Mardin ili, Maz da ilçesinde sürdürülen floristik çal malar sonucunda, Amaryllidaceae (Nergisgiller), Asparagaceae (Ku konmazgiller), Colchicaceae (Ac çi demgiller), Iridaceae (Süsengiller), Ixioliriaceae (Köpekotugiller) Liliaceae (Zambakgiller), Xanthorrhoeaceae (Çiri giller) familyalar na ait 13 cins ve 22 takson belirlenmi ve bu taksonlar n morfolojik özellikleri incelenmi tir. Çal ma sonucunda Maz da ilçesinde yeti ti i belirlenen taksonlar Çizelge 5.1. de verilmi tir.
Çal ma alan nda Amaryllidaceae, 2 cins ve 7 taksonla temsil edilen en büyük familyad r. S ras yla Iridaceae familyas , 3 cins ve 6 taksonla, Asparagaceae familyas , 3 cins, 4 taksonla, Liliaceae familyas 2 cins, 2 taksonla, Colchicaceae, Ixioliriaceae ve Xanthorrhoeaceae ise 1 taksonla temsil edilirler. Çal ma alan nda Allium cinsi, 6 taksonu ile ilk s rada yer al rken onu, Crocus cinsi 4 takson ile takip etmektedir.
Çizelge 5.1. Maz da ilçesinde tespit edilen taksonlar
Familya ad Takson ad Endemizm
Amaryllidaceae Allium armenum Boiss. & Kotschy Endemik
Allium armerioides Boiss. Endemik
Allium flavum L. subsp. tauricum (Besser ex Rchb.) K. Richt. - Allium kharputense Freyn & Sint. -
Allium myrianthum Boiss. -
Allium scorodoprasum L. subsp. rotundum (L.) Stearn - Sternbergia clusiana (Ker-Gawl.) Ker-Gawl. ex Sprengel -
Asparagaceae Hyacinthella siirtensis B. Mathew Endemik
Muscari comosum (L) Mill. -
Muscari neglectum Guss. ex Ten. -
Bellevalia longipes Post -
Colchicaceae Colchicum szovitsii. -
Iridaceae Crocus biflorus Mill. subsp. pseudonubigena B.Mathew Endemik Crocus cancellatus Herb. subsp. damascenus (Herb.) B. Mathew - Crocus leichtlinii (Dewer) Bowles Endemik Crocus kotschyanus K. Koch subsp. kotschyanus. -
Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl. -
Iris persica L. -
Ixioliriaceae Ixiolirion tataricum (Pall.) Schult. & Schult. f. var. tataricum. -
Liliaceae Fritilaria persica L. -
Gagea fibrosa (Desf.) Schult. & Schult. f. -
Xanthorrhoeaceae Asphodeline damascena (Boiss.) Baker subsp. gigantea Tuzlac Endemik
Çal ma alan nda tespit edilen taksonlardan Flora of Turkey (Davis 1965- 1985)’e göre Liliaceae familyas nda olan Allium cinsi, son taksonomik verilere göre haz rlanan Türkiye Bitkileri Listesi (Damarl Bitkiler) (Güner ve ark. 2012) çal mas na
Sevcan ZG
Hyacinthella Muscari Bellevalia cinsleri ise Asparagaceae familyas na, Ixiolirion cinsi de Amaryllidaceae familyas ndan Ixioliriaceae familyas na aktar lm r.
Çal ma alan nda tespit edilen taksonlardan 6 tanesi (Allium armenum, Allium armerioides, Hyacinthella siirtensis, Crocus biflorus subsp. pseudonubigena, Crocus leichtlinii, Asphodeline damascena subsp. gigantea) endemiktir. Bunlardan Allium armenum, Do u ve Güneydo u Anadolu Bölgeleri’nde daha geni yay a sahip endemik bir tür olmas na kar n di er be takson ise genellikle Güneydo u Anadolu Bölgesi’nde yay gösteren endemik bitkilerdir. Bu taksonlar n IUCN Tehlike Kategorileri Çizelge 5.2’de verilmi tir.
Çizelge 5.2. Endemik taksonlar n tehlike kategorileri
Takson ad Tehlike kategorisi
Allium armenum LC
Allium armerioides DD
Hyacinthella siirtensis NT
Crocus biflorus subsp. pseudonubigena LC
Crocus leichtlinii NT
Asphodeline damascena subsp. gigantea LC
Çal ma alan nda tespit edilen taksonlardan Bern ve CITES Sözle mesi kapsam na giren herhangi bir takson tespit edilememi tir.
Allium armenum, literatürde bölgede sadece Siirt ilinden bilinmesine kar n yap lan çal mada Maz da ilçesinde yeti ti i tespit edilmi tir. Allium armerioides Mardin iline özgü bir so an türüdür. Türkiye Floras verilerine göre, 1843 y nda Mardin Diyarbak r aras ndan topland belirtilmektedir. Belirtilen tarihten günümüze kadar tür hakk nda bilgiye rastlanmamaktad r. Bitkinin örneklerine Maz da civar nda tesadüf edilmi tir. Hyacinthella siirtensis, Maz da çevresinde yayg n olarak yeti en endemik bir türdür. Crocus biflorus subsp. pseudonubigena Maz da ’nda nadir rastlanan endemik safran taksonudur. Crocus leichtlinii, ilk kez Mardin’den tan mlanan endemik bir safran türüdür. Maz da çevresinde küçük popülasyonlar eklinde varl sürdürmektedir. Asphodeline damascena subsp. gigantea Gaziantep ilinden tan mlanan bir alttür olup, ara rma alan nda iki popülasyonu tespit edilmi tir.
Çal mada tespit edilen geofit taksonlardan Güneydo u Anadolu Bölgesi’nde yay n bulundu u iller, Çizelge 5.3’de verilmi tir. Bunlardan 15 takson (% 68), Iran-Turan elementi, 3 takson (% 14) Akdeniz elementidir. Dört taksonun (% 18) ise hangi fitoco rafik bölgeye ait oldu u bilinmemektedir (Çizelge 5.3).
Çizelge 5.3. Taksonlar n fitoco rafik durumu ve bölgedeki yay
Takson ad Güneydo u Anadolu Bölgesinde
Yeti ti i ller Element
Allium armenum Siirt ran-Turan
Allium armerioides Mardin ran-Turan
Allium flavum subsp. tauricum. Ad yaman, Diyarbak r, Mardin Akdeniz Allium kharputense Gaziantep, Mardin, Siirt, anl urfa ran-Turan
Allium myrianthum Mardin ran-Turan
Allium scorodoprasum subsp. rotundum Ad yaman, Mardin Akdeniz Sternbergia clusiana Gaziantep, Mardin, anl urfa ran-Turan Hyacinthella siirtensis Mardin, Siirt, anl urfa ran-Turan Muscari comosum Mardin, Siirt, anl urfa Akdeniz
Muscari neglectum - Bilinmiyor
Bellevalia longipes anl urfa ran-Turan
Colchicum szovitsii Diyarbak r, Mardin, Siirt ran-Turan Crocus biflorus subsp. pseudonubigena Diyarbak r, Gaziantep, Siirt, ran-Turan Crocus cancellatus subsp. damascenus Ad yaman, Diyarbak r, Gaziantep,
Siirt
ran-Turan Crocus leichtlinii Diyarbak r, Mardin, anl urfa ran-Turan Crocus kotschyanus subsp. kotschyanus. - Bilinmiyor Gynandriris sisyrinchium Siirt, anl urfa Bilinmiyor Iris persica Ad yaman, Diyarbak r, Gaziantep,
Siirt, Mardin
ran-Turan Ixiolirion tataricum var. tataricum. Ad yaman, Diyarbak r, Gaziantep
Siirt, Mardin, anl urfa
ran-Turan
Fritilaria persica - ran-Turan
Gagea fibrosa Gaziantep, anl urfa Bilinmiyor
Asphodeline damascena subsp. gigantea Ad yaman, Diyarbak r, Gaziantep, Mardin, anl urfa
ran-Turan
Bu çal mada belirlenen taksonlar ile bölgede daha önceden yap lm floristik çal malarda tespit edilen geofit taksonlar kar la lm ve Çizelge 5.4’de verilmi tir. Ergani ilçesindeki Ziyaret da nda Ta n (1991), taraf ndan yap lan floristik çal mada Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae familyalar na ait 12 cins, 19 takson tespit edilmi tir. Bu çal mada Iridaceae 3 cins 7 takson, Asparagaceae 3 cins 4 takson, Liliaceae 2 cins 3 taksonla temsil edilir.
Sevcan ZG
Çizelge 5.4. Bölgede yap lan önceki floristik ara rmalarda geofitleri içeren familyalardaki taksonlar n kar la lmas
Familya Maz da Ziyaret Da Floras (Ta n 1991) Karacada Floras (Ertekin 2002) Amaryllidaceae 7 2 5 Asparagaceae 4 4 8 Colchicaceae 1 2 2 Iridaceae 6 7 11 Ixioliriaceae 1 1 1 Liliaceae 2 3 4 Xanthorrhoeaceae 1 - 1 Toplam 22 19 32
Ertekin (2002), taraf ndan yap lan Karacada Bitki Çe itlili i adl ara trmada yörede Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae, Xanthorrhoeaceae familyalar na ait 15 cins ve ve 32 geofit taksonu tespit etmi tir. Çal mada Iridaceae 3 cins 11 takson, Asparagaceae 4 cins 8 takson, Amaryllidaceae 1 cins 5 taksonla temsil edilir.
Çizelge 5.5. Bölgede yap lan önceki floristik ara rmalarda geofitleri içeren cinslere ait taksonlar n kar la lmas
Maz da Say Ziyaret Da Floras (Ta n 1991) Say
Karacada Floras
(Ertekin 2002) Say
Allium 6 Iris 5 Iris 6
Crocus 4 Colchicum 2 Allium 5
Muscari 2 Muscari 2 Ornithogalum 4
Maz da ilçesi ile önceki çal malarda belirlenen cinslere ait takson say lar kar la ld nda Ziyaret Da ve Karacada için Iris cinsi en fazla taksona sahiptir (Çizelge 5.5). Allium cinsi Maz da ’nda 6 takson ile temsil edilirken Karacada ’da 5 taksona sahiptir. Familyalar n içerdikleri takson say lar esas al nd nda Karacada ve Maz da ’n n geofit floras aras nda nispeten bir benzerlik görülmektedir.
Yap lan literatür incelemelerinde, sözü edilen bu taksonlar n bir ço unun Mardin ili çevresinden ve 19 yüzy lda toplanm bitki örnekleri oldu u tespit edilmi tir. Ayr ca bu taksonlar n topland yer, popülasyon büyüklü ü gibi bilgileri ço u zaman bilinmemektedir.
Maz da ilçesinde sürdürülen floristik çal mada Amaryllidaceae, Asparagaceae, Colchicaceae, Iridaceae, Ixioliriaceae, Liliaceae, Xanthorrhoeaceae familyalar na ait 22 takson tespit edilmi olup bunlardan 6 tanesi endemik bitkidir.
Çal ma alan nda endemizm oran % 27 olarak belirlenmi tir. Allium ve Crocus cinsleri 2, Hyacinthella ve Asphodeline cinsleri 1 endemik takson içermektedir. Mardin ilinin co rafi konumu ve kendine özgü yap nedeniyle zengin bir floristik yap ya sahip oldu u bilinmekle beraber, bu konuda yap lm bilimsel çal malar n azl dikkat çekmektedir. Bu nedenle bu çal man n, gelecekte ilin floras n belirlenmesi için daha geni ve uzun süreli çal malar s ras nda bir kaynak te kil edece ini ümit etmekteyiz.
Sevcan ZG 5. TARIT MA VE SONUÇ