T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
SİYASAL İLETİŞİMDE YENİ İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ
23 HAZİRAN 2019 İSTANBUL BELEDİYE BAŞKANLIĞI
SEÇİMLERİNDE İNSTAGRAM KULLANIM ANALİZİ
SİNAN CELEP
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
DOÇ. DR. HASRET AKTAŞ
ii
iii
iv TEġEKKÜR
Bu çalıĢmanın gerçekleĢtirilmesinde, değerli bilgilerini benimle paylaĢan, kendisine ne zaman danıĢsam bana kıymetli zamanını ayırıp sabırla ve büyük bir ilgiyle bana faydalı olabilmek için elinden gelenden fazlasını sunan her sorun yaĢadığımda yanına çekinmeden gidebildiğim, güler yüzünü ve samimiyetini benden esirgemeyen ve gelecekteki mesleki hayatımda da bana verdiği değerli bilgilerden faydalanacağımı düĢündüğüm kıymetli ve danıĢman hoca statüsünü hakkıyla yerine getiren Doç. Dr. Hasret AktaĢ‟a teĢekkürü bir borç biliyor ve Ģükranlarımı sunuyorum.
Yıllardır üzerimden emeğini eksik etmeyen sevgili babam Selahattin Celep„e Kıymetli Validem Gülcan Celep‟e
Kıymetli büyüklerim Özer Celep, NaĢide Celep, Emine Celep ve Mustafa Celep‟e Ayrıca bu tezi hazırlamamda manen desteğini esirgemeyen Çağla Nur BölükbaĢ‟a TeĢekkürü bir borç biliyorum sonsuz Ģükranlarımı sunuyorum
v ÖZET
Siyasal iletiĢim sürecinin temelinde hedef kitleyi ikna etmek ve kendi taraflarına çekme gayesi bulunmaktadır. Özelikle 21. yy. siyasi iletiĢim araçları geleneksel iletiĢim araçlarından ayrıĢmıĢtır. DijitalleĢme ile birlikte siyasi partiler ve aktörler bu yeni düzen içerisinde kendi propagandalarını sanal âleme taĢımıĢlardır. Bu çalıĢmada 23 Haziran 2019 Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi baĢkanlık seçimlerine katılan iki adayın, Sn. Ekrem Ġmamoğlu ve Sn. Binali Yıldırım‟ın seçim öncesindeki son 1 haftalık Instagram hesapları incelenmiĢ ve karĢılaĢtırılmıĢtır. ÇalıĢmanın sonuçlarına göre Millet Ġttifakı adayı Ekrem Ġmamoğlu‟nun Cumhur Ġttifakı adayı Binali Yıldırım‟a göre sosyal medyayı daha etkin kullandığı sonucuna ulaĢılmıĢtır. ÇalıĢmanın önemli alt bulguları Ģu Ģekildedir: Adaylardan Ekrem Ġmamoğlu 6.127.319 takipçiye, Binali Yıldırım ise 1.120.495 takipçiye hitap etmektedir. Ġncelenen 1 haftalık dönemde Ekrem Ġmamoğlu 42 gönderide bulunurken yaklaĢık 40 milyon kere gönderimleri izlenmiĢtir. Diğer taraftan Binali Yıldırım ise yaptığı 7 paylaĢım ile 3 milyon etkileĢim alabilmiĢti. Yapılan puanlamalarda, Ekrem Ġmamoğlu'nun Instagram hesabını profesyonelce ve bilgi vermek amaçlı olarak etkin Ģekilde kulanabildiği gözlemlenmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Medya, Siyasal ĠletiĢim, Binali Yıldırım, Ekrem Ġmamoğlu, DijitalleĢme, Instagram
vi ABSTRACT
On the basis of the political communication process, the aim is to convince the target audience and to attract the parties. Especially during 21st century, political communication tools are distinguished from traditional communication tools. Along with digitalization, political parties and actors have moved their propaganda to the virtual world in this new order. In this study, the last 1-week instagram accounts of political candidates of Istanbul Major elections between Ekrem Ġmamoğlu and Binali Yıldırım on 23 June 2019 are examined and compared. According to the results of the study, it is concluded that Ekrem Ġmamoğlu employs more effectively social media compared to Binali Yıldırım. The other important sub-findings of the study are as follows:
Among the candidates, Ekrem Ġmamoğlu appeals to 6.127.319 followers and Binali Yıldırım appeals to 1.120.495 followers. In the 1-week period examined, Ekrem Ġmamoğlu made 42 posts and followed 40 million times. On the other hand, Binali Yıldırm was able to receive 3 million interactions with his 7 shares. It was observed that Ekrem Ġmamoğlu was able to use his Instagram account professionally and effectively for information purposes.
Keywords: Social Media, Political Communication, Binali Yıldırım, Ekrem Ġmamoğlu, Digitalization, Instagram
vii
ĠÇĠNDEKĠLER
Bilimsel Etik Sayfası ... ii
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ... iii
ÖZET ... v ABSTRACT ... vi TABLO LĠSTESĠ ... x GRAFĠK LĠSTESĠ ... xi GĠRĠġ ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. SĠYASAL ĠLETĠġĠM ... 3
1.1. SĠYASAL ĠLETĠġĠMĠN TARĠHSEL GELĠġĠMĠ ... 3
1.1.1. Siyasal ĠletiĢim ... 4
1.1.2. Siyasal ĠletiĢim Tanımı ... 4
1.1.3. Siyasal ĠletiĢimin GeliĢimi ... 5
1.1.3.1. Matbaanın ve Basılı Araçların Siyasal ĠletiĢime Etkileri ... 7
1.1.3.2. Radyo ve Televizyonun Siyasal ĠletiĢime Etkileri ... 7
1.2. SĠYASAL ĠLETĠġĠM KAVRAM VE KAPSAMI ... 9
1.3. SĠYASAL ĠLETĠġĠMĠN AKTÖRLERĠ ... 12
1.3.1. Devlet BaĢkanı ... 13
1.3.2. Hükümet ... 13
1.3.3. Siyasi Partiler ... 14
1.3.4. Sivil Toplum Örgütleri ... 15
1.3.5. Baskı grupları ... 15
1.3.6. Lobicilik ... 16
1.3.7. Terör Örgütleri ... 17
1.4. SĠYASAL ĠLETĠġĠM YÖNTEMLERĠ ... 18
1.4.1. Siyasal Halkla ĠliĢkiler ... 18
1.4.2. Siyasal Pazarlama ... 19
1.4.3. Siyasal Reklam ... 20
1.4.5. Siyasal Propaganda ... 21
1.5. SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE HEDEF KĠTLE ... 24
1.5.1. Ġçe Dönük (Ulusal) Siyasal ĠletiĢim ... 24
1.5.2. DıĢa Dönük (Uluslararası) Siyasal ĠletiĢim ... 25
1.6. SEÇĠM KAMPANYALARINDA SĠYASAL ĠLETĠġĠM... 25
1.6.1. Yüz Yüze ĠletiĢim ... 27
1.6.2. Kitle ĠletiĢim ... 27
1.6.2.1. Seçim Kampanyası Aracı Olarak Basılı Medya ... 28
1.6.2.2. Seçim Kampanyası Aracı Olarak Radyo ... 29
1.6.2.3. Seçim Kampanyası Aracı Olarak Televizyon ... 30 ĠKĠNCĠ BÖLÜM
viii
2. SĠYASAL ĠLETĠġĠMDE YENĠ ĠLETĠġĠM TEKNOLOJĠLERĠNĠN KULLANIMI 31
2.1. YENĠ MEDYA VE SĠYASAL ĠLETĠġĠM ... 31
2.1.1. Yeni ĠletiĢim Teknolojilerinin Sağladığı Olumlu Etkiler ... 31
2.1.2. Yeni Medyanın Siyasal ĠletiĢime Etkileri ... 34
2.1.2.1. Olumlu Etkileri ... 34
2.1.2.2. Yeni Medyanın Siyasal ĠletiĢimdeki Olumsuz Etkileri ... 38
2.1.3. Siyasal ĠletiĢimde Yeni Medya Araçları ... 41
2.1.3.1. Ġnternet Tarihçesi ve YaygınlaĢması ... 42
2.1.3.1.1. Web 1.0 ... 43
2.1.3.1.2. Web 2.0 ... 44
2.1.3.1.3. Web 3.0 ... 45
2.1.3.2. Sosyal Medya Araçları ... 46
2.1.3.2.1. Facebook ... 47
2.1.3.2.2. Twitter ... 47
2.1.3.2.3. Instagram ... 49
2.1.3.3. Siyasal ĠletiĢimde Siyasal Seçim Kampanyasında Kullanılan Yeni Medya Teknolojilerinin Yeri ... 49
2.1.3.3.1. Siyasal ĠletiĢimde Siyasal Aday Web Sitesinin Yeri ... 50
2.1.3.3.2. Siyasal ĠletiĢimde Cep Telefonunun Yeri ... 50
2.1.3.3.3. Siyasal ĠletiĢimde Online Video Platformlarının Yeri ... 51
2.1.3.3.4. Siyasal ĠletiĢimde Mikroblogların Yeri ... 51
2.1.3.3.5. Siyasal iletiĢimde Sosyal Ağların ve Blogların Yeri ... 52
2.1.3.4. Siyasal ĠletiĢimin Yeni Medyadaki Örnekleri ... 53
2.1.3.4.1. Arap Baharı ... 53
2.1.3.4.2. Wall Street‟i ĠĢgal Et ... 55
2.1.3.4.3. Gezi Parkı Eylemleri ... 56
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. 23 HAZĠRAN 2019 ĠSTANBUL BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYE BAġKANLIĞI SEÇĠMĠNDE ADAYLARIN INSTAGRAM KULLANIM PRATĠKLERĠ ... 59
3.1. ARAġTIRMANININ KONUSU VE AMACI ... 59
3.2. ARAġTIRMANIN ÖNEMĠ ... 59
3.3. ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ ... 60
3.4. ARAġTIRMANIN EVRENĠ ... 60
3.5. “16-22 HAZĠRAN 2019’ ARASINDA ADAYLARIN SOSYAL MEDYA (INSTAGRAM) ÜZERĠNDEN YAPMIġ OLDUKLARI PAYLAġIMLARIN KATEGORĠ BAZINDA ANALĠZLERĠ” ... 61
3.6. ARAġTIRMANIN SINIRLILIKLARI ... 61
3.7. ADAYLARIN INSTAGRAM HESAPLARIYLA ĠLGĠLĠ VERĠLER ... 61
3.8. 16-23 HAZĠRAN 2019 TARĠHĠ ARASINDA ADAYLARIN INSTAGRAM HESAPLARININ PUANLAMA SĠSTEMĠ ĠLE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ... 63
3.8.1. Bilgi Sunma ... 64
3.8.2. Katılım ... 64
ix
3.8.4. Harekete Geçirme ... 65
3.8.5. Tasarım: Dağılım “Glitz Faktörü” ... 65
3.8.6. EriĢim-GiriĢ ... 65
3.8.7. Sayfanın Gezilebilirliğinin Kolay Olması ... 66
3.8.8. Güncelleme-Yenileme ... 66
SONUÇ ... 72
x
TABLO LĠSTESĠ
Tablo 1. Belediye BaĢkanı Adaylarının Resmi Instagram Hesapları ... 61 Tablo 2. Adaylarının Resmi Instagram Sayfalarının ĠĢlevsellik Analizi ... 66 Tablo 3. Adaylarının Resmi Instagram Sayfalarının Tasarım Analizi ... 69
xi
GRAFĠK LĠSTESĠ
Grafik 1. Adayların Resmi Instagram Hesaplarına Ait Takipçi Sayıları ... 62 Grafik 2. Adayların Resmi Instagram Hesaplarında Takip Ettikleri KiĢi Sayıları ... 62 Grafik 3. Adayların 16-22 Haziran 2019 Tarihlerinde Instagram Hesaplarından PaylaĢmıĢ Oldukları Gönderi Sayıları ... 63 Grafik 4. Ekrem Ġmamoğlu'nun 22 Haziran 2019 Tarihli Miting Programı için Hesabından PaylaĢtığı Gönderi ... 67 Grafik 5. Binali Yıldırım'ın 19 Haziran 2019 Tarihli Programı için Hesabından PaylaĢtığı Gönderi ... 68 Grafik 6. Binali Yıldırım'ın Hesabından PaylaĢtığı Vaadi ... 70 Grafik 7. Ekrem Ġmamoğlu'nun Hesabından PaylaĢtığı Vaadi ... 70
1 GĠRĠġ
Siyasal iletiĢimin temelinde bireylere ulaĢmak ve onların siyasi davranıĢları ile siyasi tercihleri konusunda belirli bir etki yaratmak vardır. Gerek siyasi aktörler gerekse de siyasi partiler her türlü iletiĢim kanallarını kullanarak etki alanlarını güçlendirmek isteyeceklerdir.
Zaman içerisinde yaĢanan sosyal dönüĢüm yeni iletiĢim kanallarını ve yeni siyasi araçları meydana getirmiĢtir. Özellikle geleneksel medyanın etkisinin azaldığının ve merkez ana medyanın siyasi iletiĢim konusunda eskisi kadar etkili olmadığı gözlemlenmektedir. Geleneksel medyayı siyasal iletiĢim aracı olarak yoğun bir Ģekilde kullanan siyasal partiler sosyal medyanın kısa zaman diliminde ulaĢtığı bu baĢarıyı ve her an sosyal medyada bir araya gelen kitleleri göz ardı edemez hale gelmiĢlerdir.
YaĢanan hızlı değiĢimin temelinde dijitalleĢme yatmaktadır. En basit ve yalın anlamıyla dijitalleĢme; çeĢitli verilen kodlanarak sanal âlemde paylaĢıma sunulması ve veri kaynaklarının dijital ortama çevrilmesi Ģeklinde tanımlanabilir. Buna karĢılık bir siyasi bir verinin dijitalleĢmesi, veri veya veri kaynaklarının dijitalleĢtirilmesinin ötesinde bir sürecin, algı ve yönetimin dijitalleĢtirilmesi olarak da düĢünülebilir.
Bu bağlamda sosyal medya kullanıcıları bir siyasi partiyi, adayı, parti politikalarını, farklı dijital platformlar aracılığıyla tanıma eğilimindedirler. Sosyal medyada depolanan beğeniler ve paylaĢımlar önemli bir veri bankası haline gelmektedir. Siyasi partiler bu dönüĢümünü bir parametresi olan sosyal medya üzerinden parti politikalarını ve adaylarını seçmenlere tanıtarak toplum ile etkileĢim düzeyini arttırmayı amaçlamaktadır.
Bu çalıĢmanın birinci bölümünde; geleneksel siyasal iletiĢim üzerinde durulmuĢ ve siyasal iletiĢimin tarihi alt yapısı açıklanmıĢtır. Konuya paralel olarak siyasi aktörlerden bahsedilerek konunun sistematik bütünsellik içinde açıklanması amaçlanmıĢtır.
ÇalıĢmanın ikinci bölümünde; siyasal iletiĢimde yeni bir parametre olan dijitalleĢme konusunda odaklanılmıĢtır. Bu bağlamda dijitalleĢmenin getirdiği değiĢim ve yeni iletiĢim araçlarına üzerinden modern siyasi iletiĢim tartıĢılmıĢtır.
Son olarak ise çalıĢmanın üçüncü bölümünde ise etkin olarak kullanılan sosyal medya araçlarından biri olan Instagram üzerinden, 23 Haziran 2019‟da yapılan Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi baĢkanlık seçimlerinde adayların (Ekrem Ġmamoğlu ve Binali Yıldırım) yapmıĢ olduğu paylaĢımları analiz edilmiĢ ve sosyal medyayı etkin kullanma düzeyleri araĢtırılmıĢtır.
2
Bu değerlendirilmelerin yapılmasında, içerik analizi yöntemi kullanılmıĢtır. Bu yöntemde belirli bir zaman dilimi içerisinde ve belirlenen bir platform üzerindeki iletiĢim araçları kullanılarak analiz gerçekleĢtirilir. Yapılan analizin nesnel, sistematik ve nicel olmasına dikkat edilmelidir.
23 Haziran 2019 ĠBB BaĢkanlık seçimine katılan adayların resmi Instagram sayfaları, Ġstanbul seçmenine ulaĢım biçimleri ve sayfa tasarımları içerik analizi metodu kullanılarak analiz edilmiĢtir. Böylece Instagram sayfasını daha etkin kullanan adayın nicel yöntemler kullanılarak tespit edilmesine çalıĢılmıĢtır.
3
BĠRĠNCĠ BÖLÜM 1. SĠYASAL ĠLETĠġĠM
Bu bölümde siyasal iletiĢimin tarihsel geliĢimi, dönüĢümü ve gelinen son noktası ele alınarak açıklanmıĢtır.
1.1. SĠYASAL ĠLETĠġĠMĠN TARĠHSEL GELĠġĠMĠ
Ġnsanoğlu tek baĢına hayatını sürdürebilecek bir canlı türü değil aksine hayatta kalabilmek için iĢ bölümü yapmak ve birbirlerine yardımcı olmak zorundadır. Bundan dolayı insanlar tarih boyunca topluluklar halinde yaĢamıĢtır. Dolayısıyla topluluk halinde yaĢayabilmek için bir düzen ve iĢ bölümünün olması Ģarttır. Aynı zamanda toplumsal yaĢamın olduğu her yerde ve her zamanda yöneten, yönetilen ve yönetmek isteyen kiĢi ya da kesimler de sürekli mevcudiyetlerini korumuĢlardır. Bu belirtilen kesimlerin olduğu her yerde ise siyaset, siyasetin olduğu yerde ise siyasal iletiĢim olmak zorundadır.
Bu sebeptendir ki; topluluk halinde yaĢadığımız her ülkede, toplumsal düzenin sürdürülebilmesi için gerek yönetim deki değiĢiklikler gerek se yönetime aday farklı kiĢi ya da kesimlerin çoğalması, küreselleĢme, iletiĢim araçlarının geliĢmesi gibi nedenlerden dolayı siyasal iletiĢim de önemli bir geliĢim göstermiĢtir.
Siyasal iletiĢim kavramı ilk olarak Amerika BirleĢik Devletleri‟nde Ġkinci Dünya SavaĢı Sonrası doğmuĢ ve uygulanmıĢ, Batı Avrupa Ülkelerinde de 1960‟lı yıllarda yaygın olarak kullanılmaya baĢlanmıĢtır (Topuz, 1991: 7). Ġkinci Dünya savaĢından 1960‟a kadar siyasi partiler en iyi dönemlerini yaĢamıĢ. Güçlü, istikrarlı siyasi yapıların ve inançların bulunduğu dönem halini almıĢtır. 1960 sonrası azda olsa ulusal yayın yapan televizyon kanallarının ortaya çıkması siyasal iletiĢimi derinden etkilemiĢtir. Bu süreç, kampanyaların profesyonel bir Ģekilde yapıldığı, bilimsel ve ikna amaçlı çalıĢmaların ön plana çıktığı dönem olmuĢtur. Bu dönemden sonra kitle iletiĢim araçlarının hızlı bir Ģekilde geliĢmesi ve yaygınlaĢması siyasal iletiĢimin yeniden Ģekillenmesine neden olmuĢtur (Öztekin, 2013: 35).
Günümüz de ise internetin yaygınlaĢması, milyonlarca insanın sosyal ağlarda hesaplarının bulunması, insanların yer ve zaman kısıtlaması olmadan eriĢim sağlayabilecek bir konumda olmaları ve gün diliminin ciddi bir boyutunu internete ayırmaları gibi nedenlerden dolayı siyasal iletiĢimin, internet ve sosyal ağlarda da yer alması kaçınılmaz bir
4
fırsat oluĢturmuĢtur. Dolayısıyla siyasiler için hitap ettikleri hedef kitlenin burada yoğunlaĢması siyasilerin de interneti aktif iletiĢim aracı olarak kullanmasına yol açmıĢtır. Böylelikle siyasal iletiĢimin farklı boyutları Ģekillenmeye baĢlamıĢtır.
1.1.1. Siyasal ĠletiĢim
Siyasal iletiĢim yöntemleri yüzyıllar boyunca çağın getirdiği geliĢmeler, koĢullar ve Ģartlar ekseninde sürekli değiĢtirilmiĢ ve geliĢtirilmiĢtir (KurtuluĢ, 2018: III). Zamana ve ihtiyaçlara göre yeni siyasal araçların ve iletiĢim kanallarının ortaya çıktığı görülmektedir. Bu durum siyasal iletiĢimin önemini arttırmıĢtır. Lucian Pye, iletiĢim akıĢının sosyal geliĢimin yönünü ve hızını belirlediğini iddia etmiĢtir. Bu nedenle, tüm toplumsal süreçleri iletiĢimin yapısı, içeriği ve akıĢı açısından analiz etmek mümkündür (Paletz & Lipinski 1994). Günümüz modern toplum kültürü kendi yaĢam hızı ve hayat tarzlarına göre yeni iletiĢim araçları yaratmıĢtır.
1.1.2. Siyasal ĠletiĢim Tanımı
Siyasal iletiĢim; politikacılar, haber medyası ve halk arasında bilgi aktarımıyla ilgili etkileĢimli bir süreci içermektedir. Siyasal iletiĢim, kamuoyundan politikacılara doğru aĢağı yönde etkileĢim kurma imkânı tanır (Norris, 2000: 1).
Siyasal iletiĢim dinamik bir algoritmaya sahiptirler. Tıpkı canlı bir varlık gibi Siyasal iletiĢim de büyürler, geliĢirler ve ilerlerler. Bunu hem teori açıdan hem de pratik açıdan ele almak mümkündür. Siyasal iletiĢim pratikte; siyasetçilerin, gazetecilerin, baskı gruplarının veya sadece Ģahısların politik görüĢlerini veya duruĢlarını ilettikleri, dayattıkları ve belirttikleri araçtır. Graber, siyasal iletiĢimin alanının sadece siyasetçilerle sınırlı olmadığının altını çizer. Herhangi bir Ģekilde dolaylı veya doğrudan siyasetle iliĢki içerisinde olan mesajları alıyor, iĢliyor, oluĢturuyor ise bunu eyleme döken gazeteci, vatandaĢ ya da topluluk siyasal iletiĢimin alanına girmiĢ sayılır (Graber ve Smith, 2005: 479).
Siyasal iletiĢim, politikacıların ya da gazetecilerin tekelinde bir olgu değildir. Siyaset ile ilgili, doğrudan ya da dolaylı bir mesaj, siyasal iletiĢimin alanına girer. Siyasal iletiĢimin birçok değiĢkeni olmasına rağmen esas unsurların baĢında bu nokta gelir. Siyasal kampanyalar yürüten bir reklam ajansının parti ile seçmen arasında bir siyasal iletiĢim kurduğunu söyleyebiliriz. Öte yandan bir milletvekilinin gazetecilere verdiği demeç ya da
5
sıradan bir Ģahsın attığı ve siyasal görüĢlerini bildirdiği tweet de siyasal iletiĢimin radarına girer. ĠletiĢim alanındaki teknolojik geliĢmeler, kültür çeĢitliliği, küreselleĢme gibi faktörler oturmuĢ bir siyasal iletiĢim uygulamasının önüne geçer. Siyasal iletiĢim tüm bu dıĢ etmenlerden etkilenerek değiĢmeye ve geliĢmeye devam eder (Çağlar & Özkır, 2005: 8).
Bundan dolayı siyasal iletiĢim bir kavram olarak ele alındığı zaman tek bir tanıma bağlamanın mümkün olamayacağı görülmektedir. Aziz‟e (2015:3) göre siyasal iletiĢim “Siyasal aktörlerin belli ideolojik amaçlarını, politikalarını toplumda belli gruplara, kitlelere, ülkelere ya da bloklara kabul ettirmek ve gerektiğinde eyleme dönüĢtürmek, uygulamaya koymak üzere çeĢitli iletiĢim tür ve tekniklerinin kullanılması ile yapılan iletiĢim” dir.
Soyut bir kavram olarak siyasal iletiĢim üzerine çok fazla tanımlama bulunur. Fakat “En genel tanımıyla siyasal iletiĢim, bireylerin ya da toplulukların girdiği iktidar mücadelesinin özel bir biçimidir. Propagandadan dedikoduya, alt-üst iliĢkilerinden iktidar kurumlarındaki iĢleyiĢe, baskı gruplarının faaliyetlerinden halkla iliĢkilere, basına haber „yaratma‟dan TV açık oturumlarına, beyin yıkamadan siyasal reklamcılığa, çok geniĢ yelpaze içindeki siyasal amaçlı tüm iletiĢim etkinlikleri bu kapsamda yer” alması (Çankaya, 2015: 13) Ģeklinde tanımlanabilir. Mcnair (2003: 4), siyasal iletiĢimi Ģu sözlerle açıklamıĢtır: 1. Politikacılar ve diğer siyasiler tarafından özellikli hedeflere ulaĢmak amacıyla gerçekleĢtirilen tüm iletiĢim biçimleri.
2. Seçmenler ve köĢe yazarları gibi politikacı olmayan aktörler tarafından politikacılar ve diğer siyasi aktörlere yönelik yapılan iletiĢim.
3. Politikacılar, politik aktörler ve aktivitelerini içeren haberler, yorumlar ve diğer politika içerikli medya formlarından oluĢan iletiĢim.
Siyasal iletiĢimin sürekli geliĢmeci ve ilerici bir özelliğe sahip olduğunu söylemek yanlıĢ olmaz. Zamana ve Ģartlara göre sürekli değiĢmekte ve yeni formlar edinmektedir.
1.1.3. Siyasal ĠletiĢimin GeliĢimi
ĠletiĢim, sosyal ve kültürel açıdan insanlık tarihindeki en büyük devrimi simgelemektedir. ĠletiĢim teknolojilerindeki geliĢmeler, sosyal geliĢmelere paralel olarak süregelmiĢtir. Teknolojinin ulaĢtığı nokta ve teknolojik uygulamaların günlük hayatta
6
vazgeçilemez olması, 20. yüzyılın sonlarında, toplumların sembolü olan iletiĢimi sağlayan mevcut polifonilere çoksesli ifadeler eklemiĢtir (Girgin, 2001: 8).
Tarih boyunca iletiĢim teknolojilerinin geliĢim sürecinde üç tarihi dönemin etkili olduğu kabul edilmektedir. Bunlar (Baldini, 2006: 5):
- Chirographic devrimi (Ġ. Ö. 4. yy.da yazının bulunmasını izleyen dönem)
- Gutenberg devrimi (15. yüzyılın ortalarında matbaanın icadını izleyen dönem)
- Elektrik ve elektronik devrimi (telgrafın ve daha sonra radyo ve televizyonun icadı).
ĠletiĢimin yavaĢ olması nedeniyle, yeniliklerin insanlara ulaĢması için çok uzun bir süre geçmesi gerekiyordu. Matbaanın icadı ve medeniyetlerin farklılaĢmasından sonra toplumsal dönüĢüm ve değiĢim oranı da artmıĢtır (Karaçor, 2009: 122).
Tarihsel geliĢim sürecindeki bu üç geliĢme, bilgi artıĢının hızlı bir Ģekilde aktarılması açısından önemlidir. ĠletiĢim, yazının icadıyla hız kazanmıĢ matbaanın icadıyla da sosyal dönüĢümleri beraberinde getirmiĢtir (Kuyucu, 2014: 177).
ĠletiĢimde meydana gelen bu değiĢimler siyasa iletiĢimi de doğrudan etkilemiĢtir. Tokgöz‟ e (2014: 9) göre “Siyasal iletiĢim uygulamaları insanoğlunun toplum yaĢamında kendini savunması, toplum düzenini sağlaması, tanrı ve tanrılarla ilgili kutsal söylemi oluĢturması, ticaret ve ürünlerin durumunu belirleme bakımında kayıt tutması, parayı kullanımı, parayı biriktirerek birikim sağlaması, toplumsal etkileĢimlerin sonucunda olmuĢtur. Aslında bu etkileĢimler, siyasal iletiĢimi belirleyen güç/iktidar iliĢkilerinin bir sonucudur.”
Ġkili iliĢkilerde ve retoriğin ön planda tutulduğu iletiĢimlerin ve etkileĢimlerin dikkate alındığı dönem yerini yazı dilinin güçlü tutulduğu döneme bırakmıĢtır. Bu değiĢim günümüz teknolojisinin ilerlediği kadar hızlı geliĢmemektedir. Yüzyıllar boyu süre gelen geliĢmelerin sonucu ile yavaĢ yavaĢ evrilir. Bütün insanlık tarihinin bu geliĢmedeki ortak paydası iletiĢim biçim ve davranıĢlarını bir Ģekilde siyasal mevcudiyetini, iktidarını, gücünü veya yönetim mekanizmasını korumak için araç olarak kullanmasıdır. Ġnsanlık tarihi ile yaĢıt olan iktidar kavgasının yarattığı dil, bazen Ģiddet, bazen korku, bazen sevgi, saygı ve sadakat ile örülü siyasal iletiĢimdir (KurtuluĢ, 2018: 6).
7
1.1.3.1. Matbaanın ve Basılı Araçların Siyasal ĠletiĢime Etkileri
Matbaa devriminin, insanların görüĢlerini değiĢtirme ve Ģekillendirme boyutunda büyük bir etkisi olmuĢtur. Kilisenin daimi otoritesi sarsılmıĢ, skolastik düĢünce sistemleri yıkılmıĢ ve dengeleri bozmuĢtur. Dolayısıyla siyasal iletiĢim de boyut değiĢtirmiĢtir. Yazının hayata geçmesi ne kadar büyük bir devrim ise matbaa teknolojisi ile ulaĢılabilir hale getirilmesi de o kadar çarpıcı bir etki yaratmıĢtır. Daha önce görülmemiĢ bir hızda adeta bir domino taĢı etkisi ile yüzyıllar boyu süren düzenler yıkılmıĢ ve yeni düzenler kurulmuĢtur (KurtuluĢ, 2018: 7).
Yazılı iletiĢimden basılı iletiĢime geçiĢ ile birlikte çağ atlayan dünya, matbaanın icadı ile birlikte daha evrensel hale kavuĢmuĢtur. ĠletiĢim alanındaki geliĢmeler, sosyal, politik ve ekonomik alanda birbirini tetiklemiĢ ve birçok yeniliğe yol açmıĢtır. ĠletiĢim devrimleri, insan menfaatinin her alanında önemli dönüĢümlerine için zemin hazırlamıĢtır. Bireylerin, toplumların ve dolayısıyla uluslararası etkileĢimlerin geliĢmesinin en büyük sebebi iletiĢim devrimleridir. Kitle iletiĢim araçları geliĢtikçe, toplumlar kültürel değiĢimler yaĢanmıĢtır. ĠletiĢim ortamlarındaki geliĢmelerin evrensel bir sonucu vardır. Bu sonuçlar, dünyadaki iletiĢimin algısını yeniden Ģekillendirmektedir. Evrensel dünya artık çok yönlü bir iletiĢim sisteminin parçası haline gelmiĢtir. ĠletiĢim ve toplum arasında bu bağlantı iletiĢim alanındaki her yeni yenilikle birlikte bireyin daha geniĢ kitlelere iletiliĢim halinde olmasını mümkün kılmıĢtır (Öztürk, 2017: 317).
1.1.3.2. Radyo ve Televizyonun Siyasal ĠletiĢime Etkileri
Yazılı basının ardından geliĢen teknolojiler ile birlikte ilk kitle iletiĢim aracı olan radyo devreye girmiĢtir. Radyonun önemi özellikle Ġkinci Dünya SavaĢı‟nda ortaya çıkmıĢtır. 1900‟lü yılların ilk yarısında yaygınlaĢmaya baĢlayan bu teknoloji insanların anlık iletilerle olup bitene daha hâkim bir pozisyonda olmasını sağlamıĢtır. Bu noktada; “Politik organizasyonlar tarafından siyasal iletiĢim amaçlı kullanılan ilk kitle iletiĢim aracı radyodur” (Bostancı, 2015: 82). Tıpkı gazete ve dergilerin etkisini siyasal iletiĢimde hızla göstermesi gibi Ġkinci Dünya SavaĢının seyrettiği yıllarda radyo ile siyasal iletiĢim kurma alıĢkanlığı Batı ülkelerinde yerini almıĢtır. Türkiye‟de radyonun siyasal bir iletiĢim aracı olarak kullanılması ise Batı ülkelerinden ortalama 6 yıl sonradır. Ġlk olarak, “1946 yılına kadar tek parti iktidarı ile yönetilen Türkiye‟de radyo yayınları da hükumetlerin ve hükumeti oluĢturan
8
tek siyasal parti Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)‟nin yönetiminde ve parti politikasını pekiĢtirmek amacı ile kullanılmıĢtır” (Aziz, 2015: 72).
Radyo ve televizyon devrimleri arasında siyasal iletiĢim açısından çok keskin bir ayrım yoktur. Biri diğerinin alternatifi olmak yerine tıpkı televizyon ve internetin beraber siyasal iletiĢim kampanyaları yürütmesi gibi birbirini destekleyerek etkileĢime devam etmiĢtir. Tabii bu süreçte televizyon güçlü içerikleri ile akılda kalıcılık etkisi ve daha geniĢ kitleleri etkileyebilmesi bakımından radyodan daha fazla öne çıkar. Hem güvenilir hem etkileyici bir propaganda aracı olarak sivrilir. Televizyonun ilk defa bir siyasal iletiĢim aracı olarak Amerikan seçimlerinde kullanılmıĢtır. 1950‟li yıllarda ilk defa gücünün sinyalini veren televizyon 1960 seçimlerinin kaderini belirleyen etken olmuĢtur. Televizyonun yeni bir siyasal iletiĢim mecrası olarak görülmesinin kökeni Kennedy ile Nixon‟un 1960‟ta baĢkanlık seçimleri öncesi karĢı karĢıya geldiği televizyon programıdır ve bu durum “...siyasal reklamcılıkta „televizyon çağı‟nın doğuĢunu simgeler” (Çankaya, 2015: 8).
TV, gücünü ve kitleleri harekete geçirme bakımından yetkinliğini kanıtladığında, Amerika‟dan sıyrılıp tüm Batı dünyasını sarar. Uras‟a göre televizyon bir Ģekilde insan üzerinde gördüğünü kanıksama etkisi yaratıyor ve Ģu Ģekilde dile getiriyor: “Televizyonların belli ki anestezi etkisi var. Duygu yitimine yol açtığından, olan biteni giderek kanıksıyorsunuz. Görsellik soyutlama yapma geleneğini etkileyebiliyor” (Uras, 2005: 92). O dönem için birçok açıdan diğer mecralara göre fark yaratmıĢ ve etkisi kanıtlanmıĢtır. Amerika 1960‟ta televizyon siyasi anlamda ne kadar güçlü bir mecra olduğunu kanıtlamıĢtır bu devrimin Türkiye‟de sistematikleĢmesi, yasa olması ve siyasi reklam anlamında kullanılabilmesi on yedi sene sonrasında gözlemlenir. Tam olarak “Türkiye‟de televizyonun seçim propagandasında kullanılması ancak 1977 genel seçimlerde mümkün olmuĢtur. Bu dönemde çıkarılan 298 sayılı seçim yasası ile seçime katılacak bütün siyasi partiler televizyondan belirli bir süre içinde politik reklam yapabilmeleri sağlanmıĢtır” (Koçak, 2014: 79). 77‟de anayasada değiĢtirilen 298 sayılı seçim yasası ile televizyon, bedelsiz olarak YSK‟nın belirlediği standartlara uyan siyasal partilerin kullanımına tahsis edilmiĢtir. Ülkemiz için televizyon ile siyasal iletiĢimin ne kadar etkili olduğunu kanıtlayan en çarpıcı örneklerden biri 2002 seçimlerinden önce ortaya çıkan Genç Parti örneğidir. Seçmenin %90 gibi bir oranla siyaseti televizyondan takip ettiği dönemde, 2002 seçimlerine 3 ay kala gibi bir sürede tanıtım çalıĢmaları yapılandırılan Genç Parti, medyayı ve özellikle televizyonu elinde bir siyasal iletiĢim aracı olarak kullanmanın önemini gösterir. Ülkemizde seçime 3 ay kala sesini duyuran ve %7,5 oy alan baĢka bir muadili yoktur. Satın aldığı popüler diziler,
9
ġampiyonlar Ligi maçları aralarına serpiĢtirilmiĢ GP spotları ve sonuç olarak kazandığı seçmen kitlesi televizyonun ve medya patronu olmanın gücünü belgeler bir örnektir (KurtuluĢ, 2018: 10).
Kitle iletiĢim araçlarının yaygınlaĢması ve konumu son yarım asırlık periyotta siyasal iletiĢimin geldiği boyutta siyasetçilerle medyanın iliĢkilerini de geliĢtirmiĢtir. Siyasetçiler için iyi tepkiler almak ve kamuoyu beklentilerini karĢılamak bu sebeple zorunluluk haline gelmiĢtir (Ekinci, 2014: 13).
Çankaya (2015: 56) yaĢanan bu süreci Ģu Ģekilde ifade etmektedir: “1950‟lerden itibaren, siyasal reklamcılığın iletiĢim araçlarına televizyon, video ve ses kasetleri, multivizyon gösterileri, telefon, video diskler, modern bağlantılı iletiĢim gibi modern iletiĢim olanaklarının da katıldığı izlenmiĢti. 1990‟larda ortaya çıkan internet devrimi ise tıpkı 1950‟lerde televizyonun ortaya çıkıĢı ile yaĢanan ölçüde, belki daha çok nitelikli bir dönüĢün yaratmıĢtır. Ġnternet teknolojisi, yaygınlaĢmasına paralel olarak salt bir iletiĢim aracı olmaktan öte, siyasal yaĢamın niteliğini bile dönüĢtürmekte, siyasal katılım üzerinde etkili olmaktadır.” Siyasal iletiĢimdeki geliĢmeler sosyal ve teknolojik geliĢmelerden bağımsız değerlendirilemezler. Çünkü her sosyal ve teknolojik geliĢmeler kendi siyasal iletiĢim araçlarını ve iletiĢim kanallarını meydana getirmiĢtir.
1.2. SĠYASAL ĠLETĠġĠM KAVRAM VE KAPSAMI
Siyasal iletiĢime değinmeden önce siyasal iletiĢim kavramını oluĢturan siyaset ve iletiĢim den kısaca değinmekte fayda vardır. Siyaset ve iletiĢim arasında ki bağ dan bahsedecek olursak iletiĢim siyaset için önemli bir kavramdır. ĠletiĢim kurmayı iyi baĢaramayan siyasiler siyasi hareketlerini istedikleri gibi yönlendiremezler. Bundan dolayı iyi bir siyaset için iyi bir iletiĢime sahip olmak gerekir.
Siyaset özellikle demokratik sistemlerde insanlar için çok önemli ve insanların çoğunun gündemini belirleyen bir kavram olmuĢtur. „‟Siyaset Arapça kökenli bir kelime olup „at eğitimi‟ anlamına gelmektedir. Oysa aynı kavramın Batı dillerindeki karĢılığı olan Politika sözcüğünün Yunan kökenli olduğu bilinmektedir. Yunancada Polis kent devletlerine verilen isim olan Politika, devlete ait iĢler, kamu iĢleri anlamını taĢımaktadır‟‟ (KıĢlalı, 1987: 3). Max Weber‟e göre siyaset, “devletler arasında veya bir devlet içindeki gruplar arasında iktidarı paylaĢmak veya iktidarın paylaĢımında etkili olmak için verilen mücadele” (Akyüz, 2009: 95) olarak tanımlamaktadır.
10
ĠletiĢim (communication) insanlık tarihi ile ortaya çıkan ve diğer canlılar da olduğu gibi insanlar içinde büyük bir gereksinimdir. ĠletiĢim, “belirli araçlar veya ortamlar kullanılarak bilgi, düĢünce ve tanımların insanlardan insanlara karĢılıklı olarak aktarılması” (Aziz, 2010: 23-26) olarak tanımlanmaktadır.
Siyaset ve iletiĢim birbiri ile yoğun iliĢki içerisinde olan iki önemli disiplindir. Siyaset toplumların geliĢmesi ile meydana gelmiĢ; yöneten ve yönetilenlerin birbirlerini anlamaları iletiĢimi kullanmaları ile mümkün olmuĢtur. Ġyi bir siyasetçi iyi bir iletiĢimci olmak zorundadır. Siyaset ve iletiĢim olgusuna Eski Yunan devletlerindeki filozoflardan Aristoteles‟ten baĢlayarak birçok düĢünür değinmiĢtir. Günümüzde üniversitelerin baĢta iletiĢim fakültesi olmak üzere çeĢitli fakültelerde siyasal iletiĢim adı altında dersler verilmektedir (Aziz, 2010: 37).
Siyasal iletiĢim kısaca, siyasilerin kendi görüĢlerini savundukları düĢünceleri birçok iletiĢim araçlarını kullanarak kamuoyuna bu düĢünceleri sunmak ve destek almak olarak tabir edebiliriz. Siyasal iletiĢim, oldukça zengin bir tanımlamaya sahip bir kavramdır. Literatürü incelediğimizde, siyasal iletiĢim kavramı ile ilgili onlarca tanım ile karĢılaĢmaktayız. Bu kavramlardan bazıları Ģu Ģekildedir;
Siyasal iletiĢim, biçimsel veya biçimsel olmayan iletiĢim kanallarıyla, yönetenler ile yönetilenler arasındaki bilgi değiĢikliğidir (Cotteret, 1973: 37). Norris‟e (2004: 1) göre siyasal iletiĢim, politikacılar, medya ve halk arasında bilgi içeren interaktif bir süreçtir
Aziz‟e (2007: 3-4) göre siyasal iletiĢim “siyasilerin fikirlerini kendi kitlelerine, bu kitleler içindeki çeĢitli kesimlere, diğer ülkelere kabul ettirmek ve uygulamak amacıyla gerçekleĢtirdikleri iletiĢim faaliyetleridir” . Diyerek siyasilerin iletiĢimi kendi düĢüncelerini topluma kabul ettirmek adına bir araç olarak kullanıldığı yönünden ele almıĢtır.
Özkan‟a (2004: 38) göre siyasal iletiĢim, bir siyasi düĢünce veya organın, faaliyette bulunduğu politik sistem içerisinde halkın güvenini ve desteğini sağlamayı amaçlayarak iktidar olmak, iktidar olabilmek için ise dönemin ve koĢulların gereklerine göre halkla iliĢkiler, reklam ve propaganda tekniklerinden yararlanarak devamlı bir Ģekilde gerçekleĢtirilen tek veya çift yönlü iletiĢim sürecidir. Sözü ile iktidar olabilmek için iletiĢimden yararlanıldığı yönden ele almıĢtır.
11
Yolcu (2011:4) siyasal iletiĢim, kısaca “siyasal iletiĢimi kısaca siyasal aktörler tarafından yürütülen siyasi içerikli ve ikna amacı taĢıyan iletiĢim faaliyetleri” olarak açıkça tanımlamaktadır.
Duman ve ĠpekĢen (2013: 119) siyasal iletiĢimi, “dönemin koĢulları içerisinde siyasi organın yaptığı reklam, halkla iliĢkiler ve propaganda faaliyetlerinin tümüdür” Ģeklinde siyasal iletiĢimin döneme göre Ģekillendiği yönden ele almıĢtır.
Leong‟a (2015: 62) göre siyasal iletiĢim, çevrimiçi ve çevrimdıĢı medyayı kullanarak istenen sonuçlara ulaĢmak için kiĢiler arası iletiĢimden de yararlanan çok yönlü bir süreçtir diyerek iletiĢimin siyaset için bir araç olarak kullanıldığını desteklemiĢtir.
Esser‟e (2016: 1) göre siyasal iletiĢim, siyasi aktörler, vatandaĢlar ve medya arasında ki bilgi akıĢı ve mesaj değiĢimini ifade etmektedir. Benzer bir tanıma göre siyasal iletiĢim medya, siyasi parti ve halk arasında bilgi paylaĢımı ve iletiĢim sürecidir (Abugre, 2017: 19). Esser ve Abugre bu düĢünceleri ile iletiĢimin bilgi paylaĢımı adına kullanıldığı yönden ele almıĢtır.
Gackowski‟ye (2013: 46) göre siyasal iletiĢim, siyasiler, kitle iletiĢim araçları ve halk arasında siyasi içeriğin yaratılması için mevcut politikaların takibi, analizi, yorumlanması ve düzenli olarak hükümeti değerlendirmeyi de içeren toplum adına seçmenler ve ayrıca kamuoyunun, yönetimde olan politikaya ve siyasilere karĢı tutumunu Ģekillendiren bir etkileĢim sürecidir. Diyerek siyasal iletiĢimin halkın da siyasete ve siyasilere karĢı düĢüncelerini öğrenmek adına kullanıldığını vurgulamıĢtır.
Gönenç‟e (2007: 89) göre siyasal iletiĢim, “Siyasi parti yöneticilerinin ya da devleti yönetenlerin kamuya yaptığı açıklamalar, verdiği bilgiler ve bunların toplum tarafından algılanmasıdır. Diyerek iletiĢimin siyaset için bir araç olarak kullanıldığını desteklemiĢtir.
Amerikan Siyaset Bilimi Derneği (APSA) siyasal iletiĢimi Ģu Ģekilde tanımlamaktadır “Siyasal iletiĢim, hükümetler, diğer kurumlar, gruplar veya bireyler açısından, hem iç hem de dıĢ siyasal sistem içinde bilginin yaratılmasını, Ģekillendirilmesini, yayılmasını, iĢlenmesini ve etkilerini kapsamaktadır” (Arsan ve Can, 2009: 86). ġeklinde açıklayarak siyasal iletiĢimin kurum içi kurum dıĢı bilgi topluluğunun bütünü için kullanıldığı yönden ele almıĢtır.
12
Kentel‟e (1991: 3) göre siyasal ĠletiĢim, “temsil sistemi ile toplumsal yaĢam arasında özerk bir alan olarak varolan kamuoyunun siyaset ile iliĢkiye geçtiği ve siyasal partilerin siyaset adımlarının devreye girdiği bir süreçtir” diyerek kamuoyunun da siyasete düĢüncelerini dâhil etmek adına siyasal iletiĢimden yararlanıldığını desteklemiĢtir.
Mcnair (2011: 4) siyasal iletiĢimi üç madde Ģeklinde açıklamıĢtır:
1. Belirli hedeflere ulaĢmak amacıyla politikacılar ve diğer siyasi aktörler tarafından gerçekleĢtirilen her türlü iletiĢim
2. Seçmenler ve gazetede köĢe yazarlığı yapanlar gidi politikacı olmayan kiĢiler tarafından politikacılar ve diğer siyasi aktörlere yönelik yapılan iletiĢim
3. Siyasiler, siyasi aktörler ve onların faaliyetlerini içeren haberler, yorumlar ve diğer siyasi içerikli medya formlarından oluĢan iletiĢim.
Mcnair yaptığı sınıflandırmada siyasal iletiĢimi çok kapsamlı olarak hedefler doğrultusunda kullanıldığına, seçmenler tarafından özeleĢtiriye açık olan bir araç olarak ele almıĢtır.
Yukarıda da belirtildiği üzere siyasal iletiĢim ile ilgili birçok tanım yapılmıĢtır. Fakat bu tanımlar birbirinden uzak ve çok farklı tanımlar değildir. Yukarıda belirtilen tanımlar incelendiğinde bu tanımların içerisinde geçen siyasi aktörler, kamuoyu, iletiĢim araçları ve iletiĢim teknikleri gibi kavramların sıkça yer aldığını görmekteyiz.
Bu kavramları kullanarak siyasal iletiĢimi Ģu Ģekilde tanımlayabilir; siyasal iletiĢim, siyasi aktörlerim hedeflerine ulaĢabilmesi için kamuoyunun rızasını alması ve bunu baĢarabilmesi için çeĢitli iletiĢim araçları ile reklam, halkla iliĢkiler ve propaganda gibi iletiĢim tekniklerini kullanarak hedef kitlelerini ikna etme sürecidir.
1.3. SĠYASAL ĠLETĠġĠMĠN AKTÖRLERĠ
Siyasal iletiĢim aktörleri tarihsel süreçlerde değiĢkenlik göstermiĢtir. Eski tarihlerde krallar, padiĢahlar, prensler vb. iken günümüz sisteminde Devlet baĢkanları, Hükümet, Siyasi partiler, Sivil toplum örgütleri, Baskı grupları, Lobicilik, Terör örgütleri olarak sınıflandırabiliriz.
13 1.3.1. Devlet BaĢkanı
Devlet baĢkanlığı genellikle demokratik bir Ģekilde seçilen makamdır. Devlet baĢkanlığı makamı ve devlet baĢkanı tarihin her döneminde var olmuĢtur. BaĢkanlık sisteminin bulunduğu devletler de bu devleti yöneten kiĢiye devlet baĢkanı denilmektedir. Dolayısıyla devlet baĢkanlığı makamı ve devlet baĢkanları devlet kadar bir tarihe sahiptir. Devlet baĢkanının tanımını yapacak olursak kısaca “devlet baĢkanı, devlet baĢkanlığı makamına sahip olan ve devletin bütünlüğünü temsil eden gerçek kiĢidir” (www.turkcebilgi.com).
Devlet baĢkanı ülkenin yönetim biçimine göre farklılık gösterir. Örneğin monarĢinin egemen olduğu sistemlerde bir hükümdarın devletin baĢında olduğu, seçim dıĢı yöntemlerin uygulandığı bu sistemde devlet baĢkanı kral, Ģah, prens, imparator, padiĢah gibi çeĢitli adlarla anılır. Demokrasi ile yönetilen ülkelerde ise devlet baĢkanı, cumhurbaĢkanı veya baĢkan olarak adlandırılır ve bu kiĢiler seçim ile o makamlara gelirler.
Özellikle demokratik yönetim biçimine sahip ülkelerin devlet baĢkanları siyasal iletiĢimi yoğun olarak kullanan kiĢilerdir. Çok partili ve özgür siyasi seçimlerin yapılabildiği demokratik seçimlerde dönemin devlet baĢkanı belirli bir süre devleti yönetmek için seçilmiĢtir. Eğer devlet baĢkanının bir sonraki dönemde de devlet baĢkanı olarak yönetimde kalma amacı var ise yapılacak seçimleri tekrar kazanmak zorunda ve özellikle bu süreçte siyasal iletiĢim devlet baĢkanları tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır.
1.3.2. Hükümet
Herhangi bir sayıdaki insan topluluğu; bir siyasal bütün oluĢturarak, hükümet oluĢturabilmek için uzlaĢmaya giderek bu siyasal bütün içindeki çoğunluk, diğerleri adına eylemde bulunma ve karar verme hakkına sahip olmaktadır. (Locke, 2004: 4). Hükümet, yasama, yürütme ve yargı organlarından yürütme organını icra eden ve devleti yöneten güçtür.
Hükümet devlet baĢkanı gibi yönetim sistemine göre değiĢiklik gösterir. Otokratik yönetimlerde yürütmeyi devlet baĢkanı olan kral, prens, Ģah gibi isimlerle adlandırılan kiĢilerin genellikle aile bireylerini görevlendirdiği bakanlar ile yürütülür ve bu bahsettiğimiz olgu; yasama, yürütme ve yargı organları bağımsız bir yapı göstermez. Fakat demokratik ve hukuk devletlerinde yasama yürütme ve yargı organları bağımsızdır. Yasama organı,
14
devletin ve toplumun ihtiyaçları doğrultusunda kanunlar yapar. Yürütme organı, yasama organı tarafından yapılan yasaları uygulayarak toplumun ihtiyaçları doğrultusunda hizmetleri gerçekleĢtirir. Yargı organı ise yasaların uygulanmasından doğan uyuĢmazlıkları karara bağlar (Karatepe, 2013: 223).
Demokratik sistemlerde siyasiler, hükümet kurabilmeleri için halktan seçimlerde yeterli oyu almak zorundadırlar. Yeterli oyu alan siyasi birlik hükümet kurmaya hak kazanır. Hükümet kurabilmek için siyasiler; hedef kitle olan halk ile yoğun bir iletiĢim sürecine girerek, onları kendilerine oy vermeye ikna etmek ve bu iletiĢim süreci seçimler bittikten sonra da aynı Ģekilde güveni koruyabilmek için devam etmek zorundadır. Çünkü belirli bir süreliğine halk tarafından iĢbaĢına getirilen hükümetler bir sonraki seçimde halk tarafından hükümetten indirilebilirler. Bu potansiyeli korumanın en önemli unsurlarından birisi hükümet ile halk arasında gerçekleĢtirilen sürekli bir iletiĢim olduğundan dolayı hükümetler siyasal iletiĢimin önemli aktörlerinden birisidir (Aziz, 2003: 20).
1.3.3. Siyasi Partiler
Siyasal parti, bir ideolojik fikri veya vadettikleri hizmetleri yerine getirebilmek için hukuki olarak iktidar olmak amacıyla örgütlenmiĢ kuruluĢlardır (Aliefendioğlu, 96). Diğer bir tanıma göre siyasi parti, “belli bir düĢünceyi amaç edinmiĢ kiĢilerin bulunduğu, belli bir siyasi görüĢü temsil eden siyasi topluluktur” (Karaçor ve Gözüm, 20120: 406). Benzer bir tanıma göre siyasi parti, belirli bir siyasi görüĢe ve programa sahip, bu görüĢ ve programı seçim yoluyla gelmek suretiyle devlet yönetimine uygulamayı amaçlayan ve süreklilik gösteren örgütlerdir (https://www.tbmm.gov.tr). Çetin‟e göre siyasi parti, belirli bir sistem içerisinde kendi görüĢleri doğrultusunda o ülkeyi yönetmeye aday olmak için kurulmuĢ bir organizasyondur. „‟Demokratik ve parlamenter sistemlerin en önemli unsurlarından biri olan siyasal parti en geniĢ haliyle bireylerin oluĢturduğu siyasal katılım organizasyonudur‟‟ (2012: 303).
Siyasi partiler, seçmenlerin istek ve ihtiyaçlarını karĢılamak için halkın çeĢitli kesimlerine çeĢitli ürünler sunarlar (Divanoğlu, 2008: 107). Bu ürünler bir siyasi parti için ne kadar önemli ise sunuĢ biçimi de o derece önemlidir. Sunulan ürünler hakkınla halkın ikna olabilmesi için siyasiler tarafından bu ürünler sunulurken iletiĢim hatasız ve etkili kullanılmalıdır.
15
Hatırlanacağı gibi bir örgütlü yapının var olduğu ve bu yapının devlet yönetimine gelme amacının olduğu görülmektedir. Bundan dolayı bir örgütün varlığını sürdürebilmesi, yaygınlaĢması ve devlet yönetimine gelebilmesi için takipçileri ile olan iliĢkilerinde siyasal iletiĢim siyasi partiler için hayati öneme sahiptir. Özellikle seçim dönemlerinde bu örgütlerin gerçekleĢtirdiği siyasal iletiĢim faaliyetlerine yoğun olarak toplum olarak Ģahit olmaktayız. Dolayısıyla siyasi partiler siyasal iletiĢimin önemli aktörlerinden bir tanesidir.
1.3.4. Sivil Toplum Örgütleri
Sivil toplum, devlet ile toplum arasında bir köprü vazifesi görür. Bu bağlamda sivil toplum, bu bağlamda sivil toplum, devletin dıĢında kalan ve toplumsal gruplar tarafından doldurulan alanı ifade etmektedir. Sivil toplum örgütleri sivil toplumu omuzlayan siyasal veya sosyal gruplardır (Çaha vd., 2013: 13).
Sivil toplum kuruluĢları (STK) özellikle demokrasinin egemen olduğu ya da demokratikleĢme yolunda olan ülkeler için olmazsa olmazlardandır. Bireyler belirli bir düĢünce, ideoloji, amaç, hedef bağlamında bir araya gelerek vakıf, dernek, sendika gibi isimler adı altında örgütlenerek seslerini duyurabilir, devletin yetersiz kaldığı alanlarda çeĢitli faaliyetler gerçekleĢtirerek o eksikleri giderebilir veya örgüt üyelerinin haklarını korumayı amaç edinebilir.
Halkın söz sahibi olduğu ve karar alma sürecine dâhil olduğu günümüz katılımcı demokrasilerinde; sivil toplumun önemi artıĢ göstermektedir. Devlet ile vatandaĢ arasında köprü görevi gören sivil toplum kuruluĢları vatandaĢların düĢüncelerini devlete, devletin politikalarını vatandaĢa iletmektedir (Akçadağ, 2017: 2). Dolayısıyla bu iletim sürecinin tarafları devlet ve halk olduğu için siyasal iletiĢim büyük önem taĢımakta ve devlet ile halk arasında köprü vazifesi gören sivil toplum kuruluĢları siyasal iletiĢimin önemli aktörlerinden biri durumundadır.
1.3.5. Baskı grupları
Günümüzde siyasi partiler siyaset sahnesinin en önemli aktörleri olmalarına rağmen bu alanda yalnız değildirler ve bu sahneyi çeĢitli gruplarla paylaĢmak zorundadırlar. Bu gruplar “baskı grupları” olarak adlandırılmaktadır. Baskı grupları, siyasette faaliyet göstermekte, siyasi kararların alınmasında büyük rol oynamakta, olaylara ve kararlara yön verebilmektedir (Çağlar, 1997: 279). Yine benzer bir tanıma göre baskı grupları, “siyasi
16
iktidarı etkilemeyi amaçlamakta olup bir toplumun gerçek anlamda demokratik geliĢiminin sağlanması için zorunlu olan ve birden fazla kiĢinin bir araya gelmesi ile oluĢan gruplardır” (Kitapçıoğlu, 2013: 358).
Baskı grupları ekonomik çıkar, fikri anlamda birliktelik veya herhangi bir konuda aynı düĢünen bireylerin bir araya geldiği gruplardır. Bu grubun üye sayısı ne kadar çok ve faaliyet alanı ne kadar geniĢ ise siyaset üzerinde kendi istedikleri yönde kararların alınması konusunda baskı o kadar etkili olur. Günümüzde baskı gruplarına örnek verecek olursak
Türkiye‟de en büyük baskı grupları olarak; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türk Sanayicileri ve ĠĢadamları Derneği (TÜSĠAD) ve Müstakil Sanayici ve ĠĢadamları Derneği (MÜSĠAD) örnek verilebilir.
Örneğin TÜSĠAD sermaye sahiplerinin en zengin tabakasını çatısı altında toplamıĢ bir örgüttür. TÜSĠAD, siyasal iktidarı gerçekleĢtirdiği gezi, toplantı, panel gibi etkinliklerle etkilemekte, sorunların ve çözüm önerilerinin kamuoyuna sunulduğu gazete, dergi, kitap gibi iletiĢim araçları ile dile getirmektedir (Aslan ve Gül, 2004: 97-98). MÜSĠAD ve TOBB da tıpkı TUSĠAD gibi sermaye sahipleri tarafından oluĢturulmuĢ ve çeĢitli istihdam olanakları sunan örgütlerdir. Özellikle MÜSĠAD Anadolu sermeyesi, muhafazakâr sermaye ya da yeĢil sermaye olarak adlandırılmaktadır. TUSĠAD‟ a alternatif bir kuruluĢ olarak kurulmuĢ ve bu bağlamda faaliyetlerini sürdürmektedir. Her grup kamuoyunda bazen ekonomik bir güç, bazen de hükümete eĢ değer siyasi bir güçmüĢ gibi algılanmaktadır. Bu tür gruplar kontrol ettikleri sermayeyi korumak için siyasal iletiĢimi kullanarak kamuoyuna hükmetmeye çalıĢan birer aktör olabilmektedirler.
1.3.6. Lobicilik
Lobicilik, “yasanın, normun, düzenlemenin ve genel olarak müdahalenin ve kararın oluĢturulma, uygulanma veya yorumlanma süreçlerinde kamu erkini dolaylı ya da dolaysız olarak etkilemeye yönelik giriĢimleri içeren bir faaliyettir” (Farnel, 1994: 2). Diğer bir tanıma göre lobicilik, “karar verme süreçlerini etkileme ve yönlendirme stratejisidir”. Bu strateji ile istenen çoğunlukla politik bir konuda değiĢim sağlamak veya olası değiĢim kararları alınmasını engellemeyi amaçlar (Yılmaz, 2009: 1).
Lobicilik, kamuoyunun, Ģirketlerin, baskı gruplarının ya da lobilerin kendi ülkelerinde ya da yabancı ülkelerdeki yasama, yürütme ve yargı organlarına yönelik,
17
çıkarları doğrultusunda organize çabalarla etkileme sürecini içerir. Örneğin Avrupa Birliğinin geniĢlemesinde önemli bir dönüm noktası olan 12 Aralık 2002 Kopenhag Zirvesinden önce Türkiye hükümet yetkililerinin AB ülkelerine yönelik gerçekleĢtirdikleri seyahatler ve buralardaki temaslar yapılan lobiciliğe örnek olarak verilebilir (Aslan, 2015: 1-2).
Lobicilik doğrudan veya dolaylı bir Ģekilde yapılabilmektedir. Doğrudan lobicilik faaliyetlerinde karar alıcılarla doğrudan yani lobici ile karar alıcılar arasında bire bir temas gerçekleĢir. Dolaylı lobicilik yöntemlerinden bazıları ise Yüz yüze görüĢme, komite oturumları, bilgi sunma, mektup gönderme, lobiler arası iĢ birliği ve koalisyonlar, halkla iliĢkiler çalıĢmaları yapmadır (ÖzbaĢ, 2011: 37). Görüldüğü üzere lobicilik faaliyetlerinde temas kurulan birçok kesim ve bu temaslarda iletiĢim faaliyetleri büyük öneme sahiptir. Baskı grupları karar alma süreçlerini etkileme gibi amaçları olduğundan siyasal iletiĢimi aktif olarak kullanılmaktadırlar.
Son olarak Lobicilik, Baskı grupları ve Sivil toplum KuruluĢlarını toplu olarak ele alacak olursak; Sivil toplum kuruluĢlarını, lobicilik ve baskı gruplarından ayrı tutmamız gerekir. Sivil Toplum KuruluĢlarını; devlet ve piyasanın dıĢında kalan alan olarak tanımlamak mümkün olabilmektedir. Çıkar grubu olarak bilinen Lobiciliğin ve Baskı Gruplarının birbiri içerisinde bariz farklarına baktığımızda Lobiciliğin bir hiyerarĢi, baskı gruplarının bir Ģirket hiyerarĢisi olduğunu, Lobiciliğin bir bölümü düĢüncelerini kabul ettirmek için duygusal yaklaĢmayı tercih ederken baskı grupları yasa dıĢı iĢleri katabildiğini ve aralarında düzenleme farklılığının bulunduğunu söyleyebiliriz (www. limenya.com).
1.3.7. Terör Örgütleri
Terör kelimesi ilk defa Dictionnarire de I'Academie Française'nin 1789 yılında yayınlanan ekinde rastlanmaktadır. 1789 Fransız Ġhtilali‟ni izleyen 1793 Konvansiyon döneminde Jakoben yönetimce uygulanan sistematik Ģiddet politikası, dönemin “terör rejimi-rejime de la terreur” olarak anılmasına neden olmuĢtur. Kökünü Latince “terrere” sözcüğünden alan terör kelimesi, “korkudan sarsıntı geçirme”, “korkudan titreme ya da titremeye sebep olma” veya “korkudan dehĢete düĢmeye sebep olma” anlamlarına gelmektedir (ġen, 2015: 20). Literatürde terör kelimesi bazen “Ģiddet”, “siyasal Ģiddet” ve bazen de “anarĢi” kelimeleri ile tanımlanmaya da çalıĢılmıĢtır (Yayla, 1990: 335).
18
Terörizm siyaset yapma biçimidir. Siyasetin en katı Ģeklidir. Silahlar kullanılarak yapılan siyasetin en uç örneği savaĢtır. Terörizmde bir savaĢ sürecidir. Terörizme alçak gerilimli savaĢ da denir. Bu süreçte terör, saldırıları ile devlet, toplum ve büyük kuruluĢlar gibi çok güçlü hedefleri sarsabilir. Böylece meĢru siyasal yöntemlerle elde edemeyeceği sonuçları elde edebilirler (Ergil, 1992: 139).
Terörizm, terör eylemlerini savunan, stratejilerini anlatan, aktaran, geliĢtiren bir düĢünce disiplini veya akımdır. Terör ise genellikle siyasal bir amaca ulaĢmak için, güvenlik görevlilerinin ve sivillerin, propaganda yaparak, dikkat çekici eylemlerle öldürülmesidir (Bal, 2006: 8).
Terör örgütlerinin hemen hemen hepsinin gerek sağ gerek sol gerekse dine dayanan, ideolojik görüĢlerin de bir siyasi amaç vardır. Bu örgütleri destekleyen, örgütlere sempati duyan kitleler mevcuttur.
1.4. SĠYASAL ĠLETĠġĠM YÖNTEMLERĠ
ĠletiĢime geçen kiĢi amacına bağlı olarak iletiĢime geçtiği kiĢide davranıĢ ve tutum değiĢikliği yaratmak ister. ĠletiĢimde olgu ve sürecin altı önemli maddesi bulunmaktadır. Bunlara bakacak olursak; kimin kime siyasal söylemde bulunacağı, vereceği mesajın ne olduğu, vereceği mesajı ne için vereceği, mesajı verme yöntemi, mesajın verilecek zamanı, mesajı hangi etki ile vereceğidir.
Siyasal iletiĢim türleri amaca göre ve siyasal aktör ve hedef alıcının konumuna göre sınıflandırılabilir. Amaca göre siyasal iletiĢim türlerini kurum içi siyasal iletiĢim, ülke içi siyasal iletiĢim, uluslararası siyasal iletiĢim olarak sınıflandırabiliriz. Siyasal aktör ve hedef alıcının konumuna göre siyasal iletiĢim türlerini ise yüz yüze siyasal iletiĢim ve uzaktan siyasal iletiĢim Ģeklinde sınıflandırırız.
1.4.1. Siyasal Halkla ĠliĢkiler
Günümüz dünyasının özel sektöründe olduğu gibi serbest seçimlerin yapıldığı demokratik ülkelerde de eskiye oranla rakipler artmıĢ ve artmaktadır. Dolayısıyla rekabet edebilme koĢulları gittikçe zorlaĢmaktadır. GeçmiĢte salt reklam ile elde edilen baĢarılar, ne yazık ki günümüzde reklamın yanında farklı iletiĢim teknikleri kullanmadan aynı baĢarıları elde etmek çok zor bir hal almıĢtır. Bundan dolayı halkla iliĢkiler olgusunun günümüzde
19
özel sektörde olduğu gibi siyaset alanında da önemi artmıĢ ve bu alanın olmazsa olmazları arasına girmiĢtir.
Bir siyasal örgütün baĢarılı olabilmesi için tıpkı özel sektörde faaliyet gösteren kuruluĢlar gibi iliĢkili olduğu hedef kitlesinin gözünde olumlu bir imaj ve itibar oluĢturmak, iyi bir örgütsel görüntü yaratmak zorundadır (Yalçındağ,1970:135). Bu soyut görülen fakat somut fayda sağlayabilecek olan değerlerin, elde edilebilmesi için iletiĢim tekniklerinden çok halkla iliĢkilerden yararlanılabilir.
Siyasal halkla iliĢkiler; bir organizasyonun veya bireysel aktörün siyasal amaçlarına ulaĢabilmesi için, bu amaçlar doğrultusunda iletiĢim ve eylem yoluyla hedef kitleleri yardımı ile faydalı iliĢkiler geliĢtirerek ve olumlu bir itibar oluĢturarak sürdürmeyi amaçladığı yönetim sürecidir (Strömback ve Kiousis, 2013: 4). BaĢka bir tanıma göre siyasal halkla iliĢkiler, siyasal aktörlerin iletiĢimin ve etkinliklerin yardımıyla siyasi nedenlerden dolayı, misyonu desteklemek ve hedef kitlelere ulaĢmak için halkla iyi bir iliĢki geliĢtirmek ve olumlu bir itibar oluĢturma çabasıdır (Tomic ve Grbavac, 2016: 85). Her iki tanımdan da anlaĢılacağı gibi istenilen hedeflere ulaĢmak için siyasal iliĢkiler önemlidir
Siyasi halkla iliĢkiler ortaya çıkmasıyla birlikte siyaset alanında halkla iliĢkilerin; birçok uygulama alanında kullanılabildiğini söyleyebiliriz. Bu alanlar, haber yönetimi ve gündem oluĢturma, konuların yönetimi, olay yönetimi, kriz yönetimi, siyasi halkla iliĢkilerde değerlendirme ve siyasal iletiĢimdir (Kiousis ve Strömback, 2014: 253).
Özellikle siyaset arenasında baĢarılı olabilmek için siyasilerin seçmenlerle aralarında güven veren, samimi ve onları ikna edebilecek iliĢkiler kurmak zorundadır. Bu ancak halkla iliĢkiler kampanyalarının siyasette kullanılması ile gerçekleĢebilir.
1.4.2. Siyasal Pazarlama
Siyasal pazarlama, ana akım siyasal bilim literatüründe nispeten yeni bir terimdir. Siyasal pazarlama siyasi süreçte pazarlama araçlarının teknik ve yöntemlerini kullanır. BaĢka bir deyiĢle siyasal pazarlama; pazarlama ve siyaset arasında ki evliliğin bir sonucudur (Menon, 2008: 2).
Siyaset ile pazarlama insanlık tarihinde önemli bir yer edinmiĢ iki farklı alandır. Fakat insanların bu iki alana yaklaĢmasında birçok ortak nedenleri mevcuttur. Bu ortak
20
yönlerin temeline bakıldığında; insanlar arzularının peĢinden koĢarak, istediği sonuçlara ulaĢma çabası içerisinde olduğu ve her iki faaliyette de bazen soyut bazen somut tüketim gerçekleĢtirmek için “karar verme” süreci ön plana çıkabilmektedir. Bireyler insani istek ve ihtiyaçlarını karĢılamak için değiĢim yoluyla pazarlama eylemlerini gerçekleĢtirirken siyasal kararlara Ģiddet, gelenek, tartıĢma, alıĢkanlık, pazarlık ve oylama ile dâhil olurlar. Bundan dolayı siyaset ile pazar ekonomisini aynı çatı altında buluĢturan noktalardan bir tanesi de “akılcı seçim” varsayımına dayalı olmasıdır (Bayrakdaroğlu, vd., 2016: 908). Yani birey için en uygun kabul edilen yarar ile sonuçlanan seçime dayanaktadır.
Devlet iĢlerini düzene koyabilmek ancak bireylerin rızasını almakla mümkündür. Bundan dolayı iktidar olmak için gerçekleĢtirilen politikalar halk tarafından kabul edilmelidir. Dolayısıyla iktidar olma yolunda olan siyasiler ile bu siyasilere iktidarı verecek olan halk arasındaki bu etkileĢim siyasal alanda pazarlamayı gündeme getirmiĢtir. Bu etkileĢim bireylerin rızasının olmasıyla sunulan; kiĢi, hedef ve politikaların hedef kitle tarafından benimsenmesi sürecinde, pazarlama anlayıĢının büyük önem kazandığını söyleyebiliriz (Ġnce, 2012: 1).
Siyasal pazarlama parti üyeleri, medya ve muhtemel kaynakların yanı sıra seçmenlerle iletiĢim kurmakla ilgilidir (Lock ve Harris, 1996: 14). Pirtini‟ye göre siyasal pazarlama, “siyasi partiler tarafından siyasi tanınma ve desteği kazanmak amacıyla hedef seçmen kitlesi tarafından gerek duyulan programları ve hizmetleri geliĢtirmek üzere yürütülen bir planlama ve uygulama sürecidir” (2003: 328). DemirtaĢ ve Özgüven siyasal pazarlamayı “siyasi partilerin ürün karmalarını (lider, parti programı, adaylar) seçmenler tarafından talep edilebilir duruma getirmek amacıyla gerçekleĢtirilen tüm çabaları” (2012: 241) Ģeklinde tanımlamaktadır. En basit tanım ile siyasal pazarlama, siyasilerin pazarlama ve iletiĢim tekniklerini siyasi kazanımlar elde etmek için kullanmasıdır.
1.4.3. Siyasal Reklam
Ġnsanlar farkında olarak ya da olmayarak tarih boyunca siyasal reklamcılık faaliyetlerinde yer almıĢlardır. Özellikle demokratik sistemlerde adaylar ya da partiler seçmenlerin güvenini ve desteğini kazanmak isterler. Bu süreçte hedef kitlelere ikna edici mesaj iletmek zorundadırlar. Çünkü bir parti ya da siyasi aday ancak çok sayıda seçmene hitap ederken diğer adaylar veya partilerle arasındaki farkı ortaya koymak için ikna yeteneğini kullanabilir ve en çok oyu toplayabilirler. Bundan dolayı siyasilerin iktidara
21
gelmek için özellikle seçim kampanyalarında seçmenlere vaatlerin nasıl sunulacağı, bu vaatlerin nasıl anlaĢılacağı konusundaki çabalar siyasal reklamın önem kazanmasına neden olmuĢtur (Balcı, 2006:140). BaĢka bir deyiĢle söylenen mesaj kadar söyleniĢ biçimi, gerek seçim sürecinde gerekse seçim sonrası dönemlerde siyasal reklama olan ihtiyacı ve dolayısıyla siyasal reklamın önemini belirgin olarak ortaya koymaktadır (Balcı ve Bal, 2007: 6). Reklam sektörü, geniĢ kitlelere seslenebilir olma özelliği ile bu özelliğinin siyasal alanda da kullanılması ile birlikte siyasal kampanyalar günümüzde profesyonel ekipler tarafından yürütülen alan haline gelmiĢtir.
Siyasal reklam, “aday ya da parti tarafından medyadan yer veya zaman satın alınarak, seçmenlerin tutum ve davranıĢlarını söz konusu aday ya da parti lehine oluĢturmak amacıyla geliĢtirilen mesajların hazırlanması ve yayımlanması ile ilgili bir siyasal kampanya iletiĢim faaliyetleri” (Uztuğ, 1998: 216) olarak tanımlanmaktadır. Ġnal ve Karabağ‟a göre siyasal reklam, “seçmenlerin siyasal partiler ve adaylar ile ilgili olarak bilgilendirilmesi, algılamalarının geliĢtirilmesi ve diğer parti veya adaylardan farkındalık oluĢturmaları için kullanılan önemli bir tutundurma aracıdır (2010:43). Yapılan tanımlara göre anlaĢılmaktadır ki siyasal reklam; medya kullanılaraktan partilerin seçmenler ile iletiĢimde kalmak için ve taraf partilere oranla fark oluĢturmak için kullanılan araçtır.
Siyasal reklamlar gerçekleĢtirilirken iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlar, negatif siyasal reklam ve pozitif siyasal reklamdır. Negatif siyasal reklam; rakiplerin belirgin olarak eleĢtirilmesi ve kaynağın rakiplere göre üstünlüklerinin ifade edilerek hedef kitlenin verilen mesajın algılamasını sağlamayı amaçlayan reklamlardır (Tosun, 2003: 323). Pozitif siyasal reklam ise, adayın olumlu özelliklerine vurgu yaparak geleceğe yönelik olumlu bir atmosfer sunma beklentisi yaratma sürecidir (Vodinalı ve Çötok, 2015: 403). Gerek negatif gerekse pozitif siyasal reklamlar günümüzde özellikle seçim kampanyalarında yoğun olarak kullanılmaktadır.
1.4.5. Siyasal Propaganda
Propaganda, gerek siyasal alanda bir etmen gerekse akademik alanda araĢtırma konusu olarak 20. Yüzyılın baĢında ortaya çıkmıĢtır. Propaganda özellikle 1920‟li yıllarda Hitler ve Lenin tarafından etkili bir Ģekilde kullanılarak teknolojik, toplumsal ve siyasal etkileri günümüz dünyasına kadar ulaĢmıĢtır (Atabek, 2003: 4). Propaganda günümüz demokratik sistemlerinde de iktidarı elde etmek için kullanılan araçların en önemlilerinden
22
bir tanesidir. Latince kökenli bir kelime olan propaganda, bahçıvanın taze bitkinin filizlerini yeni bitkiler üretmek için toprağa dikmesi anlamına gelen “propagare” kelimesinden türetilmiĢtir (Köseoğlu ve Al, 2013: 106).
ĠletiĢimin en eski ve en çok kullanılan boyutlarından birisi olan propaganda, politik, ekonomik, dini ve ideolojik mallar ya da fikirler için, belli bir hedefe yönlendirilmiĢ ikna faaliyetleridir. Propaganda çoğu zaman kötü niyetli, yıkıcı ve yıpratıcı bir nitelik taĢıyabilen bir iletiĢim türüdür. Bir ideolojiyi veya sistemi tekrar mantığıyla bir topluma dayatma çalıĢmalarıdır. Propaganda grupların veya fertlerin kanaat ve davranıĢlarını, telkin ve tekrar yoluyla kontrol etmeyi amaçlayan sistematik, planlı ve sürekli faaliyetlerin bütünüdür (Okay ve Okay, 2007). „‟Diğer bir tanıma göre ise propaganda, toplumun görüĢ ve davranıĢını, kiĢilerin belirli bir görüĢü, belirli bir davranıĢı benimsemelerini sağlayacak biçimde etkileme giriĢimidir‟‟ Ģeklinde tanımlanmaktadır. (Baltacı, 2012: 116). Yine benzer bir tanıma göre propaganda, halkın algılarını değiĢtirmeye ve/veya eylem baĢlatmaya çalıĢan bir mesajdır (http://www.physics.smu.edu). Propaganda tanımdan da anlaĢılacağı üzere siyasetle yakından ilgili bir kavramdır. Dolayısıyla bu kavram siyaset ile düĢünülerek birçok araĢtırma yapılmıĢ ve yeni bir kavram olan siyasal propaganda ortaya çıkmıĢtır.
Siyasal Propaganda için literatürde birçok tanım mevcuttur. Bu tanımlardan bazıları Ģunlardır:
Propaganda, “siyasal sistemi elde etmek isteyenlerin seçmen desteğini elde etmek amacıyla ortaya koydukları, genellikle seçmen beklentilerine göre oluĢturdukları programlarını ifade etmektedir” (Köseoğlu ve Al, 2013: 107).
“Siyasal sistemin önemli unsurları olarak siyasal partilerin seçmenler üzerinde özellikle seçim dönemlerinde çeĢitli araçlarla gerçekleĢtirmiĢ oldukları faaliyetlerin tümüne siyasal propaganda denilmektedir” (ÇavuĢoğlu ve Pekkaya, 2015: 92).
Siyasal propaganda, siyasilerin arzu ettikleri amaçlarına yardım eden ve baĢarı için bir yanıt elde etmeye çalıĢan bir iletiĢim aracıdır (Jowett ve Donnell, 1999: 1).
Sonuç olarak propaganda, siyasal partilerin hedefleri doğrultusunda ki göze alabildikleri seçmen beklentilerini karĢıladıklarını ispatlamak amacı ile yapmıĢ oldukları iletiĢim aracıdır.
23 Propagandanın özellikleri Ģu Ģekildedir;
Duygulara hitap eder ve soyutlamalardan kaçınır
Herkesin anlayabilmesi için mümkün olduğunca basit olmalı
Mesaj bir slogana indirgenebilir
Sürekli tekrarlanır
Basmakalıp cümleler kullanılır
Öykünün sadece tek tarafı verilir
Rakipler sürekli eleĢtirilerek saldırıya geçilir
Ġnsanları veya olayları sınıflandırmak için farklı ifadeler veya sloganlar kullanılır
Propaganda halkın duygusal tepkilerini harekete geçirir
Duygusal tepkiler elde etmek için kültürel semboller kullanılır. Bu semboller sözlü veya görsel olabilir (http://www.physics.smu.edu).
ġeklinde yorumlanabilir.
Siyasal propagandanın amaçlarına değinecek olursak, Siyasal propagandanın kamuoyu oluĢturma, ikna etme ve bilgilendirme olmak üzere üç ana amacı bulunmaktadır. Örneğin bir seçim kampanyasında seçmenlere, partiler, adaylar, uygulanan ve uygulanması gereken politikalar, gündemdeki konular, aday ve partilerin tutumları ve muhalefet partilerinin yaptıkları olumlu ve olumsuz faaliyetler gibi konularda bilgiler verilerek kamuoyu oluĢturulmaktadır. Seçmen tercihlerini etkilemek amacıyla yani seçmenleri ikna etmek amacıyla, seçmenleri oy vermeye yönlendirmek için her türlü görüĢün tartıĢılması için uygun bir ortam yaratılmaktadır. Propaganda aracılığıyla parti temsilcileri kamuoyuna sunulmakta, seçmenlerin oy vereceği adayları tanıması sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra kitle iletiĢim araçları aracılığıyla ülkenin temel sorunları gündeme getirilerek seçmenlerin bunları öğrenmesi ve tartıĢması da sağlanmaktadır.
Siyasal propagandaların iĢlevleri ise, seçmen tercihlerini etkileyerek onları oy vermeye yönlendirmek ve her türlü görüĢün, fikrin tartıĢılması için uygun bir ortam oluĢturmaktır. Propaganda ile parti temsilcilerini halka tanıtmak, seçmenlerin oy vereceği adayları tanımalarını sağlamak, seçmenlerin siyasi sisteme bağlanmalarını temin etmek, uzlaĢma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak ve demokrasi kültürünü yaygınlaĢtırmaya çalıĢmak Ģeklinde sıralanabilir (Yıldırım, 2014: 18).
24
Propagandanın genel olarak kaynağın belli olup olmaması, iletilen mesajın doğru, yalan veya rivayet olmasına bağlı olarak beyaz, gri ve siyah olarak türleri mevcuttur. Beyaz propaganda, kaynağı belli, doğru bilgileri kullanarak kamuoyunu doğru bilgilendiren propaganda türüdür. Siyah propaganda, kaynağın kimliği gizli, yalan haber ve rivayetlerin yer aldığı propaganda türüdür. Gri propaganda ise kaynak ne açık nede gizli olduğu gibi mesajlarda doğru veya yalan olduğu belirsizdir (Deneçli ve Deneçli, 2014: 37-38).
Propaganda sürecinin baĢarılı olabilmesi için, üzerinde durulan konunun veya iddianın dağıtılmaması ve konsantrasyonun yüksek tutulması gerekir. Propaganda bir fikir, sembol ya da insan üzerinde veya çevresinde toplanmalıdır. Propagandada ayrıntılara mümkün olduğunda inilmemeli, konu bir bütün olarak en etkili biçimde sunulmalıdır (Divanoğlu, 2008: 114).
1.5. SĠYASAL ĠLETĠġĠM VE HEDEF KĠTLE
Siyasi partilerin ya da adayların siyasetteki mevcut konumuna göre hedef kitlelerin önem derecesi farklılık göstermektedir. Örneğin iktidarda ki bir siyasi parti ve lider için içe dönük yani devlet içinde yaĢayan vatandaĢlar önemli olduğu kadar devleti yönetme gibi bir sorumluluğa sahip oldukları için gerek diğer ülke yöneticileri ile gerekse diğer ülkelerin vatandaĢlarına yönelik iletiĢim faaliyetleri gerçekleĢtirmek zorundadırlar. Muhalefette bulunan siyasi oluĢumlar ise daha çok ülke içinde yaĢayan vatandaĢlara yönelik siyasal iletiĢim faaliyetleri gerçekleĢtirmektedir.
1.5.1. Ġçe Dönük (Ulusal) Siyasal ĠletiĢim
Siyasiler tarafından içe dönük yani ülke içinde yaĢayan ve özellikle demokratik ülkelerde siyasette baĢarının ana kaynağı olan ülke vatandaĢlarına yani seçmenlere yönelik gerçekleĢtirilen iletiĢimdir.
Siyasi partiler ya da adaylar özellikle seçim kampanyaları sürecinde hedeflenen seçmen kitlelerini tanımlamalıdır. Hedef kitleler birinci, ikinci, üçüncü gibi belirlenerek bu hedef kitlelere yönelik siyasal iletiĢim stratejileri gerçekleĢtirilmelidir. Genellikle bu hedef kitlelerden ilki siyasal parti ya fa adayı destekleyenler, ikincisi oyunu hangi siyasi parti ya da adaya vereceği konusunda kararsız olanlar ve üçüncüsü rakip parti ya da adayı destekleyenlerdir (Kutlu, 2012: 130).
