĢtır.

ġekil 3.6. Spektrofotometrede TEAC analizi için 734 nm dalga boyunda ölçülen örnekler

3.2.4. Toplam antosiyanin tayini:

Meyvelerdeki toplam antosiyanin pH farkı metodu kullanılarak yapılmıĢtır (Giusti ve Wrolstad 2005). Ekstraktlar pH 1.0. ve 4.5 bafurlarında hazırlanarak 531 ve 700 nm dalga boylarında ölçülmüĢtür. Toplam antosiyanin miktarı molar extinction coefficient of 28000 siyanidin 3-glikozit (µg siy-3-glk) absorbanslar [(A520–A700) pH 1.0 - (A520–A700) pH 4.5] µg antosiyanin /g taze ağırlık olarak hesaplanmıĢtır.

(28)

3.2.5. Şeker (glukoz, fruktoz, sakkaroz) Kompozisyonunun Belirlenmesi

Homojenizatörde pulp haline getirilen meyveden 5 g alınıp üzerine 20 mL deionize su ilave edilip 3 dakika homojenize edilmiĢtir. Daha sonra 0.45 µm’lik membran filtreden geçirilip analize hazır hale getirilmiĢtir. Yüksek basınç sıvı kromotografisinde analiz için Bartolome ve ark., (1995)’ten değiĢtirilerek; akıĢ hızı 0,9 mL/dak, mobil faz % 80 asetonitril + % 20 saf su, kolon sıcaklığı 300_{C ve analiz süresi 20 dakika Ģeklinde uygulanmıĢtır. Kolon} olarak SGE HPLC (250x4.6mm SS Exsil AMĠNO) kolon kullanılmıĢtır. Glikoz, fruktoz, sakkaroz miktarı Perkin Elmer (series-200) refraktif indeks dedektörü kullanılacak alıkonma zamanına göre tespit edilip pik alanına göre daha önce hazırlanan standart grafikten hesaplanmıĢ ve miktarlar mg/100g olarak verilmiĢtir.

Akış hızı: 0,9 mL/dak

Mobil faz: % 80 asetonitril + % 20 deionize su Sıcaklık: 30 oC

Süre: 30 dakika

Kolon: SS Exsil Amino, SGE (250x4,6 mm ) - USA Dedektör: RI, Perkin Elmer (series-200) - Japan

3.2.6. Organik asit Kompozisyonunun Belirlenmesi

Homojenizatörde pulp haline getirilen meyveden 5 g alınıp üzerine 20 mL deionize su ilave edilip 3 dakika homojenize edilmiĢtir. Daha sonra 0,45 µm’lik membran filtreden geçirilip analize hazır hale getirilemiĢtir. Yüksek basınç sıvı kromotografide (HPLC) analiz için Shui ve Leong (2002)’den değiĢtirilerek; mobil faz A; 2,5 pH’a ayarlanıp sülfürik asit çözeltisi, mobil faz B; metanol, analiz süresi (baĢlangıç koĢulları 0,5 mL /dakika akıĢ

(29)

hızında %100 mobil faz A, 15 dakika 0,5ml/dakika akıĢ hızında %100 mobil faz A, 5 dakika 0,54 mL/dakika akıĢ hızında % 82 A+ % 18 B, 5 dakika 0,6 mL/dakika akıĢ hızında %100 B) 25 dakika ve kolon sıcaklığı 300

C olarak uygulanmıĢtır. Analizde SGE (250x4.6mm SS WAKOSIL C18RS 5 µm OmniSpher) HPLC kolon kullanılmıĢtır. Sitrik, malik, askorbik asit miktarı Perkin Elmer (series-200) U/V dedektörde 215 nm dalga boyu kullanılarak alıkonma zamanına göre tespit edilip pik alanına göre daha önce hazırlanan standart grafikten hesaplanıp ve miktarlar mg/100g olarak verilmiĢtir.

ġekil 3.7. Kromotografik analizler için örnek hazırlama ve HPLC’ye enjeksiyon

3.3. İstatistiksel Değerlendirme

Ümitvar olarak belirlenen 8 genotipin meyvelerinin pomolojik ölçümleri her tekerrürde 10 meyve ve 3 tekerrür olacak Ģekilde yapılmıĢtır. Sonuçların ortalaması standart sapma ile birlikte sunulmuĢtur. Fitokimyasal analizlerde meyveden meyveye oluĢacak varyasyonları azaltmak için daha fazla meyve kullanılmıĢ, meyve ekstraksiyonları

(30)

yaklaĢık 100 g meyvenin homojenizasyonu ile gerçekleĢtirilmiĢtir. Yine 3 tekerrür ile yapılan analizlerin değerlerinin ortalaması standart sapma ile birlikte sunulmuĢtur.

Genotipler arasındaki değiĢkenliği belirlemek amacı ile değiĢkenlik/değiĢim katsayısı, coefficient of variation (CV), standart sapmanın ortalama değere oranı olarak hesaplanarak % olarak ifade edilmiĢtir.

(31)

4. BULGULAR ve TARTIŞMA

4.1. Pomolojik Özellikler

Yapılan çalıĢmada materyal olarak kullanılan 2 sarı, bir kırmızı ve 5 maun-siyah renkte toplam 8 alıç genotipi pomolojik özelliklerden (meyve eni, boyu, meyve ağırlığı, çekirdek sayısı, meyvedeki çekirdek ağırlığı, meyve ati oranı ve SÇKM), elde edilen bulgular aĢağıda sırasıyla verilmiĢ, tartıĢılmıĢ ve istatistiksel olarak yorumlanmıĢtır (Çizelge 4.1). Genotiplerin meyve eni 14.28 mm ile 20.87 mm arasında değiĢim göstermiĢtir. 30-S1 en fazla meyve etine sahip genotip olarak belirlenmiĢtir. Tüm genotiplerin meyve eni ortalaması 16.68 mm olarak bulunmuĢtur. Meyve boyu ortalaması meyve eni ortalamasına göre daha az değiĢkenlik göstermiĢtir (CV %7.30 ve 11.69). Yine en fazla meyve boyu 17.43 mm ile 30-S1 genotipinde tespit edilmiĢtir. Genotiplerin ortalama meyve boyları 15.97 mm olarak belirlenmiĢtir. Meyveler ağırlık olarak değerlendirildiğinde, sarı meyve etine sahip 30-S1 genotipi 4.25 g ile büyük ortalama meyve ağırlığına sahip olduğu, maun-siyah meyveli genotipler arasında ise 30-M3 genotipinin 2.96 g ile en iri genotip olduğu tespit edilmiĢtir. Selekte edilen genotiplerden en küçüğü ortalama 1.63 g ile kırmızı meyve kabuklu 30-K1 genotipi olarak belirlenmiĢtir.

Karadeniz ve KalkıĢım’ın (1996) Van ilinin Edremit ve GevaĢ ilçelerinde yetiĢen alıçlar arasından yapmıĢ oldukları seleksiyon çalıĢmasındaki 14 genotip arasında meyve ağırlıkları 0.81-2.14 g olarak tespit edildiği düĢünüldüğünde çalıĢmamızdaki 1.63 - 4.25 g meyve ağırlıkları Hakkari ilinden selekte edilmiĢ bu genotiplerin meyve iriliği açısından Van seleksiyonuna göre yaklaĢık iki kat daha iri olduğu anlaĢılmaktadır. Diğer taraftan Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde Asma ve Birhanlı (2003) tarafından yapılmıĢ

(32)

olan alıç seleksiyonunda ise meyve irilikleri 2.16 - 7.58 g olarak tespit edilmiĢtir. Türkiyede yapılmıĢ çalıĢmalarda en iri meyveli genotipler Serçe ve ark. (2011)’nın Hatay ilinde yaptıkları seleksiyon çalıĢmalarında karĢılaĢılmıĢtır. Toplam 15 genotip ile yapılan bu araĢtırmada B-3 ve B-7 genotiplerinde 14.9 ve 14.3 g büyüklüğünde meyvelere rastlanmıĢtır.

Meyvelerde çekirdek sayısı, miktarı ve meyve eti oranı önemli kalite kriterleri arasında değerlendirilir. ÇalıĢmamızda selekte ettiğimiz çeĢitlerin ortalama çekirdek sayısı 2.2 çekirdek ağırlığı her meyve için ortalama 0.59 g olarak belirlenmiĢtir. Genotipler arasında çekirdek sayısı ortalama 1.6 - 3.0 ve çekirdek ağırlığı ise her meyve için 0.31 - 0.83 g olmuĢtur. Bu bulgular eĢliğinde hesaplanan yüzde meyve eti oranları %70.6 - 81.9 olarak tespit edilmiĢtir. En fazla meyve oranı kırmızı meyve kabuklu 30-K1 genotipinde %81.9 olarak hesaplanmıĢtır. Meyve eti oranları arasındaki değiĢkenlik katsayısı CV %26.71 olarak bulunmuĢtur.

Benzer bir çalıĢmada Karadeniz ve KalkıĢım’ın (1996) Van ilinin Edremit ve GevaĢ ilçelerinden selekte ettikleri 14 alıç genotipi arasında meyve eti oranları %70.27 - 82.83 ve çekirdek ağırlıkları 0.17 - 0.55 g olarak tespit edilmiĢtir. Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerindeki seleksiyon çalıĢmasında (Asma ve Birhanlı 2003) ise çekirdek ağırlıkları 0.77 - 1.16 g arasında bulunmuĢtur.

ÇalıĢmamızdaki alıç genotiplerinin SÇKM miktarı ortalama %21.58 olarak belirlenmiĢtir. Meyve tadını direk olarak etkileyen SÇKM miktarının yüksek olması bu meyvelerin tüketici tarafından kabul edilebilirliğini etkileyecektir. En yüksek miktar kırmızı kabuk renkli 30-K1 genotipte %26.7 ve en düĢük miktar maun-siyah renkli 30-M2 genotipinde

(33)

belirlenmiĢtir. SÇKM oranları arasındaki değiĢkenlik katsayısı CV %13.83 olarak bulunmuĢtur.

Türkiye’de yapılan diğer çalıĢmalarda SÇKM miktarları Malatya’daki seleksiyonlarda (Asma ve Birhanlı 2003) %12.80 - 18.83, Van’ın ilçelerindeki seleksiyonda (Karadeniz ve KalkıĢım 1996) %12.20 - 27.20 ve Serçe ve ark. (2011)’de Hatay’da yaptığı çalıĢmada %6.1 - 23.5 olarak belirlenmiĢtir.

Renk kriteri meyve ve sebzelerin değerlendirilmesi, albenisi ve tüketici tercihleri açısından önemli olduğu kadar aynı zamanda içerdikleri pigmentler sayesinde insan sağlığı açısından önemli bir yere sahiptir. Meyve rengi görsel, enstrumental ve kimyasal olarak belirlenebilmektedir. Bunlardan pratik olarak en çok kullanılanı minolta renk ölçüm cihazlarıdır.

ÇalıĢmada yer alan 8 genotip için minolta renk ölçüm cihazında elde edilen değerler Çizelge 4.2. de sunulmuĢtur. IĢık geçirgenliğini temsil eden L; koyu renkli maun-siyah genotiplerde 20.09-21.00 değerinde, kırmızı 30-K1 için 28.67 ve daha açık renkli sarı meyveli genotiplerde 67.80-68.50 olarak ölçülmüĢtür. Kırmızı-yeĢil eksenini temsil eden a; beklendiği üzere en yüksek 30-K1 genotipinde 31.95 olarak belirlenmiĢtir. Maun-siyah çeĢitlerde bu rakam11.82-17.20 arasında gerçekleĢmiĢtir. Koyu sarı 30-S1 genotipinde 1.29 ve yeĢilimsi sarı renkli 30-S2 genotipinde -3.60 olarak ölçülmüĢtür. Diğer bir eksen olan sarı-mavi ekseninde b; beklendiği üzere sarı genotiplerde en yüksek (34.42-35.99) maun-siyah genotiplerde en düĢük (2.87-4.21) bulunmuĢtur. 30-K1 kırmzı genotipte 12.94 olarak ölçülmüĢtür. Chroma; renk doygunluğu değiĢkenlik katsayısı (CV %46.70) olarak hesaplanmıĢtır. En yüksek değerler 30-M2, 30-M3 ve 30-S2 genotiplerinde rastlanmıĢtır. Hue; renk niteliği değerleri 11.86-(-83.98) arasında değiĢmiĢtir.

(34)

Genotip 30-M1

Meyve rengi Maun-siyah Meyve eni (mm) 15,87 Meyve boyu (mm) 16,17 Meyve ağırlığı (g) 2,55 Çekirdek sayısı/meyve 2,0 Çekirdek ağırlığı (g)/meyve 0,57

Meyve eti oranı (%) 77,6

SÇKM (%) 20,7

ġekil 4.1. ÇalıĢmada kullanılan 30-M1 alıç genotipi ve pomolojik özellikleri.

Genotip 30-M2

SÇKM (%) 17,7

(35)

Genotip 30-M3

SÇKM (%) 21,5

Genotip 30-M4

SÇKM (%) 24,0

(36)

Genotip 30-M5

SÇKM (%) 21,6

Genotip 30-K1

SÇKM (%) 26,7

(37)

Genotip 30-S1

SÇKM (%) 22,5

ġekil 4.7. ÇalıĢmada kullanılan 30-S1 alıç genotipi ve pomolojik özellikleri.

Genotip 30-S2

SÇKM (%) 17,9

(38)

Çizelge 4.1. Alıç meyvelerinin pomolojik özellikleri her tekerrürde 10 meyve ve 3 tekerrür olacak Ģekilde gerçekleĢtirilmiĢtir. Genotip Meyve eni (mm) Meyve boyu (mm) Meyve ağırlığı ( g ) Çekirdek sayısı/ meyve Çekirdek ağırlığı (g)/meyve Meyve eti oranı (%) SÇKM (%) 30-M1 15,87 ± 0,8 16,17 ± 0,6 2,55 ± 0,1 2,0 ± 0,0 0,57 ± 0,07 77,6 ± 2,7 20,7 ± 0,3 30-M2 15,51 ± 1,1 15,27 ± 0,7 2,14 ± 0,3 2,6 ± 0,5 0,63 ± 0,11 70,6 ± 3,3 17,7 ± 0,3 30-M3 17,24 ± 0,7 16,34 ± 0,6 2,96 ± 0,6 2,2 ± 0,4 0,65 ± 0,18 78,0 ± 2,8 21,5 ± 0,2 30-M4 16,93 ± 0,3 16,66± 0,5 2,49 ± 0,3 1,6 ± 0,5 0,57 ± 0,06 77,1 ± 2,9 24,0 ± 0,1 30-M5 16,95 ± 0,7 17,11 ± 0,9 2,82 ± 0,4 2,0 ± 0,0 0,56 ± 0,07 80,2 ± 3,4 21,6 ± 0,3 30-K1 14,28 ± 0,7 14,42 ± 0,6 1,63 ± 0,3 1,8 ± 0,4 0,31 ± 0,09 81,9 ± 4,1 26,7 ± 0,3 30-S1 20,87 ± 0,4 17,43 ± 0,7 4,25 ± 0,4 3,0 ± 0,0 0,83 ± 0,12 81,5 ± 2,1 22,5 ± 0,3 30-S2 15,79 ± 0,8 14,38 ± 1,2 2,20 ± 0,6 2,4 ± 0,9 0,60 ± 0,17 73,7 ± 2,1 17,9 ± 0,2 Ortalama 16,68 15,97 2,63 2,2 0,59 77,57 21,58 CV (%) 11,69 7,30 29,56 20,62 24,12 26,71 13,83 29

(39)

Çizelge 4.2. Alıç meyvelerinin meyve kabuğu renk değerleri: L* (parlaklık), a* (kırmızı/yeĢil), b* (sarı/mavi).

Genotip L a b Chroma Hue

30-M1 20,09 ± 1,1 11,82 ± 1,3 2,87 ± 0,5 12,17 ± 1,4 13,61 ± 1,6 30-M2 20,40 ± 1,0 16,15 ± 1,5 4,10 ± 0,3 34,48 ± 5,4 22,10 ± 1,4 30-M3 21,00 ± 1,2 17,20 ± 4,5 4,21 ± 1,0 36,06 ± 1,2 16,00 ± 6,3 30-M4 20,72 ± 0,9 14,36 ± 2,0 3,06 ± 0,7 16,67 ± 1,5 14,28 ± 1,2 30-M5 20,42 ± 0,9 13,55 ± 2,6 2,87 ± 0,7 17,72 ± 4,5 13,87 ± 1,2 30-K1 28,67 ± 2,2 31,95 ± 5,1 12,94 ± 2,0 14,69 ± 2,1 11,97 ± 1,3 30-S1 67,48 ± 2,0 1,29 ± 1,2 35,99 ± 1,1 13,85 ± 2,7 11,86 ± 1,4 30-S2 68,50 ± 2,1 -3,60 ± 2,8 34,42 ± 0,9 34,70 ± 0,8 -83,98 ± 4,7 Ortalama 33,41 13,74 12,56 22,54 2,46 CV (%) 64,44 68,01 114,46 46,70 1424 30

(40)

4.2. Fitokimyasal Özellikler

Yapılan çalıĢmada materyal olarak kullanılan alıçlara ait fitokimyasal analizler (toplam fenolik madde tayini, TMA, TEAC, FRAP, spesifik Ģeker ve organik asit kompozisyonunun belirlenmesi) sonucu elde edilen bulgular aĢağıda sırasıyla verilmiĢ, tartıĢılmıĢ ve istatistiksel olarak yorumlanmıĢtır (Çizelge 4.3)

ÇalıĢmamızdaki alıç genotipleri, toplam fenolik miktarı bakımından çeĢitlilik göstermiĢtir (CV %41.35). 30-M2, 10991 µg GAE/g ta ile en fazla fenolik miktarına sahip genotip olarak belirlenmiĢtir. Genel olarak maun-siyah genotiplerin yüksek miktarda toplam fenolik içerdiği ve özellikle bunlardan 30-M2, 30-M3 ve 30-M5 in diğerine oranla daha fazla oranda toplam fenoliğe sahip olduğu belirlenmiĢtir. Bunun yanında sarı meyve kabuğuna sahip 30-S1 genotipinde de fenolik miktarı 10212 µg GAE/g ta ile yine yüksek oranda tespit edilmiĢtir. Kırmızı meyve kabuğuna sahip 30-K1 genotipi ise 7754 µg GAE/g ta oranında toplam fenolik içermiĢtir. Tüm genotiplerin toplam fenolik miktarı ortalaması 9391 µg GAE/g ta olarak bulunmuĢtur.

Genel olarak elde edilen toplam fenolik miktarları diğer meyve ve sebzeler arasında karĢılaĢtırıldığında alıç meyvesinin yüksek miktarda toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiĢtir (Sun ve ark., 2002). Renk grupları ile toplam fenolik içeriği arasında belirli bir trend olmasına karĢın, bu konuda daha kesin sonuçlar elde etmek için daha fazla genotiple çalıĢılması gerektiği sonucu ortaya çıkmıĢtır. Diğer meyvelerle literatürde yapılmıĢ çalıĢmaların önemli bir kısmında koyu renkli meyvelerin daha fazla toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiĢtir (Özgen ve Schreens 2006; Özgen ve TokbaĢ 2007; Özgen ve ark.2009). Özellikle üzümsü meyvelerde olduğu gibi antosiyanin ve diğer bazı pigmentlarin

(41)

toplam fenolik içeriğine katkısı % 80 lere kadar çıkabilmektedir (Özgen ve ark., 2008). Ancak kırmızı, mor, sarı ve beyaz gibi değiĢik renkli soğan çeĢitleri ile yapılan çalıĢmada (Gökçe ve ark., 2010) üzümsü meyvelerde elde edilen trend bulunamamıĢtır. Bu sonuçlar alıç çalıĢmamızda olduğu gibi bazı meyvelerde toplam fenolik içeriğine ve antioksidan kapasitesine pigmentlerin yanında ve hatta pigmentlerden daha çok bazı spesifik fenoliklerin katkıda bulunduğunu iĢaret etmektedir.

Alıçlar içinde antosiyanin içeren maun-siyah ve kırmızı renkli genotipler arasında yapılan antosiyanin analizlerinde sırasıyla 30-M1 ve 30-M3 maun-siyah renkli genotiplerin 109.84 ve 104.83 µg siy-3-glk/g ta içerdiği tespit edilmiĢtir. En az toplam antosiyanin kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 25.71 µg siy-3-glk/g ta olarak belirlenmiĢtir. Kırmızı ve maun-siyah renkli alıç genotiplerinin ortalama içerdiği antosiyanin miktarı 76.09 µg siy-3-glk/g ta olarak hesaplanmıĢtır. Meyve ekstraksiyonlarının meyve eti ve kabuk olarak ayrı ayrı yapılmamasına karĢın tespit edilen bu miktarların hemen hepsinin meyve kabuğundan kaynaklandığı gözlenmektedir. Gözlemlerimizde meyve etinde kırmızı veya kırmızımsı bir renk tespit edilememiĢtir.

Meyvelerdeki antioksidan kapasitesi TEAC (troloks eĢdeğer antioksidan kapasitesi) ve FRAP (demir indirgenme antioksidan kapasitesi) olmak üzere iki farklı yöntem kullanılarak hesaplanmıĢtır (Özgen ve ark., 2006). ÇalıĢmamızdaki alıç genotiplerinin TEAC antioksidan kapasitesi ortalama %13.81 olarak belirlenmiĢtir. En yüksek miktar kırmızı kabuk renkli 30-K1 genotipte 26.0 µmol TE/g ta ve en düĢük miktar sarı renkli 30-S2 genotipinde 7.8 µmol TE/g ta belirlenmiĢtir. TEAC antioksidan kapasitesi arasındaki değiĢkenlik katsayısı CV %51.90 gibi yüksek oranda gerçekleĢmiĢtir. Kırmızı renkli

(42)

genotipin TEAC antioksidan kapasitesi maun-siyahlara oranla yaklaĢık 2 kat, sarı meyvelilere oranla yaklaĢık 3 kat oranında daha yüksek gerçekleĢmiĢtir. Benzer sonuçlar FRAP yöntemi ile yapılan analizlerle de gözlemlenmiĢtir. Tüm genotiplerin FRAP antioksidan kapasitesi ortalaması 12.3 µmol TE/g ta olarak bulunmuĢtur. Yine kırmızı renkli 30-K1 genotipi 24.7 µmol TE/g ta ile en yüksek oranda antioksidan içerirken, 30-S2 genotipi 7.4 µmol TE/g ta ile en düĢük oranda antioksidan kapasitesine sahip olduğu tespit edilmiĢtir. FRAP antioksidan kapasitesi arasındaki değiĢkenlik katsayısı CV %43.51 ile TEAC a oranla daha düĢük ama genel olarak yüksek oranda gerçekleĢmiĢtir.

(43)

Çizelge 4.3. Alıç meyvelerinin içerdikleri toplam fenolik (TF), toplam antosiyanin (TMA) ve antioksidan (TEAC ve FRAP) miktarları

TFa TMAb TEACc FRAPd

Genotip (µg GAE/g ta) (µg siy-3-glk/g ta) (µmol TE/g ta) (µmol TE/g ta)

30-M1 8611 ± 391 109,84 ± 4,3 12,7 ± 0,2 10,3 ± 0,3 30-M2 10991 ± 597 86,30 ± 4,7 13,8 ± 0,9 10,6 ± 0,8 30-M3 10844 ± 501 104,83 ± 0,6 14,4 ± 1,0 11,7 ± 0,4 30-M4 8831 ± 502 71,78 ± 1,2 13,0 ± 0,3 13,7 ± 0,2 30-M5 10922 ± 416 58,09 ± 2,2 12,8 ± 0,6 11,2 ± 0,3 30-K1 7754 ± 871 25,71 ± 2,8 26,0 ± 2,7 24,7 ± 1,1 30-S1 10212 ± 744 - 10,0 ± 1,5 8,8 ± 0,2 30-S2 6964 ± 359 - 7,8 ± 0,4 7,4 ± 0,3 Ortalama 9391 76,09 13,81 12,3 CV (%) 41,35 16,68 51,90 43,51 a

TF Folin-Ciocalteu (Singleton ve Rossi 1965) protokolü yardımıyla gerçekteĢtirildi. Değerler µg GAE/g ta olarak hesaplandı. b

TMA pH-diferansiyel metodu ile (Giusti ve Wrolstad 2005) gerçekteĢtirildi. Değerler µg siy-3-glk/g ta olarak hesaplandı. c_{TEAC değerleri Özgen ve ark., (2006) göre µmol TE/g ta olarak hesaplandı.}

d_{FRAP değerleri Benzie ve Strain (1996) göre µmol TE/g ta olarak hesaplandı.}

(44)

4.3. Şeker Profili

Alıç genotiplerinin Ģeker profili HPLC analiz sistemi kullanılarak hakim Ģekerlerden fruktoz, glikoz ve sakkaroz cinsinden hesaplanmıĢ, tartıĢılmıĢ ve istatistiksel olarak yorumlanmıĢtır (Çizelge 4.4).

Alıç genotiplerindeki Ģeker profili meyve renklerine göre farklılık göstermiĢtir. Özellikle sarı renkli meyveler, kırmızı ve maun-siyah meyveli alıçlara göre daha farklı Ģeker dağılımı sergilemiĢtir. Maun-siyah ve kırmızı genotiplerde hakim Ģeker sırasıyla glikoz ve fruktoz olarak gözlemlenmiĢtir. Bu genotiplerde eser miktarda sakkaroza rastlanmıĢtır. En fazla glikoz 30-K1 genotipinde 20.23 g/100 g olarak tespit edilmiĢtir. Maun-siyah genotipler arasındaki glikoz ve fruktoz miktarları sırasıyla 14.26 - 17.11 g/100 g ve 5.29 - 7.21 g/100 g arasında hesaplanmıĢtır. Sarı meyveli genotiplerde diğerlerinden farklı olarak glikoz ve sakkaroz hakim Ģeker olarak belirlenmiĢtir. 30-S1 genotipindeki dağılım 4.22, 6.77 ve 5.57 g/100 g fruktoz, glikoz ve sakkaroz iken 30-S2 genotipinde bu dağılım sırasıyla 2.09, 5.60 ve 7.19 g/100 g olarak hesaplanmıĢtır. Sarı meyveli genotiplerle diğerleri arasındaki en belirgin fark meyvelerin içerdiği sakkaroz miktarı olmuĢtur. Kırmızı ve maun-siyah genotiplerde eser miktarda sakkaroza rastlanmıĢken, sarı meyveli genotiplerdeki sakkaroz oranı toplam Ģekerin %33.6 ve 48.3’ü olarak sırasıyla 30-S1 ve 30-S2 genotiplerinde bulunmuĢtur.

Tüm genotipler için glikoz, fruktoz ve sakarozun sırasıyla toplam Ģekere oranı %65.96, %26.07 ve % 7.97 olarak belirlenmiĢtir.

Toplam Ģeker miktarı olarak en yüksek değer 27.18 g/100 g ile 30-K1 genotipinde ve 14.88 g/100 g ile 30-S2 genotipinde belirlenmiĢtir. Toplam Ģeker ortalamasının değiĢkenliği (CV

(45)

%18.98) olarak tespit edilmiĢtir. Tüm genotiplerin ortalama toplam Ģeker miktarı 20.71 g/100 g olarak hesaplanmıĢtır.

Edwards ve ark. (2012) tarafından farklı alıç türlerinde yapılan çalıĢmalarda, türlerine göre farklılık göstermek üzere glikoz, sakkaroz ve fruktozun yanında xylose, sorbitol ve inositol gibi Ģekerlerden eser miktarlarda tespit edilmiĢtir.

4.4. Organik Asit Profili

ÇalıĢmamızdaki sekiz alıç genotipinin organik asit profili HPLC analiz sistemi kullanılarak hakim asitlerden tartarik asit, malik asit, askorbik asit ve sitrik asit cinsinden hesaplanmıĢ, tartıĢılmıĢ ve istatistiksel olarak yorumlanmıĢtır (Çizelge 4.5).

Alıç genotiplerindeki hakim organik asitler sırasıyla toplam asit miktarına oranla %52.98, 37.80, 7.49 ve 1.69 olarak malik asit, sitrik asit, tartarik asit ve askorbik asit olarak belirlenmiĢtir. Malik asit miktarı tüm genotipler arasında farklı Ģekilde bir dağılım göstermiĢ olup renklere göre bir özelik belirlenememiĢtir. Malik asit içeriği en yüksek maun-siyah meyveli 30-M2 genotipinde 1132.86 mg/100 g ve en düĢük kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 641.61 mg/100 g olarak belirlenmiĢtir. Ortama malik asit miktarı 854.54 mg/100 g olarak hesaplanmıĢtır.

Ġkinci hakim organik asit olarak belirlenen sitrik asit miktarı genotipler arasında 320.64 – 831.73 aralığında 30-K1 ve 30-M2 genotipleri için hesaplanmıĢtır. Ortama sitrik asit miktarı 609.81 mg/100 g olarak belirlenmiĢtir.

Maun-siyah meyveli alıçların tartarik asit miktarları genel olarak kırmızı meyvelilere oranla 4 kat, sarı meyvelilere oranla yaklaĢık 10 kat daha az bulunmuĢtur. Maun-siyah meyveli

(46)

alıçların tartarik asit miktarı 29.11 – 39.83 mg/100 g arasında değiĢirken, kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 121.22 mg/100 g ve sarı meyveli 30-S2 genotipinde 392.89 mg/100 g tartarik asit tespit edilmiĢtir. Alıçların ortama tartarik asit miktarı 120.90 mg/100 g olarak hesaplanmıĢtır.

Antioksidan kapasitesine de etkisi olan askorbik asit içeriklerinde kırmızı ve sarı genotipler daha yüksek miktarda değerler vermiĢtir. Maun-siyah meyveli alıçların askorbik asit miktarı 7.25 – 12.18 mg/100 g arasında değiĢirken, kırmızı meyveli 30-K1 genotipinde 59.36 mg/100 g ve sarı meyveli 30-S1 genotipinde 60.02 mg/100 g askorbik asit tespit edilmiĢtir. Alıçların ortalama askorbik asit miktarı 27.29 mg/100 g olarak hesaplanmıĢtır. Edwards ve ark. (2012) tarafından yapılan çalıĢmalarda alıç türlerine göre farklılık göstermek üzere malik ve sitrik asit hakim organik asit olarak belirlenmiĢ, bunların haricinde eser miktarlarda süksinik, askorbik, tartarik, protocatechuic, 4-hidroksibenzoik, salisilik ve siringik asit tespit edilmiĢtir.

(47)

Çizelge 4.4. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik Ģeker miktarları (g/100g) ± standart sapma.

Şeker profili (g/100g)

Genotip Fruktoz % Fruktoz Glikoz % Glikoz Sakkaroz % Sakkaroz Toplam 30-M1 5,55 ± 0,01 26.7 15,18 ± 0,01 72.9 0,08 ± 0,01 0.4 20,82 ± 0,01 30-M2 5,29 ± 0,01 27.0 14,26 ± 0,01 72.7 0,06 ± 0,01 0.3 19,62 ± 0,01 30-M3 5,79 ± 0,01 27.7 15,01 ± 0,01 71.9 0,07 ± 0,01 0.3 20,86 ± 0,01 30-M4 7,21 ± 0,01 29.6 17,11 ± 0,01 70.2 0,07 ± 0,01 0.3 24,39 ± 0,01 30-M5 6,15 ± 0,01 27.7 15,15 ± 0,01 70.9 0,08 ± 0,01 0.4 21,38 ± 0,01 30-K1 6,90 ± 0,01 25.4 20,23 ± 0,01 74.4 0,05 ± 0,01 0.2 27,18 ± 0,01 30-S1 4,22 ± 0,02 25.5 6,77 ± 0,01 40.9 5,57 ± 0,01 33.6 16,56 ± 0,01 30-S2 2,09 ± 0,01 14.0 5,60 ± 0,01 37.7 7,19 ± 0,01 48.3 14,88 ± 0,01 Ortalama 5,40 26.07 13,66 65.96 1,65 7.97 20,71

Çizelge 4.5. Alıç meyvelerinin içerdikleri spesifik organik asit miktarları (mg/100g) ± standart sapma.

38

(48)

Organik Asit (mg/100g)

Genotip Tartarik Asit Malik Asit Askorbik Asit Sitrik Asit Toplam 30-M1 29,11 ± 0,33 762,38 ± 4,65 7,25 ± 0,13 574,08 ± 1,90 1373 ± 4,1 30-M2 33,61 ± 0,11 1132,86 ± 8,98 11,98 ± 0,03 831,73 ± 5,32 2010 ± 4,2 30-M3 30,96 ± 0,27 819,99 ± 5,02 8,53 ± 0,09 763,04 ± 10,08 1623 ± 12,8 30-M4 34,74 ± 0,43 769,18 ± 7,56 11,35 ± 0,02 716,65 ± 3,87 1532 ± 6,3 30-M5 39,83 ± 0,06 727,41 ± 3,31 12,18 ± 0,02 632,53 ± 1,17 1412 ± 3,7 30-K1 121,22 ± 0,24 641,61 ± 3,92 59,36 ± 0,14 320,64 ± 0,98 1143 ± 3,3 30-S1 284,87 ± 6,59 945,50 ± 6,00 60,02 ± 0,17 598,99 ± 5,34 1889 ± 10,5 30-S2 392,89 ± 1,86 1037,68 ± 2,34 47,69 ± 0,04 440,79 ± 2,00 1919 ± 1,1 Ortalama 120,90 854,58 27,29 609,81 1613 % 7.49 52.98 1.69 37.80 100 CV (%) 116,55 19,67 87,43 27,60 18,95

(49)

5. SONUÇ

Ülkemizin farklı bölgelerinde doğal olarak yetiĢen alıçlar için yapılmıĢ seleksiyon çalıĢmalarında farklı alıç türleri tespit edilmiĢ ve bu türlerde ümitvar olarak seçilen genotiplerin pomolojik ve kimyasal analizleri yapılmıĢtır. Bazı çalıĢmalarda bu genotipler arasındaki akrabalık iliĢkileri moleküler tekniklerle incelenmiĢtir (Serçe ve ark., 2011). Bu çalıĢmalardan baĢlıcaları Van ilinin Edremit ve GevaĢ ilçelerinde Karadeniz ve KalkıĢım (1996) tarafından 14 genotiple yapılan, Malatya’nın Hekimhan ve Yazıhan ilçelerinde Asma ve Birhanlı (2003) tarafından ve Hatay ve çevresinde (Serçe ve ark., 2011) 15 ümitvar genotiple gerçekleĢtirilen çalıĢmalardır.

Bu teze konu olan ve Hakkari ve çevresinden selekte edilen genotiplerle yapılan çalıĢmamızda meyve ağırlığı 4.25 g ve SÇKM değeri %26.7 gibi yüksek değerlerde olan ümitvar çeĢitler belirlenmiĢtir. Aynı genotiplerin fitokimyasal analizlerinde fenolik miktarları diğer meyve ve sebzeler ile karĢılaĢtırıldığında yüksek miktarda toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiĢtir. Renk grupları ile toplam fenolik içeriği arasında belirli bir trend olmasına karĢın, bu konuda daha kesin sonuçlar elde etmek için daha fazla genotiple çalıĢılması gerektiği sonucu ortaya çıkmıĢtır. Diğer meyvelerle literatürde yapılmıĢ çalıĢmaların önemli bir kısmında koyu renkli meyvelerin daha fazla toplam fenolik madde içerdiği tespit edilmiĢtir. Buna özellikle meyvelere kırmızı rengi veren antosiyaninlerin etki ettiği bilinmektedir. Fakat benzer sonuçlar kırmızı, maun-siyah ve sarı renkli alıç genotiplerimiz arasında gözlenmemiĢ, toplam fenolik içeriğine ve antioksidan kapasitesine pigmentlerin yanında ve hatta pigmentlerden daha çok bazı spesifik fenoliklerin katkıda bulunduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır.

(50)

Tüm dünyada ve özellikle geliĢmiĢ ülkelerde insan sağlığı açısından büyük öneme sahip, antioksidan kapasitesi yüksek meyvelere ve bu meyvelerden üretilen ürünlere olan ilgi gittikçe artmaktadır (Scheerens, 2001). Bu meyvelerin baĢında koyu renkli, özellikle kırmızı ve mor renkli yabani mevveler gelmektedir. Yabani meyveler arasında önemli bir yeri olan alıç, orman alanlarında yetiĢtiriciliği ve üretimi ile sağlıklı beslenme için önemli bir potansiyel oluĢturmaktadır.

Yabani meyveler; biyolojik çeĢitlilik, doğal yaĢam ve besin kaynakları, ilaç ve kozmetik hammaddesi, erozyon kontrolü ve kent ağaçlandırmaları, kırsal peyzaj, tarım, hayvancılık ve alternatif tıp alanlarında kullanılan önemli kaynaklardır. Günümüz ormancılığında asli ürün odun hammaddesi olmaktan çıkmıĢ, diğer iĢlevlere yönelmiĢtir. Ormanların bu yeni iĢlevlerinde yabani meyveler önemli yer tutmaktadır. Bu özelliği ile orman, çok yönlü iĢlevsel değerler bütünü olarak kabul edilebilir. Alıç gibi fitokimyasal içeriği ve antioksidan kapasitesi yüksek meyvelerin doğal olarak olduğu kadar yeni oluĢturulacak orman alanlarında katma değer sağlaması potansiyeli yüksektir.

Ayrıca varlıkları giderek azalan yabani meyvelerin korunması, aynı zamanda biyolojik çeĢitliliğin korunması açısından da çok önemlidir. Biyolojik çeĢitlilik; ekosistem çeĢitliliğini, tür çeĢitliliğini ve genetik çeĢitliliği kapsar. Diğer birçok meyve türünde olduğu gibi Ülkemiz alıç genetik çeĢitliliği açısından da önemli fırsatlar sunmaktadır. Yaptığımız bu çalıĢma ile Hakkari ve çevresinden selekte edilen ümitvar genotiplerin tolam fenolik, toplam antosiyanin ve antioksidan kapasitesi belirlenmiĢtir. Bundan sonraki çalıĢmalarda hangi fitokimyasalların antioksidan kapasitesine etki ettiği ile ilgili çalıĢmalar gerçekleĢtirilmeli ve hücre kültürü, hayvan denemeleri ve klinik çalıĢmalar ile insan sağlığı açısından etkileri disiplinler arası çalıĢmalar ile sonuçlandırılmalıdır.

(51)

Bu konuda Yang ve Liu (2011)’nun farklı alıç türlerinde yaptığı çalıĢmada epikateĢin, aglikon, glikozitler, prosiyanidinler, flavonoller hakim fenolikler olarak tespit edilmiĢtir. Bunlardan prosiyanidinler meyvede ve flavonol glikozitler, flavonlar ise alıç yaprağında hakim olan fitokimyasallar olarak bulunmuĢtur. Ayrıca bu bileĢiklerin konsantrasyonu farklı türlere, olgunluk safhalarına ve çevresel faktörlere göre değiĢiklik gösterdiği tespit edilmiĢtir.

(52)

6. KAYNAKLAR

Asma, B., Birhanlı, O. 2003. Malatya ve Çevresinde Doğal Olarak YetiĢen Alıçlarda Seleksiyon ÇalıĢmaları. Türkiye IV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya, 61–62.

Bartolome, A.P., Ruperez, P. and Fuster, C. 1995. Pineapple Fruit: Morphological Characteristics, Chemical Composition And Sensory Analysis Of Red Spanish And Smooth Cayenne Cultivars’. Food Chemistry 53 75-79.

Benzie, I.F.F., Strain, J.J. 1996. The Ferric Reducing Ability of Plasma (FRAP) as a Measure of “Antioxidant Power”: The FRAP assay, Analytical Biochemistry, 239, 70-76.

Browicz, P.H. 1972. Crataegus. In: Davis PH (ed), Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburg Univ. Press, No: 22, Edinburg.

Cemeroğlu, B., Yemenicioğlu, A., Özkan, M., 2001. Meyve Ve Sebzelerin BileĢimi. Soğukta Depolanmaları (1). Gıda, 24 (3), 21-25.

Cemeroğlu, B., 2007. Gıda Analizleri. Gıda Teknolojisi Yayınları No: 34. Ankara. Chang, Q, Zuo Z. 2002. Hawtorn. The Journal of Clinical Pharmacology 42:605-612. Demiray, H. 1986. C. monogyna subsp. monogyna Jacq. ve C. pentagyna W.et K.

üzerine morfolojik ve anatomik araĢtırmalar. Doğa TUBITAK Bioloji Dergisi 10:305-315.

Dönmez, A.A. 2004. The genus Crataegus L. (Rosaceae) with special reference to hybridisation and biodiversity in Turkey. Turkish Journal of Botany 28:29-37. Dönmez, A.A. 2005. A new species of Crataegus (Rosaceae) from Turkey. Botanical

(53)

Dönmez, A.A. 2007. Taxonomic note on the genus Crataegus (Rosaceae) in Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society 155:231-240.

Edwards, J. E., Brown, P. N., Talent, N., Dickinson, T. A., Shipley, P.R. 2012. A review of the chemistry of the genus Crataegus. Phytochemistry 79: 5-26

ErciĢli, S. 2004. A short review of the fruit germplasm resources of Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution 51:419-435.

Giusti, M.M. R.E. Wrolstad 2005. Characterization and measurement of anthocyanins by uv-visible spectroscopy. Unit F1.2, p. 19–31. In: Wrolstad, R.E. and S.J. Schwartz (eds.). Handbook of food analytical chemistry . Wiley, New York, NY. Gökçe, A.F., C. Kaya, S. Serçe, M. Özgen. 2010. Effect of scale color on the

antioxidant capacities of onions. Scientia Horticulturae. 123(4):431-435.

Guo, T, Jiao P. 1995. Hawthorn (Crataegus) resources in China. HortScience 30:1132-1134.

Kalt, W. 2005. Effects of production and processing factors on major fruit and vegetable antioxidants. J. Food Sci. 70, 11-19.

Karadeniz, T., KalkıĢım, Ö. 1996. Edremit ve GevaĢ ilçelerinde yetiĢen Alıç (Crataegus azarolus L.) tiplerinin meyve özellikleri ve ümitvar tiplerin seçimi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 6 (1): 27–33.

Kaur, C. Kapoor, H. C. 2001. Antioxidants in fruits and vegetables, The millennium’s health. Int. J. Food Sci. Technol. 36 (7): 703-725.

Ljubuncic, P., Portnaya I., Cogan U., Azaizeh H., Bomzon A. 2005. Antioxidant activity of Crataegus aronia aqueous extract used in traditional Arab medicine in Israel. Journal of Ethnopharmacology 101:153-161.

(54)

Özcan, M, Hacıseferoğulları H, Marakoğlu T, Arslan D. 2005. Hawthorn (Crataegus spp.) fruit: some physical and chemical properties. Journal of Food Engineering 69:409-413.

Özgen, M., Reese, R.N., Tulio, A.Z., Miller, A.R., Scheerens, J.C. 2006. Modified 2,2-azino-bis-3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid (ABTS) method to measure antioxidant capacity of selected small fruits and comparison to ferric reducing antioxidant power (FRAP) and 2,2'-Diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH) methods, Journal of Agricultural and Food Chemistry, 54,1151-1157.

Özgen, M., Schreens J.C. 2006. Bazı kırmızı ve siyah ahududu çeĢitlerinin antioksidant kapasitelerinin modifiye edilmiĢ TEAC metodu ile tespiti ve antikanser özellikleri. 14-16 Eylül II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 322-327. Özgen, M. TokbaĢ H. 2007. IĢıklanma ve Meyve Dokusunun Amasya ve Fuji

Elmalarında Antioksidan Kapasitesine Etkisi. GOÜ. Ziraat Fak. Dergisi 24(2):1-5.

Özgen, M. Wyzgoski F.J., Tulio A.Z., Gazula A., Miller A.R., Scheerens J.C., Reese R.N., and Wright S.R. 2008. Antioxidant Capacity and Phenolic Antioxidants of Midwestern Black Raspberries Grown for Direct Markets Are Influenced by Production Site. Hortscience. 43(7):2039-2047.

Özgen, M., Serce S. C. Kaya. 2009. Phytochemical and antioxidant properties of anthocyanin-rich Morus nigra and M. rubra fruits. Scientia Horticulturae 119(3):275-279.

Scheerens J.C. 2001. Phytochemicals and the consumers: Factors affecting fruit and vegetable consumption and the potential for increasing small fruit in the diet. Horttech 11:547-556.