T.C KARABÜK ÜNİVERSİTESİ
ÖZBEKİSTAN DEVLET SANAT VE MEDENİYET ENSTİTÜSÜ ÖZBEKİSTAN İLİMLER AKADEMİSİ
ALİ ŞİR NEVAİ DEVLET EDEBİYAT MÜZESİ
T.C. KARABÜK ÜNİVERSİTESİ
ÖZBEKİSTAN DEVLET SANAT VE MEDENİYET ENSTİTÜSÜ ÖZBEKİSTAN İLİMLER AKADEMİSİ
ALİ ŞİR NEVAİ DEVLET EDEBİYAT MÜZESİ
Karabük Üniversitesi Yayınları: 40
FİLOLOJİ VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI
Ord. Prof. Aziz Kayumov’a Armağan Kitabı
КАРАБУК ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ РЕКТОРЛИГИ ҲУЗУРИДАГИ ЧИНГИЗ АЙТМАТОВ НОМЛИ ТУРК ДУНЁСИ АМАЛИЁТ ВА ТАДҚИҚОТ МАРКАЗИ ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ САНЪАТ ВА МАДАНИЯТ ИНСТИТУТИ “ТИЛЛАР ВА АДАБИЁТ” КАФЕДРАСИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ФАНЛАР АКАДЕМИЯСИ АЛИШЕР НАВОИЙ НОМИДАГИ ДАВЛАТ АДАБИЁТ МУЗЕЙИ
ФИЛОЛОГИЯ ВА МАДАНИЯТ МАСАЛАЛАРИ
(Академик Азиз Қаюмов хотирасига
бағишланади)
илмий-услубий мақолалар тўплами
КАРАБУК - 20191
Uluslararası Dil ve Kültür Araştırmaları Ord. Prof. Aziz Kayumov’a armağan kitabı, uzunca bir zaman diliminde oluşturulmuş bir düşüncenin ürünüdür. 10’dan fazla üniversitede sosyal bilimlerin muhtelif dallarında görev yapan akademisyenlerin bir araya gelerek kültür hayatımıza kazandırdığı bir önemli çalışmadır. Amacı, Türk halklarının dili, kültürü ve sanatı hakkında ülkemizin ihtiyaç duyduğu bilimsel çalışmalara katkı sağlamaktır. Bu çerçevede üniversitelerde faaliyet yürüten akademisyen ve yetenekli öğrencilerin makaleleri toplandı, incelendi ve bilimsel kurula değerlendirmek için takdim edildi. Bilimsel kurul tarafından onaylanan makaleler mezkûr seçkiye alındı. Elinizdeki kitap Karabük Üniversitesiyle Özbekistan Devlet ve Sanat Enstitüsü ve Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisi Ali Şir Nevaî Devlet Edebiyat Müzesi arasında imzalanan akademik iş birliği çerçeve anlaşmaları kapsamında hazırlandı.
Kitabın hazırlanmasında önemli katkılarından dolayı Özbekistan Devlet ve Sanat Enstitüsü Rektörü sayın Prof. Dr. İbrahim Yuldashev’e ve Karabük Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Refik Polat’a ve makaleleriyle kitabın oluşmasına yardımcı olan akademisyenlere saygı ve teşekkürlerimizi sunmaktan mutluluk duyuyoruz.
EDİTÖRLER:
Prof. Dr. Nadirhan Hasan (Karabük Üniversitesi, Türkiye)
Doç. Dr. Marufjon Yuldashev (Sanat ve Medeniyet Enstitüsü, Özbekistan) YAYIN DANIŞMANLARI:
Dr. Öğr. Üyesi Saidbek Boltabayev (Karabük Üniversitesi, Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi İsmail Taş (Karabük Üniversitesi, Türkiye)
Doç. Dr. Güzel İsakova (Sanat ve Medeniyet Enstitüsü, Özbekistan) BİLİM KURULU:
Prof.Dr. İbrahim Yuldashev (Özbekistan) Prof.Dr. Abdusalom Umarov (Özbekistan) Prof.Dr. Nasimhan Rahmanov (Özbekistan) Prof.Dr. Oltinoy Tojiboyeva (Özbekistan) Prof.Dr. Dilmurod Kuranov (Özbekistan) Prof.Dr. Murodkosim Abdiyev (Özbekistan) Prof.Dr. Shoira Ahmedova (Özbekistan) Prof.Dr. Tavakkal Choriyev (Özbekistan) Prof.Dr. Muhammadjon Hakimov (Özbekistan) Prof. Dr. Cebbar Eşankulov (Özbekistan) Prof.Dr. Muhittin Gümüş (Kırgızistan) Prof.Dr. Selami Fedakar (Türkiye)
Doç.Dr. Hamdam İsmailov (Özbekistan) Doç. Dr. Atabek Rustambekoğlu (Özbekistan) Doç.Dr. Yashar Alhasov (Azerbaycan) Doç.Dr. Axat Salixov (Rusya, Ufa)
Doç.Dr. Ömer Mehmetküçükoğlu (Kazakistan) Doç.Dr. Enver Kapağan (Türkiye)
Doç.Dr. Cildiz İsmailova (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz Özkaya (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Kundakcı (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi Saidbek Boltabayev (Türkiye) Dr. Öğr. Üyesi İsmail Taş (Türkiye)
3
МУНДАРИЖА / İÇİNDEKİLER
ORD. PROF. DR. AZIZ KAYUMOV (1926 – 2018) 17
Пўлат Р. Тақдим / Polat R. Takdim 21
Юлдашев И. Буюк устоз / Yoldaşev İ. Büyük ustad 23
Содиқов Қ. Азиз Қаюмовнинг исломга қадар яратилган ёзма ёдгорликларни ўрганишдаги улуғ хизматлари / Sadikov K. Aziz Kayumov’un İslam öncesine ait yazmaların incelenmesindeki büyük hizmetleri
32
Тожибоева О. Театр санъатида Алишер Навоий меросини ўрганиш / Tacibayeva O. Tiyatro sanatında Ali Şir Nevai mirasını öğrenme
39
Адизова О. Азиз Қаюмовнинг Навоий “Хамса”сида фарзанд ва ота-она муносабатига биографик ёндашуви / Adizova O. Aziz Kayumov’un Nevai “Hamse”sinde evlat ve ebeveyn ilişkisine biyografik yaklaşımı
44
Ўраева Д. С. Азиз Қаюмов хамсанависликда Жомийнинг ўрни ҳақида / Orayeva D.S. Aziz Kayumov “Hamse” araştırmacılığında Mola Cami’nin önemi hakkında
48
Қуронов Д. Чингиз Айтматов асарлари таржимасига доир / Kuranov D. Cengiz Aytmatov’un eserlerinin çevirisine dair
52
Абдиев М. Б. Ибораларининг қиёсий-типологик таҳлилига доир / Abdiyev M.B. İbarelerin mukayeseli-tipolojik tahliline dair
59
Ахмедова Ш. Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг адабий-танқидий қарашлари хусусида / Ahmedova Ş. Mahmud Hoca Behbudi’nin edebi, tenkitli görüşleriyle ilgili
63
Чориев Т. Р. Тожик ва ўзбек адабий тилидаги “турк” лексемасининг лингвопоэтик жиҳатлари / Çariyev T.R. Tacik ve Özbek edebi dillerindeki “Türk” leksemasının lingvopoetik yönleri
66
Юлдашев М., Юлдашева З. Тил ва маданият тарихимизда Наврўзнинг ўрни / Yuldaşev M., Yuldaşeva Z. Dil ve kültür tarihimizde Nevruz’un önemi
73
Махмудов Т.М., Абрайкулова Н.Э. Экологик маданият ва маърифат / Mahmudov T.M., Abraykulova N.E. Çevresel kültür ve marifet
83
Исмоилов Х. Ўзбек таржимачилиги сарчашмаси / İsmailov H. Özbek tercüme ekolünün serçeşmesi
89
Исакова Г. Н. Қанотли сўзларнинг оммалашувида кино ҳамда театр санъатининг ўрни / İsakova G.N. Kanatlı sözlerin yaygınlaşmasında sinema hem de tiyatro sanatının yeri
4
Очилов Н. Ўзбек халқ достончилигида Шеробод мактабининг тутган ўрни / Oçilov N. Özbek halk destancılığında Şerabad mektebinin yeri
101
Қувватова Д. Чўлпон шеъриятида йил фаслларининг рамзий-тимсолий талқини / Kuvvatova D. Çolpan şiirinde yıl fasıllarının remzî-timsalî telkini
106
Жўраева Б. Касб-кор доирасида шаклланган халқ мақоллари / Corayeva B. Meslek çerçevesinde gelişen atasözler
110
Penah N. Rus-Kazak ilişkilerinin tarihine genel bir bakiş 115 Шарипова Л. Бойчечак образининг поэтик вазифаси / Şaripova L. Bayçiçek tipinin
poetik vazifesi
131
Шарипова Л. Оддий фольклоризм – шеър композицияси узви / Şaripova L. Sade folklorizm – şiir kompozisyonunun parçası
135
Алхасов Я. К. К вопросу об изучении турецкого языка в украинской аудитории / Alhasov Y.K. Türkçenin Ukraynalılara öğretilmesi meselesi üzerine
140
Салихов А. Г. Астрально-календарные представления башкир / Salihov A.G. Başkurtların astral-takvimsal görüşleri
145
Юлдыбаева Г. И.Ғ. Ғәләүетдинов һәм башҡорт халыҡ ижады / Yuldıbayeva G. İ.G.Alayeddinov ve Başkurt halk edebiyatı
156
Хуббитдинова Н. Революцияға тиклемге башҡорт әҙәбиәтендә фольклор / Hubbitdinova N.A. İnkilaba kadar Başkurt Edebiyatında Folklor
160
Каҳҳарова Ш. Фано назарияси ва амалиёти / Kahharova Ş. Fena Teorisi ve Uygulaması
166
Жамилова Б., Амонова Д. Болалик ёдномалари ёки автобиографик қиссаларнинг бадиий-композицион хусусиятлари ва аҳамияти / Jamilova B., Amonova D. Çocukluk Hatıratları veya Biyografik Kıssaların Edebi Kompozisyon Özellikleri ve Önemi
171
Жамилова Б., Обидова О. Лирик қаҳрамон тасвирида шарқ ва ғарб анъаналари таъсири / Jamilova B., Obidova O. Lirik Kahramanın Betimlenmesinde Doğu ve Batı Geleneklerinin Etkileşimi
176
Каромова Ш. Шоир шеъриятининг бадиияти / Karomova Ş. Şair Şiirlerinin Bediyyeti 181 Ражабова М. Алишер Навоий ғазалларида демонологик тимсоллар / Rajabova M. Ali
Şir Nevayi’nin Gazellerinde Demonoloji Örnekleri
187
Сайфуллаева Р., Ҳамроева Ҳ., Қаршибоева Р. Озод Шарафиддинов – она тилимиз жонкуяри / Sayfullayeva R., Hamroyeva H., Karşıbayeva R. Azad Şerefiddinov – Ana
5
Dilimizin Fedakarı
Амонова З. Мансур Ҳаллож ва Насимий / Amonova Z. Mensur Hallac ve Nesimî 195 Ўрмонова Н. Таржимада ички шарҳ ва илмий изоҳ хусусида / Ormanova N.
Tercümede Şerh ve Bilimsel Açıklama Üzerine
199
Мўминова С. “Сукут ҳаққуши” ҳақиқати / Mominova S. Sükut Hakkuşu Hakikati 203 Имомова Г. Ўлмас Умарбеков ҳикояларида миллий анъаналарнинг бадиий талқини /
İmomova G. Ölmes Umarbekov’un hikâyelerinde Milli Geleneklerin Bedii Telkini
207
Маҳмудова С. Деривация ва мотивация - окказионал ясалишнинг муҳим омили / Mahmudova S. Türetme ve Motivasyon – Tesadufî Yapımın Önemli Etkeni
212
Халилова Д. Достоевскийнинг бадиий концепцияси / Halilova D. Dostoyevski’nin Bedii Anlayışı
217
Халилова Д., Сайфуллаева Д. Бадиий асар композициясида ривоят ва афсоналарнинг поэтик ўрни / Halilova D., Sayfullayeva D. Edebi Eserlerin Kompozisyonunda Rivayet ve Efsanelerin Poetik Yeri
221
Ҳамдамов А. Ҳасад мотивининг бадиий талқини / Hamdamov A. Haset Motifinin Bedii Telkini
226
Нарходжаева Х. Филологик таълимда илғор хорижий тажрибалардан фойдаланиш / Narhodjaeva H. Filolojik Eğitimde Gelişmiş Ülkelerin Tecrübelerinden Yararlanma
232
Халмуратов Б. Доира фақат мусиқа асбоби эмас / Halmuratov B. Daire Sadece Müzik Aleti Değil
237
Бабаходжаева М., Грицук Л. Тюркизмы в белорусском языке/Babahodkaeva M., Gritsuk L. Beyaz Rusçada Türkçe Ödünçlemeler
242
Васильченко О. Руководитель и его роль в работе с хоровым коллективом / Vasilchenko O. Başkan ve Onun Koro Grubu Çalışmasındaki Rolü
248
Эшонқулова С. Нодира ижодида қуръоний мавзунинг поэтик талқини / Eshonqulova S. Nadire Eserlerinde Kur’an Konularının Poetik Telkini
253
Соатова Н. Адабий таъсир ва ўзига хослик / Soatova N. Edebi Etki ve Özgünlük 258 Туйчиева С. Молодёжь- как движущая сила развития Узбекистана / Tuychiyeva S.
Özbekistan Gelişiminde İtici Güç Olarak Gençler
264
Мусурманова А., Абдужабборова М. Глобаллашув шароитида ёшлар ахборот компетентлигини шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятлари / Musurmanova A., Abdujabborova M. Küreselleşme Sürecinde Gençlik Haber Yetkili Organını Geliştirmenin
6
Kendine Özgü Özellikleri
Isokov Z. О‘rta asr yozma manbalarida turkiy xalqlarning ziroatchilik bilan bog‘liq atama va urf odatlarning tavsifi va tahlili (Mahmud Qoshg‘ariyning “Devonu lug‘otit turk” asari misolida) / İsakov Z. Orta Çağ Yazılı Kaynaklarında Türk Halklarının Tarımla İlgili Terimleri ve Gelenekleri
279
Каримова Ю. Саргузашт-қисса маънавияти / Karimova Y. Macera-Hikâye’de Maneviyat
283
Tavaldieva G. Til madaniyatini rivojlantirishda Alisher Navoiy merosining o‘rni / Tavaldieva G. Dil Kültürünün Geliştirilmesinde Ali Şir Nevai Eserlerinin Önemi
289
Келдиёрова Г. Тил ўргатишдаги самарали воситалар хусусида / Keldiyorova G. Dil Öğretiminde Verimli Araçlar Hususunda
293
Ilxomov M. “Musiqa madaniyati” fanini o‘qitishning samaradorligini oshirishda mutaxassis tavsiyalari / İlhamov M. Müzik Kültürü Derslerinde Eğitim Verimliliğini Arttırma Konusunda Uzman Tavsiyeleri
297
Raximov Sh. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida o‘zbek xalq cholg‘u ijrochiligi taraqqiyoti / Rahimov Ş. 19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında Özbek Halk Çalgı İcracılığının Gelişmesi
301
Karimova D. Yosh avlodni tarbiyalashda musiqa darslarining o‘rni / Karimova D. Genç Neslin Eğitilmesinde Müzik Derslerinin Önemi
306
Panjiyev Q. O‘zbek xalq cholg‘ularining takomillashuv jarayoni va uni o‘qitish borasida beriladigan ayrim tavsiyalar / Panjiyev K. Özbek Halk Çalgılarının Gelişme Süreci Ve Bu Çalgıların Öğretimine Yönelik Bazı Öneriler
312
Тригулова А. Формирование музыкального вкуса у учащихся общеобразовательных школ в процессе изучения творчества русских композиторов XIX века / Trigulova A. 19. Yüzyıl Rus Bestecilerinin Eserleri Eşliğinde Öğrencilerin Müzik Zevkini Geliştirme (19. Yüzyıl Rus Bestecilerinin Eserleri Eşliğinde Öğrencilerin Müzik Zevkini Geliştirme)
316
Тригулова А. Значение курса «история зарубежной музыки» в профессиональной подготовке студентов педвузов / Trigulova A. Pedagoji Yüksek Öğretim Kurumlarındaki Öğrencilerin Mesleki Eğitiminde “Yabancı Müzik Tarihi” Dersinin Önemi
320
Қобилова Д., Қодиров Д. Анъанавий ашула ижрочилигида талабалар ижро маҳоратларини шакллантириш / Kobilova D., Kodirov D. Geleneksel Şarkı İcrasında Öğrencilerin Becerilerini Şekillendirilmesi
325
Ganiev J. Some quetions of social defense people in Uzbekistan during the second world war / Ganiyev J. İkinci Dünya Savaşi Süresinde Özbekistan’da İnsanlarinin Sosyal
7
Savunmasındaki Bazı Sorunları
Юлдашев Т. Eвроосиё театри сари / Yuldashev T. Avrasya Tiyatrosuna Doğru 333 Исламов Ў. Алишер Навоий сўз ва унинг маъно структураси ҳақида / İslamov O. Ali
Şir Nevai Eserlerindeki Bazı Kelimeler ve Anlam Yapısı Üzerine
338
Муродова М. Ўзбек никоҳ тўйи маросимида “куёв ўтирсин” удумига оид айрим мулоҳазалар / Murodova M. Özbek Düğün Törenlerindeki “Güvey Otursun” Geleneğine İlişkin Bazı Mülahazalar
343
Ҳамидова Ш. “Рақс театри”ни яратиш йўлидаги изланишлар / Hamidova Ş. “Dans Tiyatrosu”nun Oluşturulması Üzerine İncelemeler
348
Melikuziev I. History and develpoment of cinematography / Melikuziev I. Sinematografinin Tarihi ve Gelişimi Üzerine
353
Уснатов Р. Штрихи к творческому портрету каракалпакского театра (70-80 годы ХХ-века) / Usnatov R. Karakalpak Tiyatrosunun Yaratıcı Portreleri Üzerine (XX. yüzyılın 70-80. Yılları)
358
Шералиева М. Эркин Аъзамнинг “Турмуш” ҳикоясида композицион тафаккур масаласи / Şeralieva M. Erkin Azam’ın “Geçim” Adlı Hikâyesinde Kompozisyon Tefekkür Meselesi
362
Egamberdiyeva F. Matn tuzishda til va uslub qoidalari / Egamberdieva F. Metin Düzeninde Dil ve Üslup Kuralları
366
Давронова Ш. “Гўр ўғли” романида шахс фожиасининг бадиий талқини / Davronova Ş. “Göroğlu” Destanında Kişisel Facianın Bedii Telkini
372
Мамадалиева З. “Садди Искандарий”даги ҳикматларда адолат ғояси талқини / Mamadaliyeva Z. “Sedd-i İskenderî” Eserindeki Hikmetlerde Adalet Gayesinin Telkini.
375
Маҳмудов Ж. Табибий ва шўриши ишқ / Mahmudov J. Tabibî ve Şuriş-ı Işk 379 Хабохунова Р. Академик Азиз Қаюмов – илмий мактаб асосчиси / Habohunova R.
Ordinaryus Prof. Dr. Aziz Kayumov – Araştırma Ekolünün Kurucusu
384
Khodjaeva S. Use of poems, songs and rhymes in English class / Hodjaeva S. İngilizce Dersinde Şiir, Şarkı Ve Tekerleme Kullanımı
389
Khodjaeva. S. Features of intercultural communication in the course of learning foreign languages / Hodjaeva S. Yabancı Dil Öğrenimi Süresinde Kültürlerarası İletişimin Özellikleri
393
Mukhammedova N. The function of nature in Margaret Drabble’s novel “The Witch of Exmoor” / Muhammedova N. Margaret Drabble’in Exmoor'un Cadısı Romanında Tabiatın
8
İşlevi
Мухаммедова Х. Чарльз Диккенс прозасида бекача портретининг ифодаланиши / Muhammedova H. Charles Dickens’in Mensur Eserlerinde Ev Hanımı Portresi
401
Шарипова М. Шеъриятда қалам мадҳи / Şaripova M. Şiirde Kalemin Övgüsü 406 Хасанов Х. Профессия: кинооператор / Hasanov H. Film Yönetmenliği Mesleği 411 Qobilov H. Talaba aktyorning etyuddagi xatti-harakati / Kobilov H. Öğrenci Aktörün
Etütteki Davranışları
418
Кушаков Ю. Махсус мақсадларга йўналтирилган инглиз тилини ўқитишнинг чет эл ва ўзбек методикаси муаммолари / Kuşakov Y. Özel Amaçlar Üzerinde İngilizce Eğitiminde Yurtdışı ve Özbek Okullarının Problemleri
422
Жалилов С. Ўзбек ва қорақалпоқ тиллари ижтимоий-сиёсий терминларидаги семантик муштаракликлар / Jalilov S. Özbek ve Karakalpak Dillerinde Sosyal ve Siyasal Terimlerin Ortaklığı Meselesi
426
Бойманов Э. Туризм ва унга оид терминлар ҳақида мулоҳазалар / Boymanov E. Turizm ve Turizmle İlgili Terimler Üzerine
432
Зейналова Л. Сакральные тексты / Zeynalova L. Kutsal Metinler 436 Abdullaeva Z. The effective use of authentic videos in ESP classes / Abdullayeva Z. ESP
Sınıflarında Otantik Videoları Etkin Kullanımı
444
Алимджанова Н. Ўзбек рақс санъатини илмий ўрганиш масалалари хусусида / Alimjanova N. Özbek Dans Sanatını Bilimsel Olarak Araştırma Meseleleri Üzerine
448
İstamova Ş. Türk Edebiyatında Rüyadan Yararlanma Geleneği 452 Абдухаликова Д. Величайшее творение Махмуда Кашгари в развитие мировой
культуры / Abduhalikova D. Dünya Kültürünün Gelişiminde Kaşgarlı Mahmud’ın Büyük Yaratıcılığı
457
Usmanova X. Forms and methods of the country study materials' used at the English lessons / Usmanova H. İngilizce Derslerinde Kullanılan Ülke Çalışma Materyallerinin Formları Ve Yöntemleri
461
Usmanova X. Фольклорда қўшиқ жанрининг ўрни / Usmanova H. Halk Edebiyatında Türkülerin Yeri
467
Маликова Д. Халқ қўшиқлари -устозлар сайқалида / Malikova D. Halk Türküleri – Usta Sanatçıların İcrasında
473
9
Mansurbekova F. Vokal Eğitiminde Ulusal ve Yurtdışı Tecrübelerin Entegrasyonu
Файзуллоев О. Ўзбек эртакларининг инглизча таржималарида лингвокультуремаларни қайта яратиш маҳорати / Fayzulloyev O. Özbek Halk Öykülerinin İngilizce Tercümelerinde Lingua-Kültürel İsimlerin İşlenmesi
487
Чўлиева Н. Ҳикоя жанри поэтикасида рамз (Н.Эшонқул ҳикоялари мисолида) / Çoliyeva N. Hikâye Türünün Poetiğinde Simgenin Yerin (N. Eşankul Hikâyeleri Örneğinde)
491
Равшанова Г. “Ҳайрат ул аброр”да сатира ва дидактиканинг уйғунлиги / Ravşanova G. Hayretü’l-Ebrar’da Mizah ve Didaktiğin Uygunlaşması
496
Safarova Z. Helpful hints for language teachers about how students can be more effective during the class / Safarova Z. Dil Öğretmenleri İçin Öğrencilerin Sınıfta Nasıl Daha Etkili Olabileceği Konusunda Yararlı İpuçları
501
Sheraliyeva Sh. Solving the problem of quality in teaching foreign languages the students of non-linguistic departments with the help of a blended learning course / Şeraliyeva Ş. Yabancı Dil Öğretiminde Kalite problemini, Dilbiliminde Eğitim Almayan Öğrencileriyle Karma Öğretme Dersi İle Çözme
504
Darvishova G. The importance of humanity in the novel “jane eyre” by charlotte bronte / Darvişova G. Charlotte Bronte'nin "Jane Eyre" adlı romanında insanlığın önemi
508
Darvishova G. Translation problems of inversion from English into Uzbek and Russian / Darvişova G. İngilizceden Özbekçe ve Rusça’ya Çeviri Problemleri
511
Mirvaliyeva M. The role of testing in teaching foreign language to students of non-linguistic specialties / Mirvaliyeva M. Yabancı Dil Öğretiminde Dilbilimi Bölümünde Okumayan Öğrencilerde Testin Önemi
514
Mirvaliyeva M. Testing on classes for a foreign language in a non-language university: for and against / Mirvaliyeva M. Eğitim Dili Yabancı Dil Olmayan Bir Üniversitede Yabancı Dil Derslerinde Sınavlar
518
Ахунходжаева Г.Э. Проблемы лингвострановедческого аспекта в преподавании английского языка в неязыковых вузах / Ahunhocayeva G.E. Dil alanı dışındaki okullarda İngilizce öğretiminde dilsel yönden sorunlar
521
Исломова Ҳ.Ф. Чет тилини ўқитишда ахборот технологияларининг ўрни / İslamova H. F. Yabancı Dil Öğretiminde Bilgi Teknolojilerinin Önemi
525
Киясова Р., Уташов К. Проблемы мотивации у студентов при изучении иностранных языков / Kıyasova R., Utaşov K. Yabancı dil öğreniminde öğrencilerin motivasyon sorunları
10
Пирматова Ҳ. Нутқ маданияти ва нотиқлик санъатини ўқитишнинг афзалликлари / Pirmatova H. Konuşma kültürü ve hatiplik sanatının okutulmasının avantajları
532 Шамуратова М.Ш. Проблемы профессионально-ориентированного обучения иностранному языку студентов неязыковых специальностей / Şamuratova M. Ş. Проблемы профессионально-ориентированного обучения иностранному языку студентов неязыковых специальностей 536 Пазлетдинова Н. Алишер Навоийнинг “Маҳбуб ул-қулуб” асарида сўз қудрати фалсафаси / Pazletdinova N. Ali Şir Navayi’nin “Mahbub’ul-Kulub” Eserinde Söz Gücünün Felsefesi 540 Халикбердиева Н.Т. Проблемы развития диалога между западом и востока через взаимопонимание культур и языка / Halkberdineva N. T. Проблемы развития диалога между западом и востока через взаимопонимание культур и языка 544 Балтаева А.Т. Бадиий адабиёт ва адабиёт дарслари - танқидий тафаккурни шакллантириш воситаси / Baltaeva A.T. Edebiyat Sanatı ve Edebiyat Dersleri - Eleştirel ve Fikri Biçimlendirme Araçları
548
Алиева Н. The efficient ways of teaching english using proverbs and sayings / Aliyeva N. Atasözleri ve Deyimleri Kullanarak İngilizce Öğretmenin Etkin Yolları
553
Teshebaeva L. Ingliz tilini qiziqarli o‘qitishning eng oddiy va samarali usullar / Teşebayeva L. İngiliz Dilini Öğretmeyi Enteresan Kılacak En Basit ve Verimli Usuller
557
Ҳазратқулова Э. “Бобурнома” да Эсан Давлатбегим сиймоси / Hazratqulova E. “Babürname”de Esan Davlatbegim’in Siması
562
Ҳазратқулова Э. “Хамса”ни ўқитишда мультимедиа воситаларидан фойдаланиш / Hazratqulova E. “Hamse”nin Okutulmasında Multimedya Araçlarından Faydalanma
569
Баҳриддинова Д. Абдулла Ориповнинг “Жаннатга йўл” достонида шоир шахси муаммоси талқини / Bahriddinova D. Abdullah Aripov’un “Cennete Yol” Destanında Şair Şahsi Probleminin Yorumu
573
Мирсагатова У. Особенности организации самостоятельной работы студентов в вузе
/ Mirsagatova U. Üniversite öğrencilerinin bağımsız çalışmasında organizasyonun
özellikleri
577
Комилова Ш. Роль и значение русского языка в повышении качества обучения студентов без отрыва от производства / Kamilova Ş. Öğrencilerin mesleki eğitim kalitesini yükseltmede Rusçanın rolü ve önemi
581
Эшниязова А. Абдулла Қаҳҳорнинг сўз қўллаш маҳорати / Eşniyazova A. Abdullah Kahhar’ın Sözü Kullanmadaki Mahareti
11
Сапарова Г., Садинов Ф. Гиламчилик терминларининг синонимик, вариантлилик ҳамда антонимик мунособатлари / Saparova G., Sadinov F. Halıcılık terimlerinin eş anlamlılık, çeşitlilik ve zıt anlamlılık ilişkileri
587
Мухтарова Ш. Интернациональные термины в языке археологии / Muhtarova Ş. Arkeoloji dilindeki uluslararası terimler
591
Ашурова З. Олқор Даминнинг “Доҳий шоир” шеърининг баъзи бир лингвопоэтик хусусиятлари ҳақида / Aşurova Z. Alkar Damin’in “Dahî Şair” şiirinin lingvo-poetik hususiyetleri hakkında
595
Salimova D. Musiqa mashg‘ulotlari samaradorligini oshirishda innovatsion usullardan foydalanish / Salimova D. Müzik Derslerinin Verimliliğini Artırmada Yeni Usullerden Faydalanmak
599
Moydinova E. Highlighting goals from intercultural communication to intercultural learning / Moydinova E. Kültürlerarası İletişimden Kültürlerarası Öğrenmeye Doğru Hedeflerin Vurgulanması
603
Mannonova F. Reinforcing reading fluency within classroom techniques for lower level learners / Mannanova F. Düşük Seviyeli Öğrenciler İçin Sınıf İçi Tekniklerde Okuma Akıcılığını Güçlendirmek
607
Адашева М., Ҳуррамов Р. Эстетика бу ҳам бир санъат / Adaşeva M., Hürremov R. Estetik Aynı zamanda bir Sanattır
611
Адашева М., Мирзахўжаева М. Мўжизакор санъат / Adaşeva M., Mirzahocayeva M. Mucizevi Sanat
616
Адылов А. Работа оператора над изобразительным решением фильма / Adilov A. Filmin görsel çözümünde operatörün çalışması
620
Адылов А. Ўзбек клипларида тасвирий ечим муаммолари / Adilov A. Özbek Kliplerinde görsel çözüm problemleri
626
Xudoyorova Z. Maqomlar silsilasining jonkuyar olimi (Isoq Rajabov) / Hudayarova Z. Makamlar Silsilesinin Canciğer Alimi (İsaq Racabov)
631
Eminov N. Rahmon Ollaberganov faoliyatiga ayrim chizgilar / Eminov N. Rahman Ollaberganov Faaliyetine Ait Bazı Çizgiler
635
Achilov O. Are cultural values reflected in proverbs? / Açilov O. Kültürel Değerler Atasözlerine Yansıyor mu?
639
Achilov O. The importance of cognitive-conceptual category of foregrounding in a literary text / Açilov O. Bilişsel-Kavramsal Ön Plan Kategorisinin Edebi Metindeki Önemi
12
Kurbanova M. Convergence of stylistic devices / Kurbanova M. Stilistik Cihazların Yakınsaklığı
647
Рахманова X.Y. Modern methods of teaching phonics and foreign language pronunciation / Rahmanova H. Y. Sesbilgisi ve Yabancı Dil Telaffuzunda Modern Öğretim Yöntemleri
651
Saydivalieva B. Semantic features of the english terminology of railway transport / Saydivalieva B. Demiryolu Taşımacılığının İngilizce Terminolojisinin Semantik Özellikleri
655
Filimonova L. Revival of the dictation technique in teaching english from boring to exciting / Filimonova L. İngilizce Öğretmede Sıkıcıdan Heyecanlıya Dikte Tekniğinin Canlanması
659
Йулдашева Д.М. Формы сравнительных конструкций в русском и французском языках/ Yuldaşeva D. M. Rus ve Fransız dillerinde karşılaştırmalı yapılar
664
Nazarov R. Conversion is a productive way of word formation in modern English 669 Атаева Г.Б. Ta`lim jarayonida internetdan foydalanish istiqbollari va muammolari /
Atayeva G. B. Eğitim Sürecinde İnternetten Yararlanmanın Gelecekteki Durumu ve Problemleri
673
Абдуллаева Р. Метод проблемного диалога на уроках русского языка/ Abdullayeva R. Rus dili derslerinde sorunlu diyalog yöntemi
678
Касымова Д. Внеаудиторная работа как способ оптимизации образовательной среды вуза / Kasımova D. Üniversite eğitim ortamının iyileştirilmesi için sınıf dışı çalışmalardan yararlanma yöntemi
682
Tashpulatova M. Four sample steps to fostering accuracy in esl learners / Taşpolatova M. Esl Öğrencilerinde Doğruluğu Artırmak İçin Dört Örnek Adım
687
Ташпулатова М. Структура интегративного подходак обучению иностранному языку /Tapşolatova M. Yabancı dil öğretiminde entegreli yaklaşımın yapısal özelliği
690
Раджапова Н. Деятельно-коммуникативный подход в обучении русскому языку и литературе / Radcapova N. Rus dili ve edebiyatı öğretiminde faaliyet ve iletişimsel yaklaşım
694
Urazkulova S. The use of multimedia in foreign language teaching/ Urazkulova S. Yabancı Dil Öğretiminde Multimedya Kullanımı
699
Urazkulova S. Chet tilni o`rgatishda o`yinlardan foydalanishning ahamiyati / Urazkulova S. Internet Dilini Öğretmede Oyunlardan Yararlanmanın Ehemmiyeti
703
13
“Hazayin’ül- Maanî”nin İlk Neşrinin Betimlemesi”
Қодирова Н. Увайсий ижодига янгича назар / Kadirova N. Uveysi Sanatına Yeni Bir Bakış
712
Тўйчиева М. Адабий таълимда ўқув материалининг ўрни / Toyçieva M. Edebiyat Eğitiminde Öğretim Materyallerinin Önemi
715
Бутунбаева Т.А. Лисоний бирлик – бадиийликни таъминловчи восита / Butunbayeva T. A. Dil Birliği – sanatsallığı sağlayan araç
719
Султонова Н. Ўзбек адабиётида модификация / Sultanova N. Özbek Edebiyatında modifikasyon
725
Ботирова А. “Равшан” достонида ўхшатишларнинг ўрни / Botırova A. “Ravşan” Destanında Benzetmelerin Önemi
729
Rakhmatullaeva A. The images in early eastern portrait miniature (from the collection of The Institute of Oriental studies of the Republic of Uzbekistan) / Rahmatullayeva A. Erken dönem Doğu Portre Minyatüründeki Görüntüler (Özbekistan Cumhuriyeti Şarkşınaslık Enstitüsü Koleksiyonundan)
733
Асқарова З. Баҳодир Жалолов графикасидаги мажозий образларда аёллар сиймоси талқини / Askarova Z. Bahodır Jalolov Çizimlerindeki Mecazi Tiplerdeki Kadın karakterinin Yorumlanması
736
Туропова П. Ҳамид Олимжон асарларида адабий–эстетик идеал категорияси / Turopova P. Hamid Alimcan Eserlerinde Edebi-Estetik İdeal Kategorisi
740
Ҳакимова Д. Шукур Холмирзаев қиссаларида бадиий услуб / Hakimova D. Şükür Halmirzaev Kıssalarında Sanatsal Üslup
744
Musulmonova K. “G‘aroyib us sig‘ar” devonida vatan tushunchasining ma’no nozikliklari talqini va tahlili / Musulmonova K. “Garaib’üs-Sigar” Divanında Vatan Düşüncesinin Anlam İnceliklerinin Yorumu ve Tahlili
749
Karimjonova N. O‘zbek xalq qo‘shiqchilik ijodiyoti / Karimcanova N. Özbek Halk Koşukçuluk Sanatı
753
Sobirova O. Umumiy o‘rta ta’lim tizimida cholg‘u asboblar ansamblini tashkil etish bo‘yicha ayrim tavsiyalar / Sobirova O. Genel orta öğretim sisteminde çalgı aletleri grubunu oluşturmakla ilgili bazı tavsiyeler
757
Эгамбердиева Ф. Бадиий тасвирий воситалардан фойдаланишда муаллиф маҳорати / Egamberdiyeva F. Sanatsal Biçimsel Araçlardan Faydalanmada Müellifin Mahareti
761
14
ve Rusça Deyimlerle Köpeğin Görüntüsü
Эшонқулова С. “Тарихи анбиё ва ҳукамо” асарининг ёзилиш замони ва сабаблари / Eşankulov S. “Tarih-i Enbiya ve Hükema” Eserinin Yazılış Zamanı ve Sebepleri
770
Nizamova I. Improving foreign language learners’ communicative language through role-play technique / Nizamova I. Rol Yapma Tekniği ile Yabancı Dil Öğrenenlerin İletişimsel Dilini Geliştirmek
774
Sattarova Z. Techniques of acquiring foreign languages autonomously / Sattarova Z. Yabancı Dilleri Özerk Olarak Edinme Teknikleri
778
Ergashev O. The value of presentation skills in teaching foreign languages and beyond / Ergaşev O. Yabancı Dil Öğretiminde ve Ötesinde Sunum Becerisinin Değeri
781
Rustamalieva Sh. If the ornaments of headdresses could say words / Rüstamalieva Ş. Başlık Süsleri Kelimeleri Söyleyebilseydi
785
Таш И. Ҳатибўғли Муҳаммаднинг Баҳрул-ҳақойиқ асари ва лексикаси хусусида / Taş İ. Hatiboğlu Muhammed’in Bahrü’l-Hakâik eseri ve söz varlığı üzerine
790
Abdulazizova D. “Devonu lug‘otit turk” insoniyat tafakkuri timsollaridan biridir / Abdülazizova D. “Divan-ı Lügat’it Türk” İnsanlık Düşünce Timsallerinden Biridir
803
Убайдуллаев Б. Наследие выдающегося учёного, лексикографа, грамматиста и диалектолога Махмуда Кашгари / Ubaydullayev B. Büyük alim, sözlükbilimci, gramerci ve diyalektoloji uzmani Kaşgarli Mahmut’un edebi mirasi
807
Karimova N. Alisher Navoiy asarlarining sahna va ekranda jonlanishi / Karimova N. Ali Şir Nevayi Eserlerinin Sahne ve Ekranda Canlanışı
811
Esonboyeva M. Adabiyot va kino san`ati uyg`unligi / Esenboyeva M. Edebiyat ve Sinema Sanatının Uygunluğu
816
Абдурахманова С. Обучение русскому языку студентов в технических вузах / Abdurahmanova S. Teknik Üniversite Öğrencilerine Rus Dili Öğretiminin Önemi
820
Kurbanova M. Cognitive stylistics as a new trend in linguistics/ Kurbanova M. Dilbilimde Yeni Bir Trend Olarak Bilişsel Stilistik
827
Қиёмов Ф. Абдулла Oрипов ижодида халқона руҳнинг бадиий талқини / Kiyamov F. Abdullah Aripov sanatında halkçı ruhun sanatsal açıdan yorumlanışı
832
Khalikova L. Communicative approach to the studying of students of the university the grammar of the foreign language / Halikova L. Yabancı Dil Gramerini Öğrenen Üniversitelerin Çalışmalarına İletişimsel Yaklaşım
836
15
Üzerine Doğu ve Batı
Юсупова Р. Маънавий тикланиш – миллий ўзликни англашнинг муҳим шарти / Yusupova R. Manevi Canlanış - Milli Özlüğü Anlamanın Mühim Şartı
844
Umaraliyeva G. Bioestetika: tabiat va inson dialektikasi / Umaraliyeva G. Bioestetik: Tabiat ve İnsan Diyalektiği
851
Қурбонов Э. Холид Саид Хўжаев ва унинг илмий-педагогик фаолияти / Kurbanov E. Halid Said Hocaev ve Onun İlmi- Pedagojik Faaliyeti
855
Юлдашев Б. Ёш авлод тарбиясида маданий муассасаларнинг ўрни / Yuldaşev B. Genç Evlat Terbiyesinde Medeni Kurumların Önemi
859
Аллаёров Т. Шеърий матнда интеррогатив конструкцияларнинг қўлланилиши / Allayarov T. Şiirde Soru İçerikli Yapıların Kullanım Özellikleri
862
Yuldasheva M. Yapon adabiyotida shova davri / Yuldasheva M. Japon Edebiyatında Şova Devri
868
Yunusova G. Müasir beynәlxalq mәdәni әlaqәlәr çәrçivәsindә Azәrbaycan – Yaponiya әmәkdaşliği / Yunusova G. Modern Uluslararası Halkların Medeni Alakaları Çerçevesinde Azerbaycan-Japonya Emekdaşlığı
875
Мирзаева Б. Ўзбек халқ қўшиқларида тақинчоқларнинг образлантирилиши / Mirzayeva B. Özbek Halk Koşuklarında takıların canlandırılması
883
Ахмедова Ш. Замонавий япон назмида “янги услубдаги” шеърларга асос солиниши / Ahmedova Ş. Günümüz Japon Nazmında “Yeni Üsluptaki” Şiirlere Temel atılması
889
İgamuratova D. Çeviri Eserlerdeki İsimlerin Karşılaştırılması ve Poetik Özellikleri 892 Тўйчиев Ж.М. Педагогик технологияларнинг хориж психологиясида ўрганилиши /
Toyçiev C. M. Pedagojik Teknolojilerin Yabancı Psikolojide Öğrenilişi
898
Болтабоев С. “Тафсири Ҳусайний” асарининг XVI юзйилликдаги туркий таржимаси / Boltabayev S. “Tefsir-i Hüseyni” eserinin 16. yüzyılda yapılan Türkçe tercümesi
903
Kapağan Е. “BAKITSIZ JAMAL” ROMANI VE ROMANIN GİRİŞİNDEKİ “BAKITSIZ JAMAL”
ŞİİRİNDE TOPLUMSAL SORUNLAR VE KADIN 916
Dariyeva S. Bati Pamir İsmâilîlerinin cenaze ve defin merasimlerine ilişkin gelenekleri 927 Эназаров Т., Қурбонов Н., Жуманазаров Ж. Олтин битикларда образли
номланишлар ва улардан баъзиларининг этимологик таҳлили / Enazarov T., Kurbanov N., Cumanazarov C. Altın Bitiklerinde Betimlemeli Adlandırmalar ve Bazılarının Etimolojik Analizi
939
16 H. Halk Türkülerinde Ağız Unsurları
Murat A. Halvetî Şiirinde Güzel Ahlâk Yolculuğundan Bir Örneklem ‘Halvet’ 959 Qulsaxatov F., Jomiy “Bahorıston”ining ma’rifiy ahammiyati / Kulsahatov F., Cami’nin
Baharistan adlı eserinin eğitici değeri üzerine
979
Аҳмедова А. “Маҳбубул-қулуб”да фольклоризмларнинг қўлланилиши / Ahmedova A. “Mahbubü’l-Kulub”da folklor birimlerinin kullanımı
985
Жўрабоев О. Адабиётимиз тарихининг тадқиқ ва тарғиби / Juraboev O. Edebiyatımız tarihinin tedkiki ve gösterisi
Ҳасан Н. Яссавийлик анъанасига бағишланган янги бир асар: “Рисолаи Султон Хожа Аҳмад Яссавий” / Hasan N. Yesevilik Geleneğini Yansitan Yeni Bir Eser: “Risâle-i Sultân Hoca Ahmed Yesevî”
988
17
ORD. PROF. DR. AZIZ KAYUMOV (1926 – 2018)
Tam adı Azizhan Kayumov Polatoviç (Polatoğlu) olan Aziz Kayumov, 19 Ocak 1926 yılında Özbekistan’ın Hokand (Özbekçe Qo‘qon) şehrinde ünlü aydınlardan biri
olan Polatcan Kayumî’nin ailesinde üçüncü çocuk olarak dünyaya geldi. İlköğretimi Hokand’da bulunan 3 numaralı okulda alırken aynı anda meşhur şair Çerhî’nin talebesi olarak şiir yazmayı öğrenirdi. 1944 yılında II. Dünya Savaşı sürerken Orta Asya Devlet Üniversitesinin (şimdiki Özbekistan Milli Üniversitesi) Doğu Dilleri Fakültesinde lisans eğitimine başladı. Üniversitede Yevgeni Bertels, Alfred Arends gibi ünlü müsteşriklerin dersini alır. Prof. Dr. Vahid Zahidov genç Azizhan’ın yeteneklerini görerek daha öğrenci olmasına rağmen Özbekistan İlimler Akademisinin Şarkşinaslık Enstitüsünde çalışmaya davet eder. Aziz Kayumov 1949 – 1957 yıllarında bu enstitüde araştırmacı, bilimsel kâtip gibi görevlerde faaliyet gösterdi.
Aziz Kayumov 1954 yılında bilim doktorluğu adaylığı tezini, 1962 yılında ise bilim doktoru tezini başarıyla savundu. 1995 yılında Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Akademisinin tam üyesi olarak seçildi.
18
Daha sonra Aziz Kayumov uzun müddet boyunca bilim, eğitim ve kültür alanlarında çeşitli makam ve görevlerde bulundu. Özbekistan İlimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Başkanı, Özbekistan Komünist Partisinin Merkez Komitesinde bölüm başkanı, Kültür Bakanı, Devlet Sinematografi Komitesi Başkanı, Taşkent Devlet Medeniyet Enstitüsü Rektörü, Özbekistan İlimler Akademisinin El Yazmalar Enstitüsü Başkanı gibi görevleri başarılı bir şekilde yerine getirdi.
1995-2000 yılları arasında Özbekistan Cumhuriyeti Âlî Meclisinde milletvekili olarak faaliyet gösterdi.
1998 yılından ömrünün sonuna kadar Alî Şîr Nevâî adlı Devlet Edebiyat Müzesinin kıdemli araştırmacısı olarak hizmet etti. Bütün bu faaliyetleri süresince her zaman eğitim, bilim, kültür alanlarında verimli çalışmalar ortaya koymasının yanı sıra Özbekistan’da bilimsel çalışmalar yürütecek çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Her yönüyle bilim adamlarına örnek olan Prof. Dr. Aziz Kayumov, Alî Şîr Nevâî ve Doğu klasiklerinin diğer temsilcilerinin eserleri üzerinde araştırmalar yaparak büyük bir edebiyat mirasının tüm Orta Asya halkına ulaşması için gerçek anlamda fedakârlık ve manevi cesaret göstermiştir.
Prof. Dr. Aziz Kayumov’un araştırma sahası Eski Türk yazıtlarından itibaren XIX. yüzyıla kadar olan büyük bir dönemi ihtiva eder. Örneğin Prof. Dr. Aziz Kayumov, 5 ciltten ibaret Özbek Edebiyatı Tarihi (1977–1979) çalışmasının
yazarlarından biridir. Bunun dışında Mahmur (1956), Hazık (1957), Gazî (1959), Hokand Edebî Muhiti (XVIII-XIX. asırlar) (1961) gibi çalışmaların; Göktürk yazıtlarını
incelediği Kadimiyet Abideleri (1972) eseri; Bîrûnî ve Edebi İcat (1973), Bîrûnî ve İbn Sina (1987), Alî Şîr Nevâî’nin eserleriyle ilgili Sedd-i İskenderî (1975), Hayretü’l-Ebrar Telkini (1977), Ferhad ve Şirin Sırları (1979), Aşk Vadisi Çiçekleri (1985), Alî Şîr
Nevâî (1976,1991), Nadir Sayfalar (1991), Bu Aheng ile Bolga-sen Nakşbend (1993)
gibi kitapların; Babur Şah’la ilgili olarak Babur’un Eserleri (Prof. Dr. Saidbek Hasanov
ile ortak yazar olarak) (2007), Zahireddin Muhammed Babur (2008), Babur Zamanındaki Andican Edebî Muhiti (2009) gibi neşirlerin müellifidir. Ayrıca Prof. Dr.
Aziz Kayumov’un Ahmed el-Ferganî, Necmeddin-i Kübra, Emir Timur, Abdurrahman Câmî, Âgehî, Furkat gibi şahsiyetlerin hayatı ve eserleriyle ilgili yayımladığı eserleri de geniş bir kitle tarafından sevilmiştir.
Klasik Doğu edebiyatı, Eski Türk Edebiyatı ürünlerini yayımlayarak geri kazanılmasında büyük rol oynayan Prof. Dr. Aziz Kayumov, Sovyetlerin sıcak bakmadığı bir dönemde Zahireddin Muhammed Babur’un şahsiyeti ve eserleriyle ilgili ilk olarak iki ciltli kitabı 1957, 1958 yıllarında yayımlamışsa, 3 ciltli Babur’un eserleri çalışmasının ilk kitabını S. Azimcanova ile birlikte 1965 yılında neşretti.
Prof. Dr. Aziz Kayumov bilim tarihinde ilk olarak son dönem Çağatay muhiti şairlerinden Mahmur, Üveysî, Nadire’nin şiirlerini, Polathan Kayumî’nin iki tezkiresini
19
bilim dünyasına tanıtmış ve yayımlamıştır. Bunun dışında İbn Sina’nın el-Kanun fi’t-Tıb eserinin Arapçadan yapılan çeviri heyetinde yer almıştır. Prof. Dr. Aziz
Kayumov’un editörlüğünde yayımlanan Özbekistan El Yazmalar Enstitüsünün iki ciltli Rusça kataloğu (1988–89) Uluslararası İmam Buharî ödülüne layık görülmüştür (1998). Moskova’da yayımlanan Biblioteka Mirovoy Literaturı (Dünya Edebiyatı Kitaplığı) ve Biblioteka Poeta. Bolşaya Seriya (Şairler Kitaplığı. Büyük Seri) kitaplarında Nevâî
eserlerinin Rusça çevirileri de Prof. Dr. Aziz Kayumov tarafından hazırlanmıştır. UNESCO tarafından 2000 yılında Fransa’da yayımlanan Dünya Edebiyatı ve History of civilizations of Central Asia (Orta Asya Medeniyetleri Tarihi) kitaplarının edebiyatla
ilgili bölümleri de onun tarafından yazılmıştır.
Prof. Dr. Aziz Kayumov’un uzun yıllar boyunca yaptığı bütün bu çalışmaları bir araya getirilerek 10 cilt (12 kitap) hâlinde Taşkent’te Mumtaz Söz Yayınevi tarafından 2008-2013 yıllarında yayımlanmıştır. Elinizdeki Ebû Reyhân Bîrûnî ile ilgili olan bu kitap Prof. Dr. Aziz Kayumov’un 10 ciltlik eserler toplamının 8. cildinde yer almıştır.
Prof. Dr. Aziz Kayumov bilimsel kimliğinin yanı sıra edebiyata olan sevgisi ve yatkınlığıyla da bilinmektedir. Onun Azizî mahlasıyla kaleme aldığı şiirler, Nevâî gazellerine yazdığı muhammesler de takdirle karşılanmıştır. (Nevâî’ye Tazim, I-II C.
Taşkent, 2003-2005.)
Edebi eserler yazmaya olan sevgisi ve lirik şahsiyeti Prof. Dr. Aziz Kayumov’un bazı çalışmalarında bilimsellikle edebiyatın bir araya gelmesine sebep olmuştur. Bu tür çalışmaların arasında denemeler, biyografik öyküleri belirtmek mümkündür. Elinizdeki Ebû Reyhân Bîrûnî kitabı da biyografi özelliğine sahip olup, Prof. Dr. Aziz Kayumov’un edebi şahsiyetiyle bilim adamı kimliğini yansıtmasıyla ortaya çıkmıştır. Kitapta Bîrûnî’nin hayatı ve çalışmaları, mevcut olan biyografik malzemeler ve bizzat Bîrûnî’nin eserleri ışığında beyan edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte eserde yer alan edebi kurgular ve lirik beyanlar kitaba farklı bir özellik kazandırmış, konunun kolay ve net anlaşılması için etken olmuştur.
Genel olarak Prof. Dr. Aziz Kayumov’un yayımladığı kitap, makale gibi özgün çalışmalarının sayısı 500’den fazladır.
Prof. Dr. Aziz Kayumov bütün bu verimli bilimsel çalışmaları, eğitim ve kamusal faaliyetlerinden dolayı bir takım ödül, madalya ve nişanlarla tevdi edilmiştir. 1980 yılında “Ebû Reyhân Bîrûnî adlı Özbekistan Devlet Nişanı”, 1983 yılında “Özbekistan’da Hizmet Eden Onurlu Bilim Adamı” Unvanı (1983), 1996 “Şöhret”
20
Madalyası, 2003 yılında “Devlet ve Halk İtibarı” 2014 yılında “Büyük Hizmetleri İçin” Devlet Nişanlarına layık görülmüştür.
Prof. Dr. Aziz Kayumov 92 yaşında 17 Şubat 2018 tarihinde Taşkent’te vefat etti. Bu vesileyle merhum Özbek bilim adamı, devlet adamı ve şair Aziz Kayumov’u rahmetle anıyoruz.
21
ТАҚДИМ / TAKDİM
Türkiye ile Türkistan ilişkileri çok eskilere dayanır. Anadolu’yu merkez tutarak üç kıtada hüküm süren Oğuz Türkleri, bin seneyi aşkın zaman içerisinde Orta Asya’dan dalga dalga Batı’ya doğru göç ederek köklü ve zengin bir medeniyet kurmayı başarmışlardır. Böylece Tanrı dağlarında gelişen hem maddi hem de manevi kültür unsurlarına dayanan; medeniyet, maneviyat, inanç ve düşünce yapısı Anadolu’ya, Anadolu’dan da bütün dünyaya taşınmıştır.
Özellikle Anadolu’da hayat bulan hoşgörü medeniyetinin oluşmasında Hoca Ahmed Yesevî ve onun talebelerinin büyük tesiri vardır. Zira Ahmed Yesevî’nin erenleri tarafından Anadolu’da yakılan manevi meşale tüm çağları aşan bir düşüncenin gelişmesine vesile olmasının yanında birçok bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasını da beraberinde getirmiştir. Bu vesile ile köklerinden beslenen medeniyetimiz doğu ile batı Türklüğünün fikri ve zikri anlamdan birbirinden kopmadan yaşamasına aracılık ve tanıklık etmiştir.
Bugün dâhil çocuklarımızın diline pelesenk olmuş birçok söz ve mesel Anadolu’ya yerleşen aydınlar ve tasavvuf mensuplarının dilinden dökülen nağmeler ve hayatlarından sunulan misallerden ibarettir. Bu vesile ile Ahmed Yesevî ve onun takipçileri olan Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Sarı Saltuk ve nicelerinin etkisiyle İslamî ve Tasavvufî değerlerle birlikte milli görüş ve düşünceler, vatan duygusu ve milli ruh hem oluştu hem de korunup günümüze kadar gelmiştir.
Bu göç ve etkileşim sonucunda Orta Asya’daki dini ve milli edebiyatın ve geleneklerin Anadolu’nun lisanı, edebî ve kültürel hayatında kalıcı bir etki yaratmıştır.
Yakın geçmişte Osmanlı padişahının fermanıyla Anadolu’da kurulan Özbekler tekkeleri sadece Türkistanlı Hac ve Umre kafilelerinin İstanbul’u ziyaretleri ve hacıların misafir edildiği mekânlar değil, aynı zamanda diplomatik ilişkilerde elçilik vazifesinin görüldüğü mekânlar olarak da hizmet etmiştir.
22
Bu tarihi ilişkilerinin devamı olarak, son senelerde Türkiye ile Özbekistan arasındaki kardeşlik bağlarının tekrar canlanması son derece önemlidir. Bu ilişkileri pekiştirmek adına Özbekistan Devlet Sanat ve Medeniyet Enstitüsü ve Karabük Üniversitesinin bazı akademisyenleri tarafından bu değerli çalışma hazırlanmıştır. Dolayısıyla bu kitabın özelde Türkiye-Özbekistan, genelde ise bütün Türk dünyasının yakınlaşmasına önemli bir katkı sağlayacağı ümidiyle bu tür çalışmaların artarak devam etmesini temenni ederim.
Prof. Dr. Refik Polat Karabük Üniversitesi Rektörü
23 БУЮК УСТОЗ BÜYÜK USTAD Мен Азизхон Қаюмовни 1975 йилдан – Тошкент давлат маданият институтидаги талабалик давримдан яхши биламан. 1975 йили мазкур институтнинг Кутубхоначилик факультети талабаси деган шарафга эга бўлганман. Институт 1974 йилда ташкил этилган бўлиб, ўша даврда унинг битта асосий ўқув биноси бўлган. У ҳам ҳудуддаги ўрта мактабга мосланган 4 қаватли мактаб биноси эди. Ректорат ҳам шу бинода жойлашган бўлиб, биргина бинода иккита факультет: кутубхоначилик ҳамда маданий-оқартув ишлари факультетлари, шунингдек, айни шу факультетларнинг кечки ва сиртқи бўлимлари ҳам таълим олишар эди. Сессиялар пайтида шунчалик талабалар кўпайиб кетганидан коридорда юришга қийналардик. Талабалар учун ётоқхона хам 1977 йилга қадар бўлмаган. Лекин дарслар шу қадар мароқли бўлардики, дарс қолдиришни умуман ўйламасдик. Институтнинг ташкил этилиши ва у ердаги ишларни жадал йўлга қўйилишида, кейинчалик институтнинг республикамиз маданий ҳаётида салмоқли ўрин эгаллашида машхур олимлардан Наби Раҳимов, Ғайрат Жалолов, Осиё Қосимова, Собир Мирвалиев, Геннадий Николаевич Чабров, Малик Муродов, Исматилло Абдуллаев, Ҳолиқ Абдураҳмонов, Бахтиёр Назаров, Низомиддин Маҳмудов, Абдулла Муҳаммедов, Ҳамид Абдуллаев, Шуҳрат Шамсиев, Шоди Бердиев, Худойберди Эгамов, Карим Азимов, Абрам Зиновъевич Вулис, Эркин Худойбердиев, Муҳсин Алиев, Алижон Эркаев, Азиза Саидхўжаева, Султон Ҳайитбоев, Аҳмаджон Жабборов, Мирзо Тошпўлатов, Рустам Неъматов, Малоҳат Раҳимова, Боқибилло Каримов, Ҳусан Файзиев, Рихсивой Юнусов, Мусо Туропов, Эргаш Йўлдошев, Жасур Расултоев, Усмон Камолов, Бахтиёр Сайфуллаев, Маҳкам Маҳмудов, Норқул Бекмирзаев, Саодат Йўлдошева, Озод Ризаев, Қодир Мирзаев, Абдирозиқ Рафиев кабиларнинг шижоатли меҳнатлари катта аҳамият касб этди. Институтдаги адабий-ижодий жараёнларнинг самарали бўлиши учун яна кўплаб олим, ёзувчи ва шоирлардан Ўзбекистон Қаҳрамонлари Эркин Воҳидов ва Абдулла Ориповлар, Ўлмас Умарбеков, Одил Ёқубов, Пиримқул Қодиров, Иззат Султон, Ҳофиз Абдусамадов, Мирмуҳсин, Лазиз Қаюмов, Иброҳим Раҳим, Абдуқодир Ҳайитметов, Рамз Бобожон, Шукрулло, Шуҳрат Аббосов, Нормурод Нарзуллаев, Иброҳим Ғофуров кабилар жалб этилган эди. Улар билан бўлиб ўтадиган ҳар учрашувга ошиқар эдик. Таълим даргоҳида бундай жамоанинг бир ёқадан бош чиқариб баҳамжиҳатлик билан меҳнат қилишида институтнинг биринчи ректори, филология фанлари
24 доктори, профессор, Ўзбекистон Фанлар академиясининг академиги Азизхон Қаюмовнинг ўринлари бениҳоя катта бўлган. Чунки биринчи раҳбар хайрихоҳ бўлсагина, бундай жамоа бир жойга йиғилиши мумкин. Шу боисдан институт жуда қисқа бир фурсатда республикада ўз ўрни ва мавқесига эга бўлди. Азизхон Қаюмовнинг адабиёт, маданият ва санъатни жондан севиши, ўз миллати, юрти келажаги учун қайғуриши уни бундай олижаноб ишларга бош бўлишга ундади. 1978 йилнинг сентябрида биз ёзги таътилдан қайтиб, 4-курс талабаси сифатида энди машғулотлар бошланган вақтда “Кутубхонашунослик” кафедраси мудири, тарих фанлари доктори, профессор Осиё Ғофуровна Қосимова дарс жараёнида институт ректори Азизхон Қаюмов ўзлари раҳбарлигида диплом ишлари қиладиган аълочи талабалардан номзодлар сўраётганини айтиб қолишди. Гуруҳда аълочи талабалардан Раъно Абдуллаева, Рустам Холматов, Элнора Миробидовалар номзод сифатида танланди. Менга ҳам ишора қилишди, лекин бу ишга бир оз журъатим етмади. Сабаби – шундай йирик олимнинг арзигулик шогирди бўла оламанми, деган савол мени қийнарди. Кўп ўйландим ва ниҳоят, ректор қабулига ёзилдим. Қабул вақти келиб, устознинг қабулларига кирдим. Домла жуда яхши муомала билан кутиб олдилар ва менга “Нима гап”, дегандек қарадилар. Шунда мен оиламизда тўққиз фарзанд борлиги, ўзимнинг илмий иш қилишга жуда катта иштиёқим борлигини, ота-онамнинг ҳам орзулари шундай эканлигини, буни дадам ёзги таътил вақтида менга айтишганини, дадамнинг, қолаверса, ўзимнинг орзуларимни рўёбга чиқариш учун мен нима қилишим кераклигини домлага батафсил гапириб бердим. Шунда домла: – Ота-онанинг орзу-умидларини рўёбга чиқариш фарзандларнинг муқаддас бурчидир. Баҳолар неччи? – деб сўрадилар. – Ҳамма баҳоларим “аъло”, – дедим . – Навоийни яхши кўрасизми, – дедилар. – Навоийни ёшлигимдан яхши кўриб ўқийман, – дедим. – Қани ғазалларидан бирини айтиб берингчи? – дедилар. – “Менга номеҳрибон ёр ўзгаларга меҳрибон эрмиш, Менинг жоним олиб, ағёрга оромижон эрмиш ...” – Яхши, мен факультет декани Ғайрат Орипович билан гаплашиб кўрайин, чоршанба куни тушдан кейин ҳузуримга келинг, –дедилар. Нима бўлар экан, деб чоршанбани роса интиқлик билан кутдим. Айтилган вақтда устоз ҳузурларига кирдим. Устоз: – Ғайрат Орипович сизга жуда яхши характеристика бердилар, менга маъқул бўлди. Бирга ишлаймиз, ҳозирча сиз Алишер Навоийнинг 10 жилддан иборат рус тилидаги асарлар тўпламини топинг. Шу тўпламнинг яратилиши, таржимонлари фаолиятини ўрганиш, библиографияси, ёрдамчи аппаратини яратиш масалалари хусусида тадқиқот қиламиз, – дедилар.
25 Хурсандлигимнинг чеки йўқ бўлиб, устоз ҳузурларидан учиб чиқдим. Навоийнинг шу ерда ҳам менга мададкор бўлганлигидан севиндим. Шу-шу Навоийни қўлимдан қўймадим, олий таълим тизимидаги салкам қирқ йиллик фаолиятим даврида талабаларга Навоийни ўқиш, англашни, айниқса, “Лисон ут-тайр”ни ўқиш лозимлигини доимо тавсия этиб келаман. Дарҳол айтилган тўпламнинг барча жилдларини қидириб топдим. Ишга бор вужудим билан шўнғиб кетдим. Деярли бор эътиборим ана шу мавзу устида ишлашга қаратилди, десам янглишмайман. 1979 йилнинг апрель ойларида иш якунига етди, диплом иши ҳимояси куни белгиланди. Устоз барча талаба-шогирдларини тўпладилар. Ҳар биримиздан оппонентларнинг фикрларини бирма-бир сўраб чиқдилар. Навбат менга келди. – Иброҳимжон, сизда нима гап? – дедилар. Ишимга Тошкент давлат университетидан Сотим Холбоев домла ижобий тақриз берганлигини, лекин иккинчи оппонентим ҳануз тақриз бермаётганлигини айтдим. Устоз мийиғларида кулдиларда: – Майли, сизлар чиқаверинглар, Иброҳимжон, сиз қолинг, – дедилар. – Нима гап бўлди, – деб сўрашди. Шунда мен ўтган ҳафта курсдошларим Рустам билан Озодаларнинг никоҳ тўйлари бўлиб ўтганини, тўй Наманган ва Қўқон тарафларда бўлганини, шанба кунги дарслардан барча ўқитувчиларимиздан ўзлаштириб олиш шарти билан жавоб олганимизга қарамасдан, мен гуруҳ сардори бўлганлигим учун декан ўринбосари асосий айбдор сифатида мени кўраётганлигини, шунинг учун мен айбдорга айланиб қолганимни, айнан шу декан ўринбосари биринчи оппонент эканлигини, шу боисдан ўртамизда муаммо пайдо бўлганлигини айтдим. Домла бир дам ўйланиб турдиларда: – Майли, сиз бу нарсага кўпам эътибор бераверманг. Бунинг бошқа сабаби ҳам бўлиши мумкин. Сиз илм йўлига энди кириб келмоқдасиз, бундай ҳолатлар бўлиб туради. Кўрасиз, ҳаммаси яхши бўлади, – дедилар, кулимсираб (устознинг ўзларига хос кулиш ҳолатлари ҳеч қачон кўз ўнгимдан кетмайди). Диплом ҳимояси куни давлат имтиҳон комиссиясининг барча аъзолари қаторида устоз ҳам келдилар. Навбат менга келди. Мен диплом ишим хусусидаги қисқа маърузамни ўқиб эшиттирдим. Комиссия ишини бошқариб бораётган доцент Боқибилло Каримов (Оллоҳ раҳматига олган бўлсин, жуда дилбар инсон эдилар) сўз навбатини оппонентларга беришди. Шунда Азиз Пўлатович узр сўраб: – Боқибилло Каримович, одатда дипломант ёки диссертант маърузасини тугатгандан сўнг сўз илмий раҳбарга берилади. Менинг иш юзасидан икки оғиз фикрим бор. Рухсат берсангиз, мен шу фикримни айтиб ўтсам, – дедилар.
