Son 50
Yılda,
Türkiye'nin Üç Devri
Üstünden Bakan
Büyük Türk Mütefekkiri
Prens
Sabahattin
2
yıl evvel bugün, 3 0 Haziran 1 9 4 8 de “ Â lem şü m u l bir m u h abbetle0 d olu olan bir kalb durm uştu. Fakat bu kal bin sahibi olan eşsiz insanın aydın lık başında taşıdığı fikirler durm u-or...
O fikirler ki, T ü rk iy e daima >rdara m ühtaç olarak yaşadı; fakat ru hazin bir tecellidir ki, bir türlü dv> yulmadı, du yu rulduğu nadir ahvalde ise, yin e b ir türlü anlaşı lamadı. Sabahattin Beyin bize g e tirdiği sağlam , d oğ ru ve kurtarıcı olan fikirlerden ne im paratorluk, ne M eşrutiyet ve ne de C u m h u ri yet devirlerin de faydalanabildik. Son 5 0 yılda yetişen, kalbi milletin acıları ve sevgileriyle dolu bu b ü yük T ü rk evlâdının m em leketi ve milleti için tükettiği bütün bir öm rün karşılığı sadece hüsran o l du. O na hüsran olan bu n etice ise, öte yandan, T ü rk iye için felâket oldu.
BU NEDEN BÖYLE O L D U ?
N
eden Sabahattin Bey T ü rk i ye'de anlaşılam adı?. Bunun cev a b ı, kültür ve tefekkür tarihim izin seyri için de a- aştırılm alıdır.Sabahattin Beyin, 5 0 yıl ön-
zet Pariste Jön T ü rklerin m ücadele
safında ve bu hareketin başında çalıştığı zam an, bizzat neşrettiği (T e r a k k i) gazetelerin de yazm ış o l duğu yazıları bugün tekrar ve d ik katle oku m ak ve diğ er JÖn T ü rk lerin çık a rd ığı (M e ş v e re t) gazete sinin m akaleleriyle karşılaştırmak son d erece en teresand ır!. 5 0 yıl ö n ce Sabahattin b ey ne dem iş, ilk İttihatçılar ne anlam ışlar?.. Bu m a kaleler üzerinde yapılacak bir ka r şılaştırma bizi bir hayli hayrete dü şüreceği gibi, bir hayli da fikir seviyem iz üzerinde aydınlatıcı tesir eder.
Uzun m ü cadelelerin sonunda ?eı’en M eşrutiyet devrinde ve bu !e.fia İstanbulda ihtilâlcilerin karşı
m da Sabahattin beyi yin e yalnız *£» eşsiz bulm aktayız... O nu n, itti hatçılara karşı yazdığı ve neşretti ği ( A ç ık m ek tu p la r) ı ile k om ite cilerin bu altın yürekli insana ka r şı takındıkları tavrı ve ağızlarından çıkan sözleri m ukayese etm ek bizi hem siyasî tarihim iz ve hem İçtimaî fikirlerim iz ve tefekkü r seviyem iz bakım ından enteresan n eticelere doğru götürür.
V aziyet ü çü n cü defa, m üta rekenin elim yıllarında da aynıdır; onu takip ed ecek olan, A n ad olu zaferinden sonraki devirde de...
D oğru su şudur ki, Sabahattin bey, devrinin idraki üstünde kal mış ve kendisini sa dece pek az m ü nevver anlayıp kavrıyabilm iştir. .) d ereced e ki, beş on tane olan Su kim selerin adlarını bile saymak üzüm için m üm kündür.
Yazan:
T a h s i n
D E M İ R A Y
A C I BÎR H A K İK A T
B
urada, veh leten , fazla iddialı g ö rü le ce k bir hakikati nihayet söylem eği kendim b o rç b iliy o rum.D oğru su şudur ki, Sabahattin beyin m uasırı d eğ il, zam andaşı o- lan Z iy a G ökalp m erhum dahi o- nun fikirlerin i anlıyam am ış ve ga rip bir p olitik a cı h aliyle bir S aba hattin b eyi duym azlıktan gelm iştir. Z iy a G ök a lp ’ m vefatının 25 in ci yıldönü m ü m ünasebetiyle h ak kında ilk anm a yazılarını yazan bir insanın bugün bu satırları yazm ası biraz garip gibi g örü n ecek tir, b u
nu biliyoru m . Fakat, İçtimaî m ese lelerim iz ve tefek k ü r yolu m u z bu iki düşünen insanın vefatiyle sona erm iş v e kesilm iş o lm u y or. Birbiri ne tam am en zıd olan' iki düşünce ve görü ş tarzından birinin şakirt leri, yani Ziya G ök a lp ’ m m ürit
leri b ü y ü k bir taassupla onun y o lunda g id iy o r ve on u n fikirlerin i, geliştirerek yü rütüyorlar.
Selanik yıllarından beri tefek kürlerim ize ve İçtim aî m eseleleri m ize ve siyasî tatbiklere Z iya G ökalp ve m üritleri hâkim bulu n m aktadır. Selânikte ilk içtim aiyat dersine Z iy a G ökalp nasıl girdiyse, içtim aiyat ilmi T ü rk iy ey e ö y le g ir miş ve Z iy a G ökalp nasıl yü rü m ü ş se ve kim leri takip etm işse T ü rk i ye içtim aiyatçıları ö y le yürüm üş ve o yolu takip etm işlerdir. - Bu hu susa evvelce H A F T A ’ nm 4 ve 5 inci sayılarında kısmen tem as et miştik. - Başka türlü olm asına esa sen T ü rk iyen in politik durum u hiç
bir gün müsait olm am ıştır. 5 0 yıl dan beri totaliter gelen, ve totali ter olarak gelişen bir m em lekette Z iy a G ök a lp ’ ın fikirlerinden gayrı- sına y er bulm ak im kânı da yoktu. En k ü çü k aksi bir fik ir sehpayı b oylu yordu .
b u İt h a m l a
A Ç M A K İSTEDİĞİM İZ Y O L
B
u gün , Sabahattin beyin v e fa tının ik in ci yıld ön ü m ü n d e n i hayet on un fikirleri de T ü rki- yede kendine bir yer bu la b il m ek bahtiyarlığın a eriyor.Bugün, Sabahattin b ey için oldu ğu kadar on un hâlâ ku rtarıcı lık vasfını kaybetm em iş olan fik ir leri etrafın da top la n ıy oru z. Biz b ö y le top lan ırken ve onun m em leketi miz ve m illetim iz için ku rtarıcı o» lan fikirlerin i yü rü tm eğe hazırla n ırken T ü rk iye m ekteplerin d e ilk içtim aiyat dersi verildiği günden beri yazılıp söylen en lerle karşı ka r şıya gelm iş bulu n uyoru z.
H er fik re yü rüm ek hak o ld u ğuna g ö re 5 0 yıldan beri T ü rk fikir dünyasını sarmış olan sarm aşıklar la faydasız gövd eler, karışık dallar ve zararlı m eyvalarla m ü cadelem iz olacaktır.
Sabahattin b ey, bir insandan daha ziyade bir m elekti. Z a n n e dersem biraz da bundan d ola y ı m u vaffak olam adı. Biz ise insan o ld u ğum uzdan b ir davanın ancak y e r yüzünün usulleriyle yü rü tü leb ilece ğine in an ıyoru z. V e işte bundan dola y ıd ır ki 5 0 yılın asıl kelâm la rını ve onların m üritlerini ve m u akkiplerini itham ile işe b a ş lıy o ruz. Sabahattin beyin ruhu bu tarz dan m em nun olm ıya ca k tır. Fakat m em leketin m uhtaç oldu ğu onun fikirlerinin başka türlü yü rüm esine im kân olm adığına g öre onun her zaman affed ici olan ruhu, m u a kkip lerinin biraz sertliğini h oş g ö re cektir.
Bugün vatan top rakları dışın da yatan ve fakat öm rün ün son d i leği vatanın bir avu ç top rağın da başını din len dirm ek olan büyük T ü rk m ütefekkirinin bu son d ile ğini yerin e getirm ek - Hazin bir tece lli! - elim izde değ il... Buna m u kabil fikirlerin i yaym ak, ölü m ü n den sonra olsun T ü rk m ü n evver lerine du yu rm ak ve İçtimaî m esele lerim izde ö lçü olarak kullanılm ası için çalışm ak elim izdedir. V icd a n ı mızın rahatlığını hem m em lekete ve hem büyük m ü tefekkire karşı, yani iki başlı olarak, bu hizmette bulacağız.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
