TC
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SAĞLIK PROFESYONELLERĠNĠN HASTANEDE YATAN
ÇOCUĞUN BAKIMINA EBEVEYN KATILIMINA YÖNELĠK
GÖRÜġ VE UYGULAMALARI
Sevil ÖZKAN
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI
DanıĢman
Doç. Dr. Fatma TAġ ARSLAN
TC
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
SAĞLIK PROFESYONELLERĠNĠN HASTANEDE YATAN
ÇOCUĞUN BAKIMINA EBEVEYN KATILIMINA YÖNELĠK
GÖRÜġ VE UYGULAMALARI
Sevil ÖZKAN
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI
DanıĢman
Doç. Dr. Fatma TAġ ARSLAN
ii ÖNSÖZ
AraĢtırmanın planlanması ve yürütülmesi aĢamalarında bilgi ve deneyimleri ile her zaman yanımda olan değerli danıĢmanım Doç. Dr. Fatma TaĢ Arslan’a,
AraĢtırma süreci ve istatistik ile ilgili konularda desteklerinibenden esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Deniz Koçoğlu’na,
SÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi HemĢirelik Bölümü öğretim elemanlarına ve özellikle Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları HemĢireliği Anabilim Dalı öğretim elemanları Öğr. Gör. Deniz Altıparmak Çakır, ArĢ. Gör. Raziye Çelen ve ArĢ. Gör. Asiye ġahin’e,
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu HemĢirelik Bölümü öğretim elemanı Yrd. Doç. Dr. AyĢe Sonay Kurt’a,
Her zaman yanımda olan, beni destekleyen sevgili arkadaĢlarım ArĢ. Gör. Meliha Funda Afyonoğlu, ArĢ. Gör. Aylin Güçlü, Öğr. Gör. Yasemin Erkal Aksoy, Öğr. Gör. Songül Bağcı Güngör, ArĢ. Gör. Vesile Koçak, HemĢire Muradiye Aldemve Eczacı Öznur Keser’e,
AraĢtırmaya katılmayı kabul eden bütün hemĢire arkadaĢlarıma,
Hayatım boyunca bana destek annem ve rahmetli babama, canım kardeĢlerim ve bütün aileme,
Sevgi, saygı ve teĢekkürlerimi sunarım.
ArĢ. Gör. Sevil ÖZKAN Konya-2015
iii ĠÇĠNDEKĠLER
SĠMGELER ve KISALTMALAR ... vi
1. GĠRĠġ ... 1
1.1. Bakım Kavramı. ... 3
1.2. Ebeveynin Bakıma Katılımı. ... 3
1.2.1. Ebeveynin Bakıma Katılımının Tarihsel GeliĢimi. ... 3
1.2.2. Ebeveynin Bakıma Katılımının GeliĢmesinde EtkiliOlan Temel DüĢünceler ... 4
1.2.3. Ebeveynin Bakıma Katılımının Kapsamı ... 6
1.2.4. Ebeveynin Bakıma Katılımının Yararları ... 7
1.2.5. Ebeveynin Bakıma Katılımını Etkileyen Durumlar ... 9
1.3. Ebeveynin Bakıma Katılımının Sağlanmasında Sağlık Profesyonellerinin Rolü. ... 11
1.4. Ebeveynin Bakıma Katılımı ile Ġlgili Literatür Bilgisi. ... 14
2. GEREÇ ve YÖNTEM ... 17
2.1. AraĢtırmanın Tipi ... 17
2.2. AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri ... 17
2.3. AraĢtırmanın Evren ve Örneklemi ... 18
2.4. Veri Toplama Tekniği ve Araçları ... 19
2.4.1. Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu ... 19
2.4.2. Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu ... 19
2.5. Ön Uygulama ... 22
2.6. Verilerin Toplanması ... 22
2.7. DeğiĢkenler ... 22
2.7.1. Tanımlayıcı DeğiĢkenler ... 22
2.7.2. ĠliĢki Arayıcı DeğiĢkenler ... 23
2.8. Verilerin Analizi... 23
2.9. AraĢtırmanın Etik Boyutu ... 24
3. BULGULAR ... 25
3.1. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık
iv
Ġlgili Tanımlayıcı Bulgular ... 25
3.2.Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları ile Ġlgili Tanımlayıcı Bulgular ... 27
3.3. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik Özelliklerine Göre Ebeveynin Bakıma Katılımına Ġzin Verme Durumlarının KarĢılaĢtırılması ile Ġlgili Bulgular ... 47
3.4. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin, Mesleki Özelliklerine Göre Ebeveynin Bakıma Katılımına Ġzin Verme Durumlarının KarĢılaĢtırılması ile Ġlgili Bulgular ... 49
4.TARTIġMA ... 50
4.1. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki (Tanıtıcı) Özellikleri ile Ġlgili Tanımlayıcı Bulguların TartıĢılması ... 50
4.2. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan SağlıkProfesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları ile Ġlgili Tanımlayıcı Bulguların TartıĢılması ... 51
4.3. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik Özelliklerine Göre EbeveyninBakıma Katılımına Ġzin Verme Durumlarının KarĢılaĢtırılması ile Ġlgili Bulguların TartıĢılması ... 70
4.4. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin, Mesleki Özelliklerine Göre Ebeveynin Bakıma Katılımına Ġzin Verme Durumlarının KarĢılaĢtırılması Ġle Ġlgili Bulguların TartıĢılması ... 71
5. SONUÇ ve ÖNERĠLER ... 74
5.1.Sonuç.. ... 74
5.2.Öneriler... ... 79
6.KAYNAKLAR ... 82
7.EKLER ... 86
EK A:Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu.. ... 86
EK B: Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu.. ... 87
EK C: Gönüllü Bilgilendirme Formu.. ... 94
v EK E: TC Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Konya Ġli Kamu Hastaneleri Birliği GenelSekreterliği Ġzin Belgesi.. ... 96 EK F: SÜ Rektörlüğü Tıp Fakültesi Dekanlığı Ġzin Belgesi.. ... 98 EK G: AraĢtırma Öncesi Anket Formu ile Ġlgili GörüĢ Bildiren Uzmanlar ve
ÇalıĢtıkları Kurumlar.. ... 99 EK H: SÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu Tez Konu BaĢlığı
DeğiĢikliği Karar Yazısı. ... 100 EK I: Etik Kurul Proje BaĢlığı DeğiĢikliği Ġzin Belgesi.. ... 101
vi SĠMGELER ve KISALTMALAR
AÇĠ : Aldığı Çıkardığı Ġzlemi
CPR : Cardio Pulmonary Ressusitation (Kardiyopulmoner Resisütasyon) ÇYBÜ : Çocuk Yoğun Bakım Ünitesi
IM : Ġntramuskuler IV : Ġntravenöz n : Sayı LP : Lumber ponksiyon NG : Nazogastrik OG : Orogastrik SC : Subkutan X2 : Ki-kare değeri
YBÜ : Yoğun Bakım Ünitesi
vii ÖZET
TC
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENTĠTÜSÜ
Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları
Sevil ÖZKAN HemĢirelik Anabilim Dalı
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ/KONYA-2015
AraĢtırma; çocuk kliniklerinde çalıĢan sağlık profesyonellerinin, hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımı konusunda görüĢ ve uygulamalarının belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı ve iliĢki arayıcı olarak planlandı. AraĢtırma Konya Ġli kent merkezinde yer alan dört hastanenin çocuk kliniklerinde çalıĢan, araĢtırmaya katılmayı kabul eden 155 sağlık profesyoneliyle Mart-Mayıs 2014’te yapıldı. Veriler “Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu” ve “Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu” ile toplandı. Veriler, bilgisayar ortamında sayı, yüzde, ortalama, standart sapma, ki-kare testleriyle değerlendirildi.
AraĢtırmada sağlık profesyonellerinin %81,9’u ebeveynin bakıma katılımının “çocuğun korku ve anksiyetesini giderme” ve “çocuğun acı veren uygulamalar ile baĢ etmesini kolaylaĢtırmaya” sebep olduğunu bildirdi. “Ebeveynin, çocuğun bakım ve tedavisi ile ilgili her Ģeyi bilmesine yol açabilir” (%74,8) ve “hemĢire ve aile arasındaki profesyonel iletiĢimi sosyal iletiĢim Ģekline döndürebilir” (% 81,3) görüĢlerine sağlık profesyonelleri katıldı. Sağlık profesyonelleri kurumlarında ebeveynin bakıma katılımı ile ilgili yazılı düzeleme olduğunu (%60,6) belirtti. Sağlık profesyonellerinin %87,1’i ebeveynin bakıma katılımına izin verdiği bulundu. Ebeveynin cinsiyeti, çocuğun hastalık süreci, ebeveynin iletiĢim becerisi ve çocuğun yaĢının izin vermeyi etkilediği bulundu. Tanı ve tedavi süreçlerinde yapılan giriĢimsel uygulamalara ebeveynin katılımı çoğunlukla “sadece gözlem yapma, ortamda bulunmasına izin verme” Ģeklinde belirtildi. Çocuğun hayati risk taĢıdığı durumlarda ebeveynin ortama alınmadığı bulundu. Ebeveynin bakıma katılımı;“tanı ve tedavi süreçlerinde yapılan diğer uygulamalarda” çoğunlukla hemĢire ile birlikte yapma Ģeklindeydi. Ebeveynin bakıma katılımı ilaç uygulamalarında çoğunlukla hemĢire ile birlikte yapma” veya “sadece ortamda bulunma, gözlem yapmasına izin verme Ģeklindeydi. “Elektronik malzemelerin kullanımı-takibi” ile “çocuğun vital bulgularının alınmasında” ebeveynin çoğunlukla sadece ortamda bulunmasına ve gözlem yapmasına izin verildiği bulundu. Ebeveynin bakıma katılımı, çocuğun diğer gereksinimleri ve hijyen ihtiyacının karĢılanmasında; tek baĢına yapma, hemĢire ile birlikte yapma ya da sadece gözlem yapma Ģeklinde bildirildi. Sağlık profesyonelinin 19-32 yaĢ arasında olması, kadın olması ve lisans mezunu olmasının ebeveynin bakıma katılımına izin vermeyi olumlu etkilediği bulundu (p<0,05).
Sonuç olarak; sağlık profesyonellerinin hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımını büyük oranda destekledikleri bulundu. Ebeveynin bazı giriĢimsel uygulamalarda ortama alınmadığı ancak diğer uygulamalarda farklı oranlarda ebeveynin ortamda bulunmasına, gözlem yapmasına hemĢire ile birlikte yapmasına veya tek baĢına yapmasına izin verildiği saptandı.
viii SUMMARY
REPUBLIC of TURKEY SELÇUK UNIVERSITY HEALTH SCIENCES INSTITUTE
Health Professionals’ Views and Practices About Parent Participation for Hospitalized Children
Sevil ÖZKAN Department of Nursing
MASTER THESIS/ KONYA-2015
Descriptive and correlational research was planned determiningviews and practices of health professionals, working in pediatric clinic, about parent participation for hospitalized children. Research was performed with 155 health professionals, agreed participating and working at pediatry clinics of four hospitals located in city center of Konya, in March-May 2014. Data were collected using “Information Form About Sociodemographic and Occupational Characteristics of Health Professional” and “Health Care Professionals’ Views and Practices About Parent Participation for Hospitalized Children Questionaire". Data were evaluated using number, percentage, mean, standard deviation, chi-square tests in computer environment.
In research, health professionals (81,9%)determined parent participation can result “reduce fear and anxiety of child" and "facilitationchild's coping painful practices". Health professionals agreed “parents can know everything about child's care and treatment” (74,8%) and “professional communication between nurses and families can return social communication" (81,3). Health professionals (60,6%) stated presence of instutional written procedures about parent participation. It was found parent participation was allowed by health professionals (87,1%). Parents’ gender, child's disease process, parent’s communication skills, children's age were found effective on allowing. Parent participation during invasive procedures performed for diagnosis and treatment was mostly expressed “only observing, allowing family presence”. It was found parents were not allowed being environment during life threating process. Parent participation for other applications during diagnosis and treatment process were mostly participation with nurse. Parent participation during medicine administration were mostly “participation with nurse” or “only observing, allowing family presence”. Parents were mostly allowed “only observing, allowing family presence”during processes of both “using and assessment of electronical devices” and “evaluation of children vital signs”. Parent participation were found “doing by himself”, “participation with nurse” and “only observing, allowing family presence” for child’s needs and hygiene. Being 19-32 year-old, female and bacheolar degree graduated health professional was found positive effect on allowing parent participation (p<0,05).
In conclusion; health professionalslargely support parent participation for hospitalized children was found. Parents were not allowed being presence while some interventional applications but for other applications parents were allowed in different rates being presence and observingprocedure, participating with nurses.
1 1. GĠRĠġ
Çocuğun hastaneye yatması ile birlikte çocuğun yaĢamında sürekli olarak yer alan ve bakımından primer sorumlu olan ebeveynler (Deatrick 2006, Cooley 2009); çocuğun bakımı, tedavi süreci, çocuğa bağlanan tüpler ve makineler (Ames ve ark 2011) gibi çeĢitli nedenlerle stres yaĢamaktadır. Ebeveynin yaĢanan bu süreçlerde kontrol kaybı hissetmesi, bunun yanında kendi gereksinimlerini etkin Ģekilde karĢılayamaması gibi durumlar ebeveynin anksiyete, güçsüzlük, yalnızlık gibi psikososyal (Pölkki ve ark 2002, Ames ve ark 2011) ve baĢ ağrısı, eklem ağrısı gibi psikosomatik (Board 2004, Özdemir ve ark 2009) sorunlar yaĢamasına sebep olmaktadır. Sonuçta ebeveynin yaĢadığı bu sorunlar, çocuk hastanın durumunu da olumsuz (anksiyetede artma, bakım ve tedavi sürecinde aksaklık yaĢama, iyileĢme sürecinde gecikme gibi) etkilemekte ve çocuğun iyileĢme sürecinde gecikmelere yol açmaktadır(Boztepe 2012).
Çocuğun hastaneye yatması ile ortaya çıkan bütün olumsuzlukların ortadan kalkması, çocuk hastanın kendi ebeveyninden alıĢtığı bireysel bakımı alması (Hallström ve ark 2002, Söderback ve Christensson 2008) ve ebeveynin de kendi çocuğuna bakım verme hakkını yeniden kazanması (ÇavuĢoğlu 2013, Aykanat ve Gözen 2014) ancak ebeveynin bakıma katılımı ile olabilir. Çocuk ve ebeveynleri ile 24 saat kesintisiz iletiĢim halinde olan sağlık profesyonelleri ebeveynin bakıma katılımının sağlanmasında kilit noktada yer alır(ÇavuĢoğlu 2013). Sağlık profesyonellerinin sağlayacağı danıĢmanlık, rehberlik ve iĢ birliği ile ebeveynin bakıma katılımı ebeveyn ve çocuk için olumlu sonuçlara yol açar (Söderback ve Christensson 2008, Boztepe 2012, Conk ve ark 2013).
Günümüzde ebeveynin bakıma katılımı; ebeveynlerin istediği, sağlık kurumlarının desteklediği ve sağlık profesyonellerinin de uyguladığını ifade ettiği bir durumdur (Just2005). Ancak klinik uygulamaya yansıması istendik düzeyde değildir. Sağlık kurumlarında ebeveynin bakıma katılımı ile ilgili düzenlemelerin olmaması ya da yetersizliği (MacLean ve ark 2003, Vavarouta ve ark 2011), sağlık profesyonellerinin olumsuz çalıĢma koĢulları gibi durumlar bu sonucu etkilemektedir (Espezel ve Canam 2003, Lam ve ark 2006). Ebeveynin bakıma katılımının etkin Ģekilde sağlanamaması ise sağlık kurumuna karĢı memnuniyetsizlik ve güvensizlik
2 hissi, çocuğun mevcut gereksinimlerinin karĢılanmaması, bakım ve tedavi sürecinin kesintiye uğraması gibi birçok olumsuzluğa neden olmaktadır (Roden 2005). Bu nedenle sağlık profesyonelleri hastaneye yatan çocuğun sağlığının korunması, geliĢtirilmesi, bakım ve tedavisinin devamı için (Roden 2005) ebeveynin bakıma katılımını desteklemelidir. Sağlık profesyonelleri ebeveynin rollerini elinden almadan hatta ebeveynleri bu konuda destekleyerek çocuğun bakım ve tedavi hizmetlerini yerine getirmelidir (Just 2005, Dougal ve ark 2011, Aykanat ve Gözen 2014). Ancak bu hizmetin planlanması ve uygulamaya geçmesi için mevcut durumun bilinmesi (Just 2005) ve ebeveynin bakıma katılımı ile ilgili standartların geliĢtirilmesi gerekmektedir (Roden 2005, Deatrick 2006, Ygge ve ark 2006, Nyqvist ve Engvall 2009). Böylece ebeveynin çocuğun bakımına katılım durumlarının hangi aĢamada olacağının belirlenmesi sağlanırken,sağlık profesyonelleri de çocuğun bakımı ile ilgili ebeveynin gereksinim duyduğu destek ve danıĢmanlık hizmetlerini verebilir.
Bu araĢtırmanın amacı çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımı konusundaki görüĢ ve uygulamalarının belirlenmesidir.Konu ile ilgili ülkemizde sınırlı sayıda çalıĢmanın bulunması, mevcut çalıĢmaların sadece hemĢire ve doktorlar üzerine olması, çalıĢmamızdan elde edilen verilerin konunun sistematik olarak irdelenmesine izin vermesi bu araĢtırmanın önemini arttırmaktadır. Ayrıca araĢtırma sonucunda elde edilen veriler doğrultusunda; sağlık profesyonelleri ebeveynin bakıma katılımı hakkındaki görüĢ ve uygulamalarını değerlendirip yorumlayarak, bir nevi kendi mesleki rol ve sorumluluklarına ayna tutabileceklerdir.
AraĢtırma soruları
1. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin, hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımına yönelik görüĢ ve uygulamaları nelerdir?
2. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin, sosyodemografik özelliklerine göre hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımına yönelik izin verme durumları arasında fark var mıdır?
3 3. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin, mesleki özelliklerine göre hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımına yönelik izin verme durumları arasında fark var mıdır?
1.1.Bakım Kavramı
Bakım kavramı hemĢirelik için özgün bir kavramdır. HemĢirelik mesleğinin baĢlangıcı, insanın bakım gereksinimine dayanır ve bu yöndeki uygulamalar üzerine temellenir (Velioğlu 2012). Türkçe Sözlükte bakım; “Bakma işi, istenen iyi durumda olması için gerekeni yapma; çocuk, hasta ve yaşlı bireyin ihtiyaçlarını karşılama, geçimini sağlama” olarak açıklanmaktadır (Topaloğlu 2014). Bakım, Ġngilizce“Care” kelimesi ile ifade edilir ve “dert, kaygı, tasa; bakım; dikkat, özen, itina; umurunda olmak, umursamak” anlamlarını taĢımaktadır. Ayrıca Ġngilizcede hemĢire anlamına gelen “Nurse” kelimesi “(hastaya) bakmak” anlamını da içermektedir (Bemez 2011).
Çocukların eriĢkinden farklı fiziksel, fizyolojik, davranıĢsal ve psikolojik yapısının bulunması, büyüme ve geliĢmesini tamamlamıĢ olması (Yakıncı 2008, Conk ve ark 2013) vesağlıklı oldukları zaman bile temel gereksinimlerini karĢılamada bir yetiĢkine ihtiyaç duyması gibi durumlar çocuk hastada bakım kavramının önemini arttırmaktadır (Cimete ve ark 2013, Conk ve ark 2013, ÇavuĢoğlu 2013). Çocuk hastalara yönelik yapılan araĢtırmaların sonucunda ortaya çıkanbilimsel geliĢmeler, ebeveynin bakıma katılımını desteklemektedir (Törüner ve Büyükgönenç 2012, Conk ve ark 2013).
1.2. Ebeveynin Bakıma Katılımı
1.2.1. Ebeveynin Bakıma Katılımının Tarihsel GeliĢimi
Yirminci yüzyılın ortalarına kadar çocuklara yönelik verilen sağlık hizmetleri çocuk hastalıklarına ve tedaviye odaklı, sağlık personelinin çocuk için en iyiyi bildiğine inanan ve ailenin bu süreçte önemsiz olduğunu savunan bir görüĢe sahipti (Conk ve ark 2013). Bu dönemde ebeveyn çocuğunu hastanede ziyaret edemez, çocuğun odasına alınmaz, hatta aileye hastalık ve çocuğun hastanede yatması ile ilgili çok fazla bilgi verilmezdi. Çocuk, hastaneye yatma deneyimini ailesinden izole bir Ģekilde yaĢardı. Çocuğun bütün gereksinimleri kendisi için yabancı bireyler olan
4 sağlık profesyonelleri tarafından karĢılanırdı. Aile ise çocuğunu ancak hastaneden taburcu olduktan sonra görebilirdi (Shields ve ark 2004).
Anne-çocuk ayrılığının çocuğa olan olumsuz etkilerinin 1950’li yıllarda saptanması, ailenin çocuğun bakımına katılımının savunulmasına ve çocuğa verilen sağlık hizmetlerinin yeniden sorgulanmasına yol açtı (Ygge ve Arnetz 2004). Hasta çocuk odaklı verilen sağlık hizmetlerinden vazgeçilip, çocuk sağlığının korunması, geliĢtirilmesi ve hastalıkların önlenmesine önem veren bir hizmet anlayıĢı benimsendi (Conk ve ark 2013). Aileler hastane odalarına davet edildi ve aile merkezli bakım anlayıĢının da temelleri atılmıĢ oldu (Just 2005, Cooley 2009).
Aile merkezli bakım, çocuğun yetiĢtirilmesinde ailenin rolünü kabul eden, aileye saygı duyan, aile bireylerinin güçlerini ve seçimlerini destekleyen, çocuğun hastalık ve iyileĢme sürecinde normal yaĢam örüntülerini geliĢtiren bir bakım anlayıĢıdır (Törüner ve Büyükgönenç 2012, Conk ve ark 2013). Çocuk kliniklerinde aile merkezli bakım anlayıĢının uygulanmasının arttığı 1980’li yıllarda, ailedeki geniĢ iliĢkiler ağından uzaklaĢılıp“ebeveyn-çocuk iliĢkisine” odaklanıldı. Böylece ebeveynin çocuğun bakımına katılımının zorunluluğu ve önemi yeniden vurgulandı (Just 2005, Power ve Franck 2008). Günümüzde ebeveynin çocuğu ile 24 saat hastanede kalması, sağlık profesyonellerinin vizitlerine katılması gibi çeĢitli
düzenlemeler yapılarak ebeveynin bakıma katılımı daha çok
desteklenmektedir(Cameron ve ark 2009, Stickney ve ark 2014).
1.2.2. Ebeveynin Bakıma Katılımının GeliĢmesinde Etkili Olan Temel DüĢünceler
Ebeveynin bakıma katılımının geliĢmesinde etkili olan temel düĢünceler aĢağıda yer almaktadır;
Çocuğun yaĢamında sürekli olarak yer alacak, bakımından sorumlu olacak en istekli kiĢiler çocuğun ebeveynleridir (Deatrick 2006, Cooley 2009). Ebeveynler, toplumsal ve kiĢisel nedenlerden dolayı, çocuğunun bakımına katılma hakkına sahiptirler, hasta ya da sağlam çocuğun bakımını en iyi onlar yapar (Söderback ve Christensson 2008).
5 Çocuğun yaĢamı boyunca sağlık ve iyiliğinden sorumlu tutulan temel kiĢiler sağlık profesyonelleri değil, çocuğun ebeveynleridir (Lindeke ve ark 2002).
YaĢı kaç olursa olsun bütün çocukların “kendisini en iyi anlayan kiĢiden bakım alma” ve “hastane ortamında bile evinde alıĢtığı, çocuğa özgü bireysel bakımı alma hakkı” vardır (Hallström ve ark 2002, Söderback ve Christensson 2008, Aykanat ve Gözen 2014).
Hastaneye yatma deneyimi çocuk ve ailesi için stres verici bir deneyimdir (ÇavuĢoğlu 2013). Çocuğun yanında onu seven, çocuğa güven veren ebeveyninin olması bu süreci çocuk ve ailesi için daha az korkutucu hale getirir (Lam ve ark 2006, Ames ve ark 2011).
Sağlık profesyoneli sayısının çocuk kliniklerinde izlenen çocuk hasta sayısına göre az olması, sağlık profesyonelinin yoğun iĢ yükü (Espezel ve Canam 2003) gibi koĢullar ebeveynlerde “sağlık profesyonellerinin çocuklarına yeterli bakımı veremeyeceğine” yönelik düĢüncelere neden olur (Lam ve ark 2006). Dolayısıyla ebeveynler en kıymetli varlığı olan çocuğunu, güvenmediği insanların yanında tek baĢına ve savunmasız bir Ģekilde bırakmak istemez (Holm ve ark 2003, Lam ve ark 2006).
Çocuk hastanın haklarının ihlal edilmemesi veçocuğa yapılacak uygulamaların yasal çerçevede onaylanabilmesi için çocuğun ebeveyninin bakıma katılımı önemlidir (Akça ve Gözen 2013, ÇavuĢoğlu 2013).
Çocuğun bakımından asıl sorumlu kiĢiler olan ebeveynleri sağlık profesyonellerinin destek ve eğitimi ile hastanede yatan çocuğun günlük bakım gereksinimlerini karĢılamalıdır (Just 2005). Dolayısıyla sağlık profesyonelleri ebeveynlerin ortamda olmadığı durumlarda çocuğun bakım sürecinin devamlılığını sağlayan, ebeveyni çocuğun bakım uygulamalarıyla ilgili konularda eğiten ve destekleyen bireyler olarak görev yapmaktadır(Alsop-Shields 2002, Coyne ve Cowley 2007).
6 Ebeveyn, çocuk ile sağlık profesyonelleri arasındaki iletiĢimi, çocuğun sağlık profesyonellerine güvenmesini ve onlarla iĢbirliği yapmasını sağlar (Hallström ve ark 2002, ÇavuĢoğlu 2013).
Ebeveyn ve sağlık profesyonelleri arasındaki iletiĢim, çocuk ile ilgili bilginin tamamının yan tutmadan karĢılıklı olarak aktarılmasını (Deatrick 2006) ve ebeveynin düzenli bir Ģekilde çocuğunun durumu hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar (Hallström ve ark 2002).
Ebeveyn ve sağlık profesyonellerinin iĢbirliği içerisinde olması özelde çocuğun bireysel bakımını olumlu etkilerken, genelde çocuk sağlığı ile ilgili programların geliĢmesinde ve politikaların oluĢmasında önemli etkiye sahiptir (Deatrick 2006).
1.2.3. Ebeveynin Bakıma Katılımının Kapsamı
Ebeveynin bakıma katılımı ifadesi, sağlık profesyonelleri ve ebeveynin bakımı iĢbirliği içerisinde yapmalarını ve/veya giriĢimsel iĢlemlerde ebeveynin çocuğun yanında bulunmasını ifade eder (Aykanat ve Gözen 2014). Dolayısıyla ebeveynin bakıma katılımı literatürde farklı terimler ile belirtilmekte olup, bu kapsamda en sık kullanılan terimler; “ailenin/ebeveynin ortamda bulunması (family presence)”,“ailenin/ebeveynin resüsitasyona şahit olması (family witnessed resuscitation)” ve “ebeveyn ile işbirliği/ortaklık yapılmasıdır (parent involvement, parent/parental participation)” (MacLean ve ark 2003, Fulbrook ve ark 2005, Just 2005, Walden ve Cole 2009, Ames ve ark 2011, James ve ark 2011, Vavarouta ve ark 2011).
Literatürde ilk defa 1987 yılında yer alan ailenin/ebeveynin ortamda bulunması (family presence); “kardiyopulmoner resüsitasyon (CPR) ile invazif girişimlerde ve/veya ağrılı işlemlerde ailenin hastaya fiziksel ve psikolojik destek olabileceği, hastaya yakın bir yerde bulunması; hasta bakım alanında ailenin var olması, süreci gözlemleyebileceği bir yerde bulunmasıdır” (MacLean ve ark 2003, Dougal ve ark 2011, Vavarouta ve ark 2011). Tanımda yer alan invazif giriĢim, bireyin vücuduna müdahale ya da vücudun dıĢ ortama karĢı olan koruyucu bariyerini delme anlamındadır. Endotrakeal tüp yerleĢtirme, santral katater takma, lumber ponksiyon (LP) yapma gibi giriĢimler bu duruma örnek olarak verilebilir. Ayrıca
7 ailenin/ebeveynin ortamda bulunması teriminde ifade edilen CPR kelimesi ise; bireyin yaĢamının devam ettirilmesi için yapılan solunum destekleri ve göğse bası iĢlemleri ile bu iĢlemlerin yapıldığı süreci ifade eder (MacLean ve ark 2003, James ve ark 2011). Ailenin/ebeveynin resüsitasyona şahit olması (family witnessed resuscitation) ise sadece CPR sürecine özgü olarak ailenin/ebeveynin ortamda bulunmasını ifade etmektedir(Fulbrook ve ark 2005).
Anne Casey tarafından ilk defa 1988 yılında literatürde kullanılan ebeveyn ile işbirliği/ortaklık yapılması (parent involvement, parent/parental participation)ifadesi; “partnership in care” (bakımda iĢbirliği yapma) terimi ile ortaya çıkmıĢtır (Alsop-Shields 2002, Coyne ve Cowley 2007). Literatürde ebeveyn ile işbirliği/ortaklık yapılması (parent involvement, parent/parental participation) ifadesi aĢağıdaki Ģekilde tanımlanmaktadır.
- Ebeveyn ile iĢbirliği/ortaklık yapılması: Ebeveynin hastane ortamında bakım verici aktivitelerden tamamen ya da kısmen sorumlu olmasıdır. Tanımda bahsedilen bakım verici aktiviteler; ebeveynler tarafından çocuğun sağlığını ya da psikolojik durumunu iyileĢtiren sağlık profesyonelinin iĢbirliğini alarak ya da almadan yaptığı fiziksel, psikolojik ya da sosyal aktiviteleri ifade etmektedir (Power ve Franck 2008).
Diğer tanım ise;
- Ebeveyn ile iĢbirliği/ortaklık yapılması: Ebeveynin hastane ortamındayken çocuğunun bakımına (çocuğun günlük fizyolojik gereksinimlerinin karĢılanmasından tedavi ile ilgili karar verilmesine kadar değiĢen) istediği derecede katılmasıdır (Just 2005).
1.2.4. Ebeveynin Bakıma Katılımının Yararları
Ebeveynlerin çocuklarının bakımında uzman olması hastaneye yatan çocuğa özgü, bireysel ve geliĢmiĢ bakım hizmeti sunulmasına yol açar (Balling ve McCubbin 2001, Dudley ve Carr 2004).
Ebeveynin bakıma katılımı çocuğun sosyal, psikolojik ve fiziksel açılardan sağlığını olumlu yönde etkiler ve hastaneye yatmanın çocuk üzerinde yaratacağı olumsuzlukları ortadan kaldırır. Ebeveynin bakıma katılımının olumlu
8 sonuçları arasında çocuğun ağrısının azalması (Boztepe 2012), uyku sürecinin düzelmesi, postoperatif süreçlerden olumlu sonuçların alınması, daha erken iyileĢmenin olması, çocuğun erken taburcu olması gibi durumlar yer almaktadır (Moyse 2009).
Ebeveynin bakıma katılımı ile çocuk ve ebeveynin iliĢkisinin sürekliliği sağlanır (Dudley ve Carr 2004, Ames ve ark 2011).
Çocuk hasta haklarının çocuğun kendi ebeveynleri tarafından savunulması sağlanır (Balling ve McCubbin 2001, Holm ve ark 2003, Just 2005).
Hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveynin katılımı ile ebeveynin bu süreçte yaĢadığı anksiyete azalır (Roden 2005, Moyse 2009) veebeveyn çocuğunun bakımında daha etkin rol alır (Dudley ve Carr 2004). Ebeveynin anksiyete düzeyindeki azalma, çocuğun yaĢadığı anksiyeteyi de azaltır.
Ebeveyn, aile ve toplumdaki rol ve sorumluluklarını etkin bir Ģekilde devam ettirir (Moyse 2009, ÇavuĢoğlu 2013).
Çocuğun sağlıklı büyüme ve geliĢmesi için gerekli olan bilgi ve beceriler ebeveyne kazandırılır (Törüner ve Büyükgönenç 2012).
Ebeveyn ve sağlık profesyonelleri arasında iletiĢimde artma, yaĢanan gerginlikte azalma, karĢılıklı güven duygusunun geliĢme gibi olumlu durumlar ortaya çıkar (Ames ve ark 2011).
Hastaneye yatan çocuğun sağlığının korunması ve geliĢtirilmesi sürecinde ebeveyne verilen eğitimlerin kesintisiz olarak devam etmesi sağlanır (Cimete ve ark 2013, ÇavuĢoğlu 2013).
Ebeveynin ve diğer aile üyelerinin çocuğa verilen hemĢirelik hizmetinden memnuniyetleri artar (Just 2005, Ames ve ark 2011).
Ebeveynin bakıma katılımının sağlanmasındasağlık profesyonellerinin üstlendiği farklı mesleki rol ve sorumluluklar, sağlık profesyonellerinin mesleğe bağlılıkları ile iĢ doyumlarında artmaya yol açar (Conk ve ark 2013).
9 Ebeveynin bakıma katılımı,sağlık profesyonellerinin iĢ yükünü azaltır ve çocuğun bakımının devamlılığını sağlar (Boztepe 2012).
1.2.5. Ebeveynin Bakıma Katılımını Etkileyen Durumlar
Çocuk ve ebeveynleri ile ilgili durumlar
Ebeveyn ve çocuğun sahip olduğu sosyo-demografik ve kültürel özellikler (Board 2004, Coyne 2007, Söderback ve Christensson 2008, Broger ve Zeni 2011, Merck ve McElfresh 2013)
Hasta çocuk için her Ģeyi yaparım düĢüncesi, çocuğu ile ilgili değiĢimleri en erken kendilerinin fark edebileceğine inanmaları gibi ebeveynlerin çocuğun bakımı ile ilgili sahip oldukları inanç ve görüĢleri (Lam ve ark 2006, Ames ve ark 2011)
Ebeveynin sahip olduğu destek sistemleri (Erdim ve ark 2006)
Çocuk ve ebeveynin hastalık ve hastaneye yatma ile ilgili geçmiĢ deneyimleri, hastaneye yatma ile ilgili düĢünceleri (Maxton 1997, Roden 2005, Aein ve ark 2009, ÇavuĢoğlu 2013), çocuğun hastalık süreci, bakım ve tedavisi ile ilgili uygulamalar hakkındaki bilgi düzeyleri (Nuutila ve Salantera 2006, Keser ve Arguz 2010)
Çocuk ve ebeveynin bireysel gereksinimleri (Moyse 2009)
Çocuğun hastanede izlendiği klinik, çocuğun dıĢ görünüĢünde meydana gelen hastalık ya da tedavi sürecine bağlı değiĢimler (Maxton 1997, Ames ve ark 2011)
Çocuğun hastaneye yatması ile birlikte, ebeveynin değiĢen rol ve sorumluluklarına uyum sağlama becerisi (Mangurten ve ark 2006)
Ebeveynin bakıma katılım konusunda hazır olma düzeyi ve kiĢisel tercihi (Pölkki ve ark 2002)
10
Sağlık profesyonelleri ve bakım hizmetinin sunumu ile ilgili durumlar
Çocuk hemĢiresinin rol ve sorumlulukları, uygulamalarda ebeveynin bakıma katılım durumlarının nasıl olacağı gibi konularda ebeveynin bakıma katılımını düzenleyen kuralların varlığı (Deatrick 2006)
Sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımı konusunda bilgi, beceri ve deneyimi (Higman ve Shaw 2008, Nyqvist ve Engvall 2009)
Ebeveynin bakıma katılımı hakkında sağlık profesyoneli ve ailenin beklentileri, görüĢleri ve uygulamaları (Roden 2005, Mangurten ve ark 2006, Wilson 2010)
Ebeveynin hastanede yatan çocuğun bakımına katılım durumlarına göre sağlık profesyonelleri tarafından iyi anne, problemli baba gibi olumlu ya da olumsuz Ģekilde etiketlenmesi (Coyne ve Cowley 2007, Öztürk ve Ayar 2014)
Sağlık profesyonellerinin kontrol/güç kaybı yaĢama korkusu (Nuutila ve Salantera 2006, Wilson 2010, Kuzlu ve ark 2011)
Sağlık profesyonelinin çalıĢtığı birim, iĢ yoğunluğu, bakım ve tedavisinden sorumlu olduğu çocuk hasta sayısı (Maxton 1997, Ygge ve Arnetz 2004, Wilson 2010)
Sağlık profesyonelinin hastaneye yatan çocuğa yönelik olarak “benim çocuğum” anlayıĢı içinde hizmet sunması (Just 2005, Higman ve Shaw 2008)
Çocuğun hastaneye yatması ile “anne/baba-çocuk” iliĢkisinin sağlık profesyonelleri tarafından “hasta-ziyaretçi/refakatçi” iliĢkisi Ģeklinde algılanması ve ebeveynlerin servis dıĢına çıkarılma eğilimi (Macdonald ve ark 2012)
Hastane kurallarının sağlık profesyonelleri ve ebeveynler için farklı Ģekillerde yorumlanması ve uygulanması(Macdonald ve ark 2012)
Sağlık profesyonellerinin ebeveyn ve çocuk ile iletiĢimi (Lam ve ark 2006)
11 1.3. Ebeveynin Bakıma Katılımının Sağlanmasında Sağlık Profesyonellerinin Rolü
Sağlık profesyonelleri mesleki etik kodlar, etik ilkeler, yenidoğan ve çocuk hakları, çocuk hasta hakları vb. alanlarda bilgi sahibi olmalı, çocuk hasta ve ebeveynin haklarının savunuculuğunu yapmalı, mevcut yasa ve yönetmeliklere uygun hizmet sunmalıdır (Akça ve Gözen 2013).
Irk, dil, din, etnik yapı, sosyoekonomik durum gibi özellikler açısından çocuk ve ailesine saygı duymalıdır (Lindeke ve ark 2002).
Sağlık profesyonelleri ebeveynin bakıma katılımında üstleneceği mesleki rol ve sorumluluklarının bilincinde uygulamalar yapmalıdır (Ygge ve Arnetz 2004, Törüner ve Büyükgönenç 2012).
Ebeveynin bakıma katılımı konusunda daha deneyimli sağlık profesyonelleri çocuk kliniklerinde çalıĢmaya yeni baĢlayan meslektaĢlarına olumlurol model olabileceklerinden dolayı bu iki grubun birlikte çalıĢması sağlanmalıdır(Just 2005).
Ebeveynin bakıma katılımının çocuğa, ebeveyne ve sağlık hizmetlerinin sunumuna olacak olası etkileri belirlenmelidir. Bu süreçte sağlık profesyonelleri gerekli düzenlemelerin planlanması, hazırlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi gibi aĢamalarda aktif rol almalıdır (Lindeke ve ark 2002, Kitchen 2005).
Sağlık profesyonelleri ebeveynler için sadece mesleki bilgisi iyi olan teknik elemanlar ya da hastane ortamında bulunan baĢka makineler olmaktan çıkmalı, çocuğun ve ebeveynlerinin psikososyal gereksinimlerine cevap veren profesyonel meslek üyeleri halini almalıdır(Kitchen 2005, Aykanat ve Gözen 2014, Majdalani ve ark 2014).
Sağlık profesyonellerinin, çocuk ve ebeveynleri ile profesyonel iletiĢim içerisinde olması ebeveynin bakıma katılımını olumlu yönde etkilemektedir (Ygge ve Arnetz 2004). Sağlık profesyonelleri ve aile üyelerinin birbirini tanımaları, çocuğun bakım ve tedavi süreci ile ilgili bilgilerin aile ile paylaĢması, ebeveynin
12 bakıma katılım durumlarının nasıl sağlanacağının belirlenmesi gibi konular bu olumlu sonuçlar arasında yer almaktadır (Just 2005, Kitchen 2005, Roden 2005).
Ebeveynin bakıma katılımında; ebeveynden yerine getiremeyeceği uygulamaları yapması istenmemeli (Tanyer 2004), ebeveyne çocuğun bakımında yer alabileceği uygulamaların yazılı olduğu bir liste verilip, görüĢü alınarak bakıma katılım durumları belirlenmelidir (Ygge ve Arnetz 2004, Just 2005, Walden ve Cole 2009).
Ebeveynler için “ebeveyn kayıt günlüğü (parent documantation journals)” oluĢturulmalı; ebeveynlerin katılmak istedikleri bakım aktivitelerini, çocuklarındaki değiĢimleri, sağlık profesyonellerine sormak istedikleri soruları vb. durumları bu günlüklere kaydetmeleri sağlanmalıdır. Ebeveyn kayıtları her gün sağlık profesyonelleri tarafından okunup değerlendirilmeli, elde edilen veriler doğrultusunda ebeveyn ile birlikte çocuğun bakımı planlamalı, ebeveyne gereksinim duyduğu bilgiler verilmelidir. Ebeveyn günlükleri,ebeveynin bakıma katılımına yönelik bilimsel alt yapıyı oluĢturacak araĢtırmalarda veri kaynağı olarakta kullanılmalıdır (Just 2005).
Çocuk kliniklerinde “ebeveyn-ebeveyn destek sistemi” oluĢturulmalı (Kitchen 2005, Deatrick 2006, Cooley 2009); ebeveynlerin deneyimlerini, sorunlarını, isteklerini vb. durumları diğer ebeveynler ile paylaĢmaları sağlanmalıdır (Lindeke ve ark 2002, Just 2005, Kitchen 2005).
Acil ve kritik bakım gereken çocuk klinikleri ayrımı yapılmaksızın bütün çocuk kliniklerinde ebeveynin karar verme süreçlerinde aktif yer alması sağlanmalıdır (Walden ve Cole 2009, Ames ve ark 2011, Akça ve Gözen 2013).
Çocuğun hastaneye yatması ile “anne/baba-çocuk” iliĢkisinin sağlık profesyonelleri tarafından “hasta-ziyaretçi/refakatçi” iliĢkisi Ģeklinde algılanmasının önüne geçilmelidir (Macdonald ve ark 2012). HemĢire/doktor vizitleri, çocuğa yapılan invazif iĢlemler, resüsitasyon vb. uygulamaların bölünmemesi, çocuğun ya da ebeveynin stresinin artmaması gibi nedenler ile ebeveynin uygulama ortamı dıĢına çıkarılması engellenmelidir (Cameron ve ark 2009, Stickney ve ark 2014). Ayrıca çocuğu yoğun bakım ünitelerinde yatan ebeveynler ile diğer aile üyelerinin, çocuğu
13 daha çok ziyaret etmesi sağlanmalıdır. Çocuk hastaların izlendiği diğer kliniklerde ise ebeveynlere çocuklarını 24 saat ziyaret edebilme imkanı verilmelidir (Just 2005, Lam ve ark 2006, Macdonald ve ark 2012).
Anne ve babanın bakıma eĢit Ģekilde ve mümkünse dönüĢümlü olarak katılmaları sağlanmalıdır (Broger ve Zeni 2011). Bu durum sağlanamadığında isebelirli saatlerde çocuğun bakımından tamamen sağlık profesyonelleri sorumlu olmalı böylece annenin dinlenebilmesine olanak sağlanmalıdır (Conk ve ark 2013).
Sağlık profesyonelleri, çocuğun bakım ve tedavi sürecinde ebeveynin “çocuğun anne ve babası olmasından dolayı kazandığı, çocuğu ile ilgili deneyimlerine” saygı duymalıdırlar (Nuutila ve Salantera 2006).
Çocuğun hastaneye yatması durumunda bile hala “bir çocuk olduğu” ve çocuğun izlendiği servisin yoğun bakım ünitesi (YBÜ) bile olsa çocuk ve ailesi için “çocuğun yatak odası/hasta çocuk odası” olduğu asla unutulmamalıdır. Dolayısıyla ebeveynin çocuğunun bakımına katılımı sırasında çocuğunu rahatlatmak için gerçekleĢtireceği çocuğa ninni söylemek, sıcak battaniye ile üstünü örtmek, evden oyuncak getirmek vb. uygulamalar sağlık profesyonelleri tarafından bu boyutta ele alınmalıdır (Macdonald ve ark 2012). Çocuk bilinçsiz, sedatize, ventilatöre bağlı vb. durumda bile olsa ebeveynlerin çocuğu ile konuĢmasına, dokunmasına, kucaklamasına izin verilmeli; ebeveynlerde bu yönde desteklenmelidir (Just 2005, Ames ve ark 2011).
Ebeveynin invazif giriĢim ya da CPR yapılan ortama davet edilmesi, ebeveynin ortamda bulunmaya kendisinin karar vermesi, invazif giriĢimler ve CPR uygulamasında ebeveynin bakıma katılımının desteklenmesi sağlanmalıdır (Fulbrook ve ark 2005). Ancak bu süreçte ebeveynin ortamda bulunmaya hazır olma durumu mutlaka değerlendirilmeli ve ebeveyne gerekli bilgiler (çocuğa yapılan iĢlemler hakkında, giriĢimsel süreçlerde ne yapması gerektiği gibi) verilmelidir. Özellikle CPR uygulamasında ebeveynin bakıma katılımı iyi planlanmalı (ebeveynin ekip üyeleri ile tanıĢtırılması, ebeveynin yaĢayabileceği baĢ edilemeyecek kedere karĢı ona destek olabilecek ek bir hemĢirenin görevlendirilmesi gibi) ve uygulanmalıdır. Sağlık profesyonellerinden bir kiĢi CPR uygulaması bittikten sonra ebeveyn ile kalmalı, ebeveynin diğer aile üyeleri ile bir araya gelmesi sağlanmalıdır. Eğer çocuk kaybedilirse ebeveyn ve ailenin çocukla birlikte olması için zaman verilmeli,
14 ebeveynlerin bu süreçte ihtiyaç duyduğu cenaze süreci, yapılacak yazılı prosedürler vb. bilgiler ebeveynlere sağlanmalıdır (Maurice 2002).
1.4. Ebeveynin Bakıma Katılımı ile Ġlgili Literatür Bilgisi
Ülkemizde çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan ebelik ve ilgili sağlık memurluğu programlarından mezunsağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına yönelik görüĢ ve uygulamaları ile ilgili yapılan bir araĢtırmaya rastlanmamıĢtır. Konu ile ilgili ülkemizde ve diğer ülkelerde yapılan araĢtırmalar incelendiğinde ise konunun genellikle doktor, hemĢire ve ebeveynlerin görüĢ ve uygulamaları Ģeklinde incelendiği bulunmuĢtur (Nyqvist ve Engvall 2009, Özdemir ve ark 2009, Vavarouta ve ark 2011). Ayrıca yabancı ülkelerde hemĢirelik alanında eğitim almıĢ bireyler dıĢında diğer sağlık profesyonellerinin hemĢirelik yapmasına izin verilmemesi beraberinde yapılan araĢtırmalarda sadece hemĢirelerin örnekleme dahil edilmesine yol açmıĢtır.
Ebeveynin bakıma katılımına yönelik gerek yurt içi ve gerekse yurt dıĢı literatür incelendiğinde, aĢağıda belirtilen alanlar ile ilgili çalıĢmaların çoğunlukta olduğu bulunmuĢtur;
- Çocuğun hastaneye yatması ebeveynlerin anksiyete düzeyinin artmasına, ebeveynlik rollerinin değiĢmesine vb. olumsuz durumlara neden olabilir (Board 2004, Özdemir ve ark 2009,Ames ve ark 2011, Konukbay ve Arslan 2011). Konukbay ve Arslan (2011) Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesinde (YYBÜ) bebekleri izlenen ebeveynlerin bu süreçte yaĢadıkları güçlükleri “çocuklarının bakımına katılamama” (%88,9) ve “bebeklerinin durumlarındaki belirsizlikler” (%84,4) olarak belirtmiĢtir (Konukbay ve Arslan 2011). Ames ve ark (2011) ebeveynlerin çocuklarında bağlı bulunan monitör kablosu, damar yolu ya da diğer tüplere dokunduklarında çocuklarına zarar vereceklerinden, kablo ve tüpleri yerinden çıkaracaklarından korktuklarını; sonuçta çocuğunun bakımına katılmadığını belirlemiĢtir(Ames ve ark 2011). Özdemir ve ark (2009) kanser tanısı ile çocuğu hastanede yatan anneler ile yaptığı araĢtırmada annelerin %79,3’ü “çocuklarına bakım vermeden önce kendilerini sağlıklı”, %53,7’si ise “Ģu anda kendilerini sağlıklı” olarak ifade etmiĢtir. Aynı araĢtırmada annelerin %36,7’si çocuğuna bakım verirken zorlanmadığını ifade ederken, %17’si çocuğun hijyenini sağlamada, %17’si
15 yemek yedirmede, %12,1’i oral ilaç vermede, %9,7’si ağız bakımında, %7,7’si hastalığı açıklama ve psikolojik destek olma konularında zorlandıklarını belirtmiĢtir (Özdemir ve ark 2009).Bir araĢtırmada Yoğun Bakım Ünitesinde (YBÜ) çocuğu yatan babaların “çocuklarındaki tüpler” (%100) ile “intravenöz (IV) giriĢimler, IV giriĢim sırasında çocuğa nasıl yardım edeceğini bilememe (%93)” durumlarının kendilerinde strese yol açan ilk iki durum olduğunu bildirmiĢtir. Aynı araĢtırmada baĢ ağrısı (%93), enerjide azalma (%87), hoĢ olmayan düĢüncelere sahip olma, çabuk sinirlenme, her Ģey hakkında aĢırı endiĢelenme (%70) durumları ise babaların ifade ettikleri stres belirtileriolarak tespit edilmiĢtir (Board 2004).
- Hastanede çocuğu yatan ebeveynin değiĢen rol ve sorumluluklara uyum sağlaması, sağlık personeline güveninin artması gibi olumlu sonuçlar ebeveynin çocuğununbakım ve tedavisi ile ilgili süreçlere katılması ile ortaya çıkmaktadır (Ames ve ark 2011). Çocuk Yoğun Bakım Ünitesinde (ÇYBÜ) çocuğu izlenen ebeveynler ile yapılan bir çalıĢmada ebeveynlerin “hemĢireler ve diğer sağlık personellerinin çocuklarının güvenliği için her Ģeyi yaptıklarını, sağlık personelinin çocuk doğasını bilerek çocuklarına yaklaĢtıklarını” bildikleri için evlerine içleri rahat ve huzurlu Ģekilde gittiklerini bulunmuĢtur (Ames ve ark 2011). Ancak ebeveynin bakıma katılımı etkin Ģekilde sağlanamazsa; çocuğun tedavi ve bakım sürecinin devamlılığı olumsuz etkilenmekte ve çocuk hasta zarar görebilmektedir (Keser ve Arguz 2010). Keser ve Arguz’un (2010) yaptığı araĢtırmada; ebeveynler bilgilendirilmeme (%10) ve uygulanan tedaviye güvenmeme (%20) nedeniyle çocuklarının bakım ve tedavilerini reddettiği belirlenmiĢtir (Keser ve Arguz 2010).
- Ebeveynin çocuğun bakımına katılımı ifadesinin sağlık profesyonelleri tarafından yanlıĢ ya da eksik anlaĢılması, sağlık profesyonellerinin sahip olduğu görüĢler vb. koĢullarda ebeveynin bakıma katılımını etkilemektedir (Vavarouta ve ark 2011). Vavarouta ve ark (2011) yaptıkları çalıĢmada; ÇYBÜ ile YYBÜ de çalıĢan hemĢire ve doktorların %71,9’unun “resüsitasyon ya da invazif giriĢimler sırasında ebeveynin ortamda bulunmasına” karĢı çıktıklarını bulmuĢlardır. Bu duruma; “aile üyeleri için travmatik olma” (%86), “ailelerin resüsitasyon ya da invazif giriĢimlerde sağlık personeline yönelik yapılabilecek mesleki eğitimlere kızma veya iĢlem sürecini bölme” (%84,3) konusunda sahip olunan olumsuz görüĢlerin neden olduğu belirlenmiĢtir (Vavarouta ve ark 2011).
16 - Ebeveynin çocuğun bakımına katılımı ile ilgili kurumsal düzenlemelerin olmaması (Vavarouta ve ark 2011), sağlık hizmetlerinin sunumunda doktor egemen sağlık bakım anlayıĢının benimsenmesi (MacLean ve ark 2003) gibi durumlar ebeveynin bakıma katılımını etkilemektedir. Yapılan bir araĢtırmada invazif giriĢimler ve CPR uygulamasına yönelik protokolleri bilen hemĢire ve doktorların %50,1’inin, protokolleri bilmeyen hemĢire ve doktorların ise %20,3’ünün “invazif giriĢimler ve CPR da ebeveynin ortamda bulunmasına izin verdiği” bulunmuĢtur. Aynı araĢtırmada sağlık çalıĢanının konu ile ilgili protokolleri bilmesinin, ebeveynin ortamda bulunmasına izin verme durumunu olumlu etkilediği, farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiĢtir (Vavarouta ve ark 2011).
- Ebeveynin çocuğun bakım ve tedavisi ile ilgili uygulamalara katılım durumları, çocuk hemĢiresi ve ebeveynin konu ile ilgili mevcut görüĢlerinden etkilenmektedir (Roden 2005, Mangurten ve ark 2006, Coyne ve Cowley 2007, Ames ve ark 2011).Bir araĢtırmada ebeveynlerinin çocuğu ile hastanede kalabilme durumuna göre çocuk hastaların kliniğe yatıĢına karar verildiği belirtilmiĢtir. Aynı araĢtırmada, çocuğu ile birlikte kalan ve bakıma katılan ebeveynler “iyi ebeveyn”, bakıma katılmayan ebeveynler ise “problemli ebeveyn” olarak adlandırıldığı bulunmuĢtur (Coyne ve Cowley 2007). Mangurten ve ark (2006) acil serviste çocuğu izlenen ebeveynin ortamdabulunmasının gerekli olduğunu ifade eden sağlık profesyonellerinin %70’i “doktorun izin vermesi, ebeveyn için uygun olması ve ebeveynin bakımı engellememesi” Ģartlarının sağlanmasını ön koĢul olarak belirtmiĢtir. Aynı araĢtırmada; sağlık profesyonellerinin %30’u ebeveynin ortamda bulunması için herhangi bir Ģart aramadığı, bu duruma “çocuk onların, ebeveynlerin ortamda bulunmak en doğal hakkı”, “CPR sırasında ebeveynin ortamda bulunması onlar için son Ģans” olarak algıladıkları yönünde ki görüĢlerinin yol açtığı belirlenmiĢtir (Mangurten ve ark 2006). Bir baĢka araĢtırmada çocuğu ÇYBÜ de yatan ebeveynin bakıma katılımı “çocuğu ile oturma, elini tutma, onu görme, onunla konuĢma, onu sevdiğini söyleme” gibi durumlar olduğu ve bu uygulamaların çocukları bilinçsiz bile olsa ebeveynde çocuklarını rahatlatabileceğini hissettirdiği bulunmuĢtur (Ames ve ark 2011). Roden (2005) yaptığı araĢtırmada; ebeveynlerin hastanede bulunma amaçlarını “çocuğun yanında olma, çocuğunu destekleme” olarak ifade ettikleri,“hemĢireler için çalıĢmak amacıyla hastanede olmadıklarını” belirttikleri bulunmuĢtur (Roden 2005).
17 2. GEREÇ ve YÖNTEM
2.1. AraĢtırmanın Tipi
AraĢtırma çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımı konusundaki görüĢ ve uygulamalarının belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı ve iliĢki arayıcı olarak yapıldı.
2.2. AraĢtırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri
AraĢtırma; Konya Ġli kent merkezinde yer alan kamu hastaneleri ve bir tıp fakültesi hastanesinin çocuk kliniklerinde yapıldı. AraĢtırmanın yapılması için kurum izni verilmeyen bir baĢka tıp fakültesi hastanesi araĢtırmaya dahil edilmedi. AraĢtırma evrenine SÜ Tıp Fakültesi Hastanesi, TC Sağlık Bakanlığı Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi, TC Sağlık Bakanlığı Dr. Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesi, TC Sağlık Bakanlığı Beyhekim Devlet Hastanesi çocuk klinikleridahil edildi.
SÜ Tıp Fakültesi HastanesindenYYBÜ, çocuk acil, çocuk 1 ve çocuk 2 klinikleri araĢtırma kapsamında yer aldı. YYBÜ de 16 hemĢire çalıĢmakta ve 21 hasta izlenmekteydi. Çocuk acil kliniğinde 6 hemĢire çalıĢmakta ve 13 hasta takip edilmekteydi.Çocuk 1 ve çocuk 2 kliniklerinde toplam hemĢire sayısı 17 ve toplam hasta kapasitesi 66’idi. SÜ Tıp Fakültesi Hastanesinin çocuk kliniklerinde toplamda 39 hemĢire ile 100 hastaya hizmet sunulabilmekteydi.
TC Sağlık Bakanlığı Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesindeçocuk acil, çocuk cerrahi, süt çocuğu, oyun çocuğu klinikleri, çocuk ve yenidoğan yoğun bakım üniteleri araĢtırmaya dahil edildi. On dört hasta kapasiteli çocuk acil kliniğinde 12 hemĢire çalıĢmaktaydı. Çocuk cerrahi kliniğinde 7 hemĢire çalıĢmakta ve 14 hasta takip edilmekteydi. Süt çocuğu ve oyun çocuğu kliniklerinde toplamda 18 hemĢire çalıĢmakta ve 52 hasta izlenmekteydi. ÇYBÜ de 9 hemĢire çalıĢmakta ve 6 hasta takip edilmekteydi. YYBÜ de 26 hemĢire çalıĢmakta ve 33 hasta izlenmekteydi. TC Sağlık Bakanlığı Konya Eğitim ve AraĢtırma Hastanesinin çocuk kliniklerinde toplamda 72 hemĢire ile 119 hastaya hizmetsunulabilmekteydi.
18 TC Sağlık Bakanlığı Dr. Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesinde çocuk acil, çocuk intaniye, süt çocuğu ve çocuk dahiliye, çocuk cerrahi ve nefroloji klinikleri,yenidoğanve YYBÜ araĢtırmaya dahil edildi. Çocuk acil kliniğinde 11 hemĢire çalıĢmakta ve 11 hasta izlenmekteydi. Çocuk intaniye kliniğinde 16 hemĢire çalıĢmakta ve 35 hasta takip edilmekteydi. Süt çocuğu ve çocuk dahiliye kliniklerinde toplamda 15 hemĢire çalıĢmakta ve 31 hasta izlenmekteydi.Çocuk cerrahi ve nefroloji kliniklerinde 8 hemĢire çalıĢmakta ve toplamda 24 hasta takip edilmekteydi. Yenidoğan ve YYBÜ toplamda 25 hemĢire çalıĢmakta ve 74 hasta izlenmekteydi. TC Sağlık Bakanlığı Dr. Faruk Sükan Doğum ve Çocuk Hastanesinin çocuk kliniklerinde toplamda 75 hemĢire ile 175 hastaya hizmet sunulabilmekteydi.
TC Sağlık Bakanlığı Beyhekim Devlet Hastanesi süt çocuğu, çocuk cerrahi klinikleri ve YYBÜ araĢtırma kapsamına dahil edildi. Süt çocuğu kliniğinde 8 hemĢire çalıĢmakta ve 30 hasta izlenmekte olup; çocuk cerrahi kliniğinde 9 hemĢire çalıĢmakta ve 34 hasta takip edilmekteydi.YYBÜ 9 hemĢire çalıĢmakta ve 5 hasta izlenmekteydi. TC Sağlık Bakanlığı Beyhekim Devlet Hastanesi çocuk kliniklerinde toplamda 26 hemĢire ile 69 hastaya hizmet sunulmaktaydı.
2.3. AraĢtırmanın Evren ve Örneklemi
AraĢtırmanın evrenini, Konya Ġli kent merkezinde yer alan kamu hastaneleri ve bir üniversite hastanesinde çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan 212 sağlık profesyoneli oluĢturdu. AraĢtırmaya dahil edilen sağlık profesyonelleri, 02 Mayıs 2007 tarih ve 26510 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan HemĢirelik Kanunu’nda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun’da belirlenen hemĢire unvanını almaya hak kazanmıĢ sağlık profesyonelleri oluĢturdu (Resmi Gazete 2007).Bu kapsamda araĢtırmaya ilgili yasa çıkmadan önce hemĢire olarak çalıĢma yetkisi olanlar, hemĢirelik programı mezunları, hemĢirelik eğitimine eĢdeğer sağlık memurluğu programından mezun olanlar ile yasanın belirlediği sınırlarda hemĢire olma yetkisi kazanan ebeler dahil edildi. Doktor ve diğer sağlık meslek grupları araĢtırma dıĢında bırakıldı.
AraĢtırma evrenin ulaĢılabilirliği dikkate alınarak örneklem seçimine gidilmeyerek, çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan ve araĢtırmaya katılmayı gönüllü olarak kabul eden sağlık profesyonelleri araĢtırmaya dahil edildi. Verilerin toplandığı tarihlerde 17 sağlık profesyonelinin izinde olması, 40 sağlık
19 profesyonelinin araĢtırmaya katılmayı kabul etmemesi nedeniyle araĢtırmanın çalıĢma grubunu 155sağlık profesyoneli oluĢturdu. Evrenin %73,1’ine ulaĢılabildi.
2.4. Veri Toplama Tekniği ve Araçları
Verilerin toplanmasında; sekiz soruluk “Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu” ( Bkz. EK A) ve araĢtırmacı tarafından literatür bilgisi doğrultusunda geliĢtirilen beĢ soruluk “Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu” (Lam ve ark 2006, Benzein ve ark 2008, Nyyqvist ve Engvall 2009, Karabudak ve ark 2010,Vavarouta ve ark 2011, Boztepe 2012, Erdal ve ark 2013) kullanıldı(Bkz. EK B).
Veri toplama formları araĢtırma öncesinde çocuk hemĢireliği ve hemĢirelik alanlarında beĢ uzmana(Bkz. EK G) gönderildi, formlar hakkında uzman görüĢleri alındı.“Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu” uzman görüĢlerine göre on iki sorudan sekiz soruya, “Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu” ise altı sorudan oluĢan beĢ soruya indirildi. Veri toplama araçlarının son halleri verildi.
2.4.1. Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki Özellikleri Bilgi Formu
Sağlık profesyonellerinin sosyodemografik verileri (yaĢ, cinsiyet, medeni durum, çocuk sahibi olma durumu, eğitim düzeyi) ve mesleki özelliklerine (hemĢirelik mesleği ve çocuk kliniklerinde çalıĢma süresi, çalıĢtığı çocuk kliniği, çalıĢma Ģekli) yönelik sekiz sorudan oluĢturuldu.
2.4.2. Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları Anket Formu
Sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına yönelik görüĢ ve uygulamalarıanket formu beĢ sorudan oluĢturuldu. “Sağlık Profesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına Yönelik Görüşleri”,“Sağlık Profesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına İzin Verme Durumları ve İzin Vermeyi Etkileyen Özelliklere Yönelik Görüşleri” ve“Çocuk Hastada Bakım ve Tedavi Uygulamalarına
20 Ebeveynin Katılım Durumlarına Sağlık Profesyonellerinin İzin Verme Konusunda Uygulamaları” alt bölümlerianket formunda yer aldı.
Sağlık Profesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına Yönelik GörüĢleri
Ġlk bölümde; sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımı ile ilgili görüĢleri“çocuğa etkileri”, “ebeveyne etkileri”, “hemĢirelik hizmetlerinin sunumuna etkileri” Ģeklinde üç alt baĢlık altında belirlenen 21 ifade ile ele alındı.Sağlık profesyonellerinin bu görüĢlere katılma durumu “Katılıyorum” ve “Katılmıyorum” seçeneklerini iĢaretlemesi ile değerlendirildi.
- Ebeveynin bakıma katılımının “çocuğa etkileri” hakkında görüĢler;“Ebeveynin bakıma katılımı, çocuğun korku ve anksiyetesini giderebilir”, “Ebeveynin bakıma katılımı, yanlıĢ uygulamalar ve sorunlara neden olabilir” gibi sekiz farklı ifade ile değerlendirildi.
- Ebeveynin bakıma katılımının “ebeveyne etkileri” hakkındaki görüĢler “Ebeveynin bakıma katılımı, ebeveynin anksiyete yaĢamasına neden olabilir”, “Ebeveynin bakıma katılımı, ebeveynin çocuğun savunuculuğunu yapmasını sağlayabilir” gibidört farklı ifade ile bildirildi.
- Ebeveynin bakıma katılımının “hemĢirelik hizmetlerinin sunumuna etkileri” ile ilgili görüĢler “Ebeveynin bakıma katılımı, hemĢirenin iĢ yükünü azaltabilir”, “Ebeveynin bakıma katılımı, hemĢirelik hizmeti sunumu sırasında hemĢirelerin denetlenme hissine neden olabilir” gibi dokuz farklıifade ile belirtildi.
Sağlık Profesyonellerinin Ebeveynin Bakıma Katılımına Ġzin Verme Durumları ve Ġzin Vermelerini Etkileyen Özelliklere Yönelik GörüĢleri
Ġkinci bölümsağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına izin verme durumları ve izin vermeyi etkileyen özelliklere yönelik görüĢlerini irdeleyen üç sorudan oluĢtu. Bu sorular;
Hastanede çocuğu yatan ebeveynin, çocuğunun bakımına katılımına yönelik kurumunuzda bir düzenleme var mı?
21 Hastanede çocuğu yatan ebeveynin, çocuğunun bakımına katılımına izin veriyor musunuz?
Ebeveynin bakıma katılımı ile ilgili izin vermeyi etkileyen yedi farklı özelliğe yönelik sağlık profesyonellerinin görüĢleri, her bir özellik için “Etkiler” ve “Etkilemez” seçenekleriile değerlendirildi. Ebeveynin cinsiyeti, eğitim düzeyi, çocuğun hastalık süreci gibi özellikler hakkında sağlık profesyonellerinden detaylı görüĢ alındı.
Çocuk Hastada Bakım ve Tedavi Uygulamalarına Ebeveynin Katılım Durumlarına Sağlık Profesyonellerinin Ġzin Verme Konusunda Uygulamaları
Üçüncü bölümde;62 maddeden oluĢan çocuk hastaya yönelik bakım ve tedavi uygulamalarına ebeveynin katılım durumlarına sağlık profesyonellerinin izin verme konusunda uygulamalarını belirleyen ifadeler yer aldı. AltmıĢ iki madde; “Tanı ve Tedavi Süreçlerinde Yapılan Girişimsel Uygulamalar”, “Tanı ve Tedavi Süreçlerinde Yapılan Diğer Uygulamalar”, “İlaç Uygulamaları”, “Elektronik Malzemelerin Kullanımı ve Takibi”, “Çocuğun Vital Bulgularının İzlenmesi”, “Çocuğun Diğer Gereksinimleri ve Hijyen İhtiyacının Karşılanması” Ģeklinde altı alt baĢlık altında değerlendirildi.
Tanı ve tedavi süreçlerinde yapılan giriĢimsel uygulamalarda (IV katater takma, orogastrik ve/veya nazogastrik sonda takma gibi) bakım ve tedaviye yönelik 11 farklı uygulama yer aldı. Tanı ve tedavi süreçlerinde yapılan diğer uygulamalarda (çocuğun iĢlem sırasında rahatlamasını ve sakinleĢmesini sağlama, çocuğa pozisyon verme ve masaj yapma gibi) 9 farklı uygulama belirtildi. Ġlaç uygulamalarında 10 farklı uygulama (oral ilaç uygulama, rektal yolla ilaç uygulama gibi) vardı. Elektronik malzemelerin kullanımı ve takibinde (serum infüzyon pompası takibi, çocuğu monitöre bağlama ve gerekli durumlarda ara verilmesi gibi)toplamda dört farklı uygulama yer aldı. Çocuğun vital bulgularının izlenmesinde çocuğun ateĢ, solunum ve nabzının değerlendirmesi ile ilgili üç farklı uygulama belirtildi. Çocuğun diğer gereksinimleri ve hijyen ihtiyacının karĢılanmasında (çocuğun beslenmesi, oda temizliği gibi) 25 farklı uygulama yer aldı.
22 Çocuk hastada bakım ve tedavi uygulamalarına ebeveynin katılım durumlarına sağlık profesyonellerinin izin verme konusunda uygulamalarının belirlenmesinde sağlık profesyonellerinden her bir uygulama içinebeveynin bakıma katılım durumlarından birini ya da birkaç tanesini iĢaretlemesi istendi. Ebeveynin bakıma katılım durumları“Ortama almama, bakıma katmama”, “Sadece gözlem yapma, ortamda bulunmasına izin verme”, “Hemşire ile birlikte yapma” ve “Tek başına yapma”Ģeklinde ifade edildi.
2.5. Ön Uygulama
Veri toplama formları araĢtırmacı tarafından araĢtırmanın evreninde yer alan hastanelerden birinin ilgili kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinden altısına araĢtırma öncesi uygulandı. Anketin uygulanması 15 dakikalık süreyi kapsadı. Anket sorularının açık ve anlaĢılır olduğu belirlendi, anket formlarında herhangi bir düzeltmeye gidilmedi. Ön uygulamada yapılan anketler araĢtırma kapsamına alındı.
2.6. Verilerin Toplanması
Veriler ilgili hastanelerden kurum izinleri ve araĢtırma etik kurul izni alındıktan sonra, 18Mart 2014-31 Mayıs 2014 tarihleri arasında araĢtırmacı tarafından hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonelleri ile çalıĢılan çocuk kliniklerinde yüz yüze görüĢme yöntemiyle toplandı.
2.7. DeğiĢkenler
2.7.1. Tanımlayıcı DeğiĢkenler
YaĢ
Cinsiyet
Medeni durum
Çocuk sahibi olma durumu Eğitim düzeyi
HemĢirelik mesleğinde çalıĢma süresi Çocuk kliniklerinde çalıĢma süresi ÇalıĢılan çocuk kliniği
23 Sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına yönelik görüĢleri
ÇalıĢılan kurumda ebeveynin bakıma katılımına yönelik düzenleme olma durumu
Sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına izin verme durumları
Sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına izin vermelerinde etkili özellikler
Ebeveynin bakıma katılım durumlarına göre izin verme konusunda sağlık profesyonellerinin uygulamaları
2.7.2. ĠliĢki Arayıcı DeğiĢkenler Bağımsız DeğiĢkenler
Sosyodemografik Özellikler
YaĢ
Cinsiyet
Çocuk sahibi olma durumu
Eğitim düzeyi
Mesleki Özellikler
o Çocuk kliniklerinde çalıĢma süresi o ÇalıĢılan çocuk kliniği
o ÇalıĢma Ģekli
Bağımlı DeğiĢkenler
HemĢirelerin ebeveynin bakıma katılımına yönelik izin verme durumları
2.8. Verilerin Analizi
Verilerin istatistiksel olarak analizi bilgisayar ortamında yapıldı. Tanımlayıcı verilerde sayı, yüzde, ortalama, standart sapma kullanıldı. KarĢılaĢtırmalı verilerde
24 ki-kare testi yapıldı. Ġstatistiksel olarak p<0,05 olan değerler anlamlı kabul edildi ve p değeri doğrudan yazıldı.
Verilerin analizinde, bağımsız gruplarda dört gözlü ve çok gözlü düzenlerde ki-kare testinden yararlanıldı. Dört gözlü düzenlerde ki-kare testi yapılırken her gözdeki gözlem sayısı ya da beklenen sıklıklar dikkate alındı.Gözlerdeki sıklıklar 25 ve üzeri olduğunda Pearson ki-kare testinden elde edilen p değeri kullanılırken, gözlerdeki sıklıklar 25’in altında olduğunda Yates Düzeltmeli ki-kare testinden elde edilen p değeri kullanıldı. Ayrıca dört gözlü düzenlerde eğer gözlerin herhangi birinde beklenen sıklık değeri 5’in altında bulundu ise Fisher Kesin ki-kare testinden yararlanıldı. Çok gözlü düzenlerde ki-kare testi yapılırken; beklenen sıklığı 5’ten küçük göz sayısının toplam göz sayısı içinde payının %20 sınırını aĢmaması ve beklenen sıklığı 1’dendaha az olan gözün bulunmaması Ģartı arandı(Alpar 2012).
2.9. AraĢtırmanın Etik Boyutu
AraĢtırmanın etik izni SÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi GiriĢimsel Olmayan Klinik AraĢtırmaları Etik Kurulu’ndan 26 ġubat 2014 tarihli ve 2014/11 sayılı karar ile alındı (Bkz. EK D). Tez baĢlığının değiĢtirilmesi hakkında tez savunma sınavı sonrasında SÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü’ne yapılan baĢvuru ile Enstitü Yönetim Kurulu 15.01.2015 tarih ve 2/21 sayılı kararı ile tez baĢlığı değiĢtirildi (Bkz. EKH). SÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi GiriĢimsel Olmayan Klinik AraĢtırmaları Etik Kurulu’na 26 ġubat 2014 tarih ve 2014/11 sayılı kararda yer alan proje baĢlığının “Sağlık Profesyonellerinin Hastanede Yatan Çocuğun Bakımına Ebeveyn Katılımına Yönelik GörüĢ ve Uygulamaları” olarak değiĢtirilmesi için baĢvuruldu. Etik kurul 29.01.2015 tarih ve 2015/01 sayılı kararı proje baĢlığı değiĢtirildi (Bkz. EK I).
AraĢtırmanın yürütülebilmesi için, TC Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Konya Ġli Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliğinden (Bkz. EKE) ve SÜ Rektörlüğü Tıp Fakültesi Dekanlığından (Bkz. EK F) yazılı kurum izinleri alındı. Ayrıca ilgili çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinden araĢtırmanın amacı ve içeriği açıklandıktan sonra, araĢtırmaya katılmayı kabul ettiklerine yönelik “Gönüllü Bilgilendirme Formu” imzalatılarak yazılı onamları alındı (Bkz. EKC).
25 3. BULGULAR
Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin, hastanede yatan çocuğun bakımına ebeveyn katılımı konusunda tutumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan bu araĢtırmada bulgular dört ayrı baĢlıkta sunuldu:
1. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin sosyodemografik ve mesleki (tanıtıcı) özellikleri ile ilgili tanımlayıcı bulgular
2. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin ebeveynin bakıma katılımına yönelik görüĢ ve uygulamaları ile ilgili tanımlayıcı bulgular
3.Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin sosyodemografik özelliklerine göre ebeveynin bakıma katılımına izin verme durumlarının karĢılaĢtırılması ile ilgili bulgular
4. Çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin, mesleki özelliklerine göre ebeveynin bakıma katılımına izin verme durumlarının karĢılaĢtırılması ile ilgili bulgular
3.1. Çocuk Kliniklerinde HemĢire Olarak ÇalıĢan Sağlık Profesyonellerinin Sosyodemografik ve Mesleki (Tanıtıcı) Özellikleri ile Ġlgili Tanımlayıcı Bulgular
Bu bölümde, çocuk kliniklerinde hemĢire olarak çalıĢan sağlık profesyonellerinin sosyodemografik ve mesleki (tanıtıcı) özellikleri ile ilgili tanımlayıcı bulgular yer aldı.
AraĢtırma kapsamına alınan sağlık profesyonellerinin tanıtıcı özellikleri ile ilgili bulgular Çizelge 3.1’de gösterildi.
