Kavram ve içerik açısından radyo oyunları değerlendirmesi

Marmara lletiSim Dergisi, Say:2, Nisanl993

KAYRAM ve

lEnnlr

AqISINDAN

RADYO OYI.JNLARI

DECERLENDIRMESI

AryGdr.

Nege KARS MARMARA UNIVERSITESI

Iletigim Fakiiltesi

GIRI$

Televizyon bir tarafa bralolrsa, kurumlaqmrE kitle iletiEim araglanndan en <inemlisi radyodur. Kitlenin en gok

ilgilendili

yaymlar; ellendirici ve sudan prog-ramlar da olsa, seslendili kitlenin geniglili ytiniinden radyo, en etkili kitle iletiEim aracrdr.

Radyonun iglevleri genel olarak kitle iletiqim araglannrn iqlevlerinden farkh

defildir. Haber verir,

elitir,

aydrnlatr, bilgilendirir, mal ve hizmetlerin tamhlrnasml sallar, eflendirir, inandrnr, harekete gegirir, kuEaktan kugafa

kiiltitel

geEigi sa$ar, vs. Bu iqlevleri gegitli programlarla yapar.

Ozeilikle televizyonun ortaya grkrqrndan sonr4 izleyici gekebilmek igin, rad-yo prcgram ttirlerinde deligme ve goialma gtizlenmektedir.

Radyo program ttirleri genel olarak iig agrdan ele ahnabilir:

1) lgerik agrsndan, 2) Sunug (biEim) agrsrndan,

3)Yiinelditi kitle (hedef ideyici) agrsrndan.

Igerik agrsrndan

gogam

tiirleri: 1- Haber programlan,

2- Ellence programlarl 3- Kiilflir programlan, 4- MiDik programlan,

5- Reklam programlan, 6- Egitim programlan.

Bigim agrsrndan program

tttleri:

1- Miizik, 2- Stiz a) Diiz, b) Sohbet (sttylegi), c) TartrEma, d) Dramatize (oyunla5trrma) e) Kargrhkh konugma, f) Yangma, g) Masal, h) Belgesel, r) Magazin, i) Kugak.

Bu tiirlerden oyunla$ffima y<intemi; Tiirkiye radyolannda yayrnlanan ve en gok dinlenen programlardan biri olma <izelli[ini taqrmaktadu.

Aynca oyunlaEtma ydntemi; ellendirme, e[itme, bilgi vermenin yanlnda, di.igiincelerin agrklanmasrnda en gok bagvurulan ve kolay bir ycintemdir.

Bu gahEmanrn temeli de, Ttirkiye Radyolannda TRTIi ddnemde yayrnlanan radyo oyunlanmn hedef zleyici kitlesini saptamak ve izleyiciye iletilen gtistergelerin delerlendirmesini yapmaktu.

Bu amagl4 TRT lstanbul Radyosu Tiyano MtidtiLrliilii'nde ve arEivinde 1965

yrhndan bu yana yayrnlanan oyunlann metinleri aranmrq, ancak bulunamam4tr' Is-tanbul Radyosu Tiyabo Mtidiirrliilii'nde 1980 yrhndan beri, Oyun Kimlikleri adr altrn-da diizenli olarak tutulan; oyunun adr, yazan" oyunculan ve <idenen iicretlerin

gciste-rildili

muhasebe doktimanlan bulunmaktadu. Bunlann kimisinde oyunun krsa konu-su da yer almrqhr. AraEbrmanrn temel kaynafr olarak TRT'nin bu doktimanlan esas ahnmakla birlikte, elde edilebilen oyun metinleri ve bazt oyun yazarlarr ile yaprlan siizlii g<iri.iEmeler de gahgmaya rqrk tutmugtur. Bu nedenle, ashnda 1965-1990 yrllannr

kapsamasr planlanan bu inceleme, 1980-1990 yrllan ile smuh kalmrgtu.

Yalmzca Istanbul Radyosu Tiyauo Mtidiirrlii'lii'nce onbir yrlhk bir siirede i.ire-tilen 422 Radyo Tiyaftosu ve Arkasr Yarrn ile 76 Qocuk Bahgesi oyununun irdelen-mesi yaprlabilmig ve delerlendirilrniEtir.

AraEtrrmanrn son krsmrnda, oyunlarda iElenen ana temalann bir deferlendir-mesi yaprlmrEtr. Bu de[erlendirmeler gegitli kaynaklardan edini]en bilgilere ve

biri-kimlere dayanmaktadr.

RADYO'DA

TIYATRO

ya da RADYO OYUNU Kavram

Radyo program tiirlerinden biri, dramatize _{(oyunlaqtrrlmrg) programlardu.} Bazen biittin bir program, bazen de bir programrn _{gegitli biiliimleri oyunlagtmlarak} sunulur. Btittin bir programrn oyunlagtrnlacak sunulmasrna Radyo'da Tiyatro ya da Radyo Oyunu adt verilir.

Ttirkiye Radyo-Televizyon Kurumu (TRe'na balh bcilgesel radyo istasyon-lanndan; lstanbul, Ankara ve lzmir _{Radyolarr biinyesinde, Tiyaho}

_{Muatirtuit"rl}

olugturularak, Radyo Oyunu yaptm ve sunumuyla g<irevlendiritmiEtir.

Radyo ve Tiyatro Oyunlannm Farkh ve Benzer Noktalarr

Radyo'da Tiyatro ya da _{Radyo Oyunu deyimi; bir tiyatro oyununun aynen} radyoda yayrnlanmasrnr _{anlatmak igin kullanrlmamaktadr. Bundan gok daha farkh} ve rizgiin bir gahgma _{siizkonusudur. Tiyatro oyununun, kendi kurallan ve olanaklarr} vardr' Radyo'nun temeli ise; sestir, mikrofondur. Bu nedenle, tiyaho oyununun ay-nen aLmp radyoda yayrnlanmasr olanaksrzdr zaten. Radyo'da tiyato, dinleyiciye salt seslerle ulagabilen tiyatro oyunudur.

(l)

Radyo oyunu, radyonun olanaklan ve srnu-lan _{igerisinde, radyonun malzemeleri kullarularak yazrlan ve oynanan dzgiin bir oyun} tiirtidur.

Giiriildiilii

gibi radyo oyununun tiyabo oyununundan farkh y<inleri vardr:

.

l-

Tiyaho oyununun temel gdstergesi g<irmedir, yani gcirsel dgeler

a!'hkta-dr.

Ingiliz Tiyaho kuramcrsr Richard southem, " En iyi, .n ruglur tlyatro, sagutarrn da izleyip be[enisini kazanabilen tiyaEodur.

_\2)

der. Gtirselligin yanrnda sciz, ses ve miizik tiyatronun uzam gcistergeleridir.

Ancak, radyo oyunlannrn, gciriilmeyen tiyatro <izellili vardu. Temel g6ster-gesi sestir. olayr ya da konuyu aktarmada _{diyaloglar ftargrllkh} konuEmalar) _, btiytik tinem taEr. Konunun pekigtirilmesinde miizik, efekt gibi <igelerden yararlamlu.

2-Tiyaho oyunu zaman ve mekanla surrhdu. Belirli bir zamanda ve mekanda gergekleEir

Radyo oyunlan zaman ve mekanla srnrh delildir. zamanlasrnrh

delildir;

gtinkii yalnrzca bir milzik ve efekt yardrmryla istenilen zamana gegilebilir. Bugtinden gegmi$e, gegmigten bug0ne; yazdan krga krgtan yaza miizik ve efektlerle kolayca dri-ntilebilir. Mekanla srnuh de!ildir; gtturkii miizik ve efektle istenilen mekan

yaranlabi-tir. Mekan izleyicinin algrlamasrna

balhdr.

lletigim Kuramctsr Marshall McLu-han'rn tammlamasryla radyo, tiiketiciyi katrlmaya zorladr[r igin srcak Kitle lletigim

Aracldf.

(3X*) Radyo iSitsel bir arag oldulu igin de, mekan tasanmr diyalog, miiaik ve efektlerle gergetiegii. Ses gcistergeni mizansen yaratilmasrnl saflar. lzleyicinin kahhmr gereklidir ve izleyici kendi kiiltiiriine, kendi birikimine, bilincinde daha <ince

yaratrlan dtizgelere ftodlamalara-encoding) giire mekanr yaratu. Biligsel (bilmeye, algrlamaya dayalt- cognitive) mekan s<iz konusudur. Bu nedenle de sahnelenemeyen yaprtlar kolaylkla radyo oyunu bigiminde yayrnlanabilir.

3- Tiyatoda, izleyici oyuncularla aym atmosfer igindedir. Oyuncu, izleyici ile dolaysrz bir iliqki kurar. Oyurncunun gtivdesi ve sesinde varolan gerilim (enerji)

seyircie dolaysz geger. Sriylenen s<iz kadar, yaprlan hareketin de anlamr ve deleri

vardr. lzleyici ve oyuncu birbirinden etkilenir. Kalabahlrn kargrsrnda oynand$ igin, kitleleri arkasrndan stiriikleyebilir. Tepki (feed-back) amnda ahnr'

Radyo oyunu izleyicisi ise; oyuncunun giivdesindeki delil, yalmzca sesinde-ki tonlamadan etkilenir. oyuncu ile radyo aracrhlryla iliqki kurar. Ancak bu' oyuncu-yu ya da oyunu etkilemez. Radyo oyununa izleyicinin tepkisi (feed-back) hemen aLn-maz,

4- Tiyatrodaoyun bir-iki yrl gibi uzun si.ire oynanabilir. Radyo oyunu ise, bir kere sunulur. Ancak aradan bir kag yrl gegtikten sonra yeniden yayrnlanabilir.

5- Bir tiyato oyununun gtisterisi asla tekrarlanamaz. Bir-iki yrl gibi uzun sii-relerle izleyici karErsrna gkmasrna ralmen, bir iincekinin aymsr higbir zaman oynan-maz. Her defasrnda yinelenmek zorundadu. ldeyici kargNnda dtizeltim yapma ola-na[r yoktur.

Radyo oyunu, sttidyoda oynanr. Daha do$u bir deyimle, seslendirilir ve ban-da kaydedilir. Gerefinde yanhglar ve belenilmeyen yonleri tel(raf tekar diizeltilebi-lir. Efekt ve mtziklerin eklenmesiyle kurgulanu. Bu aEamadan sonra deliEtirilmesi olanaksz ise de, ayru oyunun istenilydili kadar yeniden yayrnlanabilmesi olanakh-du.

6- Tiyatro oyununu izlemek igin, bilet almak, belirli bir mekana (salona)' yani oyunun oynandrlr yere gitmek gereklidir.

Ancalc, radyo oyununun izlenme mekam serbesttir. Radyo ahctsrmn bulundu-!u herhangi bir mekanda izlenebilir. oyun, sanki izleyicinin bulundulu yerde oynan-maktadr. Kiginin evinde, iqyerinde, arabasrndq mutfalrnda... Biiylece her yaEtan, her kiilttir ve e$itim diizeyinden oluqmuE veya olugan genig kitleye ulaEabilir.

7- Tiyatro, insanhkla birlikte dolmugtur. Kitkeni Eski Yunan d<inemine kadar uzanr. (4)

ilk radyo oyunu ise, diizenli radyo yayrnlannn baElamasrndan (1921 yhnda

Amerika Birlegik Devletleri'nde (5)) bir kaE yrl sonra, 1924'de bir lngiliz tiyato yaza-n tarafindan radyo iigin yazrlan "Tehlike" adh oyundw.

Radyoda, oyun siiresi ile yayrn stiresi eg zamanhdu.

8- Radyo oyununda diyaloglar krsadrr. Uzun tiradlara yer verilmez.

Biitiin bu farklarma kargrn, radyo oyunu ilye tiyaho oyunu arasrnda benzer-Iikler de bulundulunu belirtmek gerekir.

- Oncelikle ikisi de, insan yagamrmn ilgi gekici ydnlerini estetik bigimde yeniden yaqahr.

- Her ikisi de birer sanat alanrdrr ve yaan ttirtidiir.

-Yaza\ ydnetmeni, oyuncusu vd. vardlr.

- Gerek tiyaFo, gerek radyo oyunundaki kigilerin gergek yagamdakine benzer ycinleri olmahdr.

- lki oyun ti.iri.i de belirli bigimlerde dramatik aksryonu sallar. Giriq-hazrhk-dii$i.im-gatrgma-buhran-doruk ve gdziim b<lliimleri olmahdr. Oyun, herhangi bir yer-den baglayabilir, ancak, bu <igeler bulunmak zorrmdadr.

- IzLey icisiz olamazlar.

- Radyo oyunu ile tiyaho oyununun en <inemli ortak <izellikleri, izleyici

kitle-yi bilgilendirmeyi, e!itmeyi ve kiilti.ir geliqimini sallamayr amaglamaladr.

DUNDEN BUGONE RADYO OYUNLARI

Tii'rkiye'de ilk diizenli radyo yayrnlarl Mayrs 1927'de baglamrgtu. Bu tarihten itibaren yayrnlanan kiiltiir ve sanata delgin yayrnlann timi.i, tiyatro programlandr. Bu programlar 'Dariilbedayi" sanatgrlarmca, ya mikrofon igin hazulanan ya da 1933 Ocak ayrndan itibaren olduEu

gibi

_$ehir Tiyafrosu'ndan naklen yayrnlanan temsiller-dir. (6) Bugtinkii yaprsrndan farkh olmakla birlikte radyoda tiyatro tiirti ilk yayn

d<i-neminde de gdriilmektedir.

1936-1940 yrllannda, o giinkti adr "Temsiller" olan radyoda tiyatro, radyo programlarrnrn vazgegillmez dgelerinden birisi durumuna gelir. Istanbul Radyo-su'nun radyo iirgtitti igiirde bir radyo tiyarosu

kiliimii

_{olmadrlr igin, genellikle $ehir} Tiyatrosu ve bEta Emin<inti Flalkevi olmak iizere, halkevlerinin temsil kolu gahgma-lanrun naklen yayrnlanmabr geklinde gergeklegir. Ancak, AnkaraRadyosu'nda yeni verici ve radyoevinin hizmete girmesinden sonra bir Temsil Kolu $eflifi oluEturulur. Bu geflik diineminde Ankara Radyosu'nda temsiller, Ozellikle l9'O'lardan sonra alhn galmr ya5ar. (7)

Radyo oyunlan bu tarihten sonra _{Temsil $eflili'nce,} radyonun kendi eleman-lan krafindan radyo iginde hazularup mikrofona konulur. Yine bu yrllardan itibaren, radyo oyunlan en gok denetim uygulanan program tiirii olmugtur. 1946 yrhnda gok partili siyasal ya5amrn baqlatrlmasr, genel olarak Basrn-Yayrn cirgtitiinde, rizel olarak da Radyo'da bir takrm degigiklikleri zorunlu krlarken (8), programlar iizerinde de

alu

ig sansiir (olosanstir) baskrsr geklinde kendini gcisterir. Ozellikle toplumu ya da ku-rumlan eleqtiren scizler programdan grkanlr, "kimi hisleri rencide edebileceli - ziilf0 yare dokunabileceli" gerekgesiyle sakrncah bulunur.(9)

194.9 yrhnda kabul edilen 5392 sayrh Basrn Yayrn ve Turizm Genel

Mi.idtirl0-lti

Kanunu gergevesinde Radyo Ycinetimi'ne yenilikler getirilir. Buna gtire; Program Miidiirliigii olugturulur ve Sciz-Temsil Yayrnlan Servisi, bu Miidtirliile ba$anu. Bu tarihten sonra gerek denetim, gerek yazarlara ddenen ticretin diigtiLkliitii nedeniyle, Radyo Tiyatosu kalitesinde gerileme g<izlenmektedir.

196G1964 yrllan arasrnda ise, kiiltiir-sanat yaymlannln yanslnr radyoda

ti-yatro yaymlan olugturur. Perde Arkasr, Mikrofonda Tiyatro, Pazar Temsili-

Mikro-fon I, Sahneden Mikrofona, Devamr Yann Sabah, Devamr Yann Akqam, Pazar Tiyar rosu, Mikorofon 13, Tatil Tiyatrosu vb. adlar altrnda yayrnlanan radyoda tiyatro ya-yrnlannrn (10)

I

Mayrs 1964 tarihinde kurulan Ttirkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT)'li diinemde de <inemini siirdiirdiifii gtirtiltir.

1971 Anayasa deligikli$inden sonra, Radyo'da Tiyatro'nun kalitesi gerileme d<inemini siirdtirtir. Anayasa'dan TRT'nin <izerklik maddesinin katdnlmasr, tiim soz programlan gibi, radyo tiyatrosunu da e&iler,

1980 yrlmdan sonra ise; Arkasr Yann, Radyo Tiyaftosu, Qocuk Bahgesi adla-nyla yayrmnr stird{iren radyo oyunlan, tlim sdz yaymlanmn yaklagrk iigte birlik krs-mrm oluEturur.

Giiniim iizde Radyo Oyuntarr

Yukanda da belirtildili gibi, giiniirn0zde radyo oyunlan ya da radyoda tiyatro programlan radyolanmzda yaymlanmaktadr. Radyo Tiyatrosu, Arkasr Yann ve eo-cuk Bahgesi adlan alhnda izleyiciye sunulan radyo oyunlan, tiim kiilt0r yaynlanrun yaklaqft yansrm oluqturmaktadr.

TRT'ye balh Tiirkiye Radyolanmn birinci ve ikinci kanah ile Van ve Hakkari Bdlge Radyolan'nda yayrnr s0rdiiriilen bu programlann birbirinden aynlan noktalan bulunmaktadt:

Radyo Tiyatrosu; gegitli roman ve <iyktilerden radyoya uyarlanan veya

do!-rudan radyo igin yazrlmrg otuz ya da altmrg dakikaLk tek b<iliimden olugan radyo

278

oyunlarrdu. Bagrndan sonuna defin belirli bir bi.ittinliik gdsEeren ve dramatik aksiyon <igelerini taglyan programrn Tiirkiye Radyolarrndaki adrdrr.

Arkas

Yann;

yine baErndan sonuna delin belirli bir biitiinliik ve dramatik aksiyon <igelerini taEryan programdu.Her biri yirmi dakikahk, en az beg en fada oniki b<iliimden olugan her bir kiltimde diiliim ve gahgma <igelerinin

alrlk

kazandrlr rad-yo oyunlandr.

Qocuk Bahgesil gocuklara y<inelik roman ve <iykiilerden radyoya uyarlanmrE ya da do$udan gocuk dinleyiciler igin yazrlmrq radyo oyunlan kaLplan iginde hazu-Ianan _{programlardu. Qocuk} Bahgesi de her biri onbeg dakikahk en az beE en gok on@ b<iltimden olugur.

Bu programlann bugtinki.i yayrn giin ve saatleri de giiyledir:( I

l)

Programrn

Adr

Yayrn

Kanah

Yaytn

Giinii

Yayrn

Saati

Yayrn Siiresi Radyo

Tiyatrmu

Radyo

I

Van-Hakkari

_Qargamba

21.02

58' Ortak Yayurr Radyo

1

Pazar

11.55

60' Radyo

2

Cumartesi

21.00

58' Radyo

2

Pazar

20.30

60' Van ve Hakkari

Pazar

18.m

60'

Arkast

Yann

Radyo

I

Pazartesi, Sah,

Qargamba,

6.40

2A Pergembe, Cuma, Cumartesi Radyo

2

Pazartesi, Sah,

Qargamba,

15.30

20 Pergembe, Cuma, Cumartesi

Van ve Hakkari Pazartesi, Sall

Qaqamba,

16.m

2A Pergembe, Cuma, Cumartesi Qocuk

Bahgesi

Radyo

1

Pazartesi,

Sah,

17.40

15' Qargamba, Pergembe Radyo

2

Pazartesi,

Sah,

09.15

15' Qargamba, Pergembe Van ve Hakkari Pazartesi,

Sah,

17.00

15' Qargamba, Pergembe

Radyo oyunlanna verilen cinem yersiz

delildir. Ingiliz

Yayrn Kurulugu BBC'nin yayurladrlr radyo oyunlannr teyp bandrna kaydedip sattrlr ve oldukga ytik-sek tirajlar kaydetti$i bilinmektedir. Fransa ve ltalya'da benzeri uygulamalann gahg-malan siirdiiriilmektedir. Radyo oyun yazarl{r ise, bir gok Avrupa tilkesinde sanat dah olarak kabul edilmekte ve gegitli okullarda bu alanda tiretim yapacak sanatgrlann yetigtirilmesi hedeflenmektedir.( 12)

Radyo Tiyatrosu ve ArkasrYann prcgramlanmn amac6 TtiLrkiye Radyo-lan Yaprm ve Uygulama Talimatr'nda q6yle belirtilrnektedir:

"Do{rudan, radyo iginyaalmts ya da geEitli ronanve hikayelerdm uygulanrnrg, iizellikle edebi de{eri bulunan; yazrldt{mda, yazildtk-tan sonra ve gilniimiizde ilgi toplayan geEitli roman ve hileayeleri raha anlaEthr bir anlatunlave eserin orijirulbigimindeki gizgileri

l<orurwya galqarak radyoya uygulayry dinleyicinin bilgi ve sezgi giiciinii gelistirtnek, duygu ve diiEiince diinyasrrun geliEimirw katkt-da bulunmak, dinleyicinin gbrig ve anlayqnda, bilgi birikiminde etkili olacak, dosrudan radyo igin yaalmE oyunlart progratnlas-ttrmak, kiSi ve toplum hayalun olurnlu ydnde katktda bulunmak,

dinteyicinin okuma istek ve lcararltl$nt, tiyatroya ve edebi eserle-re olan ilgisini arturmak. Dinleyiciyi Atatiirkgii diigihre ve

milli

hedetler dodrultusunda uyarmak, aydmlatmak."( I 3 ₎

TtiLrhye Radyolan Yaprm ve Uygulama Talimatr'nda Qocuk Bahgesi Progra-mrmn amacr da qciyle agrklanmaktadr:

"QocuHu iEin yaalmtE ge{itli hikaye ve romanlardan radyoya

uyarlanmry veya do{rudan gocuklar igin yaalmr'S _EeSitli radyo oyunlanyla gocuHarm bilgi ve gdrgiilerini, duygu ve diiSiince

diin-yalarw geliEtirmek; grcuHarda okwna ve arastrma tutkttsu

yual'

mak, gocuklarm oyunlapan 1rneklerle iyilik, do{ruluk, diiriistliik kav raml ar mr 6 _{r e nme I e r ini, ol uml u d av r anryl ar a y 6ne I mel e r i ni

sadlannk; gocu{u Atatiirkgii diiEiince ve

milli

hedefler do[rultu-sunda uyarmak, aydtnlalmak." ( I 4 )

Bu amaglardan yola grkaralq Radyo Tiyanosu ve Arkasr Yann Programlan-nrn <izellikle; yerinde tiyato izleme olanafr bulama.yan, toplumun altve orta

kiilttir

diizeyindeki insanlanna seslendilini s<iyleyebiliriz. ulkemizin dtirt bir yamnda yaqa-yan insanlar rizellikle iig bi.iytik kentin ve son yrllarda Devlet Tiyatrolannrn Anado-iu'nun gegitli kentlerinde agtrlr sahneler drgtnda, tiyatroyu Ya!12c1 radyodan-tanr-maktadfiar. lstanbul Radyosu Tiyatro ve Ellence Yayrnlan Miidiirii

AMiilkadir

Giinyaz da bir sunumunda bu noktayr belirlemektedir.(15)

"( ...) Ttirkiye Radyolan elli ytu askm bir siiredir Tiirk dinleyicisirc tiyatro zevki ve alrykanh'{t vermek edir. Daima

birinri

nntf oyun' cularla olusturulan bu yaptmlann, insantmrzr bir yandan ybresel ve evrensel tiyalro oyunlarryla tailsttrtrken, bir yandan iinlii

ro'

monlardan da uyatlatnalar sunarak, bunlann tan ttmtnt yapmak' ta, izleyicinin kiiltiir dagarctgtna gok geyler katmaktadt"'

Radyoda Tiyatro; bu programlar Ttirkiye'nin d<irt bir yanrndakiizleyiciye seslenmeyi amaglayan radyo yayrnlanndan aynlamaz. Bu nedenle izleyicilerin ortak iizelliklerine ydnelik ve genel konulan igermektedir.( 16)

Radyo,daTiyaroyadaradyooyunlarrTii'rkiye'ninekonomihsiyasalvetop-lumsal yaprsrrdaki de$igikliklerle do$udan

ilintili

bir giiriiniim sergiler. Yayrnlanan radyo oyunlanndaki egemen de[erler de bununla

i\kili

olarak stireg iginde deligik-lik giisterir. Ancak burada eklenmesi gereken bir nokta, Tiirkiye'nin defigmesine ko-gut olarak, Ttirk insammn ve radyo dinleyicisinin yap$rmn da degirtigidir.

Radyo oyunlan ideyicisinin nasd bir yaprdan olugtutunu saptamaya gegme-den 6nce, genel olarak Ttirkiye'de radyo dinleyicisinin drnumunu belirlemek yerinde olacaktu.

RADYO

DNLEYICISNIN

OZELLIKLERI

Yaprlan kamuoyu aragtrmalan, radyo dinleyen kitlenin <izelliklerini ve nite-liklerini ortaya koymaktadr. Ozellikle 1980'den sonra TRT tarafrndan yaptrnlan ka-muoyu ara$trmalarr radyo dinleyicisinin hangi ttir programlardan hoElandrlrm ve prograrnlarda nelerin yayrnlanmasrm istedilini agrkga belirlernektedir.

Aragtrrmalar, radyo dinleme durumunun cinsiyete, yaqa, <ilrenim dtizeyine, gahlma durumuna, yerlegim yerine g<ire farkhhklar giisterdilini ortaya grkarmakta-du.

TRT tarafrndan 1985 yrhnda yaptrrlan bir kamuoyu aragtrmasrna (17) grire; hergiin radyo dinleyenlerin ve hig radyo dinlemeyenlerin tilrenim durumlanna gcire oranlan qiiyledir:

TABLO

I

Ogrenim Durumu Hergiin Dinleven(96)

_Hif

fiinlemeyen (7o)

Okur-Yazar

delil

17.3

Okur-Yazar fakat okul

bitirmemig

25.3

llkokul

Mezunu

30.3

Orta ve dengi okul

mezunu

27,8 Lise ve dengi okul

mezunu

29.4

Universite-YiiksekokulMezunu

32.8 Ortalama

Toplam

27.1 50.8 34.8 31.0 27.t 23.3 18.9 33.6

1987 yrhnda yine TRT tarafrndan yapUnlan bir baqka araqhrmaya (1g) gcire, radyo dinleme durumunun <ifrenim durumu iginde dalrhmr qdyledir:

TABLO

II

Ogrenim

flurumu

Okur-Yazar

de!il

Okur-Yazar fakat okul bitirmemig Ilkokul mezunu

Hengfin Dinleyen

(%)

Hif

Dinlemeyen (Zo)

Orta ve dengi okul

mezunu

28.8 Lise ve dengiokul

mezunu

30.6 Universite-Yi.iksekokul mezunu26.6 Ortalama

Toplam

33.5 31.5 34.2 40.5 1l.8 1 1.3

tt.7

16.1 8.1 12.6 11.6

yaptrr-lan Istanbul Radyosu'nun dinlenme durumuyla

ilgili

araqtrmaya (19) g<ire ise, radyo dinleyen ve dinlemeyen kesimde deligiklik _{stizkonusudur. $iiyle} ki;

TABLO

IU

Oirenim

Durumu

Ilkokul mezunu Ortaokul veya dengi okul rnezunu Lise veya dengi okul mezunu Universite veya Yiiksekokul mezunu Lisansiistii Mezunu 28.07 26.63

u.6L

36.94 11 )1 Ortalama

Toplam

27.69

Hereiin Dinleyen

(7a)

Hie Dinlemeven (7o) 38.87 33.t7 35.51 29.91 33.33 34.16

Tablolardan da g<iriiLlece[i gibi, i.ilkemizde radyo dinleyip dinlememenin

6[-renim durumu ile do!rudan iliqkisi vardr. Tablo I ve III'de i.furiversite mezunlan

diler

<ilrenim dtizeylerine gdre daha tazla radyo dinlemektedftler. lkinci en Eok dinleyen kitle ise ilkokul mezunlandr. Umulanrn aksine, okur-yazar olmayan kesim ttimi.i ile radyoya yonelmiq delildir.

Araqtrmalarrn genel sonucundan, tilrenim diizeyi ytikseldikge radyo din-lerne oranl da artrnaktadr yargrsrna vanlabilir. Ancak, dikkate ahnmasr gereken bir

olgu da iilkemizde, radyonun dinlenme oranmln dinlenmeme oranmda daha geride oldufudur. Radyo dinlemeyenlerin biiytik krsmr zannedilenin aksine televizyonun yeterli olmasrndan delil, zaman bulamadrlrndan ve radyo ahcrsma sahip olmadrlrn-dan dinlemedilini sriylemektedir.(20)

Radyo dinleyicileri arasrnda yaprlan araqtrmalar, yerleEim yeri ve cinsiyetin cinemini ortaya koymaktadr. 1985 yrhnda yaprlan ara$tumaya (21) g<ire, kadrn izle-yiciler erkeklere oranla daha fazladr. Kadrnlann yiizde 58.2'si hergiin radyo dinler-ken, erkek izleyicilerin yiizde 41.8'i hergiin dinlemektedir. 1987 yrlnda yaprlan

araE-trtnamn (22) sonuglanna g<ire, kusal kesimde yaEayanlar, kentlerde yaEayanlara oranla daha fazla radyo dinlemektedir. Kusal kesimde radyo dinleme oranr ytizde 36.4 iken, kentlerde yagayanlarrn yiizde 30.f i hergtin radyo dinlemektedir.

Radyo dinleyicilerinin 12-14 ve 45-54 yaElan arasrndaki izleyicilerde

yolun-lagtrlr da yine ayru ara5tmarun sonuglan arasrnda yer almaktadu. 12-14 yaglan ara-srndaki kitlenin ytizde 45.6'sr ile 45-54 yaE arasrndaki kitlenin yiizde 37.6'sr radyo dinlemektedir.

Bu sonuglara gcire, tilkemizde radyo dinleyicilerinin oldukga genel <izellikleri bulundulu s<iylenebilir. Qok geng ve orta ya! diizeyinde, daha fazla kadrn ve

krsal

kesim a[uhkh bir dinleyici kitlesine sahiptir radyo. Programlann hazulanmasrnda da bu genel rizellikler gdziiniine ahnmakta ve hedef kitle "Her tiir insan'\ kapsayacak bi-gimde genig tutulmaktadu.

RADYODA TfYATRO DTNLEYICILERTNTN OZELLTKLERT

Bu gahgmanrn _{temelini, radyolanmrzdaki tiyaho yayrnlan olugturmakftadr.} Genel olarak radyo _{dinleyicisinin cizelliklerini belirttikten sonr4 yayrnlanan tiyatro} programlanmn dinlenme durumu ile ilgili aragtrmalara da yer vermek gerekeektir. Qtinkti, radyo dinleyicilerinin arasrnda radyo oyunlannr dinleyenlerin rizellikleri, oyunlarrn yaptsl ve igeriklerini de belirlemektedir.

Araqtumalara giire, ti.irn radyo programlan iginde tiyatro programlan en gok dinlenen programlar srralamasrnda tist sralarda yer almaktadrr.

_1985 yrhnda yaprlan Kamuoyu ara$trrnasrna (23) gtire, Arkasr yann beginci, Radyo Tiyahosu ise sekizinci suadadu. Yine aynr ara$tma ile, bu programlann yaq

ve gahgma durumu ile iligkisi de saptanmaktadu. Buna gtire radyo dinleyicileri iginde Arkasr

Ya'n

ve Radpyo Tiyatosu dinleyicileri kadrnlarda yolunlagmaktadrr. (24)

Arkasr Yannve Radyo Tiyatrosu lzleyicilerinin Yaq Gurubu

Da[dm

Tablosu

&t

Arkasr Yann

(7o)

Radyo Tiyatrosu (Zo)

12-15

11.0

7.3

t5-24

9.3

5.3

25-34

7.7

4.5

35-49

7.O

3.5

5G+

5.7

4.3 Ortalama

Toplam

7.8

_4.3

Arkasr Yann ve Radyo Tiyatosu izleyicileri, 12-15 ve 15-24 yaqlan arasrnda

lglylaE1attaau.

Ancak galgma durumuna bahldrgrnda istihdan drgr orta yaElarda_ ki kigilerin <izellikle de ev kadrnlannrn ilgisini gektili ortaya grkmaktadr.-

-Aqalrdaki tablodan da gtirtileceli gibi radyo dinleyen ev kadrnlanrun yiizde 77.5'i "Arkasr Yann ve Radyo Tiyatosu programlanm dinliyor musunuz?" sorusuna "Evet" yanrtrm vermektedir. (25)

lstihdam DNI

Guruohr

f'vet

(d

)

Arasra

(%)

Hayr (%)

Toptam (%)

Ev

kadrm

77.5 60.3

52.3

_68.d

Emekli

5.0

6.9

l2.t

7.0

Orta ttgretim

dgencisi 8.6

16.0

l2.l

_10.6

Ytiksekiigetim

<igencisi

0.8

_3.7

_2.9

_1.8 284

Rantiye oldutu igin gahqmayan Igsiz Qahqamaz halde

Diier

5.4 't.9 3.5 3.8 1.0 4.3 0.5

E

100.0 1.1 6.2 1.0 4.8 r00.0 100.0 2.1 5.5 1.3 3.1 1m.0 Toplam

GdruldtiEii gibi radyo dinleyen ev kadrnlannrn dortte ugiinden fazlasr bu programlan izleirelitedir. Ridyo dinleyicileri.

d$a

fazla krrsal bdlgelerde

y3$ayan-iuta?

ofugtuguna ve ev kadrniarrnm da ilgisini kazandrlma giire, Ar-kasr

_IT.1

u"

i"ayo

fiyutrJsu dinleyicisinin de alt veya orta kiiltti,r / sosyo-ekonomik yaprdaki

kit-r"yi'rr"a"f irr"vici olarak segti[i ve hede-fe de

_lluslE

s<iylenebilir. Ancak-Tti'rkiye'nin

eii$r""ri""

di"ligmesi ile radlo oyunlan ya da radyoda tiyaro arasrnda

do!rudantir

i:tinti otOugu ve-buna kogut olarak da izleyicinin yaprsrnrn de[iqtilini bir kez daha.

sciy-i"m"tt"

y"*ar tulunmaitad'. eunkii, iilkemizin siyasal, toplumsal ve ekonomik

ya-pr;;aki

deligmeler, yayrnlanan radyo oyunla'ndaki egemen deierlerin siireg

igin--<le

deligiklik g<istermesine neden olmaktadr.

Arkasr Yann ve Radyo Tiyatrosu'nun dinlenilme durumu ile

ilgili

ayrrntrh araEtumalar 1985 yrhndan sonra yaprlmamrqtrr. Qocuk Bahgesi ile

ilgili

ise aynnult Ui, L"qt

.."

tiim iramalara karqtn

"ii.io

qefrne.T,tglu. Bu konularda yaprlacak yeni

utugtt

ii4u,u,,

izleyici kitlenin ne oranda degigtilini daha agrklkla belirlemesi agr-srndan yararh olacalr kanrsrndayrm.

1984 yrlrnda yaptnlan bagka bir kamuoyu araStrrmasr (26), bu programlarrn miizik programlanndin^sonra en gok dinlenen programlar oldulunu gdstermeftedir.

e"".ti*ir

oinleyicilerin en gok-dinledili programlar olma dzellilini korumaktadr'

A*grdrki;Ob,

t'184 yrtrnOa cinsiyete g6re, rad.yolanmrzda yaynlanan programlar-dan en gok dinlenen ilk iig srayr gdstermektedir:

Cinsivet

Miizik

Prog.

Arkast

Yann

Haberler

21.3

8.0

-t9.4

24.O

20.1

16.7 Erkek Kadrn Toplam t7.o 5.2 10.6

fukasr Yann ve Radyo Tiyahosu programlannda

alrLkh

olarak iglenen ko-nular, izleyicinin yaprsrmn ve izleyiciye sunulan egemen delerleri ve bunlardaki de-fiqimleri itirebilmek igin, Arkasr Yann ve Radyo Tiyatrosu progamlannda

aluhkh

olarak iqlenen konulan belirlemek gereklidir'

Bu amagla, Istanbul Radyosu Tiyaho ve Ellence Yaynlan Mtdtirltilti'nde ve Radyo argivinde bulunan, 1980- 1990 yrllan arasrnda yayrnlanan oyunlan tek tek inceleyerek baEat temalan ve egemen delerleri saptamaya gahgnk

YAYII'iLANAN

RADYO OYTJNLARININ BA$AT

(AGIRLIKLI)

TEMALARI

- -1980-1990 yrllan kapsayan onbir yrlhk drinemde, TRT lstanbul Radyosu Ti-yaro Miidtirliifii'nce 422 Radyo Tiyahosu ve Arkasr yann ile 76 _Qocuk Bahgesi oyu-nu 0retilip yayrnlanmrgtrr. (27)

A.galrdaki tabloda yrllara g6re yaprm sayrlan goriilmektedir.

Ylllar

1980

l98l

1982 1983 t984 1985 1986 t987 1988 1989 1990 Toplam

-

Bu rakamlar iginde denetimden soma "yayrnlanamaz" denilen ve kuqak prog-ramlan arasrnda yayrnlanan krsa oyunlar ve skegler bulunmamaktadu.

Yayrnlanan oyunlarda iElenen bagat temalar; aq\ cinayet, yasak irigki, evrilik, maddi sorun (gegim srkrntrsr), doland'rcrrrk. kuEku, nostalji, otiq

t'*ljr,

69 (inti-kam), evden kagma, yabancrlagmq kaza-hastahk, _{kdyden kentelkasabayaitig ve'inti_} hardr. Bu ana _{temala'desteklemek amacryla yan temalar da oluEturullmaktadrr.}

oyunla'n

genel yaprsr hedef _{izleyici kitlesinin beklenrileri ile do!rudan iliqkilidir.} Ancak, bu kapah temalan agmak ve bunrann gevresinde esas gtisterilmek is-tenenleri _{belirlemek gereklidir. ItetiEim, simgesel-dilsel-dtizgesel (kodlanmrE_enco_} ding) yaprdad'. Bu gergeli giiz <iniinde e.rtrnalq _{gdstergelerin kapah ve bigimsel}

yapr-sma uzak durmayl gerektirir.

ozelikle

_{dtizgelerle (kodlama) etkilegim tarzr anlamlarrn gergeve}

deliEtir-mesine, bundan dolayr da bir _{kiilttiriin bastnlmrg igeriklerinin}

_'kapil"

_hEi*r"rl

yti-zeye grkmasrna yol agar. (28)

Radyo oyunla'nda yolunlukla iElenen _{temalann "yaqam'dan ahndrlr} belir-tihnektedir. (29X*)

_

Radyo _{oyunlannda bu temalann srkhkla iqlenmesi, dinleyicinin beni} karak-terlerle cizdeElegtirilmek isrenrnesinden kaynaklanir. Bciylece,

dilreyicinin;;sik;o-ArfasUannre

naayo

ftamsu

Qocuk Rahgesi 35

46

15

40

_ll

50

11

368

402

138

274

364

426

577

422

1o

jik

olarak geqitli yollardan doyum sallamasr istenmektedir. Giinliik yagam pratikle-rinde kargrlagabildili, ancak nasrl davranaca!rnr bilemedi!i sorunlann yaqatrlarak kumlu diizenin korunmasrna y<inelik sonuglar dinleyiciye bildirilir. Bu sayede, dinle-yici neyi-nasrl yaparsa sonucunun ne olacalrm, oyundaki kigilerle ozdeqlegerek 6Se-nir. Qiinkii oyunlarda, dinleyen hemen herkesin dzdegleEebilec.eli bir karakter bulun-maktadrr.

Bu yayrnlara bakrp kitlenin ne durumda oldulunu g<irebilmek mtimkiindi.ir. Qofunlu[un deler yargrlannr okEamakta ve pekigtirmekte, bunlann otesine ise git-memektedir.(30)

Ozellikle Arkasr Yann programlannda epizodik anlatrm dikkati gekmektedir. Ampirik algrlamamn geligmeye uygun olmayan tekrarlamacr yaprsr tizerine

kurul-muglardu. Yani semantik olmayan yaptsr vardu'

OYTJNLARIN BA$AT

TEMALARI UZERNE

DEGERLENDIRMELER

Ask

Bu programlann (Arkasr Yann ve Radyo Tiyanosu) yiizde 18'inde

qk

konu-su ele ahnmaktadr. Yrllara gore bakrldrlmda da agk 1986 yrhnda yuzde 38.5 ve 1990 yrhnda yiizde 29.81ik bir oranla en fazla iqlenen _{konu olma iizellilindedir. Agk,} 9o-guntutta lyi niyetli ve saf bir _Eekilde ele ahnmakta ancak agftlar arasr sorunlar da ola-bilmektedir. Ya da araya tigiincti kigiler girerek. agkr engellemeye gahgmakta, ama 9o-gunlukla agrklarrn istedili ydnde sonuglanmaktadr.

A,1k konusunun srkhkla iElenmesi, ti.im dinleyicilerin ortak noltasrna seslen-mek amacindan kaynaklanr. Herkesin kabul edebileceli ortak gUzellik aqk'tr.

Dnle-yicinin sorunlarrm unutturup dikkati bagka bir y<ine gekebilmek, onlann duygulannt bklayabilmek, "genel geger" giizellik olarak kabul edilen agkla olasldu.

Yasak A$k-fliski

Yasak aqk ya da iliSki; toplum ve yasalarca onaylanmayan

il\kilerdir'

Ttim oyunlar iginde yuzde 10.2'lik bir oranla en gok iglenen konular arasrnda yer almakta-Ou. paZ ytttnda yayrnlanan oyunlann yiizde 29.6'srnda yasak iligkiiglenmiqtir._Ya-sak aqkrn ya da iliqkinin, bu programlarda gok iElenmesinin nedeni, iginde yagad{t-mrz toplumsal./sosyo-ekonomik yaptdll. gunkti, diieen bir stire sonra" Eegitli yan et-kenlerie gergek aEkr k<ireltir. Dinleyicinin genellikle deneme $ansmln olmadtgt bu konunun srkhkla ele alnmast, bilingaltrndaki diiLrtiileri harekete gegirmekte, yagamr-nrn mutsuz oldulu y<inlerinden (evinde eqiyle olan mutsuzlugu, ya$amm getirdi-EilgerektirdiEi sorumluluk altrnda ezilmiqlik vs.) intikam alabileceli duySusunu ver-mektedir. Toplum ve yasalarca onaylanmayan yasak agka, radyo oyu nlan realize edi-lebilme gansrnr getirmektedir. Dinleyici, oyundaki karakterlerin yagadlklan btiyle bir

1980 - 1990

Ytllart

Arasrnda TRT Istanbul Radyosu'nca Yayrnlanan "Arkasr

Yarln"

ve "Radyo Tiyatrosu" Programlannm

Temalan ve Ylllara Gtire Oyun Sayrlarl lginde Temalarrn Oranlarr (Zo) (IABLO I)

N

oo

@

Yrllara G<ire Oyun Saylan ve Temalarur Oranr: Ask Cinayet Ottim Dolandlncillk Evlilik Haadrgr Yasak AEk-nigki 11u"u-1{asrqtk Mutsuzluk Boganma-Aynl* Nostalji Evden Kagma Yardrmseverlik Birlegme-Kawgma lntihar Kciye/Kasabaya Dtiniig Polisiye Alkol Sorunu KuEku/I(ugkuculuk Maddi Srkrntr Hrrsrzhk Yoksulluk lyilik Toplam

1980

l98l

1982 1983

1984

4223546405036

sayrVo

s ytEo saytqo sayrVo sayrVo sayt%o

76

18

411.4

613

7

t7.5

510

513.9 57

13.5

822.9

36.5

7

r7.5

7

t4

616.6

48tt.4

822.9

t2.2 37.5 510

411.1 45

10.7

617.1

24.3 12.5

24

4410.4

25.7

613 410 6t2

25.6 43

10.2

4

tt.4

2

4.3 37.5

4

8

513.9

4t9.7 25.7

48.7

25

36

12.8

307.1

720 24.3 12.5 36

616.6 27

6.4

3

8.6 24.3 12.5 36

12.8

245.7

12.2

25

36

411.1

235.5

1.2.9

36.5 t2.5 36

I2.8 22

5.2

2

5.7 12.2

t

2.5

12 r7

4

t2.9 12.2 12.5 t2

25.6

153.8

I2.9

37.5 t2

12.8

163.8

25.7

t2.5

36 15

3.6

3

8.6 36.5 t2.5 t2

25.6

153.6

12.9

25

24

38.3

153.6 12.9

36.5 37.5

411.1

153.6

38.6

12.5 t2

38.3

153.6

25.7 12.2 37.5 24

12.8

153.6

38.5

12.5 24

25.6

143.3

4

t1.4

-1985 1986

1987

1988

1989

1990

40 13 27 36

42

57

sayrVo sayrVo sayrvo sayr%o sayr%o sayrTo

37.5

538.5

933.3

411.1

tt26.2

t7?9.8

717.5

t7.7 3lt.l

411.1

614.3

5 8.8

25

4 14.8 3

8.3

8

19

l0

18

922.5 538.5 4r4.8

822.2

614.1

23.5 2

5

13.7

616.7

5

I1.9

lO l8 7

r7.5

17.7

829.6 -

-

614.3

3 5.3 4

10

t

7.7

622.2

3

8.3

5

11.9

l0 18

r2.5

17.7

726 12.8

tt.1

622.2

I

2.8

37.1

7 12.3

410

25.5

37.1

5 8.8 I

2.5

I 7

.7

27.4

7

19.4

2

4.8

I

t.7 3

7.5

2

t5.4

5 18.5 2

5.5

2

4.8

3 5.3

25

12.8

37.1

5 8.8

37.5

3

8.3

49.5

12.5

3

il.I

2

5.5

37.1

47

12.8

24.8

23.5

::

::'

_.

1."

_?ii

_iil

7 12.3

25

38.3

12.4

37.5

38.3

tl.7

4

l0

4

30.8

27.4

(IABLO I Devamt) Zenginlik Gelenekler/Tutuculuk Kiiy Yagamt Para Hrrsr Fedakarhk Krskanghk YabancrlaEma Miras Sorunu Kente Giry Dtig

Ktnkllt

Pigmanlk Macera Bilim Kurgu Savag Tarihsel Gizem O9 (lntikam) Sugluluk Duygusu Yalmdrk Dostluk Bagan Mutlu Evlilik Yerim -Oksiidiik Evden Kovma KurtuluESavagt II.Diinya Savag lhanet Drg G<i 14 3.3 143.3 t4 3.3 14 3.3 133 133 133 122.8 122.8

tt

2.6 to2.4 102.4 102.4 102.4 102.4 102.4 92 92 92 92 8 1.9 8 1.9 8 1.9 8 1.9 81.9 8 1.9 8 1.9 7 1.7 25 1-r.t 615 r2.5 | 2.5 -t-r.t 24

t2

t2

t2

48 36

l2

24 24 24 36

t2

24

t2

t2

t2

l:*

I 2.8 I 2.8 25.6 I 2.8

i't.,

12.8 I 2.8 12.8 13.7 5 18.5 414.8 3 11.1

I

?.7 13.7

::,

| 3.7 25.5 2 5.5

i

r.*

12.8 25.5 3 8.3 r2.8 I 2.8 't ₂₀ |

2.9

2 4.3 2

5.7

I 2.8 617.1 24.3 12.9 3

8.6

I 2.8

12.9

12.8 12.9 2 5.7 12.8 3 6.5 I

2.9

12.8 3

8.6

12.8 2

5.7

3 6.5 2

5.7

I 2.8 2

5.7

3 6.5 12.9 215.4

::'

::'o

25 5

12.5

2 r5.4 25

-it

l-11.7 23.5 2

4.8

23.5 12.4 2

4.8

3 5.3 2

4.8

235

2

4.8

23.5 3 5.3 |

2.4

5 8.8

|

1.7 17.7

il,

13.7 | 3;l t-J @ \o

ir.r

-:

--l

2.8

12.5

12.4

I

1.7

12.8 12.4

23.5

l

2.8 12.4

I1.7 I

2.8

47 2

4.8

I

1.7 4

14.8

|

2.8

2

4.8

I

1.7

414.8

2

5.5

12.4 2

4.8

23.5 |

2.4

I

r.7

12.4

I

l.? 23.5

12.4

23.5 2

4.8

I

1.7

27.4

I 2.8 2

5.6

12.5 I 2.8 12.9 I 2.8 I 2.8 t 2.5 24

25.6 12.5 17.7

2'l .4 2 5.7 12.5

l

2.8 I 2.8

13.7

I

2.8 2 5.7 25.7 12.9 2 5.1 24.3

1'r.t

t 2.5 25

::

-t-2 4

ll.1

I 2.8

ii.'

-3'1.5 25

(fABLO I Devamt) Zengb$e Ozenri Kiracr-t* Sorunu

Kityfiend Te*

Kshmrnanltk Aileye

Ba$

k Kan-Koca Kavgasr Gelin/Damat-Kayn$s Saygl Duyma lhhi Adale! Muduluk Yalancftk Umutsuduk lg Bulma Sorunu Kagstgl* Cinayere Tetebbiir Evlilik Dry 9o(xlk Hayrlcilik Hapis Buna[m Yolculuk Suglanma

Dd"t

3

6.5

t 2.5 7 t.7 71.7 1 1.1 71.7 6 t.4 61.4 61.4 61.4 6 t.4 61.4 6 1.4 6 1.4 61.4 6 t.4 61.4 5 t.2 5 t.2 5 t.2 5 t.2 s t.2 5 1.2 44 LO.4 2 5.1 2 5.1 3 8.6 | 2.9

t:'

| 2.4 2 3.5

I

1.7

t2

t2

25

215.4

13.7

4ll-l

--13.1 25.6 2 5.6 t 1.1

--

t2.5

25.6

| 2.5 | 2.E | 2.8 l 2.8 4 4 2 | 2.5 t 2.4 | 2.5 2 4.8 | 2.4 2 4.8 t 2.4 t 2.4

I

t.7 2 3.5

I

1.7

i

i.'

11.7

I

t.7 I1.7 2 3.5 2 3.5

.-

414.8

-.

--

27.4

--215.4

13.7

25.5 l.J \o

12.9

--

37.5

25.7

t

2.E

-

---

t2.t

12.5 |

1.7

21.4

- -822.9 4 8.1

-"

12 10

25

48

t2

24 I 2.E t 2.a 8.3 t 2.8 I 2.E 2 5.6 2 5.6 t 2.4

l

2.5 4

r0

11.1

--

12.8

27.4

- -12.4

--

411.1

511.9

23.5

iligki ile doyuma ulagabilmektedir. Ancak, hemen her zaman olumsuz sona eren ya-sak aqh dinleyiciye diizeni devam ettigini, i!9 almak igin uygun gdrdiilii bu yola ken-disini kapatmasr gerekti[ini vurgular. Dinleyicinin, bir si.ire oyundaki karakteri iimek ahp "Ben de bir baSkasr ile iliSki kurar ya da bir baEkasrna aErk olursam mutlu olabili-rim." demesine izin vermekte, boylece gegici doyum sallanabilmektedir.

Ama sonugta, bu iligkinin olumsuz bitrnesi, oyundaki karakterin mutsuzlulu verilerek, kigiye diigtindtiltiniin yanLg oldu$u ve iginde yagadrlr di.i.Tgnin devam et-mesi gerektili, biiylesinin daha iyi olacair anlatrlmaktadr;

Evlilik

Evlilik konusu, oyunlarrn ytizde 10.4'iiLnde iElenmektedir. 1990 yrhnda ise yiizde 17.5'lik oranla en yiiksek diizeyindedir. Evlilik konusu, ya evli olma ya da

evli-lik hazuhlr geHinde ele ahnmaktadu.

Evlilik

hazrrhfrnrn igine, krzrn sevdifine de$il, ailenin onayladrlr ve daha varhkh olan kigiye verilmek istenmesi, bunun aile iginde yarattrlr solullar' gelin/da-mat adayr ile ikisinin ailesinin arasrnda gegenler, evlilik dncesi karylkh armalan

g<i-tiirmeler vs, girmektedir.

Bu konu da, Turkiye gergeli ile baldaEmaktadil. qunkii toplumumuzda, iizellikle krz gocuklann varhkh ailenin

ollu

ile evlenmesi istenmekte, sevdili ama varhksrz

biriile

evlenmesi di.iqtiniilmemektedir. Ttirkiye'de erkelin verdifi

bagl*

yaygrn bir uygulamadr.(31) Yaprlan bir araqtumamn bulgulanna

gore;Jiir$fe'{eti

l"atnU.rn WzAe Sf'ti baELkla evlenmiqtir. Bu oran kdylerde ytizde 63.3'e gtkmakta; Ankara, Istanbul ve lzmir'den olugan iigbtiyiik kentie ise yizde 10'a di\mektedir.(32)

Evlenme tincesi ahnan ba5hk, genellikle

dtiliin

harcamalan igin kullamlsa d4 krzlannr baghlr fazla verebilecek bir ailenin o$lu ile evlendirmek aileye statii far-kr getirmektedir. Yani asLnda aile, varhkh biri ile evlendirerek hzlanm delil, kendi-sini diigtlnmektedir. Bu sayede aile, bulundulu b<ilgede ilCidar ve itibar sahibi

olacak-tr.

Ayrrca ileride kargrla.gabilecefi her hangi bir maddi sorunun g<iztimtinde, krzr sa-yesinde gergeklegen bu

evlililin

yararml gcirecektir.

Tiirkiye'nin krsal yaprsr ile ilgili geqitli veriler, kfsal btilgelerde yaprlan alan araqtumalarr ile ortaya grkanlmaktadr.(33) Bu araEtfmalar yukanda savunulan gci-riigleri do$ulamaktadu.

CinaYet

Yayrnlanan tiim oyunlar iginde, cinayet iglenen oyg1lgrn sayrsr 57,.tiim oyunlara oianr ise; yiizde

if

.Stir. 1980 yrhnda yiizde22.9'\tkbn oranla en yiiksek diizeyindedir. Cinayet konusu da, srkhkla iElenen konular sualamasrnda iist srralarda yer almaktadu.

Toplumumuzda, hemen her toplumda oldulu gibi, insanlar bagkatanna ijfl<e-lenmekce, hatta zaman zaman oldiirmek istemektedir. Genellikle de ast-iist iligkisin-de, ast iisti.ine kargr bu duyguyu besler. Ancak, eEitlile dayah toplumlarda insanlar ko-nuqarak aralanndaki sorunlan griziimlemektedir. Egitlige dayanmayan toplumlarda ise, sorunlarrn g<iziimti igin _Eiddete bagvurulmasr daha srkhkla rastlanabilen bir yol-dur. Tiirkiye'de genellikle ikinci yol segilir. Radyo oyunlannda cinayet konusunun srklkla iqlenmesi, dinleyicinin, bu duygulannrn bastrrlmak ve doyum sallanmasrmn istenmesinden _{kaynaklanu. Dolayrsryla dinleyici adrn4} onun cildtirmek istedili kiqi-ler oyundaki karakterler tarafindan <ildiir0lmektedir. Biiylece dinleyici, adrna yaprlan bu eylemden kendisi yapmrg gibi mutlu ve doyum sallamrg olmaktadr. Ancak cina-yeti iqleyen kiqi oyunlarda her zaman, olabilecek en

alr

_Eekilde cezalandrrlu ve ge-nellikle de sonu Oliimdtir. Bu sonucu dinleyen bleyici, duymaya baqladrlr cinayet is-telinin toplumun normatif saydrir kurallara g<ire megru olmadrlrm ancak oyunlarda bir siire igin megruluk havasr iginde verildifini giirmektedir. oyunun sonunda katil

a$r bigimde cezalandrrhnca, dinleyici diizenin oldulu gibi devam etmesi gerektilini bir kez daha anlar. Yani, toplumsal diieen _{programrrr dinleteblmek igin, dinleyiciye} hak vermiE gibi g<irtiniir; ancak sonunda kendini hakh grkaru.

Boqanma

Ttim oyunlar iginde yiizde 6.4'ltik oranda yer alan boganm4 l9g7 yrlmda yiL_

&

22.2 ile en yi.iLksek di.izeyde iqlenmigtir. Sonraki yrllarda ise 1987 dncesindekinden daha ytiLksek oranda konu olmu$tur.

Boganmamn oyunlarda gittikge artan oranda yer almasr, toplumda boqanma_ lann ya da boganmak isteyenlerin arhnasrndan deEil, siyasal alanda daha gok konuqul-masrndan kaynaklandrlrnr sciylemek mtirnktindiir. Ozelikle, l9g7 yrhndan bu yana iiLlkemizde Medeni Kanun'da yaprlmak istenilen deliEiklikler daha yolun tartrqrlmak-ta; geEitli kadrn <irgiitleri de kadrn haklan konusunda gahEmalar yapmaktadu. 20 Ekim 1990 segimlerinden soma kurulan koalisyon htikiimeti de kadrn sorunlanyla

il-gili bir bakanhk olugturarak, konuyu siyasal g0venceye almrgtr.

Radyo oyunla' dinleyicisinin iizelliklerini yukanda agrklarken, daha yolun

bigimde kadrnlann ve krrsal b<ilgelerde ya5ayanlann ilgisini gektilini belirtrnigtik. Boqanma olgusunun kentlerde mi, kusal kesimde mi yolun oldufuna iligkin bir aragtuma _{elimize gegmemigtir. Ancak, <ilrenim diizeyinin yiiksek olmasr} nede-niyle, kentlerde daha fazla oldu$u sanrlmaktadr. Bu konuda yaprlacak bir ara$tma-nrn konuya agrklk getirmesi agrsrndan yararh olacalr inancrndayrm,

Boganma, sonuglan gereli rtirkiye de bir kadrn sorunu olarak algrlanmakta-du. Bu nedenle, radyo oyunlan esas izleyici kitlesi olan kadrnlara bu konuda bilgi ve-rirken, erkek izleyicileri de, boEanmanur yalmzca kadrnlann sorunu olmadr$r

yolun-da e[ihneye gahgmaktadr. KuEku

oyunlarda kuqku cigesi de fazlaca yer tutmaktadr. Bu tema, karakterlerin bir-birlerinden ya da baqka olaylardan kuqkulanmasr bigiminde iElenmektedir. 1984 yt-hnda iginde kugkunun yer aldrlr oyunlann oram yiizde 11.l'dif. Tiim oyunlar iginde ise; ytizde 3.5 oranmda yer alrnaktadf. Kugku temasrrun yiiksek oranla oyunlarda ig-lenmesinin nedeni; ya5amdaki giivensizliklerin ve iligkilerdeki yapayhlrn bir sonu-cudur.

Qiinkii gergek yasamda, ya$amlmrzl belirleyen olaylann bir krsmr drErmrzda gergekleqir. Bunlaruza[rmrzda olduklan igin, genellikle engellememiz olalnaksrzdr'

leu."*iA"

gdrdtigiimiiz, ya'adrfrmrz birgok geyin gergek olup olmadrlrm

bilmemi-ie olanak yoktur. Ozellikle de yagamrmran birgok y<intinii etkileyen politik kararlar drgrmrzda ahnmakta ve uygulanmaktadr. Bu nedenle birEok olguyu

ytinlendiremedi-limiz ve sonuglannr kesin olarak saptayamadrlrmz igin, do$u ya da gergek olup oI-madrlrnr bilemeYiz.

Gergek yagamda, kitle kiiltiiriintin ve teknolojinin de etkisiyle, iligkiler kaltct degildir. Qiinkti kitle kiilttiriintin dznesi olan kiSi' kendi durumunu farketmek olanaft-na satrlp i.gitair.(34) QaErmrzda kiEi hergeye kugkuyla bakmak zorundad*. Belirtti-gimiz

jiti,

hig bir geyden emin olmasrna da olanak yoktur zaten. Oyunlann yagamla tagdaqmasr ve <izellikle de heyecan yaratrp siiriikleyicilik kazanmasr agrsrndan, oyinlarda kuqkuya yer verilmektedir. Bciylece, dinleyici o)runun sonunu merakla bekleyecektir.

Ibni

Adalet (Devresel

Tarih)

Oyunlann bir krsmrnd4 kitttiliik edenin bir stire sonra mutlaka baqrna ktitii bir gey gelm.ktedir. Iyi karaberler, haksrz olarak suglansalar bile, sonunda hep temize

i*r"tt",

sugsuzluklan karutlanmaktadu. Bu tii'r iletilerin g<istergeleri, dinleyiciye kendisini iyi ve temiz tutmasr gerektifi, kurulu diizenin onu mutlaka ddiillendireceti-dir.

Kittii karakterlerin kottiliiklerinin, hig bir zaman cezasrz kalmamasr alt ktiltii-rtin iist ktiltiire bakrgrnr yansrtrr. Onlara duyulan tifl<e ve hig bir gey yapamamak alt ktilti.irii rahatsrz eder. Ama bu oyunlar, bu rahatsrzhlr "Dewesel Tarih" <igesi ile gi-dermeye gahEmaktadu. Orta dtizeydeki dinleyicinin beklentilerini canh tutmak. "ya-prtauiiecJt nlg bir gey yok'demelerini engellemek igin, bu tii6 ilahi adalet (Devresel

i.rit

)

ti*"tteri

verilmekte, dinleyiciye sab[h olmasr

gerelfili

anlatrlmaktadf. "Ila-hi adalet er geg tecelli edecektir."

Maddi Sorun (Gegim Srkmtnt)

ki-qiler yer almaktadr. Genel toplarn iginde ise yiizde 3.5'lik oranda oyunlarda gegim sr-krntrsr iqlenmigtir. Gegim srkmtrsrnr genellikle emekliler ve ktiyden kente gcig edenler yagamaktadu. Kigi emekli olup il:ramiyesini al&ktan sonra bir siire iyi yaEamakta an-cak ikramiyesi ttikenip maaEr ile geginmek durumunda kaldrfrnda, sftrntrlar da baEla-maktadrr.

Kdyden kente gog edenlerin ise; maddi srkrntrlan ile birlikte, kente uyum sa!-layamama" yabancrlaEma gibi sorunlan da vardrr.

Oysa, 1980-1990 yrllan arasrnda tilkemizde deligik kesimlerden, daha gok kigi gegim sil<rntrsr yasamr$tlr. Yayrnlanan oyunlarda sorun daha dar bir gergeveye oturtulmaftta, deliqik kesimlerin bir krsmr gcizardr edilmektedir.

oyun yazarlan, genellikle btiyiik kentlerde yasayan kent soylu kigilerdir. Bu-na koEut olarak k<iye/kasabaya ddnii$ temasl, yaqamrm kentte siirdiirmek isteyen

kr-sal kesim insanrna, "k<iydniizde hergey var, orada kentte olacaErmzdan/oldu$unuz-dan daha mutlu ya$arsrnlz, iistelik kentte maddi srkrntrnrz hig bir zaman bitmeyecek" mesajrm vermeye gahqmal:tadrr.

ozellikle _{eski Istanbul <izlemi,/nostaljisi, Istanbul'da} gergek lstanbullu'nun yagadrlr dtinemin gtizelliklerinden s<iz eder. Nostalji temasmrn buytik bir krsmrnda gristerilen, eski Istanbul'dur. Yazarlar, ktiyden/kasibadan lstanbul'a g<ig edenlere k<iylerine donmelerini salk vermektedir. Bu da, kent soylu duyarhhlrnian baqka bir gey delildir.

Difer

Temalar

oyunlarda iElenen

diler

temalar da, Tiirkiye'nin sosyo+konomik yaprsr ile dolrudan iliqkilidir. Bazr geleneklerin artrk gaSdrgr kaldrfr, gocuklann ana-babalan-na/dede-ninelerine (onlara duyulan saygr gergevesinde) ba.gkaldrabilecekleri de gds-terilmektedir.

Yayrnlanan oyunlarda yoksulluktan zenginlile gegiE, smrf atlama ternasr da bulunmaktadr. srmf atlarna;-ya_kriyden okumak igin kente ginnet ve toplumca say-grn katul edilen bir meslele (doktor, avuka! polis, subay, dlietmen, vs.) sahip olmak

loly

il-e_statii deligimi; ya da mir1s, eski kiigtik evin yerine aparknan yupnrrn"t giui

de!\k

kayraklardan para kazamlmasryla gergekleqmektedir. Ancaq

lii

uir

or;da

emek karErhlrnda zengin olmak viz konusu defildii. Bunlann drgurda orta dilzeyli kigilere zengin ve stat0 sahibi karakterlerle dostluklar kurdunrl.aralq bu dostlar

aracrh-!r

ile srmf atlanmasr da _{olasrdr. Dnleyicinin beklentilerini canh urtabilrnek igin,} "bir-giin sizin de elinizden tutan olabilir, umudunuzir yitirmeyin" denmektedir.

ozellikle, miras sciz _{konusu oldu[unda, karakterler arasrnda gatrEmalar ve}

yil<rhp yerine apartman yaprlmasrm isterken, ya.gLlar (ana-baba/dede-nine) nostaljik

talhn

nedeniyle buna iargr gkmakta ve bir kugak gatqmasr yaqanmaktadu. B6yle duiumlarda da-genellikle kunt E

k*

Vu{h, kalp

kizi

gegirip ii,lrnekte, gengler istedik-lerini ancak bundan sonra yapabilmektedirler.

Geleneksel yaptmrzauygun aile

birlilinin

korunmast temasr da, oyunlarda dikkati gekmektedir. Kugak gatrgmasr nedeniyle ortaya grkan evden kagmalar,genel-Iikle geri dtintigle sonuglanmakta" ailenin affedicilili de vurgulanruq olmaktadr. Eg-lerin-krsa dttnemli uy.tltklu.t, mutlu birlegmelerine zemin hazrrlamaktadrr. Miras kavgalanrun, aile bii;tinltigiine zarar verdili mesajr da _{iletilmektedir. Qiinkti, ailenin} biraiada olmasr, sorunlan aqmada rinemli bir etkendir. Bu ttir temalar, geleneksel ya-prmn korunmasrna gahErldrlrnr g<istermektedir.

oyunlarda sorunlar genellikle, orta diizeyli dinleyicinin rahatsrz olmayacall

toplumdaki egemen delerbrle gatrgmayan bir gekilde g<iztirnlenmektedir. Buna

gcire-n&I"t"

uygui, uht^k kurallanna gatrgkrn olmayan (conventional, ethical standarts) sonuglanma denmektedir.(3 5)

qocuK

BAHqESI OYTJNLARTMN

TEMALARI

UZERINE DEGERLENDIRME

Qocuk Batrgesi oyunlannda EoEunlukla; iyilik, yardrmse-verlih.dostlulg oku-ma sevgisi, dola ve hayvan sevgisi gibi lemalar iglenmektedir. Dinleyici gocuklann tirnek

iabileclfi

gocuk karakterler iyi, zeki, yardrmsever, okuma tutkusuyla dolu. dost tipler olarak belirlenmektedir.

Qoculun zekasrnt g<isterebileceli bir takun polisiye olaylara kaflEmakta ve gocuklarpolislere her zaman yardrm etmektedir. Bu olaylara tanrk olmak igin gocuk-iar kimi zaman gizli bir ma$ara keqfetrnekfe, kimi zaman da rssrz bir adaya

glkmakta-dflar.

Ve gittikleri yerler her zaman kdtti insanlarrn srlrnalr durumundadrr. Tanrk olunan tarihi eser kaEakgrfulrnr, hrsrzhlr polise bildiren gocuk karakterler, bu yolla kiitti kiqilerin yakalanmasrm sallamaktadular. Bu arada goculun biri kimi zaman ka-grrlmakta, diler arkadaSlan polisle igbirli$i yaparak onu kurtarmaltadular.

Baa oyunlarda da Eocuklann yaEhlarla ve hayvanlarla dostluklan iglenmek-te; gocuk dinleyiciye yaEhlara sevgi ve saygr giistermesi, dolanrn bir pargasr olan hayvanlann korunmasltun gerekliliti anlatrlmaktadu'

oyunlar da gocuklann iyi birer "vatandal" olarak yetigmeleri, biiytiklerin de onlara yardrm etmelerinin zorunlululu gosterilmektedir' Qtinkii dtizrnin korunmasr' toplumsal yaprnrn bozulmamasr igin "yannrn biiyiikleri"nin daha gocukluklarrndan iti'bar"n, kurulu diizenin iist yapr kurumlanna hizmet etmeleriyle mtimkiindiir.

&ellikle yoksul gocuklara bir giin mutlaka iyi kalpli bir

btyii[iin

yardrm

ede-celi

mesajr verilmekte, beklentilerinin canh tutulmasrna gahqrlarak gelecelin daha iyi olacalr vurgulanmaktadu.

19E0. 1990

Ylllrn

Ar$lnda TRT lstanbu I

_Rrdyo6u'nca YaJtnlanan ',eocuk Bahgesl,' progrrmleflntn Temalan ve ytllare G6re Oyun Syl-hrr lghde Teltlrlrrrn Oranlafl

(%)

_CIABLO lD

Ydlara Giirc Oyun Sayrlan

ve Temalann Oran: Yadlmseverlik

ly'Ik

Kagakgrhk llat'r,afl Sevgisi Kity Yatamr Yoksulluk Dosduk Hlrsdl} Qocuk Zekasr Evden Kagma Okuma Tutkusr eocuk Fantezisi 9euk Kagrrma Polisiye Kahramanl* Yetimlik Dede/forun ltitkisi Gegim Srkrntrsr HastaLk Boganma

Bognmada _{Qocuk Dramt} Biiyiiciiliik Diger Toplam 76 say(k

9ll.E

810.5 E 10.5 7 9.2 6 7.9 6',t .9 5 6.6 5 6.6 4 5.3 45.3 4 5.3 4 5.3 4 5.3 3 3.9 33.9 3 3.9 2 2.6 2 ?.6 22.6 2 2.6 36 4'1 .1 1980 sayr%

-.

.-t98l 15 sa|tEa 2 t3.3 | 6.7 213.3 1982

ll

saYtqo 19

l9

2t8

l9

19 1983

ll

szy9.

r9

19

t:

I

16.6 233 114.3 2 2E.6 3 42.9 -

r

rt.u

,io.t

1984 8 sa:E

1985 1986

1987 1988

2844

sayqo

saygo sayrlo sayr%

2100

I

13

150

I

13

250

--

ll3

--

125

1989

1990

67

say$o sayTo _

-

_22E.6 218 t 6.'l 218

tt3

225 t13 113 150

ir

225

I

t3 113 r13 450 250

125

2 50 t-.) \a o\

t25

t 6.7

-_

l9

19

l9

l9

233 233 233

l13

lt3

113 125

t25

t25

16.'1

19

t67

--213.3

l9

113

|

14.3 113

_I

14.3 250 | 6.1 | 6.1

l9

426.7

2t8

436

l3

131632lM

225

250 150 t50 125

RADYO

OYUNLARININ

DENETTMI

Tekelci sistemlerde radyo ve televizyon yayrnlan sanstire u$ayan yayrnlar olmaktan <iteye gegememiglerdir. _Qolulcu sistemde yayln yapan, yani demokrasiyle y<inetilen tilkilerinradyo ve televizyon yayrnlannda toplumun deler yar.grlan, ulusal i.tiltitt, .i.f n" adetler, ahlak anlayrgr ve kamu diizeni ile ilgili olarak bazr ilkeler uygu-ladrklarr gortilmektedk.

"Demoharik bir iilke olan TiiLrkiye de radyo ve televizyon ile

ilgili

toplumun yaranna olan bu genel anlayrqtan uzak kalmamtg, radyo ve televizyon yayrnlan igin ;'TRT _{yuytn llkeleri" dedilimiz bazr kurallan uygulamak zorunlululu} duyulmuq-tur."(37)

Yasal denetim kurallarr, yayrn ilkeleri ile srmrlanmakta ve Anayasa mn 133. maddesi rle2954 saydr TRT Kanunu'nun 5. maddesinde agrklanmaktadrr.(38)

Radyo oyunlannrn denetlenmesi de bu ilkeler gergevesinde gergeklegtirilir. Ancak, yayrn ilkeleri denetim elemanlanna genel srnular gizmektedir. Ozellikle so-yut kavramlarrn TRT ytinetimince zaman zaman farkh algrlanmasr ve uygulanmasr da s<iz konusu olmaktadrr.

Ulkemizde, siyasal iktidar deligikliklerinde, genellikle TRT Genel Miidiirii de deligmekte ve bu grirev igin iktidar partisinin gtiriig ve programrna daha yatkrn ki-qiler segilmektedir. Bu nedenle, ilkelerin soyut olan ve genel srmrlar giznnbazrmad'

a"rc*,in

algilanmasr ve uygulanmasr da deliqiklik gcistermektedir. Liberal giirtigteki bir partinin (ya da partiler koalisyonunun) iktidara gelmesi, TRT programlanndaki egemen delerlerin de gtinluk yaEam pratili ile daha gok ba[daEan yapr gcistermesi so-nucunu ortaya grkarmaktad[. Muhafazakar bir partinin iktidannda ise, daha katr, elegtiriye yer verilmeyen bir g<iriintim sergilenir'

"Iktidann g<irtiElerine uygun denetim yaprlmaktadf" denilebilir. Ornelin, yayur ilkelerinde yer alan "Genel ahlak" kavramr, siyasal iktidann liberal, muhafaza-kar ya da sosyal demokrat parti olup olmamasrna g<ire farkh algrlanmaktadf.

Ozellikle bu tiir soyut kawamlann algrlanmasr siyasal

iktidaln

g6riiqlerine giire deligir. Yayrn ilkelerinin soyut kawamlan, radyo oyunlannda d4 ilcidann algr lamasrna uygun olarak denetlenir.

TRT denetim elemanlarrna, denetim ilkelerinin yonetmelikle bildirilmesi, yalmzca yayn ilkelerine uygun denetim yapmalanrun istenmesi b<iyle bir sonucu or-taya grkarmaktadu. Programlan denetleyen kurum elemanlal, kendi inisiyatiflerini kullanmak zorundadrlar.(39) Bu da TRT'nin olaylan, devlet gcizliiklerinden ele aldr-lrnt ve kitleleri harekete gegirecek mesajlar vermekten kagrndrlrm giistermektedir'

soNUQ

-

\adyo oyunlannda yayrnlanan bagat lemalara bakrldrlrnda, oyunlann birey_ sel ya da kiigtik guruplar arasrnda gegtili giiri.iliir. Daha genig bir g.ergevede, toplumsal bazda ele ahnan oyun yoktur. ornefin; bir iggi aitesinin sorunlan ya da r"ndikul

bi,

olay, toplu s<izlegme, grev gibi konular hig yer almamaktadrr. Bu da, denetim bcilt-miinde s<iz0nti ettitimiz, TRTnin bir devlet kurumu olarak yayrn yaptr[r, go$unlukla

]ktidanl g<izi.inden olaylara baktrlr ve <izellikle toplumsal konulann (hei ne,ctinse; sa-krncah bulunarak yayrnlanmadrlrnt g<istermektedir.

Rudyo oyunlarrnrn hedef kitlesi gok genigtir. Radyo yayrnlanrun ulagabildili (bugjinLli teknik yapmyla Tiirrkiye srmrlanm da agan bir bbk;) her yerde radyo dinle-yen hemen herkesi _{hedeflemektedir. Ancah kamuoyu araqtrmalan, bu programlarr} dinleyenlerin daha gok, a!t-o1ta _{sosyo-ktiltiir diizeyindeki kigiler oldulunu}

gcister-f:k$r.

Bu-nedenle, geniq kitleleri (giinkii iilkemizde alt-orta kiiltiir dtizeyi

!o!un-luktadu) etkileyecek, harekere ggirecek, peEinden stiri.ikleyecek tarzdaki t6nritai ete alnmamakta, yayrnlanmamaktadr. oysa bir tist yapr kurumu olarak rRT'nin alt-orta dtizeydeki kitleleri elitmek, bilgilendirmek vs. gibi sorumluluklan bulunmaktadr. Bunun dntine _{gegilebilmesi, TRTnin gergek anlamda sosyal sorumluluk anlayrEr ile} yaym yapmasrna _{balhdrr. Qtinkii,} gergek yEamda bireysel sorunlardan dahutuzt*,

ya5anmaktadr. TRT toplumsal sorunlann belirli bir krsmrna yayrnlarrnr kapatarak, toplumda yaqanmadrlrm varsaymakta, briylece gergek yaqamdan uzaklagmaktadu.

oyunlann temalanna bakrldrErnda; suya sabuna dokunmayan, kitlelerin duy-gusal beklentilerini canh tutrnaya yarayan, ancak harekete gegirici etkisi olmayan, tersine sab'retmeyi <ifi.itleyen tiirde oldulu gdrtiliir.

Radyoda tiyatro programlan d4 kitle kiiltiiriintin gergekren kagmak isteyen tutumunu yansrtu. Kimi _{kez insanlar, cinemli sorunlardan uzak tutulmaicta kimi Lez} de bireylerin sorunlan zaman ve ortamdan balrmsrz olarak ileriye ertelenmektedir. Bu, sisteme egemen olan toplumsal dtizen iieerinde hegemonya kuran giig ya da giig-lerin de en <inemli isteklerinden biridir.

Radyo oyunlarrmn dinleyicileri,

kitle

kiilttirtiniin riznesi durumundadrr. oyunlarda kendi riz sorunlanrun agftlandr[rm gdrmektedir, ancak bu sorunlann g0-z0mii, bilinmeyen bir tarihe ve bilinmeyen bir ortamrn varhlrna brakrlmrgtr ki, bu ortam hemen hig gergeklegmeyecektir. _{Bireyin beklentilerinin gergekleqtirilmesini} soyut koqullann olugumuna brakan radyo oyunlan, TRTnin bu yaklaErmr devam

et-ti[i

stiLrece, kitlelerin idollerini somutlagtuan de[igik konulan ele almak zorunda

kala-caktr. _{eunkti, kitlenin yaplsmm ve beklentilerinin deliEmesi, Ttirkiye'nin siyasal,}

ekonomik ve toplumsal yaprsrndaki _{deligmelerle do!rudan iliEkilidir.}

DTPNOTLAR

Tiyatro Kurultayr'nda Sunulan Bildiri, 11-12-13- Haziran 1990.

2. Metin An4 "21. Ytizyrhn Eqilinde Tiyanomuzun Genel Gciriiniimti Uzerine Aykr-n DiigiiAykr-nceler", T.C. Kiiltiir Bakanhfr'nca Dizenlenen Tiyaho Kurultayr'nda Sunulan Bildiri, 11-12-13 Haziran 1990.

3. Marshall Mcluhan, Understanding Media: The Extensions of Man, New York: Mc Graw

Hill,

1965, ss.7-22.

(*)Mcluhan iletigim araglanm srcak ya da soluk araglar olarak ayumaktadr. Kitle iletigim araglan ile aktanlan iletide, ttiketiciye gok bilgi veren, onu karrlmaya zorlayan radyo gibi araglan srcak, televizyon gibi az bilgi veren ve izleyicinin katkrsrmn hemen hig olmadr[r araglan ise soluk olarak nitelemigtir.

4.

Seyit Kemal Karaalio$u, Ansiklopedik Edebiyat Sitzliigii, Inkrlap ve Aka

Kita-bevi, Istanbul, 1969, s.7 27 .

5. Dr. Unsal Oskay, Toplumsal Gelipmede Radyo ve Televizyon (Geri Kalmrgtrk Acrsrndan Olanaklar ve Srnrrlar), Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler Fa-ktiltesi Yayrnlan, No:316, Seving Matbaasr, Ankara, 1971, s.13.

6. Dr. Uygur Kocabaqollu, $irket Telsizinden Devlet Radyosuna (TRT) Oncesi Dtinemde Radyonun Tarihsel GeliEimi ve

Ttrk

Siyasal Hayatr lgindeki

Yeri), Ankara Universitesi Siyasal Bilgiler FakiiLltesi Yayrnlan, No:442, An-kara, 1980, s.101.

7. A.g.e., s.171. 8. A.g.e., s.256.

9.

A.g.e., s.319.

10. A.g.e., s.403.

11. TRT, _Tiirkiye Radyolan 1989 Yrh Stiz ve

Miizik hogramlan

Yaprm ve Uy-gulama Talimatt, Radyo Dairesi Bagkanhgr, Ankara, ss.239-14.3.

12. Gtinyaz, a.g. bildiri.

13. TRT, Tiirkiye Radyolan 1989 Ylh Siiz ve

Miizik

Programlarr Yaprm ve Uy-gulama Talimatr, a.g.e. ss.239-241.

14. A.g.e., s.243. 15. Gtinyaz. a-g.bildiri.

16. TRT, TRT Genel Yaym Planl TRT Yaym Planlama, Koordinasyon ve Defer-lendirme Dairesi Bagkanhlr, Yayrn No:7, Basilr Yayrnlar Mi.idiirlti!0, Yayrn No: 197, Ankara, 1989, s. 11.

17. TRT, Radyo ve Televizyon Programlarr Kamuoyu Aragtrrmasl, TRT Yayrn Planlama" Koordinasyon ve Delerlendirme Dairesi Ba.gkanh$r, TRT Basrh Yayrnlar

Mtidtirliilii,

Yayrn No: 171. Ankara, 1985, s.92.

18. TRT, Radyo ve Televizyon Programlan Kamuoyu Ara$rrmasr, (tlisan 1987) TRT Yayrn Planlamq Koordinasyon ve Delerlendirme Dairesi BaqkanlEt' Ankara, 1987,s.220.

19.

Tiirkiye

Radyo ve Televizyon Kurumu lstanbul B6lge Radyosu

Etkinlik

Aragtrrmas4 ARAT Aragtrma ve Danrgmanhk A$., Istanbul, 1990. 20. TRT, Radyo ve Televizyon Programlarl Kamuoyu

At?$lrmasl

1985, a.g.e.,

s.98. 21. A.g.e., s.%.

22. TRT,

Tiirkiye

Radyo ve Televizyon Programlan Kamuoyu AraEttrmast, 1987, a.g.e., s.222.

23. TRT, Turkiye Radyo ve Televizyon Programlart Kamuoyu Aragtrmasr, 1985, a.g.e., s123.

?A. A.g.e., ss. I 23- 129. 25 A.g.e.,s.127.

26).TRT, Ankara Radyo ve Televizyon Programlan Kamuoyu Ara$trmast,TRT Yayrn Planlama, Koordinasyon ve Delerlendirme Dairesi Baqkanhlr, TRT Basrlr Yayrnlar

Mudiirlii[ii,

Yayrn No:170, Ankar4 1984, ss.72-73' 27. Oyun

Kimlikleri

(1980-1981-19E2-1983-1984-1985-19E6-1987-1988-1969-1990), lstanbul Radyosu Tiyaho Mtidiirltifti, (Teksir).

28. Stuart Hall, "The Television Discourse: Encoding and Decoding", Education and Culture,25, Summer 1974, ss.8-14. (Qev: Segil Biiker, Televizyon S<iy-lemi: Di.izgeleme ve Diizge Agrmlama",

Kurgu

Eskiqehir hetigim Bilimleri

Faktiltesi Dergisi,4, Iletiqim Bilimleri Fakiiltesi Yayrm, Ekim 1981, s.326. 29. Istanbul Radyosu Tiyafto ve Ellence Yaynlan M0diirii Abdiilkadir Giinyaz ile 19

Mart 1992 tarihinde yaprlan

xizlii

gcirtiEme.

(*) "Yaymlanan 422 oyunun nigin belirli temalar gewesinde geligtifi" sorusunu Sayrn Giinyaz, "Qiinkii yaqam biiyle" qeklinde yanrtlamaktadr.

30. Rodolf Amheim, Kata Cartwright vd., "The World of the Daytime Serial", Public Opinion and Propoganda" ss.243-263. (Qev: Unsal Oskay, yayrnlanmamrg ders notlan, ss.?39 -257 .)

31. Fiisun Tayang-Tung Tayang, Diinyada ve Tiirkiye'de Tarih Boyunca Kadm, Toplum Yayrnevi, Ankara 1977, s. I 60.

32. Serim Timur, Tiirkiye'de AiIe Yaprsl, Hacettepe Universitesi Yaynlan, No: D-15, Ankara" 1972, s.82.

33.Ibrahim Yasa Sindel

Ktiyii

Ttirkiye ve orta Do[u Amme ldaresi Enstiti.isii (TO-DAIE), Ankara 1960; Tiirkiye'de Krz kagrrma Gelenekleri ve Bunuda

Il-gili Baa

ldari

Meseleler, TODAIE, Ankar4 1962; YirmibeS Yrl Sonra Ha-sanollan Kiiyii, Siyasal Bilgiler Faktiltesi, Ankara, 1969.

DPT,

Tiirk

Kdyiinde Modernlegme E$ilimi AraEtrmasr, Devlet Planlama Tegki-latr, Ankara, 1970; Orman

Kiiylerinin

Sosyo-Ekonomik Durumu,DPT, Ankar4

l97l;

DoEu ve Giineydolu Anadolu

lileri

Sosyal Yapr

Aragtrr-masr,DPT, Ankara 1974.

CevatGeray, Planh Diinemde Kilye

Ytinelif

_Qalqmalar, TODAE, Ankara, 1974. Miibeccel B.Kuay, Ere$i:

Alrr

Sanayiden Once Bir Sahil Kasabas,DPT, Ankara,

1964.

hrahim Yas4 Ankara'da Gecekondu Aileleri, Salhk ve Sosyal Yardrm BakanLir Sosyal Hizmetler Genel

Miidtirliifti,

Ankara, 1966.

Charles W., M. Hart, Zeytinburnu Gecekondu Biilgesi, Istanbul Ticaret Odasl ls-tanbul, 1969.

Emre Kongar, "Altmdag Gecekondu b6lgesi", Amme ldaresi Dergbl CituVt, No:3, 1973; "AltrndaE'da Kentle Biitiinlegme", Amme ldaresi Dergisi

CilcVI,

No:4,1973.

Birsen G<ikge, Gecekondu Gengli[i, Hacetlepe Universitesi Yayrnlarq Ankara, 1971.

34. Metin Kazancr, "Kitle lletigim Olayr

te

Yrlrnlann ldeolojik Yiinlendirmesi ve

lki

Gnek Uzerine Tartrqmalar", Siyasat Bilgiler Fakiiltesi Basn Yayln

Yiih-sek Okulu Yrlhpr,

VI,

1981, Ankara, 1982, s.423.

35. Arnheim, a.g.e.

36).Aydrn Olgun, "Radyo ve _{Televizyon'da Denetim", Radyo Televizyon, TRT Ba_} srh _{Yayrnlar MtidtirltiEii, No.3, Ocak, 1988, s.10.}

37. A.g.e.

38. TRT, TRT Genel Yaym Planr, a.g.e., ss.l-2.

a' Anayasa'nrn Sdztine ve ruhuna balh olmak; Devletin i.ilkesi ve milletiyle bciltinmez bi.iti.inlii!iinii, milli egemenliii, cumhuriyeti, kamu di.izenini, genel asayiEi, kamu _{yarannr korumak ve kollamak.}

b. Atattirk llke ve inkrlaplannr ktiktegtirme( Ti.irkiye cumhuriyeti'nin galdaq uygar-hk diizeyinin iistiine grkmasrm <ingoren milli hedeflere utagmay gergeneqtir-mek.

c. Devletin milli giivenlik siyasetinin, milli ve _{ekonomik menfaatlerinin gereklerine} uymak.

d. Devletin bir kiEi ve ztimre tarafrndan ytinetilmesini veya sosyal bir srmfin diler sos-yal srruIlar iizerinde egemenlilini sallamak yahut Devleti ve Devlet

otritesi-ni ortadan kald'makveya dil, uk, din ve mezhep aynmr yaratmak yahut sair her hangi bir yoldan bu kavramlara ve g<iriiglere dayanan bir Deviet diizeni

_

kurmak amacr giidenh rejim ve _{ideolojilerin propagindasrna yer vermemek.}

9.

lenel

ahlakrn gereklerini,

milli

gelenekleri ve manevi delerleri gBzetmek.

f. Tiirk milli e[itiminin temel g<irtig, amag ve ilkelerine uyrn"t. g. _{Kolayca anlagrlabilir, do!ru, temiz ve giizel Ttirkqe kuilanmak.}

h. Toplumun beden ve ruh sa[hlrna zarar verecek hususlara yer vermemek.

i.

Karamsarhk, umutsuzluk, kargaga, dehget, _{saldrrganhk giUi olumsuz duygular}

uyandrmak ve telkin etmek amacma yrinelik yayrn yapmamak.

j'

Kigilerin iizel hayatlann4 _Eeref ve haysiyetlerine saygrL olmak ve dtirtstltik

anlayr-Erna balh kalmak.

k. Haberlerin toplanmasr, segilmesi ve yayrnlanmasrnda _{tarafsrzlk, do$ruluk ve} ga-bukluk ilkeleri ile galdag habercilik teknik ve metodlanna balh olmak. l. Haberler ile yorumlan ayrrmak ve yorumlann kaynaklannr agrklam-ak.

m. Kamuoyunun salhkh ve serbestge oluEabilmesi igin, kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayn yapmak; tek y<inlt, taraf tutan yaym yapmarnak ve bir siyasi pa*inin, _{gurubun, grkar gevresinin, inang veya di.igiincenin} menfaatle-rine alet olmamak.

39.TRT lstanbul Radyosu Tiyatro ve Ellence Yayrnlan Miidiirii Abdiilkadir Giinyaz