FEN B MLER ENST TÜSÜ
MAZIDA I (MARD N) LÇES
N GEOF TLER
Sevcan ZG
YÜKSEK L SANS TEZ
TE EKKÜR
Yüksek lisans dan manl yürüten Say n Prof. Dr. Hasan Çetin ÖZEN’e, arazi çal malar nda yard mlar esirgemeyen Prof. Dr. A.Selçuk ERTEK N hocam ve Melih Aksal'a, maddi manevi deste iyle her daim yan mda olan e im Zafer ZG ' ye te ekkür ederim.
Sevcan GÜZELOCAK NDEK LER Sayfa TE EKKÜR………. I NDEK LER………... II ÖZET………... V ABSTRACT………... VI
ZELGE L STES ………... VII EK L L STES ………... VIII
EK L STES ………... IX
KISALTMA VE S MGELER………. X
1. ………... 1
1.1. Co rafik Özellikleri………... 3
1.1.1 Güneydo u Anadolu Bölgesinin Co rafik Özellikleri……….... 3
1.1.2 Maz da ’n n Co rafik Özellikleri………... 4
2. KAYNAK ÖZETLER ………...……… 7
3. MATERYAL ve METOT……….…….…… 11
4. ARA TIRMA BULGULARI………...…… 15
4.1. Familya: Amaryllidaceae (Nergisgiller) ………. 15
4.1.1. Allium armenum Boiss. & Kotschy Fl. Orient. 5: 254 (1882). Pembe S m... 15
4.1.2. Allium armerioides Boiss. Diagn. Pl. Orient. ser. 1(7): 116 (1846). Mardin So an ... 16
4.1.3. Allium flavum L. Sp. Pl. 299 (1753). subsp. tauricum (Besser ex Rchb.) K. Richt. Pl. Eur. 1: 206 (1890). var. tauricum. Toros sar ... 16
4.1.4. Allium kharputense Freyn & Sint. in Ost. Bot. Z. 42: 378(1892). Harput So an ... 18
4.1.6. Allium scorodoprasum L. Sp. Pl. 297 (1753). subsp. rotundum (L.) Stearn Ann. Mus. Goulandris 4: 178 (1978). Deli p rasa... 20 4.1.7. Stembergia clusiana (Ker-Gawl.) Ker-Gawl. ex Sprengel, Syst. Veg.2: 57
(1825). Vargetgülü... 21 4.2. Familya: Asparagaceae (Ku konmazgiller)... 22 4.2.1. Hyacinthella siirtensis B. Mathew, Kew Bull. 28 (3): 517 (1974). Siirt
kopças ... 22 4.2.2. Muscari comosum (L) Mill. Gard. Dict. ed. 8 no. 2 (1768). Morba ... 23 4.2.3. Muscari neglectum Guss. ex Ten. Syll. Pl. Fl. Neapol., App. 5: 13 (1842).
Arapüzümü... 24 4.2.4. Bellevalia longipes Post Bull. Herb. Boissier 3: 165 (1895). Saçak sümbül... 27 4.3. Familya: Colchicaceae (Ac çi demgiller)... 27 4.3.1. Colchicum szovitsii Fisch & C.A.Mey.subsp.szovitsii.Index
Sem.Hort.Petrop.1:24 (1835) Kat r çi demi... 27 4.4. Familya: Iridaceae (Süsengiller)... 28 4.4.1. Crocus biflorus Mill. Gard. Dict. ed. 8: 4 (1768). subsp. pseudonubigena
B.Mathew Crocus 83 (1982). Siirt çi demi... 28 4.4.2. Crocus cancellatus Herb. Bot. Mag. 67: t. 3864 (1841). subsp. damascenus
(Herb.) B. Mathew, Crocus 68 (1982). Pivok... 29 4.4.3. Crocus leichtlinii (Dewer) Bowles Handb. Crocus & Colch.: 126 (1924)... 30 4.4.4. Crocus kotschyanus K. Koch Ind. Sem. Hort. Berol. 17 (1853). subsp.
kotschyanus. Gezgin çi dem... 31 4.4.5. Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl. Nuov. Gen. Sp. Monocot.: 52 (1854).
Keklik çi demi... 32 4.4.6. Iris persica L. Sp. Pl. 1: 40 (1753). Buzala... 33 4.5. Familya: Ixioliriaceae (Köpekotugiller)... 35 4.5.1. Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult. f. var. tataricum. in Roemer &
Schultes, Syst. Veg. 7: 752 (1829). Köpekotu... 35 4.6. Familya: Liliaceae (Zambakgiller)... 36
Sevcan GÜZELOCAK
4.6.1. Fritilaria persica L. Sp. Pl 1: 304 (1753). K rk lale... 36
4.6.2. Gagea fibrosa (Desf.) Schult. & Schult. f. Syst. Veg. 7: 552 (1829). Tellisar .... 37
4.7. Familya: Xanthorrhoeaceae (Çiri giller)... 38
4.7.1. Asphodeline damascena (Boiss.) Baker J. Linn. Soc. Bot. 15: 276 (1876). subsp. gigantea Tuzlac Notes Roy. Bot. Gard. Edinburgh 41: 91 (1983). Harmel... 38
5. TARTI MA VE SONUÇ ... 41
6. KAYNAKLAR... 47
EKLER ... 49
ÖZET
MAZIDA I (MARD N) LÇES N GEOF TLER YÜKSEK L SANS TEZ
Sevcan ZG CLE ÜN VERS TES FEN B MLER ENST TÜSÜ
YOLOJ ANAB M DALI
2018
Mardin ili, Maz da ilçesinde sürdürülen floristik ara rmada, Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae ve Xanthorrhoeaceae familyalar na ait 13 cinse ba 22 takson belirlenmi ve bu taksonlar n morfolojik özellikleri incelenmi tir.
Çal ma alan nda Amaryllidaceae familyas , 2 cins ve 7 taksonla temsil edilir. Bunu ras yla 3 cins ve 6 taksonla Iridaceae familyas , 3 cins ve 4 taksonla Asparagaceae familyas , 2 cins ve 2 taksonda, Liliaceae familyas ile 1 taksona sahip Colchicaceae, Ixioliriaceae ve Xanthorrhoeaceae familyalar izler. Allium 6, Crocus 4 ve Muscari 2 taksona sahip cinslerdir. Di er cinsler alanda birer taksonla temsil edilmektedir. Maz da çevresinde yeti ti i belirlenen taksonlardan 15 tanesi (% 68) Iran-Turan elementi, 3 tanesi (% 14) Akdeniz elementi olup 4 tanesinin (% 18) hangi fitoco rafik bölgeye ait oldu u belirlenememi tir.
Allium armenum, Allium armerioides, Hyacinthella siirtensis, Crocus biflorus subsp. pseudonubigena, Crocus leichtlinii, Asphodeline damascena subsp. gigantea Maz da çevresinde yeti en endemik bitkiler olarak tespit edilmi tir. Çal mada endemik bitkilerin IUCN kategorileri de belirtilmi tir.
Sevcan GÜZELOCAK
ABSTRACT
THE GEOPHYTES OF MAZIDA I (MARD N) PROVINCE
MASTER THESIS
Sevcan ZG
DEPARTMENT OF BIOLOGY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF DICLE
2018
In this floristic research, which takes place in Maz da district that belongs to Mardin city, 13 genus and 22 taxa, which belong to Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae and Xanthorrhoeaceae families, have been determined and morphological characteristics of these taxa have been examined.
Amaryllidaceae family is represented with 2 genus and 7 taxa in work field. It is followed by Iridaceae family with 3 genus and 6 taxa, Asparagaceae family with 2 genus and 2 taxa, Liliaceae family with 1 taxa, Colchicaceae, Ixioliriaceae and Xanthorrhoeaceae families with 1 taxon, in order. Allium, Crocus and Muscari are genus with 6, 4 and 2 taxa correspondingly. The rest of the genus are represented by 1 taxon in field. 15 of taxa (% 68) are determined as element of Iran-Turan, 3 of taxa (% 14) are determined as element of Mediterranean, but the phytogeographic region of rest 4 taxa (% 18) could not be determined.
Allium armenum, Allium armerioides, Hyacinthella siirtensis, Crocus biflorus subsp. pseudonubigena, Crocus leichtlinii, Asphodeline damascena subsp. gigantea have been identified as endemic plants which grows around Maz da . The IUCN categories of endemic plants were added to study.
ZELGE L STES
Çizelge No Sayfa
Çizelge 3.1. ncelenen morfolojik karakterler 13
Çizelge 5.1. Maz da ilçesinde tespit edilen taksonlar 41
Çizelge 5.2. Endemik taksonlar n tehlike kategorileri 42
Çizelge 5.3. Taksonlar n fitoco rafik durumu ve bölgedeki yay 43 Çizelge 5.4. Bölgede yap lan önceki floristik ara rmalar n kar la lmas 44
Sevcan GÜZELOCAK
EK L L STES
ekil No Sayfa
ekil 1.1. Türkiye'nin fitoco rafik bölgeleri 3
ekil 1.3. Maz da ilçesinin uydu görünü ü 5
EK L STES
ekil No Sayfa
ekil 4.1. Allium armenum 51
ekil 4.2. Allium armeroides 52
ekil 4.3. Allium armeroides 52
ekil 4.4. Allium kharputense 53
ekil 4.5. Allium flavum subsp. tauricum 54
ekil 4.6. Allium myrianthum 54
ekil 4.7. Allium scorodoprasum subsp. rotundum 55
ekil 4.8. Stembergia clusiana 56
ekil 4.9. Hyacinthella siirtensis 56
ekil 4.10. Muscari comosum 57
ekil 4.11. Muscari neglectum 58
ekil 4.12. Crocus biflorus 59
ekil 4.13. Crocus leichtlinii 59
ekil 4.14. Iris persica 60
ekil 4.15. Ixiolirion tataricum 60
ekil 4.16. Fritilaria persica 61
ekil 4.17. Asphodeline damascena (çiçek durumu) 62
Sevcan GÜZELOCAK
KISALTMA VE S MGELER
CITES : Nesli Tehlike Alt nda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin ..Uluslararas Ticaretine li kin Sözle me
DD : Veri yetersiz
Euro+Med Plantbase : Avrupa-Akdeniz Bitki Çe itlili i çin Bilgi Kayna IPNI : Uluslararas Bitki simleri ndeksi
IUCN : Do a ve Do al Kaynaklar n Korunmas çin Uluslararas Birlik LC : En az endi e verici
Med-Checklist: : Akdeniz Ülkeleri Vasküler Bitkileri Kritik Envanteri NT : Tehdit alt na girebilir
1.
Türkiye, yakla k 12 000 civar nda e relti ve tohumlu bitki taksonu (tür, alttür ve varyete), içeren, subtropik ( man) iklim ku nda oldukça zengin bir floraya sahiptir. Zengin bitki çe itlili inin yan s ra Türkiye'de yeti en bitkilerin yakla k %35'i endemik bitkilerdir (Erik, S., Tar kahya B., 2004. Türkiye Floras Üzerine. Kebikeç, 17: 139-163).
Türkiye, Avrupa, Asya ve Afrika anakaralar aras nda geçi bölgesi niteli indedir. Ayr ca, Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve Iran Turan flora bölgelerinin varl ; jeomorfolojik, topografik ve iklimsel farkl klar nedeniyle, ola anüstü bitki ve habitat çe itlili ine sahiptir.
Güneydo u Anadolu Bölgesinin bitkileri üzerine ilk ara rmalar 19. yüzy n ortalar nda ba lam r. Kotschy, 1841 y nda Gaziantep, anl urfa, Siverek, Karacada , Diyarbak r ve Mardin yörelerini gezmi ve 1841-1842 y llar nda Güneydo u Anadolu Bölgesinden birçok yeni bitki örne i toplam r. Kotschy toplad örnekleri, "Flora Orientalis" adl eserde yay nlanm r (Baytop 2006). Sintenis, 1888 y nda Güneydo u Anadolu Bölgesinde yapt gezilerde; Birecik, Urfa, Ad yaman, Diyarbak r, Mardin ve Siirt illerinde bitki örnekleri toplam r (Baytop 2004). Bunlar d nda Noë, 1849
nda, Haussknecht 1867-1868 y llar nda ayn bölgeden bitki toplayan ara rmac lard r (Ertekin 2002).
Yunanistan’dan Afganistan’a kadar olan bölgenin bitkilerini içeren Edmod Boissier’in be temel cilt (1867-1884) ve bir ek ciltten (1888) olu an “Flora Orientalis” isimli eseri ayn zamanda Türkiye bitkilerini içeren kapsaml ilk eserdir. Bu eserde çal ma alan Mardin’in de içinde bulundu u Güneydo u Anadolu Bölgesi’nden toplan p ilk defa bilim dünyas na tan lan çok say da bitki türü de göze çarpmaktad r.
Türkiye bitkileri üzerine yaz lm güncel ve en önemli çal ma olan “Türkiye Floras ” 1965-2000 y llar aras nda yaz lm olup, dokuz temel (Davis 1965-1985) ve , iki ek cilt (Davis ve ark. 1988; Güner ve ark. 2000)olmak üzere toplam 11 ciltten olu ur. Bu ara rman n da konusunu olu turan Liliopsida s na ait geofit taksonlar (Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae, Xanthorrhoeaceae familyalar ) Türkiye Floras isimli eserin, 1984 y nda yay nlanan 8.ciltinde yer almaktad r. Ayr ca bilim dünyas için yeni olan veya ülkemizde varl ilk
Sevcan ZG
kez tespit edilen veya yeniden revize edilen geofit taksonlar ise Türkiye Floras ’n n 10. ve 11. ek ciltlerinde bulunmaktad r. Genel olarak Türkiye Floras ’n n yaz nda; yer alan Cullen, Ratter, Mathew, Baytop, Güner adl ara rmac lar, ayr ca Güneydo u Anadolu Bölgesinin geofit taksonlar ile de ilgilenmi lerdir (Ertekin 2002).
"Türkiye Bitkileri Listesi (Damarl Bitkiler)” (Güner ve ark. 2012) isimli çal ma Türkiye Floras ve sonras nda ilave edilen bitki taksonlar n güncel durumlar içeren önemli bir eserdir. Bu eserde, Türkiye'de yeti en bitki taksonlar , güncel taksonomik veriler nda yeniden düzenlenmi tir.
Türkiye, konumu, farkl floristik bölgeleri, çe itli co rafik özelliklerinden dolay ola anüstü habitat ve ekosistem zenginli ine sahiptir. Bu durum ülkenin floristik yap na da yans makta ve zengin bir floristik yap sergilemektedir. Zengin bir bitki çe itlili i sergileyen Türkiye'nin floras ile ilgili ara rmalar, günümüzde de sürdürülmektedir. Geni bir co rafyaya ve zengin bir floraya sahip olan Türkiye'nin tüm bölgelerinin bitki çe itlili i yeterince ara lmam r. Güneydo u Anadolu Bölgesinde yap lm flora ara rmalar n s rl ve az say da olmas nedeniyle, yöre floristik özellikleri en az bilinen bölgelerden biridir.
Türkiye Floras , Liliopsida s na ait geofitler (so anl , yumrulu, rizomlu bitkiler) yönünden zengin olup, Araceae, Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae, Orchidaceae ve Xanthorrhoeaceae familyalar na ait yakla k 800 takson içerirler. Türkiye Floras verilerine göre Mardin ili çevresinde 61 endemik olmak üzere 621 bitki taksonu yeti mekte ve bunlardan 60 tanesi Liliopsida ndan geofitlere aittir (Bak ve ark. 2011). Yap lan literatür incelemelerinde, sözü edilen bu taksonlar n bir ço unun 19. yüzy lda Mardin ili çevresinden toplanm bitki örnekleri oldu u tespit edilmi tir. Türkiye Flora’s nda bu bitkilere ait verilerin oldukça tl oldu u dikkat çekmektedir. Genellikle bu taksonlar n topland yer ile ilgili aç k bilgi, popülasyon büyüklü ü, yay alan gibi bilgilerin birço unun eksik veya çok
rl oldu u görülmektedir.
Çal ma alan n da içinde bulundu u Güneydo u Anadolu Bölgesi, ran-Turan flora bölgesinin Bat ran-Turan alt flora bölgesinin Mezopotamya provensi’nde yer almaktad r ( ekil1.1) (Davis ve ark. 1971; Zohary 1973). Bölgedeki yeti en bitkilerin % 36’s ran-Turan elementi, %32’si Do u Akdeniz ve Akdeniz elementidir (Zohary 1. G
1973). Türkiye’de yeti en bitkilerin yakla k % 30-35’inin Güneydo u Anadolu Bölgesinde yeti ti i tahmin edilmektedir (Akman 1992).
ekil 1.1. Türkiye'nin fitoco rafik bölgeleri (Davis ve ark. 1971, Zohary 1973)
Maz da , co rafi konumu, farkl vejetasyon tipleri ve bundan kaynaklanan çe itli ya am alanlar ve bununla ili kili zengin biyolojik çe itlili e ra men floristik aç dan yeterince ara lmam yörelerimizdendir. Bu çal mada, Mardin ili, Maz da ilçesinde yeti en Liliopsida s ndan Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae, Xanthorrhoeaceae familyalar na ait petalli geofitlerin belirlenmesine çal lm r. Bu çal ma sonucunda bölge ve ülke floras na katk sa lanaca gibi, elde edilecek veriler, eczac k ve ziraat gibi bilim alanlar nda gelecekte yap lacak çal malar aç ndan da önem arz etmektedir.
1.1. Co rafik Özellikleri
1.1.1. Güneydo u Anadolu Bölgesinin Co rafik Özellikleri
Güneydo u Toroslar s rada lar n olu turdu u yay n d kenarlar yla Suriye s aras nda yer alan ve bütünüyle geni bir plato görünümündeki Güneydo u Anadolu Bölgesi, ilk bak ta yüzey ekillerinin sadeli i ile dikkat çeker. Bu plato, çanak
eklindeki havzalar , orta yükseltideki kubbe eklindeki da lar ve tepelerden olu mu olup kuzeyden güneye do ru bir alçalma gösterir ve Mezopotamya düzlüklerine
Sevcan ZG
birbirinden ay r. Do uda Dicle Nehri, bat da F rat Nehri bölgenin bat ve do u rlar tayin etmektedir (Sözer 1984).
Kuzey-kuzeydo u yönünde uzanan Toroslar ve güneyde Suriye-Irak kurak bölgesiyle s rlanan Güneydo u Anadolu Bölgesi'nde iklim ko ullar , geni step alanlar n olu mas na olanak sa lamaktad r (Sözer 1984).
Bölgede De Martonne taraf ndan Suriye iklimi olarak isimlendirilen Akdeniz ikliminin bozulmu bir tipi görülür (Ardel 1961). En dü ük s cakl k dereceleri ve ya lar k mevsiminde toplan r, yaz mevsimi ise çok s cak ve kurakt r (Sözer 1984).
ll k ya tutarlar genellikle Güneydo u Toroslar s rada lar ndan Suriye düzlüklerine do ru yava yava olarak azal r. Bölgenin kuzeyinde yer alan Güneydo u Toroslar yay üzerinde 800-1250 mm aras nda de en y ll k ya miktarlar , bölgenin güneyine do ru giderek azal r ve bu alanlarda ço unlukla 450-500 mm’ye kadar dü er.
ll k ya larda en büyük pay k mevsimine rastlar. K mevsiminden sonra y ll k ya lar ilkbahar aylar nda toplan r. Yaz mevsimi ise hemen hemen ya z geçer. Sonbahar aylar ise az ya r. Bölgede ya günlerin y ll k ortalama say 70 ile 90 gün aras nda de ir. Bölgenin ortalama s cakl k de erleri, kuzeyden güneye ve do udan bat ya do ru yava yava bir art gösterir. lkbahar ve Sonbahar aylar görece
man ve ya , Yaz aylar oldukça s cak ve kurak geçer (Sözer 1984).
ç ve Do u Anadolu’ya göre daha belirgin bir step özelli ine sahip olan Güneydo u Anadolu’daki stepleri di er iki bölgenin stepleri kadar zengin bir floristik yap sergilemez. Bu durum, kurakl k süresinin ad geçen step bölgelerine göre daha uzun olmas ndan kaynaklanmaktad r (Sözer 1984).
1.1.2. Maz da 'n n Co rafik, Jeolojik, Klimatik ve Toprak Özellikleri Çal ma alan Maz da ilçesinin ba oldu u Mardin, co rafik konumu, topografik yap bununla ili kili ekolojik etmenler ve habitat çe itlili inden dolay zengin bir floraya sahiptir (Bak ve ark. 2011). Mardin çevresinde, Savur ile Nusaybin ovas n kuzeyinde yer alan bölge, Mardin E i Önemli Do a Alan (ÖBA) olarak ilan edilmi tir (Ertekin ve ark. 2006).
Maz da , Güneydo u Anadolu Bölgesi'nin Dicle bölümünde Mardin ilinin kuzeybat nda 40-41° do u meridyenleri ve 37-30° kuzey paralelleri aras nda yer almaktad r. Güneyinde Derik, do usunda merkez ve Savur ilçesi, kuzeyinde
Diyarbak r' n Ç nar ilçesi, bat nda ise Urfa'n n Viran ehir ilçesi bulunmaktad r. lçe, Mardin e i üzerindeki dairevi da lar serisi üzerinde yer al r ve nisbi yüksekli i fazla de ildir. Deniz seviyesinden yüksekli i ise 1030-1090 metre aras nda de mektedir. lçe merkezinin bat ve kuzeybat ndaki alanlarda yükselti fark 100 metreyi geçmemektedir. Küre tepesi (1047 m), Bedo tepesi (1028 m), Makavok tepesi (1012 m) ve K raç tepesi (911 m) önemli yükseltilerdendir ( ekil1.3) (www.mazidagi.gov.tr/cografi-yapi 8.12.2017).
ekil 1.3. Maz da ilçesinin uydu görünü ü (Google Earth 5.12.2017)
lçenin en geni ovas , denizden yüksekli i 900 metre olan bat daki Dest Gevre düzlü üdür. Do uda Kele Da ile Z zne tepesine, bat da ise Ekinciler ve Canl köylerine kadar dayanan Ova’n n, bugünkü görünümü çevresindeki da lardan düzlü e do ru alüviyal topraklar n sürüklenmesi olu mu tur (www.mazidagi.gov.tr/cografi-yapi 8.12.2017).
Maz da ilçesinde Üst Kretase ya çört, fosfat, kireçta ve marnlar ile Eosen ya kireç ta lar hakim durumdad r. Eosen kireç ta lar , Üst Kretase marnlar üzerine kuestalar yaparak oturmakta, birle me noktalar genellikle vadilerden ya da yamaçlardan geçmektedir (www.mazidagi.gov.tr/cografi-yapi 8.12.2017).
Güneydo u Anadolu Bölgesi'nde görülen karasal iklim Maz da ilçesinde de hüküm sürmektedir. lçede yazlar s cak ve kurak, k lar ise so uk ve ya geçmektedir. En fazla ya a k mevsiminde rastlanmaktad r (642.1 mm). Yaz mevsimi
Sevcan ZG
°C iken, k mevsiminin en dü ük s cakl ise -13 ile -14 C ye kadar dü mektedir (www.mazidagi.gov.tr/cografi-yapi 8.12.2017).
Maz da ilçesinde yer alan topraklar; killi, kireçli, alüviyal ve kahverengi topraklard r. Ya mur sular n olu turdu u sellerle ta nan materyaller ovalarda birikme gösterirler. Bu birikmeler daha çok kenarlar na göre çukur alanlar te kil eden plato tabanlar na, etraf ndaki tepelerden sularla ta nan çe itli materyallerin burada e iminin azalmas ve sellerin sürükledikleri materyalleri daha uza a ta yamamalar sonucu birikirler. Biriken bu maddeler alüviyal topraklar olu tururlar. Buradaki alüviyal topraklar kendisinin te ekkül etti i ana kayaya yak nl k gösterir. Bunun için toprak koyu renkli kil ve kireç ihtiva eder. lçenin yüksek kesimlerinde kireçli kil veya kalker ara tabakal killerden meydana gelmi tir (www.mazidagi.gov.tr/cografi-yapi 8.12.2017).
Maz da ve çevresinin hakim bitki örtüsünü olu turan me elikler süregelen insan faaliyetlerinden dolay birçok yerde tahrip olmu tur. Bölgede yayg n iki me e taksonundan Quercus brantii bask n tür olup, genellikle Quercus infectoria subsp. veneris ile birlikte bulunur. Me elikler aras nda Crataegus spp. (al ç türleri), Amgydalus spp. (badem türleri), Cerasus microcarpa, Cerasus mahalep (mahlep) taksonlar na rastlan r. Me elikler çok say da otsu bitkilere ve geofitlere uygun ya am yeri olu turur.
Bölgede di er bask n ya am alan olan bozk rlar n yan s ra kayal k alanlar da göze çarpan di er habitat tipini olu turmaktad r. Kayal k alanlar görece korunakl olmas nedeniyle özellikle Hyacinthella siirtensis ve Allium armenum gibi baz küçük boylu so anl bitkiler için önemli ya am alan olu turmaktad r. Batakl k ve su kenarlar yine baz orkideler aç ndan de erli ya am alanlar r.
2. KAYNAK ÖZETLER
Güneydo u Anadolu ve çevresinin bitkileriyle ilgili baz morfolojik ve sistematik ara rmalar mevcut olup, yap lan ilk taksonomik çal malar Bunium, Consolida, Isatis, Ferula, Ferulago, Lathyrus, Onobrychis, Ranunculus, Vicia ve Trifolium, cinsleri üzerinde yo unla r (Ertekin 2002).
Bu çal malar n yan s ra baz floristik ara rmalardan da söz edilebilir. Bunlardan Ergani Ziyaret Da n Floras (1991); Botan Çay (Uluçay) Floras (2001); Ceylanp nar Devlet Üretme Çiftli i Alan n Floras (2001); Tektek Da lar n Floras (2002); Karacada Floras (2002); E il (Diyarbak r) ilçesinin Floras (2003) en önemli floristik çal malar olarak göze çarpar.
Türkiye ve özellikle Güneydo u Anadolu Bölgesinde yeti en geofitlerle ilgili floristik çal malar oldukça s rl r. Diyarbak r ve anl urfa illerinde yeti en geofitlerle ilgili baz çal malar mevcuttur. Bu çal malar, a da k saca özetlenmeye çal lm r.
Güneydo u Anadolu Bölgesinde geofitler üzerine yap lan ilk çal malarda; Malyer (1982) taraf ndan yap lan Diyarbak r çevresinde yeti en Liliaceae ve Iridaceae familyalar na ait taksonlar belirlenmeye çal lm r Malyer (1983) taraf ndan yap lan di er bir çal mada ise Karacada ’da yeti en Liliaceae ve Iridaceae familyalar na ait 26 takson belirlenmi tir
Akan ve Eker (2004) taraf ndan, anl urfa ilinde yeti en ve sonbaharda çiçeklenen Crocus pallasi subsp. turcicus ve Crocus cancellatus subsp. damascenus taksonlar n morfolojik ve anatomik özellikleri incelenmi , ayr ca taksonlar n habitat ve popülasyon durumlar da gözlemlenmi tir.
Akan ve arkada lar (2007) taraf ndan anl urfa'da yap lan çal mada Güneydo u Anadolu Bölgesi'ne özgü endemik olan Crocus leichtlinii'nin morfolojik ve anatomik özellikleri saptanm , türün habitat ve popülasyon durumu incelenmi tir.
Eker ve arkada lar (2008), anl urfa ilinde yeti en geofitlerle ilgili yapt klar floristik çal mada 30 cinse ait 104 takson tespit etmi lerdir. Bunlardan 84'ü Liliopsida
ndan Amaryllidaceae, Araceae, Ir daceae, Liliaceae ve Orchidaceae familyalar na ait petalimsi geofitlerdir. Ayn çal mada Sintenis taraf ndan Urfa çevresinden 1888
Sevcan ZG
nda toplanm olan Scilla mesopotamica yeniden tespit edilmi ve Colchicum crocifolium Boiss. Türkiye Floras için ilk kay t olarak saptanm r.
Sat l ve Selvi (2007) taraf ndan Türkiye'nin bat k sm nda yeti en Crocus taksonlar üzerine yap lan morfolojik ve ekolojik bir çal mada bu kesimlerde do al yeti en dokuz takson; Crocus gargaricus subsp. gargaricus, Crocus chrysanthus, Crocus biflorus subsp. nubigena, Crocus flavus subsp. dissectus, Crocus olivieri subsp. istanbulensis, Crocus candidus, Crocus pallasii subsp. pallasii, Crocus cancellatus subsp. mazziaricus, ve Crocus pulchellus incelenmi tir.
Kupik (2009) taraf ndan Diyarbak r’ n Çermik ilçesinde yap lan çal mada Amaryllidaceae, Araceae, Iridaceae, Liliaceae ve Orchidaceae familyalar na ait 22 cins ve 34 geofit takson tespit edilmi tir.
Eker ve Koyuncu (2011) taraf ndan Allium olivieri taksonu anl urfa ilinde tespit edilmi olup, Türkiye floras için yeni kay tt r. Çal mada taksonun morfolojik özellikleri ve yay alan hakk nda bilgi verilmi tir.
Vural (2012), Güneydo u Anadolu Bölgesi’ndeki Hyacinthella cinsi üzerine yapm oldu u revizyon çal mas nda Hyacinthella nervosa ve Hyacinthella siirtensis türlerinin morfolojik ve anatomik özelliklerini ara rm r.
rat ve arkada lar , (2015), Do u Anadolu Bölgesi’nde (Kars, A , Van, Hakkâri, Mu , Bitlis, Bingöl, Tunceli, Elaz , Malatya, Erzincan ve Erzurum) yeti en geofitler üzerine yapt klar çal mada Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Liliaceae and Orchidaceae familyalar na ait 313 takson belirlemi lerdir. Bu çal ma floristik aç dan Do u Anadolu Bölgesi’nin geofitleri üzerine yap lan en kapsaml çal malardan biridir.
rat ve Genç (2016), Do u Anadolu Bölgesi’nde yeti en, Allium calocephalum, Allium akaka, Allium subakaka, Allium giganteum ve Allium rhetoreanum türleri üzerinde morfolojik ve sistematik inceleme yapm lard r. Bu ara rman n sonucunda Allium rhetoreanum, Allium calocephalum ve Allium subakaka taksonlar n Türkiye örneklerine dayan larak botanik özellikleri gözden geçirilmi tir. Ayr ca Allium akaka ve Allium giganteum türlerinin Türkiye’de yeti medi i belirtilmi tir..
Karabacak ve arkada lar (2015) taraf ndan yap lan çal ma ile Siirt ili, irvan çevresinden toplanan Bellevalia koyuncui yeni tür olarak isimlendirilmi , morfolojik ve ekolojik özellikleri betimlenmi tir.
rat (2017) taraf ndan Van ili, Güzeldere (Ho ap) çevresinden toplanan takson yeni bir so an türü (Allium hoshabicum) olarak tan mlam ve türün botanik özellikleri
nda ekolojik özelliklerine de yer verilmi tir.
rat ve arkada lar (2017), Siirt'in Pervari ilçesinden toplad klar bir taksonu Allium pervariensis olarak isimlendirip, yeni bir tür olarak, bilim dünyas na tan tm lar dr. Çal mada, yeni türün sistematik morfolojik ve ekolojik özelliklerine de inilmi tir.
Sevcan ZG 2. KAYNAK ÖZETLER
3. MATERYAL VE METOT
Bu tez çal mas n materyalini, Maz da ve çevresinde yeti en Amaryllidaceae (Nergisgiller), Asparagaceae (Ku konmazgiller), Colchicaceae (Ac çi demgiller), Iridaceae (Süsengiller), Ixioliriaceae (Köpekotugiller) Liliaceae (Zambakgiller) ve Xanthorrhoeaceae (Çiri giller) familyalar na ait geofit taksonlar olu turmu tur.
Çal ma alan , Mardin ilinin kuzeybat nda yer alan Mardin e i da lar n üzerinde bulunmaktad r. Mardin, Maz da ilçesi, co rafik konumu itibariyle Güneydo u Anadolu Bölgesi’nde, Davis (1965-1985)’in Grid (kareleme sistemi) Sistemi göre C8 karesi içinde yer almaktad r ( ekil 3.1).
ekil 3.1. Türkiye Floras ’nda uygulanan grid (kareleme ) sistemi (Davis 1965-1985)
Maz da çevresinde yeti en geofitlerin belirlenebilmesi amac yla, bitkilerin çiçeklendikleri, ubat ile Kas m aylar aras nda çe itli dönemlerde düzenli olarak ilçenin farkl kesimlerinde arazi çal malar yap larak yörede yeti en geofit taksonlar belirlenmeye çal lm r. Yap lan arazi çal malar nda geofitlere ait bitki örnekleri usulüne uygun olarak toplan lm ve do al ortamlar nda taksonomik karakterlerini gösterecek ekilde foto raflanmaya çal r. Ayr ca bu bitki örneklerine ait toplama yeri bulgular (lokalite), habitat, yükseklik ve toplama tarihi gibi veriler not edilmi tir. Bitki örneklerinin arazi kay tlar yaz larak numaraland ld ktan sonra herbaryum tekni ine uygun olarak preslenip kurutulmu lard r.
Sevcan ZG
olan 10. ve 11. ciltlerinden yararlan lm r (Davis 1965-1985, Davis ve ark. 1988, Güner ve ark. 2000). “Türkiye Floras ” yard yla te his edilemeyen örnekler için, Flora of Iraq (Towsend ve Guest 1985), isimli eserden faydalan lm r.
Taksonlar n endemizm durumlar n belirlenmesinde “Türkiye Bitkileri K rm Kitab ” (Ekim ve ark. 2000) ve “Türkiye Bitkileri Listesi (Damarl Bitkiler)” (Güner ve ark. 2012) adl çal malar temel al nm r. Ayr ca endemik ve nadir geofitlerin IUCN (Do a ve Do al Kaynaklar n Korunmas için Uluslararas Birlik), Bern Sözle mesi (Avrupa'n n Yaban Hayat ve Ya ama Ortamlar Koruma) ve CITES Sözle mesi (Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararas Ticaretine li kin Sözle me)’ne göre durumlar gözden geçirilmi tir.
Ara rmada belirlenen familya, cins, tür ve varsa tür alt taksonlar n yaz nda “Türkiye Bitkileri Listesi” (Güner ve ark. 2012) esas al nm ve bitki isimleri alfabetik olarak familya, cins ve tür isimleri s ras takip edilerek verilmi tir. Ayr ca yazar isimlerinin yaz nda Brummitt ve Powell (1992) çal mas da dikkate al nm r.
Ayr ca uluslaras sistematik web sitelerinden "The Information Resource for Euro-Mediterranean Plant Diversity (Euro+Med Plantbase)", "The International Plant Names Index (IPNI)", "A Critical Inventory of Vascular Plants of the Circum-Mediterranean Countries (Med-Checklist)" yararlan lm r.
Latince bitki adlar , Türkçe adlar ve sinonimlerden sonra, s ras yla bitkinin morfolojik özellikleri, çiçeklenme zaman , yeti me yeri, yeti ti i yükseklikler, tip örne i, Türkiye'deki yay , endemizm durumu, hangi fitoco rafik bölgenin elementi oldu u ve IUCN tehlike kategorisi belirtilmi tir Bu çal mada Maz da ilçesinden toplanan bitki örneklerinin toplama yerleriyle ilgili bulgular yer alm r. Son olarak baz bitki örneklerinin renkli foto raflar eklenmi tir.
Çal ma alan ndan toplanan bitki örneklerinin incelenen morfolojik karakterleri Çizelge 3.1.’de gösterilmi tir.
Çizelge 3.1. ncelenen morfolojik karakterler
Toprakalt organ tipi So an/Rizom/Yumru Toprakalt organ ekli
Toprakalt organ boyu ve çap (cm)
Yapraklanma Çiçeklerle geli ir/Sonra geli ir Yaprak say (adet)
Yaprak ekli
Yaprak uzunlu u ve eni (cm) Yaprak tüylülü ü
Çiçek durumu Tek/Çiçek kurulu
Çiçek kurulu tipi
Kuruldaki çiçek say (adet) Skape uzunlu u (cm)
Brakte Var/Yok
Brakte ekli
Brakte uzunlu u (mm) Pedisel uzunlu u (cm)
Tepal durumu-özelli i (ayr k/birle ik) Tepal ekli
Tepal uzunlu u ve eni (cm) Tepal rengi
Stamen boyu Pistil boyu Kapsül ekli
Kapsül uzunlu u ve eni (cm) Tohum ekli
Tohum uzunlu u ve eni (cm)
Sevcan ZG 3. MATERYAL VE METOT
4. ARA TIRMA BULGULARI
4.1. Familya: Amaryllidaceae (Nergisgiller)
4.1.1. Allium armenum Boiss. & Kotschy Fl. Orient. 5: 254 (1882). Pembe m
Narin, 5-16 cm uzunlu unda, gövde ye il renkli, zikzakl ve e ri bü rü, so anl bitkiler. So an (bulb), yumurtams , yakla k 1 cm uzunlu unda, 6-10 mm çap nda, so an örtüsü siyah renkli, zar ms . Yapraklar 1-4 adet, hemen hemen yuvarla ms , ipliksi, sert, skapeden k sa veya daha uzun, 5-12 cm uzunlu unda, 1 mm eninde, boyuna çizgili, uç k sm sivri, yaprak k nlar skapenin ¼ üne ula r. Spata 2 parçal , loblar 1-2 cm, m zraks , uç k sm uzun, sivri parçal , erguvan renkli, belirgin çizgili damarl tane, genellikle umbella kadar uzun veya biraz k sa. Çiçekler umbella ( emsiye) eklinde çiçek kurulunda toplanm , umbella 1.5-3 cm çap nda, saç k, 12-22 çiçekli, çiçekler seyrek dizili, saplar a dönük. Pediseller 6-12 mm uzunlu unda, farkl uzunluklarda, ipliksi, mor renkli, a k vr k, tabanda geni lemi . Periant çans , tepaller leylak renkli, oblong-eliptik, 3-4 mm uzunlu unda. Stamenler yakla k 7 mm uzunlu unda, tepallerden biraz uzun, filamentler 5-6 mm, beyaz-aç k leylak renkli, anterler 1 mm kadar, mor-erguvan renkli. Stilus stamenlerden uzun, 7-8 mm. Kapsül küremsi, bas k, 3 mm çap nda.
Çiçeklenme Zaman : Haziran ay . Habitat: Bozk rlar, kayal klar, yamaçlar, me e aç kl klar . Yeti ti i yükseltiler: 900-2440 m.
Sintip: Türkiye, Bingöl, Bingöl da , 23. 8. 1859, Kotschy Suppl. 560 (G, L). Erzurum, Palandöken da lar , Calvert (G).
Genel Yay : Do u Karadeniz, Do u ve Güneydo u Anadolu Bölgeleri. Endemik. ran-Turan elementi. IUCN Kategorisi: LC.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Kebapç köyü, Maz da ’na do ru 1-2 km, kayal k yamaçlar, 900 m, 5.6.1-2005. S. zgi-0049-(DUF).
Sevcan ZG
4.1.2. Allium armerioides Boiss. Diagn. Pl. Orient. ser. 1(7): 116 (1846). Mardin So an
Narin, 8-14 cm uzunlu unda, gövde dik, ye il renkli, so anl bitkiler. So an (bulb), dar yumurtams , yakla k 5-10 cm uzunlu unda, 3-6 mm çap nda, so an örtüsü kahverengi, renkli, ince a -lifli. Yapraklar 1-2 adet, ipliksi ekilli, silindirik ve içi bo , skapeden k sa, 47 cm uzunlu unda, 1 mm eninde. Spata 2 parçal , geni yumurtams -yuvarla ms , beyaz ms -pembe renkli, s rt uç k sm uzam , sivri, zar ms , kenarlar kemirilmi , umbella ile e it uzunlukta veya çok az k sa. Çiçekler umbella ( emsiye)
eklinde çiçek kurulunda toplanm , umbella 1-1.8 cm çap nda, 6-14 çiçekli, çiçekler s k dizili ve saps z. Periant yumurtams , tepaller 5-5.5 mm uzunlu unda, kavuz eklinde, beyaz ms veya erguvan renkli, s rt k sm belirgin koyu erguvan renkli damarl , papilli, kenarlar kemirilmi , Stamenler 4-6 mm uzunlu unda, d stamenler perigondan k sa, iç stamenler perigon kadar veya birazc k uzun, orta kuspil, yan kuspillerden k sa, filament 4 mm uzunlu unda, anter 1-1.5 mm uzunlu unda, erguvan renkli. Kapsül yakla k 3 mm uzunlu unda.
Çiçeklenme Zaman : Haziran ay . Habitat: Bozk rlar, kayal k yamaçlar. Yeti ti i yükseltiler: 900-2440 m.
Tip Örne i: Türkiye, Mardin, Diyarbak r, Mardin aras , Kotschy 1843:286 (holo. W, iso. G).
Genel Yay : Güneydo u Anadolu Bölgesi. Endemik. ran-Turan elementi. IUCN Kategorisi: DD.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Derik’e do ru 4-5 km, kayal klar, 1030 m, 5.6.2005. S. zgi-0050 (DUF).
4.1.3. Allium flavum L. Sp. Pl. 299 (1753). subsp. tauricum (Besser ex Rchb.) K. Richt. Pl. Eur. 1: 206 (1890). var. tauricum. Toros sar
Sin. Allium flavum var. ruthenicum Lange Flora 10 (1) 3: 34 (1828). Allium flavum var. tauricum Besser ex Rchb. Iconogr. Bot. Pl. Crit. 6: 9 (1828). Allium flavum var. sordideroseum Czern. Consp. Pl. Charc.: 65 (1859). Allium paczoskianum Tuzson 4. ARA TIRMA BULGULARI
Bot. Közlem. 12: 190 (1913). Allium tauricum (Besser ex Rchb.) Grossh., nom. illeg. Fl. Kavkaza 1: 213 (1928). Allium sphaeropodum Klokov Fl. RSS Ucr. 3: 405 (1950). Allium pseudopulchellum Omelczuk Ukrayins'k. Bot. Zhurn. 19: 26 (1962). Allium amphipulchellum Zahar. Biol. Gallo-Hellen. 6: 57 (1975).
Narin, 10-30 cm uzunlu unda, gövde dik, ye il renkli, so anl bitkiler. So an (bulb), yumurtams , 1.2-1.6 cm uzunlu unda, 0.8-1.3 cm eninde, so an örtüsü zar ms , siyah ms renkli. Skape 10-26 cm uzunlu unda. Yapraklar 2-3 adet, silindirik ve hafifçe oluklu, ipliksi, sert, 8-18 cm uzunlu unda, 1.5-2 mm eninde, tüysüz, skapeden uzun, yaprak k nlar uzun, gövdeyi sar , skapenin ½ sine ula r. Spata 2 uzun parçal , parçalar e it de il, 7-10 cm uzunlu unda, tabanda dar üçgensi olup uçta uzun ve ince, narin k ml , kahverengi, çiçekte genellikle kurumu . Çiçek durumu, emsiye eklinde, 2-3 cm çap nda, yuvarla ms , saç k, 20-40 çiçekli, çiçekler seyrek dizili. Pedisel ince, 3-25 mm, mavimsi-ye il renkli, farkl uzunluklarda, umbellan n üst k sm ndaki genç çiçeklerin pediselleri k sa ve yukar do ru, umbellan n alt k sm ndaki genç çiçeklerin pediselleri uzun ve geriye k vr k. Periant ç ng rak eklinde, ye ilimsi-sar renkli, tepaller dikdörtgensi, 4-5 mm uzunlu unda, s rt k sm belirgin ç nt damarl , kenarlar düz. Stamenler perianttan 1-2 mm daha uzun, filament yakla k 5 mm uzunlu unda, erguvan renkli, anter sar renkli, 1 mm uzunlu unda. Stilus beyaz ms , yakla k 7 mm uzunlu unda, stigma noktac kl . Kapsül 3.5-4 mm uzunlu unda. Subsp. tauricum iki varyete ayr lmaktad r.
Varyetelerin tayin anahtar
1. Yapraklar ve yaprak k tüysüz . . . var. tauricum 2. Yapraklar ve yaprak k tüylü . . . var. pilosum
Çiçeklenme Zaman : Haziran-temmuz aylar . Habitat: Bozk rlar, ta k yamaçlar, kayal klar Yeti ti i yükseltiler: 10-2500 m.
Tip Örne i: Rusya. Besser taraf ndan Rusya’dan toplanan materyalden tan mlanm r.
Genel Yay : Türkiye (Karadeniz ve Do u Anadolu hariç), Güneybat Avrupa, Rusya. Akdeniz elementi.
Sevcan ZG
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Mardin’e do ru 4 km, kayal k yamaçlar, me elik, 1010 m, 10.05.2005. S. zgi-0038 (DUF). Maz da , Derik’e do ru 4-5 km, kayal klar, 1030 m, 4-5.6.2004-5. S. zgi-004-51 (DUF).
4.1.4. Allium kharputense Freyn & Sint. in Ost. Bot. Z. 42: 378(1892). Harput So an
ri, 14-25 cm uzunlu unda, gövde dik, yuvarlak, so anl bitkiler. So an (bulb), geni yumurtams veya küremsi, 2-3 cm uzunlu unda, 2-2,5 cm eninde, so an örtüsü zar ms , kirli beyaz. Skape 15-20 cm uzunlu unda. Yapraklar 3-5 adet, tabanda toplanm , m zraks veya geni çe m zraks , skapeden k sa, 15-25 cm uzunlu unda, 1.5-3 cm eninde, kanall , kenarlar pürüzlü. Spata, 1.5-2 cm uzunlu unda, 2-3 loblu, geni yumurtams , geriye k vr k, zar ms , boyuna paralel damarl , damarlar pembemsi, uç
sm k sa aristal . Çiçek durumu, emsiye eklinde, yar yuvarla ms 3.5-6 cm eninde, çok say da s k çiçekli, pedisel e it uzunlukta, ince, 18-20 mm uzunlu unda. Tepaller beyaz ms veya krem renginde, eliptik-dikdörtgensi, 5-6 mm uzunlu unda, ortas boyuna damarl , geriye k vr k, uç k sm obtuz. Filament tepal kadar veya biraz uzun, tabanda üçgensi-m zraks , uçta sivri, sar ms . Kapsül yuvarla ms , üç loblu, 5-6 mm uzunlu unda, 5 mm çap nda.
Çiçeklenme Zaman : Nisan-may s aylar . Habitat: Bozk r, kayal k yamaçlar, tarla. Yeti ti i yükseltiler: 900-1200 m.
Sintip: Türkiye, Elaz , Harput8.5 1889, Sintenis 711 (LD, P, W) ve Erzincan, Kemaliye 17. 5. 1890, Sintenis 2435 (LD, W).
Genel Yay : ç Anadolu, Do u Anadolu ve Güneydo u Anadolu Bölgesi, Lübnan, Suriye, Kuzeybat ran, Kuzey Irak. ran-Turan elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , enyuva, Bahçeli köyüne do ru 2 km, yamaçlar, bozk r, 1000 m, 05.04.2005. S. zgi-0028 (DUF). Maz da , Derik’e do ru 4-5 km, tarla, 950 m, 05.04.2005. S. zgi-0031 (DUF).
4.1.5. Allium myrianthum Boiss. Diagn. Pl. Orient. ser. 1(5):59 (1844). Pak so an.
Sin. Allium wiedemannianum var. floribus-albidis Regel All. Monogr. 200 (1875). Allium exiguiflorum Hayek & Siehe Ann. Nat. Hofmus. Wien 28: 185 (1914). Allium convallarioides Grossh. Sched. Herb. Pl. Orient. Exsicc. 1924: 107 (1924). Allium trichocephalum Nab. Pubi. Fac. Sci. Univ. Masaryk Brno 105: 33 (1929).
Narin, 40-70 cm uzunlu unda, gövde ye ilimsi-mavi renkli, dik, so anl bitkiler. So an (bulb), yumurtams , yakla k 1.5-2 cm uzunlu unda, 1-1.5 cm çap nda,
so an örtüsü zar ms , koyu kahverengimsi, boyuna ince paralel damarl , iç örtü beyaz renkli. Skape a yukar gövde boyu kadar uzun. Yapraklar 2-3 adet, darca eritsi, 5-8 cm uzunlu unda, 2-3 mm eninde, silindirik gibi, kanall , yaprak ve yaprak tüysüz, gövdenin ½ sine kadar ula r. Spata, 2-2.5 cm uzunlu unda, ,2 parçal , genellikle umbelladan biraz uzun, iki k mdan olu ur, taban k sm geni çe yumurtams , çanaks yap da, uç k sm uzun ince parçal , beyaz ms , s rt k sm belirgin erguvan renkli damarl . Çiçek durumu, emsiye eklinde, 2-3 cm çap nda, küremsi, s k çiçekli, çiçekler çok say da. Pediseller ince, 8-10 mm uzunlu unda, yakla k e it uzunlukta, meyvede biraz daha uzar, dik, alt yar erguvan üst yar ye il renkli. Periant çans , süt beyaz renginde, tepaller dar eliptik-dikdörtgensi, 2.5-3 mm uzunlu unda, uç k sm kör uçlu (obtuz) trunkat, s rt k sm belirgin damarl , içteki tepaller d takilerden birazc k daha uzun ve ince. Stamenler perianttan daha uzun, 4.5-5 mm uzunlu unda, filamentler beyaz renkli, yakla k 5 mm uzunlu unda, anterler sar renkli, 0.7-0.8 mm uzunlu unda. Kapsül bas k küremsi, yakla k 2-3mm çap nda.
Çiçeklenme Zaman : Haziran-temmuz aylar . Habitat: Çam veya me e ormanlar , makiler, çal klar, yamaçlar, bozk r, tarla kenarlar . Yeti ti i yükseltiler: 0-1600 m.
Tip Örne i: Türkiye, Denizli, Pamukkale, 6.1842, Boissier (holo. G).
Genel Yay : Türkiye (Karadeniz ve Do u Anadolu Bölgeleri hariç), Libya, r, Suriye, Lübnan, Irak, Kuzey ran. ran-Turan elementi.
Sevcan ZG
Topland Yerler: C8 Mardin, Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 10.05.2005. S. zgi-0042 (DUF). C8 Mardin, Maz da , Derik’e do ru 4-5 km, kayal klar, 1030 m, 5.6.2005. S. zgi-0052 (DUF).
4.1.6. Allium scorodoprasum L. Sp. Pl. 297 (1753). subsp. rotundum (L.) Stearn Ann. Mus. Goulandris 4: 178 (1978). Deli p rasa.
Sa lam, 15-40 cm uzunlu unda, dik gövdeli, so anl bitkiler. So an (bulb), küremsi veya geni yumurtams , derimsi, yakla k 1-1.5 cm çap nda, tabanda genellikle bulbiller (so anc k) bulunur so an örtüsü siyah, mor veya kahverengi ms renkli, boyuna ince paralel damarl . Yapraklar 2-5 adet, yaprak taban gövdenin ½ sini k f gibi sarar, lamina 2-6 mm eninde, düz veya kanalc kl , kenarlar pürtüklü. Spata 1-1.5 cm uzunlu unda, bir parçal , gagal , dökülücü. Çiçek durumu, emsiye eklinde, küremsi, 1-3 cm çap nda, s k çiçekli. Pediseller farkl uzunlukta, d takiler k sa içtekiler uzun pedisellli. Periant çans veya yumurtams -piramitsi ekilli, leylak veya koyu menek e renginde, tepaller eliptik veya yumurtams , 5-6 mm uzunlu unda, karinal , s rt k sm pürtüklü, uç k sm obtuz. Filamentler tepaller kadar veya azc k k sa, silli, tabanda perianta yap k, d filamentler dar üçgensi, içtekiler daha geni , üç kuspisli (k sa sivri uçlu), anterler yakla k 1 mm uzunlu unda. Kapsül geni eliptik, 4-5 mm uzunlu unda. Çiçeklenme zaman : May s-haziran aylar . Habitat: Bozk rlar, yamaçlar, me elikler, tarla kenar . Yeti ti i yükseltiler: 0-1400 m.
Tip Örne i: Güney Fransa’dan tan mlanm r (P-Hb. Haller 40: no.7).
Genel Yay : Türkiye, Güney ve Orta Avrupa, Kafkasya, ran, Irak Bat Suriye. Akdeniz elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 840 m, 10.05.2005. S. zgi-0034 (DUF). Maz da , Mardin’e do ru 4 km, kayal k yamaçlar, me elik, 1010 m, 10.05.2005. S. zgi-0037 (DUF). Maz da , Derik’e do ru 13 km, me elikler ve tarla, 990 m, 18.5.2005. S. zgi-0045 (DUF). 4. ARA TIRMA BULGULARI
4.1.7. Sternbergia clusiana (Ker-Gawl.) Ker-Gawl. ex Sprengel, Syst. Veg.2: 57 (1825). Vargetgülü
Sin: Amaryllis clusiana Ker Gawl. J. Sci. Arts (London) 2: 346 (1817). Sternbergia stipitata Boiss. & Hausskn. Fl. Orient. 5: 148 (1882). Sternbergia grandiflora Boiss. ex Baker, Bot. Mag. 122: t. 7459 (1896). Sternbergia latifolia Boiss. & Hausskn. ex Baker, Bot. Mag. 122: t. 7459 (1896). Sternbergia sparffiordiana Dinsm. Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 24: 302 (1928).
Çok y ll k, so anl , skape belirgin de il, otsu bitkiler. So an 3-4,5 cm eninde, yuvarla ms . D örtü zar ms koyu kahverengi-siyah ms parçal , iç örtü zar ms , aç k sar boyuna belirgin damarl . Yapraklar çiçeklenmeden sonra ilkbaharda geli ir, 6-12 adet, eritsi-dilsi, genellikle boyuna k vr k 11-15 cm uzunlu unda, 8-15 mm eninde. Skape çiçeklenme evresinde toprak alt nda veya seviyesinde, yar ndan fazla bir k sm so an n boynu ile çevrili, 5-12 cm. Brakte m zraks veya geni m zraks , 6-10 cm. Çiçekler 1-3 adet sar veya ye ilimsi sar , saps z, sonbaharda çiçeklenir. Periant tüpü 4-7.5 cm, tepaller ters m zraks veya eliptik, 5-7 cm boyunda, 1.5-2.5 cm eninde, mukronatl (tepecikli). Filamentler 2.5-4.5 cm uzunlu unda, sar renkli, anter 7 mm uzunlu unda. Stilus 4.5-5cm uzunlu unda. Kapsul geni eliptik, 3-3.5 cm uzunlu unda, 2.5 cm eninde, saps z.
Çiçeklenme Zaman : Ekim-kas m aylar . Habitat: Bozk r, nadasl tarlalar. Yeti ti i yükseltiler: 475-1750 m.
Tip Örne i: Türkiye, stanbul.
Genel Yay : Bat , Güney, Do u ve Güneydo u Anadolu, Bat Suriye, Irak-ran Irak-ran TuIrak-ran elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Derik’e do ru 4-5 km, tarla, 950 m, 05.04.2005. S. zgi-0032 (DUF). ibid. 16.10.2005. S. zgi-055 (DUF). Maz da ,
enyuva, Bahçeli köyüne do ru 2 km, yamaçlar, bozk r, 1000 m, 16.10.2005. S. zgi-0056 (DUF).
Sevcan ZG
4.2. Familya: Asparagaceae (Ku konmazgiller)
4.2.1. Hyacinthella siirtensis B. Mathew, Kew Bull. 28 (3): 517 (1974). Siirt kopças .
Çok y ll k, so anl , 6-15 cm boyunda otsu bitkiler. So anlar küçük, yumurtams veya yumurtams -yuvarla ms ekilli, 1-2.2 cm uzunlu unda, 1-2 cm çap nda, so an kabu u ince zar ms , krem- pembe renkli. Yapraklar tabanda dizili, 2-3 adet, m zraks veya eritsi m zraks ekilli, skapenin en d ndaki yapraklar içteki yapraklardan daha geni , 4.5-8 cm uzunlu unda, 0.7-1.4 cm eninde. Çiçeksap (skape) 4-8 cm uzunlu unda, ço unlukla yapraklardan uzun, meyvede daha da uzar. Çiçek kurulu ba ak
eklinde, 2-2.5 cm uzunlu unda, 5-13 çiçekli, çiçekler saps z. Brakteler 1-2 mm uzunlu unda, zar ms . Perigon birle ik, tüp eklinde, gök mavisi renginde, 5-6 mm uzunlu unda; belirgin damarl , di ler geni çe ovat, uç k sm apikulat, d tepal di leri 2.5-3 mm uzunlu unda, iç tepal di leri 2-2.5 mm uzunlu unda. Stamenler perigon tüpüne ba , anterler en fazla di lerinin taban na ula r, stamenler yakla k 2.5-3 mm uzunlu unda. Ovaryum bas k yumurtams , üç loblu, stilus yakla k 1.7-2 mm, stigma uçta, yuvarla ms r. Kapsül üç loblu, bas k yumurtams ekilli, yüzeyi a ms , 3-4 mm uzunlu unda, 4-5 mm eninde. Tohumlar geni çe yumurtams , siyah renkli, 1.5-2 mm çap nda, yüzeyi kaba tuberkulatl .
Çiçeklenme Zaman : ubat-nisan aylar . Habitat: Me elikler, me e aç kl klar , kayal klar, kalkerli kayal klar. Yeti ti i yükseltiler: 830-1700 m.
Tip Örne i: Türkiye, Siirt, Eruh ve rnak aras nda, 1700 m, E.M. Rix 407.
Genel Yay : Güneydo u Anadolu Bölgesi (Dicle Bölümü). Endemik. ran-Turan elementi. IUCN Kategorisi: NT.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 830 m, 12.03.2005. S. zgi-0003 (DUF). Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 12.03.2005. S. zgi-0009 (DUF). Maz da , Diyarbak r’a do ru 1 km, kayal k yamaçlar, 1030 m, 21.03.2005. S. zgi-0012 (DUF). Maz da , Diyarbak r’a do ru 2 km, kayal k yamaçlar, 990 m, 21.03.2005. S. zgi-0014 (DUF). Maz da , 4 km güneyi, kayal k yamaçlar, 995 m, 21.03.2005. S. zgi-0017 4. ARA TIRMA BULGULARI
(DUF). Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 21.03.2005. S. zgi-0021 (DUF). Maz da , Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 05.04.2005. S. zgi-0024 (DUF).
4.2.2. Muscari comosum (L) Mill. Gard. Dict. ed. 8 no. 2 (1768). Morba . Sin. Hyacinthus comosus L. Sp. Pl. 318 (1753). Hyacinthus monstrosus L. Sp. Pl. 318 (1753). Muscari monstrosum (L.) Mill., Gard. Dict. ed. 8: 4 (1768). Hyacinthus paniculatus Lam., Encycl. 3: 193 (1789). Muscari longissimum Medik., Ann. Bot. (Usteri) 2: 15 (1791). Scilla comosa (L.) Salisb., Prodr. Stirp. Chap. Allerton: 243 (1796). Hyacinthus fuliginosus Pall., Nova Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 10: 309 (1797). Muscari constrictum Tausch, Flora 24: 234 (1841). Muscari pyramidale Tausch, Flora 24: 235 (1841). Bellevalia comosa (L.) Kunth, Enum. Pl. 4: 306 (1843). Bellevalia pinardii Boiss., Diagn. Pl. Orient. 5: 62 (1844). Muscari pinardii (Boiss.) Boiss., Diagn. Pl. Orient. 7: 110 (1846). Bellevalia graeca Heldr., Atti Congr. Int. Bot. Firenze 1874: 228 (1876). Bellevalia holzmannii Heldr., Atti Congr. Int. Bot. Firenze 1874: 228 (1876). Leopoldia curta Heldr., Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 53(1): 65 (1878). Leopoldia pharmacusana Heldr., Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 53(1): 66 (1878). Leopoldia sartoriana Heldr., Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 53(1): 66 (1878). Leopoldia trojana Heldr,. Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 53(1): 68 (1878). Muscari trojanum (Heldr.) Boiss., Fl. Orient. 5: 290 (1882). Muscari graecum (Heldr.) Boiss., Referans: Fl. Orient. 5: 291 (1882). Muscari pharmacusanum (Heldr.) Boiss., Fl. Orient. 5: 291 (1882). Muscari sartorianum (Heldr.) Boiss., Fl. Orient. 5: 292 (1882). Muscari curtum (Heldr.) Boiss. Fl. Orient. 5: 292 (1882). Muscari bulgaricum Velen., Fl. Bulg.: 557 (1891). Muscari charrellii Heldr. ex Rouy Bull. Soc. Bot. France 38: 135 (1891). Muscari graminifolium Heldr. & Holzm. ex Rouy, Bull. Soc. Bot. France 38: 135 (1891). Muscari segusianum E.P.Perrier & Songeon, Bull. Herb. Boissier 2: 436 (1894). Muscari cousturieri Gand., Fl. Cret. 101: 1794 (1916). Muscari retensium Gand., Bull. Soc. Bot. France 63: 242 (1919)
Çok y ll k, dik, so anl , otsu bitkiler. So an yumurtams veya geni çe yumurtams , 2-3 cm boyunda, 2-3 cm çap nda, so an örtüsü zar ms , pembe renkli. Yapraklar 3-5 adet, tabanda toplanm , dik veya yay k durumda, eritsi, 6-15 cm uzunlu unda, 6-14 mm eninde, skapeden k sa. Rasemöz, 20-40 cm boyunda, 15-30
Sevcan ZG
çiçekli, çiçekler seyrek, yatay dizili, çiçek saplar 3-8 mm. Fertil çiçekler oblong-urseolat, 6-8 mm uzunlu unda, 2-3 mm eninde, mor-kahverengi renkli, periant loblar , 0,5-1mm. Salk m tepesinde steril çiçek demeti bulunur. Steril çiçekler tüpsü-dar çans , 8-20 adet, 3-4 mm, koyu leylak renkli, pediseller 8-15 mm uzunlu unda. Kapsül ters yumurtams -yuvarla ms , 7-12 mm boyunda, 7-8 mm çap nda, zar ms . Tohumlar siyah renkli yakla k 2 mm çap nda, prizmatik- yuvarla ms .
Çiçeklenme Zaman : Nisan-may s aylar . Habitat: Me elikler, bozk r, tarla kenar . Yeti ti i yükseltiler: 900-1000 m.
Tip: Fransa ( Hb. Limn. 438/5).
Genel Yay : Türkiye (Karadeniz bölgesi hariç), Güneybat ve Orta Avrupa, Akdeniz Bölgesi, Bat Suriye. Akdeniz elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Yukar konak, Maz da ’na do ru 2 km, me elik yamaçlar, 940 m, 05.04.2005. S. zgi-0023 (DUF). Maz da , Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 05.04.2005. S. zgi-0025 (DUF). Maz da , Dikyamaç köyü çevresi, me elik yamaçlar, 1030 m, 05.04.2005. S. zgi-0026 (DUF). Maz da , enyuva, Bahçeli köyüne do ru 2 km, yamaçlar, bozk r, 1000 m, 05.04.2005. S. zgi-0029 (DUF). Maz da , Mardin’e do ru 4 km, kayal k yamaçlar, me elik, 1010 m, 10.05.2005. S. zgi-0039 (DUF).
4.2.3. Muscari neglectum Guss. ex Ten. Syll. Pl. Fl. Neapol., App. 5: 13 (1842). Arapüzümü
Sin. Hyacinthus racemosus L. Sp. Pl. 318 (1753). Hyacinthus juncifolius Lam., nom. superfl. Fl. Franç. 3: 271 (1779). Muscari racemosum (L.) Medik., nom. illeg. Ann. Bot. (Usteri) 2: 13 (1793). Scilla suaveolens Salisb., nom. superfl. Prodr. Stirp. Chap. Allerton: 243 (1796). Muscari strangwaysii Ten. Index Seminum (NAP) 1839: 11 (1839). Eubotrys odorata Raf., nom. superfl. Autik. Bot.: 124 (1840). Botryanthus odorus Kunth, Enum. Pl. 4: 311 (1843). Botryanthus odorus Kunth, nom. superfl. Enum. Pl. 4: 311 (1843). Botryanthus strangwaysii (Ten.) Kunth, Enum. Pl. 4: 679 (1843). Etheiranthus jacquinii Kostel. Ind. Hort. Bot. Prag.: 56 (1844). Botryanthus 4. ARA TIRMA BULGULARI
saulii Jaub. & Spach, Ill. Pl. Orient. 4: 44 (1851). Muscari bootanensis Grif. Ic. Pl. Asiat.: t. 280 (1851). Muscari atlanticum Boiss. & Reut. Pugill. Pl. Afr. Bor. Hispan.: 114 (1852). Muscari odoratum Montandon, in Friche-Joset, Syn. Fl. Jura, ed. 2: 313 (1868). Botryanthus racemosus (L.) Fourr. Ann. Soc. Linn. Lyon, n.s., 17: 160 (1869). Muscari grandifolium Baker, Refug. Bot. 3: t. 173 (1870). Botryanthus breviscapus Tod. Hort. Bot. Panorm. 1: 5 (1875). Leopoldia neumayeri Heldr. Bull. Soc. Imp. Naturalistes Moscou 53(1): 70 (1878). Muscari compactum Baker, Gard. Chron., n.s., 9: 799 (1878). Muscari elwesii Baker, Gard. Chron., n.s., 9: t. 798 (1878). Muscari mordoanum Heldr. Oesterr. Bot. Z. 28: 52 (1878). Botryanthus atlanticus (Boiss. & Reut.) Nyman, Consp. Fl. Eur.: 734 (1882). Botryanthus lelievrii var. strangwaysii (Ten.) Nyman, Consp. Fl. Eur.: 734 (1882). Botryanthus mordoanus (Heldr.) Nyman, Consp. Fl. Eur.: 734 (1882). Muscari breviscapum (Tod.) N. E. Br. Suppl. Johnson's Gard. Dict.: 965 (1882). Muscari letourneuxii Boiss. Fl. Orient. 5: 299 (1882). Muscari neumayeri (Heldr.) Boiss. Fl. Orient. 5: 293 (1882). Muscari speciosum Marches. Boll. Soc. Adriat. Sci. Nat. Trieste 8: 267 (1882). Muscari szovitsianum Rupr. ex Boiss., nom. illeg. Fl. Orient. 5: 295 (1882). Muscari bucharicum Regel, Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 8: t. 19 (1884). Muscari botryoides var. bucharicum Regel, Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 8: 655 (1884). Muscari granatense Freyn, Flora 68: 7 (1885). Muscari nivale Stapf, Denkschr. Kaiserl. Akad. Wiss., Wien. Math.-Naturwiss. Kl. 50: 13 (1885). Botryanthus granatensis (Freyn) Nyman, Consp. Fl. Eur., Suppl. 2(1): 307 (1889). Botryanthus speciosus (Marches.) Nyman, Consp. Fl. Eur., Suppl. 2(1): 307 (1889). Botryanthus neglectus var. speciosa (Marches.) Nyman, Consp. Fl. Eur., Suppl. 2: 307 (1890). Botryanthus vulgaris var. strangwaysii (Ten.) Nyman, Consp. Fl. Eur., Suppl. 2: 307 (1890). Muscari skorpili Velen. Fl. Bulg.: 557 (1891). Muscari vandasii Velen. Fl. Bulg.: 555 (1891). Muscari macranthum Freyn, Bull. Herb. Boissier 4: 192 (1896). Muscari atlanticum var. valentinum Pau, Anales Soc. Esp. Hist. Nat. 27: 447 (1899). Muscari racemosum var. alpinum Fiori, Nuovo Giorn. Bot. Ital., n.s., 7: 253 (1900). Botryanthus mandraliscae Lojac. Fl. Sicul. 3: 99 (1909). Muscari populeum Braun-Blanq. & Maire, Bull. Soc. Hist. Nat. Afrique N. 13: 194 (1922). Muscari fontqueri Sennen, Ann. Soc. Linn. Lyon, n.s., 71: 15 (1925). Muscari leucostomum Woronow, Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 27: 267 (1930). Muscari grandifolium var. populeum (Braun-Blanq. & Maire) Maire, in Bull. Soc. Hist. Nat.
Sevcan ZG
Afrique N. 22 (1931). Muscari grandifolium var. rifanum Maire, in Bull. Soc. Hist. Nat. Afrique N. 22 (1931). Muscari flaccidum O.Schwarz, Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 36: 73 (1934). Muscari grossheimii Schchian, Zametki Sist. Geogr. Rast. 17: 112 (1953). Muscari dolioliforme Sobko, Ukrayins'k. Bot. Zhurn. 28: 439. (1971). Muscari atlanticum subsp. alpinum (Fiori) Garbari, Webbia 38: 144 (1984). Muscari neglectum subsp. speciosum (Marches.) Garbari, Webbia 38: 148 (1984). Muscari neglectum subsp. atlanticum (Boiss. & Reut.) O. Bolòs & Vigo, Fl. Països Catalans 4: 100 (2001). Muscari neglectum subsp. odorum O. Bolòs & Vigo, Fl. Països Catalans 4: 100 (2001).
Çok y ll k, 10-28 cm boyunda, dik, otsu bitkiler. So an yumurtams ekilli, 1-1,5 cm çap nda, bazen so anc kl , so an zar grimsi renkli. Yapraklar 3-6 adet, tabanda toplanm , eritsi 8-25 cm uzunlu unda 2-7 mm eninde, orta k sm kanall , veya bazen silindirik gibi. Skape 10-25 cm uzunlu unda, genellikle yapraklara e it. Rasemöz 1.5-4 cm uzunlu unda, 1.2-1.6 cm eninde, çiçekler s k dizili, imbrikat, meyvede uzam ve çiçekler seyrek dizili. Fertil çiçekler 12-30 adet, yumurtams , oblong-urseolat, 4-7 mm boyunda 1.5-2.5 mm geni li inde, genellikle koyu mavi veya bazen siyah ms -mavi renkli, periant loblar ( a z k sm ) beyaz renkli ve geriye k vr k, 0.5-1mm, pediseller 1-4 mm uzunlu unda, genellikle geriye k vr k, perianttan daha k sa. Steril çiçekler 8-16 adet, fertil çiçeklerden küçük, aç k mavi renkli, pediseller k sa, 0,5-2 mm uzunlu unda. Stamenler iki s ral , periant tüpünün ortas ndan yukar da bulunurlar. Kapsül geni yumurtams , yuvarla ms , 7-9 mm uzunlu unda 7-9 mm eninde, uç k sm tepecikli (apikulat) veya hafifçe girkli (emarginat). Tohumlar 2 mm çap nda.
Çiçeklenme Zaman : Nisan-may s aylar . Habitat: A açl klar, çal klar, su kenarlar . Yeti ti i yükseltiler: 1000 m.
Tip Örne i: Italya, Calabria (holo. NAP).
Genel Yay : Türkiye, Avrupa, Kuzey Afrika, Rusya, Bat Suriye, ran, Kafkasya, Orta Asya.
Topland Yerler: C8 Mardin, Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 10.05.2005. S. zgi-0041 (DUF).
4.2.4. Bellevalia longipes Post Bull. Herb. Boissier 3: 165 (1895). Saçak sümbül.
Sin. Bellevalia ciliata var. paniculata Post, J. Linn. Soc., Bot. 24: 440 (1888). Çok y ll k, 30-50 cm uzunlu unda, so anl , otsu bitkiler. So an geni yumurtams , 2.5-3 cm çap nda. Yapraklar 3-4 adet, genellikle skape ile ayn uzunlukta, oraks , geni m zraks ekilli, kanall , 28-35 cm uzunlu unda, 2-3 cm eninde, kenarlar hafifçe ondüleli. Skape 25-45 cm uzunlu unda. Rasemöz koni eklinde, 12-28 cm uzunlu unda, 25-60 çiçekli, çiçekler seyrek dizili, meyvede çiçek durumu çok geni lemi , taban k sm 20-30 cm geni li inde. Çiçek saplar uzun, ince 1-4 cm, uca do ru k sal r, meyvede kal nla ve uzam , alttaki çiçek saplar 10-15 cm uzunlu undad r. Çiçekler tomurcuk iken koyu leylak-erguvan renkli. Periant çans
ekilli, 9-12 mm uzunlu unda, kahverengi-mor renkli sonradan aç k kahverengi-sar ms renkli, periant loblar tüpe e it uzunlukta. Anter 2 mm uzunlu unda, mor renkli. Kapsül valvleri yakla k 20 mm uzunlu unda, eliptik, tepe k sm çökük.
Çiçeklenme: Mart-nisan aylar . Habitat: Tarlalar, tarla kenarlar . Yeti ti i yükseltiler: 1050 m.
Sintipler: Türkiye Gaziantep, Mardin, G. Post (BEL, G).
Genel Yay : Güneydo u Anadolu Bölgesi, ran, Transkafkasya. ran-Turan elementi
Topland Yerler: C8 Mardin, Sultanköy, Maz da ’na do ru 3 km, bozk r, yamaçlar, 1035 m, 10.05.2005. S. zgi-0044 (DUF). Maz da , Derik’e do ru 13 km, me elikler ve tarla, 990 m, 18.5.2005. S. zgi-0047 (DUF).
4.3. Familya Colchicaceae (Ac çi demgiller)
4.3.1. Colchicum szovitsii Fisch. & C.A.Mey. subsp. szovitsii. Index Sem. Hort. Petrop. 1: 24 (1835) Kat r çi demi.
Sin. Merendera nivalis Stapf, Denkschr. Kaiserl. Akad. Wiss., Wien. Math.-Naturwiss. Kl. 50: 18 (1885). Colchicum szovitsii var. nivale Boiss. & A. Huet, Diagn., II, 4: 122 (1859). Colchicum bifolium Freyn & Sint. Bull. Herb. Boissier 4: 198 (1896).
Sevcan ZG
Colchicum armenum B.Fedtsch. Bot. Mater. Gerb. Glavn. Bot. Sada RSFSR 1(4): 1 (1920). Colchicum acutifolium Siehe ex Stef. Sborn. B’lghar. Akad. Nauk 22: 34 (1926). Colchicum davidovii Stef., Izv. Bulg. Bot. Druzh. 1: 69 (1926). Colchicum nivale (Boiss. & A.Huet) Boiss. & A.Huet ex Stef., Sborn. B’lghar. Akad. Nauk 22: 35 (1926). Colchicum syriacum Siehe ex Stef., Sborn. B’lghar. Akad. Nauk 22: 34 (1926). Colchicum ninae Sosn., Bot. Sada Akad. Nauk Armyanskot 2: 7 (1949). Colchicum diampolis Delip. & Cheshm. Fl. Reipubl. Popul. Bulgar. 2: 402 (1964). Colchicum gohariae Gabrieljan, Fl. Rastitel’nost’ Rast. Res. Arm. 12: 16 (1999).
Çok y ll k, ilkbaharda çiçeklenen, bitkiler. Korm yumurtams , 1.5-3 cm uzunlu unda, 1-2 cm çap nda, örtü koyu kahverengi, ka ts veya yar derimsi. Yapraklar 3-4 adet, çiçekte 2-6 cm uzunlu unda, eritsi veya m zraks , geli mi yapraklar 12-18 cm uzunlu unda, 2-3 cm eninde, tüysüz nadiren yaprak arka yüzü tüylü, uç k sm genellikle obtuz. Skape k sa,2-6 çiçekli. Perigon tüpü 2-4 cm uzunlu unda. Tepaller ters m zraks , 16-28 mm uzunlu unda, 3-7 mm eninde beyaz ms veya pembe renkli, ince paralel damarl . Stamenler 10-13 mm, filament 6-10 mm, anter 3-5 mm, sar , bazen ye il renkli. Stilus 3 dall , beyaz ms , stigma noktams . Kapsül dar yumurtams , 3 cm uzunlu unda, 1.5-2 cm eninde, uç k sm tepecikli.
Çiçeklenme Zaman : ubat-nisan aylar . Habitat: Bozk r, yamaçlar, me e aç kl klar , çal klar. Yeti ti i yükseltiler: 250-3250 m.
Tip Örne i: Kafkasya in montibus Somchetiae, Szovits (holo. LE. iso. leaf & fr. - H).
Genel Yay : Türkiye, Kafkasya, ran. ran-Turan elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 830 m, 12.03.2005. S. zgi-0005 (DUF). Maz da , Yukar konak, Maz da ’na do ru 2 km, me elik yamaçlar, 940 m, 12.03.2005. S. zgi-0007 (DUF).
4.4. Familya: Iridaceae (Süsengiller)
4.4.1. Crocus biflorus Mill. Gard. Dict. ed. 8: 4 (1768). subsp. pseudonubigena B.Mathew Crocus 83 (1982). Siirt çi demi.
Çok y ll k, ilkbaharda çiçeklenen, kormlu (sert so anl ) bitkiler. Korm küçük yuvarla ms , 1-1,5 cm çap nda, taban k sm 2-3 adet yüzüklü, örtü kahverengi, derimsi, boyuna parçalanm . Katafil (pulsu yaprak) 2-4 adet, ka ts , beyaz renkli. Ön yaprak
(prophyll ) bulunmaz. Yapraklar çiçeklerle birlikte geli ir, 4-7 adet, eritsi, 5-8 cm uzunlu unda, yakla k 1-3 mm eninde, ye il veya ye ilimsi-gri renkli, üst yüzeyi belirgin beyaz ms damarl . Ön yaprak (prophyll ) bulunmaz. Brakte ve brakteol 4-6 cm uzunlu unda, ka ts , beyaz renkli. Çiçekler 2-3 adet. Perigon tüpü 3-6 cm uzunlu unda, bo az k sm sar renkli. Tepaller eliptik veya dar eliptik, ters yumurtams , 2,5-3 cm uzunlu unda, 0.8-1.2 cm eninde, beyaz, leylak renkli, d tepallerin arka yüzü belirgin koyu leylak renkli çizgili-damarl . Stamenler 15-16 mm uzunlu unda, filament 3-5 mm uzunlu unda, sar renkli, anter 10-12 mm uzunlu unda, koyu ye il renkli. Stilus sar veya turuncu renkli, stigma 3 parçal , uçta geni lemi , anterler kadar veya biraz uzun. Kapsül silindirik 1-1,5 cm uzunlu unda. Tohumlar küremsi, 2-2,5 mm,
rm ms -kahverengi.
Çiçeklenme Zaman : ubat-nisan aylar . Habitat: Me elikler, me e aç kl klar ve kayal k yamaçlar. Yeti ti i yükseltiler: 800-1000 m.
Tip Örne i: Türkiye, Siirt, Eruh, 1000 m, 7.3.1978, A. Güner 1606 (holo. K. iso.HUB).
Genel Yay : Güneydo u ve Do u Anadolu Bölgesi. Endemik. ran-Turan elementi. IUCN Kategorisi: LC.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 830 m, 12.03.2005. S. zgi-0002 (DUF).
4.4.2. Crocus cancellatus Herb. Bot. Mag. 67: t. 3864 (1841). subsp. damascenus (Herb.) B. Mathew, Crocus 68 (1982). Pivok.
Sin. Crocus damascenus Herb. Edwards’s Bot. Reg. 31(Misc.): 1 (1845). Crocus dianthus K. Koch, Linnaea 21: 634 (1848). Crocus edulis Boiss. & C. I. Blanche, Fl. Orient. 5: 101 (1882).
Çok y ll k, sonbaharda çiçeklenen, kormlu (sert so anl ) bitkiler. Korm yumurtams , 2-3 cm çap nda, korm örtüsü kahverengi, iri a -fileli, a aral klar 6 mm veya daha büyük. Katafil (pulsu yaprak) 2-3 adet, ka ts , beyaz. Yapraklar çiçeklerden sonra geli ir, 3-6 adet, eritsi, 9-15 cm uzunlu unda. 2-3 mm eninde, orta k sm nda
Sevcan ZG
belirgin damarl , yüzeyi pürüzlü, grimsi-ye il renkli. Ön yaprak (prophyll ) bulunmaz. Brakte ve brakteol beyaz renkli, ka ms , 3-5 cm uzunlu unda. Çiçekler 1-3 adet. Perigon tüpü 4-6 cm uzunlu unda, tepaller ters m zraks ekilli, 2.5-4 cm uzunlu unda, 0.8-1.4 cm eninde, koyu mavi-leylak, veya beyaz ms -koyu leylak renkli, d yüzeyi belirgin, s k damarl , bo az k sm beyaz veya sar renkli, uç k sm mukronat veya obtuz. Stamenler 15-20 mm uzunlu unda, filamentler 2-5 mm uzunlu unda, turuncu renkli, tüysüz veya papilli, anter 12-12 mm uzunlu unda, sar renkli. Stilus çok dall , (3 dall ve her bir dal 3-4 ince stigmatik parçal ), turuncu renkli, stigma dallar uç k mda birazc k geni lemi , anterler kadar ula r veya daha k sa. Kapsül silindirik, 2-3 cm uzunlu unda, tohum yakla k 5-6 mm uzunlu unda, kahverengi.
Çiçeklenme Zaman : Ekim-kas m aylar . Habitat: Kayal klar, kayal k yamaçlar ve me elikler. Yeti ti i yükseltiler: 600-1850 m.
Tip Örne i: Suriye, am.
Genel Yay : Do u Akdeniz, Güneydo u Anadolu ve Do u Anadolu Bölgeleri Türkiye, Suriye, Lübnan, Filistin, Ürdün ve Bat ran. ran-Turan elementi.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 1-2 km, me elik yamaçlar, 830 m, 16.10.2005. S. zgi-0053 (DUF). Maz da , Ye ilköy, 3-4 km do usu, kayal klar ve me elik, 780 m, 25.10.2005. S. zgi-0057 (DUF).
4.4.3.Crocus leichtlinii (Dewer) Bowles Handb. Crocus & Colch.: 126 (1924).
Çok y ll k, ilkbaharda çiçeklenen, kormlu (sert so anl ) bitkiler. Korm küçük yuvarla ms , 1.2-2.4 cm uzunlu unda, 1-1.8 cm çap nda, örtü derimsi, kahverengi, taban k sm nda boyuna dar m zraks veya eritsi parçal , uçta sivri parçal . Katafil (pulsu yaprak) 3 adet, kirli sar renkli. Ön yaprak (prophyll ) bulunmaz. Yapraklar çiçeklerle birlikte geli ir, 5-8 adet, dar eritsi, 4-7 cm uzunlu unda, 1 mm eninde. Çiçekler 1-2 adet. Perigon tüpü 4-8 mm uzunlu unda, tüp bo az n iç k sm belirgin sar renkli, tüysüz, tepaller ters yumurtams , dar eliptik, 18-25 mm uzunlu unda, 6-9 mm eninde, beyaz veya aç k mavi renkli, tepallerin taban d tan sar renkli. Stamen 12-14 mm 4. ARA TIRMA BULGULARI
uzunlu unda, filament 3-4 mm uzunlu unda sar renkli, anter 8-10 mm uzunlu unda, grimsi-ye il. Stilus 3 dall , turuncu renkli, stigma k sm geni lemi . Kapsül 12 mm uzunlu unda, 7-9 mm eninde. Tohumlar kahverengi, yakla k 3 mm uzunlu unda.
Çiçeklenme Zaman : ubat-Nisan. Habitat: Me elikler, me e aç kl klar , kayal k yamaçlar, bozk r. Yeti ti i yükseltiler: 900-1900 m.
Tip Örne i: Türkiye, Leichtlin taraf ndan Mardin’den toplanan korm, Kew’de kültüre al nm r (holo K).
Genel Yay : Güneydo u Anadolu Bölgesi. Endemik. ran-Turan elementi. IUCN Kategorisi: NT.
Topland yerler: C8 Mardin, Maz da , Ye ilköy, Diyarbak r’a do ru 2 km, me elik yamaçlar, 830 m, 12.03.2005. S. zgi-0001 (DUF). Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 12.03.2005. S. zgi-0008 (DUF). ibid. 21.03.2005. S. zgi-0020 (DUF).
4.4.4. Crocus kotschyanus K. Koch Ind. Sem. Hort. Berol. 17 (1853). subsp. kotschyanus. Gezgin çi dem.
Sin. Crocus kotschyi Lenne & K. Koch Verh. Vereins Beförd. Gartenbaues Königl. Preuss. Staaten 2(1): 398 (1853). Crocus zonatus J. Gay in de Tchihatcheff, Asie Min., Bot. 2: 525 (1860).
Çok y ll k, sonbaharda çiçeklenen, kormlu (sert so anl ) bitkiler. Korm geni yumurtams 1.7-2.5 cm çap nda, örtü beyaz, zar ms , çok ince, boyuna paralel lifli ve lifler uç k mda birle ik. Katofil 3-4 adet aç k pembe, ka ts . Yapraklar çiçeklerden sonra geli ir, 4-5 adet, eritsi 8-12 cm uzunlu unda 2-4 mm eninde. Ön yaprak (prophyll) bulunur. Brakteol küçük ve brakteler taraf ndan örtülü. Çiçekler 2-6 adet, periant tüpü 3-6 cm uzunlu unda, bo az k sm sar renkli, tepaller dar eliptik, tersyumurtams veya geni tersm zraks , 2-4 cm uzunlu unda, 1-2,5 cm eninde, beyaz ms , mavi veya leylak renkli, koyu leylak renginde paralel çizgili-damarl , uç
Sevcan ZG
sa, 4-6 mm, sar renkli, anter 18-20 mm, beyaz veya sar renkli. Stilus 3 adet, koyu sar renkli, stigmas ince ve çok dall . Kapsül yumurtams , 4-5 cm.
Çiçeklenme Zaman : Ekim-kas m aylar . Habitat: Me elikler, yamaçlar, kayal klar. Yeti ti i yükseltiler: 1100-1850 m.
Tip Örne i: Türkiye, çel (Kotschy taraf ndan Toroslardan toplanan korm, Berlin’de kültüre al nm r).
Genel Yay : Do u Akdeniz, Güneydo u ve Do u Anadolu Bölgeleri, Bat Suriye.
Topland Yerler: C8 Mardin, Maz da , Dikyamaç köyü çevresi, me elik yamaçlar, 1030 m, 16.10.2005. S. zgi-0054 (DUF). Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 25.10.2005. S. zgi-0058 (DUF).
4.4.5. Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl. Nuov. Gen. Sp. Monocot.: 52 (1854). Keklik çi demi.
Sin. Iris sisyrinchium L. Sp. Pl.: 40 (1753). Iris collina Salisb. Prodr. Stirp. Chap. Allerton: 45 (1796). Moraea sisyrinchium (L.) Ker Gawl. Ann. Bot. (König & Sims) 1: 241 (1804). Iris fugax Ten. Fl. Napol. 1: 15 (1811). Iris syrtica Viv. Fl. Libyc. Spec.: 3 (1824). Iris sisyrinchium var. major Cambess. Mem. Mus. Hist. Nat. 14: 314 (1827). Iris sisyrinchium var. minor Cambess. Mem. Mus. Hist. Nat. 14: 314 (1827). Iris aegyptia Delile Voy. Arabie Petrée: 82 (1830). Xiphion sisyrinchium (L.) Baker J. Bot. 9: 42 (1871). Iris maricoides Regel Trudy Imp. S.-Peterburgsk. Bot. Sada 8: 676 (1884). Gynandriris littorea Jord. Icon. Fl. Eur. 2: 27 (1903). Iris libyca Mattei Boll. Stud. Inform. Reale Giardino Colon. 3: 93 (1916).
Çok y ll k, 18-26 cm uzunlu unda, kormlu (sert so anl ) bitkiler. Korm geni yumurtams 1.5-2.5 cm çap nda, örtü iri a -fibrilli. Yapraklar genellikle 2 adet, yapraklar tabanda gövdeyi sar , lamina eritsi, 10-20 cm uzunlu unda, 6-8 mm eninde, belirgin damarl , kanall , e ri, yay eklinde k vr k, üst yüzü koyu ye il, alt yüzü grimsi-ye ilimsi renkli. Çiçek durumu 1-2 simözden meydana gelmi , simözler 1-3 çiçekli. Brakte 3.5-6 cm uzunlu unda, zar ms , yüzeyi koyu renkli damarl , brakteoller benzer 4. ARA TIRMA BULGULARI
daha k sa. Periant tübü yok. Periant falslar n (d tepaller) ayas ters yumurtams veya eliptik, 20-30 mm uzunlu unda, 5-8 mm eninde, yay k ve a yönelik, lavanta mavisi, menek e rengi, genellikle beyaz veya sar renkli benekli, standartlar (iç tepaller) dik, falstan daha k sa ve dar, standart ayas ters m zraks , sap k sm k sm ince, oluklu. Stamenler 15-20 mm uzunlu unda, filamentler 6-10 mm uzunlu unda, anther 8-10 mm uzunlu unda. Stilus dallar 10-20 mm, derince iki, petalsi parçal , stigma iki loblu. Ovaryum 20-30 mm uzunlu unda, ince gagal . , Beak of ovary very slender, 20-30 mm. Kapsül (gaga hariç) yakla k 20 mm uzunlu unda, dar silindirik veya eliptik. Tohumlar eliptik, kö eli, yakla k 2 mm uzunlu unda, siyah ms -kahverengi.
Çiçeklenme Zaman : Mart-may s aylar . Habitat: Çam ormanlar , kalkerli yamaçlar, nemli çay rl klar, a açl k ve çal klar, yamaçlar. Yeti ti i yükseltiler: 0-1400 m.
Lektotip Örne i: (Goldblatt, op. cit. 254-255, 1980), in Clusius, Rar. PI. Hist. 1:216 (1601) çizimine dayand lm r.
Genel Yay : Marmara, Ege, Akdeniz, Güneydo u Anadolu Bölgeleri, Akdeniz alan ve Güneybat Asya.
Topland Yerler: C8 Mardin, Sultanköy, Maz da ’na do ru 5 km, me elik yamaçlar, 1000 m, 10.05.2005. S. zgi-0040 (DUF).
4.4.6. Iris persica L. Sp. Pl. 1: 40 (1753). Buzala.
Sin. Xiphion persicum (L.) Mill. Gard. Dict. ed. 8: 1 (1768). Iris squamata Gaterau Descr. Pl. Montauban: 31 (1789). Iris praecox Salisb. Prodr. Stirp. Chap. Allerton: 45 (1796). Juno persica (L.) Tratt. Auswahl Gartenpflanzen 1: 136 (1821). Thelysia persica (L.) Parl. Fl. Ital. 3: 317 (1857). Costia persica (L.) Willk. Bot. Zeitung (Berlin) 18: 131 (1860). Coresantha persica (L.) Alef. Bot. Zeitung (Berlin) 21: 298 (1863). Iris persica var. isaacsonii Foster Bulbous Irises: 34, 76 (1892). Iris bolleana Siehe Gard. Chron., 3, 29: 313 (1901). Iris haussknechtii Siehe nom. illeg. Gard. Chron. 1901(1): 313 (1901). Iris sieheana Lynch Book of the Iris: 184 (1904). Iris issica Siehe Allg. Bot. Z. Syst. 11: 115 (1905). Iris purpurea Siehe Allg. Bot. Z. Syst. 11: 115
