Editör: Mete Kurto¤lu Yay›nevi: Nota Bene Yay›nlar› Bas›m y›l›: 2019
Sayfa say›s›: 296 Dili: Türkçe
ISBN: 978-605-260-203-4 Birinci Bask›: Eylül 2019, ‹stanbul
Neoliberalizm, Bilgi ve Üniversiteler
Elefltirel Yüksekö¤retim Araflt›rmalar›na Girifl
T
T
ürkiye’deki yüksekö¤retim araflt›rmalar›na elefltirel bir soluk getirme niyetiyle haz›rlanm›fl olan bu kitap, Mete Kurto¤lu’nun editörlü¤ünde 3 temel bölüm ve 12 farkl› akademik de¤erlendirmeden oluflan bir derleme eser olarak karfl›m›za ç›kt›. Yüksekö¤retim araflt›rmalar› alan›nda ço-¤u tan›nm›fl akademisyenlerin kalemlerinden ç›km›fl kitaptaki yaz›lar›n ortak noktas›, alana farkl› seviye ve kapsamda da olsa, elefltirel bir yaklafl›mla kaleme al›nm›fl olmalar›d›r.Kitaptaki elefltirel katk›lar›n, yüksekö¤retim alan›nda Dün-yadaki geliflmelere dönük genel elefltirilere ilaveten ABD, Av-rupa ve Türkiye’den oluflan 3 bölgeye odakland›¤›n› söylemek mümkün. Farkl› bölge ve ülkeler özelinde yap›lm›fl elefltirileri içermesine ra¤men, neredeyse tüm yaz›larda okuyucuya sunu-lan elefltirilerin ne olursa olsun Türkiye’deki yüksekö¤retim so-runlar› için de geçerli argümanlar oldu¤u ileri sürülebilir.
Editör, yüksekö¤retim araflt›rmalar›n›n ve alandaki bilim in-sanlar›n›n genel bir görünümünü sunmakta ve elefltirel bir ba-k›flla ele al›nmayan araflt›rmalar›n, ancak daha genifl kapsaml› bir bak›flla görülebilecek meseleleri sorunsallaflt›rmay› ›skalayaca¤›-n› ifade etmektedir. Bu sorunu aflabilmenin ve üniversitenin toplum için sunmas› beklenen rolü oynayabilmesinin yolunun, sosyal bilim alanlar›ndaki çeflitli araflt›rmac›lar›n disiplinler ara-s› ve fakat elefltirel bir yaklafl›mla meseleyi ele almaara-s›ndan geçti-¤ini ifade eden Kurto¤lu’na göre, bu elbette sosyal bilimcilerin meseleye öncelikle daha fazla müdahil olmas›yla mümkündür.
Kurto¤lu bunun bir denemesini asl›nda 3. bölümde bizzat yap›yor. Yüksekö¤retimde kurumsal çeflitlili¤i Türkiye yimi üzerinden inceledi¤i yaz›s›nda, Dünyadaki di¤er dene-yimlerin k›sa bir betimlemesini yap›yor ve bu çeflitlenmeyi farkl› üniversite idealar›n›n realize edilmifl bir hali olarak su-nuyor. Bu aç›dan YÖK’ün yeni bir uygulamas› olarak
Türki-ye’de ortaya ç›kan misyon farkl›laflmas› ve araflt›rma üniversi-tesi kavramlar› temelinde sorunsallaflt›rd›¤› kurumsal çeflitli¤e dair meseleler hayli yerinde.
Yüksekö¤retimin gelece¤ine dair senaryolar›n irdelendi¤i Ulrich’in ilk bölümdeki yaz›s›, yüksekö¤retim çal›flmalar›na odaklanan araflt›rmac›lara bir ayna tutuyor. Bu nedenle bu yaz› için, alanla ilgili araflt›rmac›lar›n ara s›ra ihtiyaç duyabilecekleri bir ‘neredeyim’ yaz›s› demek yanl›fl olmayacakt›r. Sosyal eflitsiz-lik, de¤iflen kurumsal yap›lar ve yönetimsel eski meselelere ilave-ten yeni meseleleri de beraberinde getirebilecek olan yüksekö¤-retimdeki genifllemenin, özellikle gelecek senaryolar› ba¤lam›n-da incelendi¤i Ulrich’in bu yaz›s›n›n okunmas›n›n, Türkiye’de yüksekö¤retimdeki kitleselleflmenin getirece¤i de¤ifliklikleri in-celemek isteyenler için özellikle elzem oldu¤u söylenebilir.
‹kinci bölüm neredeyse tamamen neoliberal ekonomik ça¤da ‘üniversite ideas›’na ne oldu¤u sorusunun cevab›n› bul-maya dönük gibi görünüyor.
Postmodern dönemde art›k ayd›nlanma dönemi üniversitesi-nin çokça de¤iflmifl rolüne de vurgu yaparak, bilgi toplumuna gi-derken nas›l olup da bilginin kendisinin sonland›¤›na iliflkin De-lanty taraf›ndan yap›lan tart›flma da hayli çarp›c› görünüyor. Dev-letin de¤iflen rolü ve bilginin üretim modellerinde meydana ge-len krizin, toplumla bilgi aras›nda yeni ba¤lar›n ortaya ç›kmas›na neden oldu¤unu ileri süren Delanty’ye göre, hakikatin kendisine itiraz edilen bir ortamda, bilgi art›k üniversite taraf›ndan de¤il toplumun kendisi taraf›ndan üretilmektedir. Bu da haliyle ayd›n-lanma dönemi üniversite ideas›n›n sonuna geldi¤imizi gösterdi-¤ine göre, “Çöken bu fildifli kulenin rolü nedir ve neye hizmet et-mektedir?” sorusu hakl› bir soru olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Peters’›n üniversitenin de¤iflen rolüne iliflkin bilgi ekonomisi ve küresel kapitalizm çerçevesinde yapt›¤› tart›flma da,
yüksekö¤-Kitap De¤erlendirmesi
/ Book Review
Yüksekö¤retim Dergisi / Journal of Higher Education (Turkey), 11(1), 185–186. © 2021 Deomed Gelifl tarihi / Received: Ekim / October 9, 2020; Kabul tarihi / Accepted: Ekim / October 12, 2020 doi:10.2399/yod.20.808179
Yüksekö¤retim Dergisi | Journal of Higher Education (Turkey)
Muharrem Kaplan
186
retimin ekonomik önemine dair vurguyla öne ç›k›yor. Üretilen bilginin kapitalist toplumdaki ifllevi göz ard› edilemeyece¤ine gö-re, üniversitenin bu ekonomik iliflkiler a¤› içerisindeki rolü de elefltirel bir göz olmadan anlafl›lamaz. Uluslararas› bilgi sistemi-nin küresel kapitalizm ile iliflkisine dair önemli bir tart›flmay› yü-rüten Peters, bilgi üretim araçlar› üzerinden yürütülecek bir mü-cadelenin genifl halk kitlelerinin kamusal bir fayda olarak bilgiye eriflimi için elzem oldu¤unu dile getirmektedir.
‘Kitleselleflme, çeflitlilik ve yüksekö¤retim politikalar›’ bafl-l›kl› üçüncü bölümde yap›lan tart›flmalar ise, yüksekö¤retime da-ir Türkiye’de müflahede etti¤imiz daha güncel meseleler etraf›n-da dönmektedir. Bunlaretraf›n-dan kitleselleflmenin incelendi¤i yaz›etraf›n-da Altbach, kitleselleflmenin kal›c› oldu¤unu ileri sürüyor ve olduk-ça güncel bir mesele olan uzaktan e¤itime de de¤inerek “Herke-se eriflim sunabiliyor; ama kaliteyi ne kadar sa¤l›yor?” sorusunu da sormadan edemiyor. Kitleselleflme döneminde akademik öz-gürlüklere ne oldu¤una dair ve yap›s› de¤iflen bir meslek olarak akademisyenli¤e iliflkin tart›flma da yine okunmaya de¤er.
Kitleselleflmenin ö¤renciler üzerindeki etkisine Albach de-¤inse de, esas olarak bu temas› ve daha derinlikli tart›flmay› Koo-ji’nin ‘Yüksekö¤retimde F›rsat Eflitli¤i’ yaz›s› ile Collins’in ‘dip-loma enflasyonu ve üniversitelerin’ gelece¤i yaz›lar›nda bulmak mümkün. Collins’in bir k›s›r döngüye benzetti¤i, yüksek katma de¤er yaratan sektörlerle bu arz› yaratma potansiyeline sahip üniversiteler aras›ndaki iliflki, kendi ifadesiyle bir diploma enflas-yonu yarat›yor ve bu diploma enflasenflas-yonunun yarat›lmas›ndaki temel sorumluluk da asl›nda bu arz› yaratanlara ait. Bu enflasyon, Collins’e göre, ABD’deki s›n›f çat›flmas›n›n üstünü kapat›yor ve asl›nda bir tür seküler din gibi olan bir eflitlik ideolojisi yarat›yor. Türkiye’de de s›kl›kla elefltirilere ve ‘diplomal› iflsizler ordusu’ söylemlerine neden olan bu enflasyona dair Collins’in tart›flma-s›n› ve çözüm önerilerini merak edenler için bu yaz› okunabilir. Kooji’nin yaz›s› da baflka bir evrensel soruna, yüksekö¤re-timde eflitsizlik sorununa e¤iliyor. Yüksekö¤reyüksekö¤re-timde kitlesellefl-menin h›zlanmas›yla, bu kitleselleflkitlesellefl-menin eflitsizli¤i ne yönde etkiledi¤i, geçerlili¤ini ve önemini koruyan bir mesele olarak karfl›m›z ç›k›yor. Kooji yaz›s›nda, tart›flmaya temelinden yani eflitlik kavram›ndan bafll›yor. Kooji’ye göre alt ekonomik s›n›f-lar›n diplomaya eriflimi art›k o diplomaya eriflemeyen pek kim-se kalmad›¤›na göre, eski önemini yitirmifltir. Asl›nda üst
eko-nomik s›n›flara karfl› kazan›lmas› gereken zafer elde edileme-mifltir. Dolay›s›yla diploma yeterince temsil edilmeyen s›n›fla-r›n eflitsizli¤ini bu s›n›flar lehine pek de¤ifltirmez. Bologna sü-reci kapsam›ndaki ‘sosyal boyut’ tart›flmalar›na da de¤inen Kooji, Avrupa hükümetleri düzeyinde destek gören bu tart›fl-malar›n, Avrupa Ö¤rencileri Birli¤inin baflar›s› olarak görülme-si gerekse de, geçerlili¤i devam eden eflitgörülme-sizliklerin hükümetler düzeyinde üstünü kapatt›¤›na inanmaktad›r.
Dünya’da son zamanlarda yüksekö¤retim kurumlar›n›n kendi aras›nda rekabet edebilirli¤ini art›ran en önemli geliflme-lerden biri olan üniversite s›ralamalar›n›n bir elefltirisi de kitap-ta Hazelkorn’un katk›s›yla yer al›yor. Baflar›ya Harvard Üniver-sitesini taklit ederek ulafl›labildi¤ine iliflkin genel kan›y› eleflti-ren bu yaz›, her üniversitenin kamunun kendilerinden bekledi-¤i ifllev ve ihtiyaçlara öncelik verilebilecebekledi-¤ine dair tavsiyesiyle bitiyor. Bu s›ralamalar›n objektif görünmesine ra¤men böyle olmad›¤›, esas ölçülmesi gereken birçok fleyi ölçmekte baflar›s›z oldu¤u, yüksekö¤retim sistemleri yerine üniversiteleri yar›flt›r-d›¤›, ‹ngilizce konuflulan ülkelerdeki üniversiteler lehine bir denge güdüldü¤ü gibi bir tak›m elefltirilerin de yer ald›¤› Ha-zelkorn’un yaz›s›, Türkiye’de üniversite s›ralamalar› konusun-da kamuoyunkonusun-da oluflmufl yarg›ya, meselenin içinden bakmak is-teyenler için yol gösterici olabilir.
Sonuç olarak kitapta toplanm›fl yaz›lar, Türkiye’de geçerli-li¤i devam eden yüksekö¤retime dair baz› tart›flmalar›n evrensel düzeyde de geçerlili¤i olan tart›flmalar olmas› nedeniyle ülke-mizdeki araflt›rmac›lar›n dikkatini çekmeye aday görünüyor. Bununla birlikte kitaptaki yaz›lar› daha de¤erli k›lan fley araflt›r-malarda eksikli¤i ciddi flekilde hissedilen elefltirel bak›fl aç›lar›n-dan oluflmufl bir seçkiyi genç araflt›rmac›lar›n dikkatine sunuyor olmas›d›r. Bu elefltirel bak›fl aç›lar› daha da gelifltirilip derinlefl-tirildikçe, Türkiye’deki araflt›rmalar›n kalitesi de, bu meselele-rin çözümlemeselele-rine dönük ad›mlar›n büyüklü¤ü de artacakt›r. Ki-tap burada dile getirilmeye f›rsat bulamayan dikkat çekici di¤er birçok önemli elefltiriyle okunmay› hak ediyor.
Ö¤r. Gör. Muharrem Kaplan
Ortado¤u Teknik Üniversitesi Sosyoloji Doktora Aday› Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara
muharrem.kaplan@asbu.edu.tr ORCID ID: M. Kaplan 0000-0003-4985-9687
İD
Bu makale Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) Lisans› standartlar›nda; kaynak olarak gösterilmesi kofluluyla, ticari kullan›m amac› ve içerik de¤iflikli¤i d›fl›nda kalan tüm kullan›m (çevrimiçi ba¤lant› verme, kopyalama, bask› alma, herhangi bir fiziksel ortamda ço¤altma ve da¤›tma vb.) haklar›yla aç›k eriflim olarak yay›mlanmaktad›r. / This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons
Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) License, which permits non-commercial reuse, distribution and reproduction in any medium, without any chang-ing, provided the original work is properly cited.
Yay›nc› Notu: Yay›nc› kurulufl olarak Deomed bu makalede ortaya konan görüfllere kat›lmak zorunda de¤ildir; olas› ticari ürün, marka ya da kurulufllarla ilgili ifadelerin içerikte bulunmas›
yay›nc›n›n onaylad›¤› ve güvence verdi¤i anlam›na gelmez. Yay›n›n bilimsel ve yasal sorumluluklar› yazar(lar)›na aittir. Deomed, yay›nlanan haritalar ve yazarlar›n kurumsal ba¤lant›lar› ile ilgili yarg› yetkisine iliflkin iddialar konusunda tarafs›zd›r. / Publisher’s Note: The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the publisher, nor does any mention of trade names,
commercial products, or organizations imply endorsement by Deomed. Scientific and legal responsibilities of published manuscript belong to their author(s). Deomed remains neutral with regard to jurisdictional claims in published maps and institutional affiliations.
