) ! $ Q $ OO $
+-SLAM
SLAM
SLAM
SLAM H
H
H
HUKUKU
UKUKU
UKUKU
UKUKU A
AÇISINDAN
A
A
ÇISINDAN
ÇISINDAN M
ÇISINDAN
M
MÜSLÜMAN
M
ÜSLÜMAN
ÜSLÜMAN
ÜSLÜMAN
BBBBAYANIN
AYANIN
AYANIN EEEEHL
AYANIN
HL
HL
HL---- KKKK
TAP
TAP EEEERKEKLE
TAP
TAP
RKEKLE
RKEKLE EEEEVL
RKEKLE
VL
VL
VL L &
L &
L &
L &
Doç. Dr. Nihat DALGIN'! 6 ( 6 ^ U ! 8 26 6 3 !
T K U
) $ 0 & : 3 && # (( &
# " & ( 8 9& # (
" 3 = 3 " ; # ( D
9# & ' ( )&&
&& # ' 3 ( 0 & $ = 3 &
= 3 8 (
( " 8 ( ( # " # & ( =
& & ( (( & ( = ( I
# # & & " & 8 &
3 & 3 ( # &
( (
8 1 ( = & ' 3 # "
9 0 & " Y I B $
( ( 0 & # ( ' 3$ && #
( ( )&& & $ &
( ( " & ( & '
& ( & $
' $ " 3 ' $
& # & # " " Y I
B $ " & ' & ( = & S
1 ( & # = & # " "
# & $ ' & # " "
" " # ( = 3 =
" ; # ( D
8 & & 3 Y I "1 & ' &
$ ' 3 ( 1 ## #
( Y [ # & & ( ; # 0 $
& ## 0 ' 3
& & # ( = 3 I =
" ' ## &
Evlilik, sosyal ve hukuksal bir ili6kidir. Bu nedenle, sosyal birer kurum olan hukuk sistemlerinde, toplumlara hakim olan ya6am felsefelerine paralel bir 6ekilde, evlilik müessesesi ile ilgili farkl düzenlemelerde bulunulmu6tur. Bunlardan birisi, evlenme engelleri konusudur.
@
slam hukukuna göre; evlenme engelleri, geçici ve devaml olanlar 6eklinde, iki grup olu6turmaktad r. Bu ara6t rmam zda, slam hukukunun geçici evlenme engelleri bölümünde yer alan; “din fark!”“din fark!”“din fark!” genel perspektifinden hareketle, müslüman bayanla “din fark!”
ehl-i kitap erkek aras nda evlili9in gerçekle6ip gerçekle6emeyece9i ele al nacak ve özellikle; müslüman bayan n ehl-i kitap (=kitap ehli/kitabî) bir erkekle evlenemeye-ce9i 6eklindeki slam’ n ilk günlerinden beri benimsenmi6 olup, slam hukuk ekolleri-nin temel metinlerinde yer alan yarg n n ne derece Îsâbetli oldu9u üzerinde yo9unla6 lacakt r.
Bu konu üzerinde bizi ara6t rma yapmaya iten saik, günümüzde slam ülkele-rinden bat dünyas na do9ru gerçekle6en yo9un bir göçün sonucu, müslüman k zlar n h ristiyan veya yahudi erkekleri ile evlenme arzular n n yo9unla6mas ve bu tür evli-li9in, “"slam hukuku aç!s!ndan geçerli olmad!“"slam hukuku aç!s!ndan geçerli olmad!“"slam hukuku aç!s!ndan geçerli olmad!“"slam hukuku aç!s!ndan geçerli olmad! !”!”!”!” 6eklindeki hükmün sorgulan r hale
gelmesidir. Ayr ca, baz ça9da6 ara6t rmac lar n, müslüman bayan n ehl-i kitap bir erkekle evlenmesinin naslar taraf ndan yasaklanmad 9 n savunmalar , bu konudaki yasaklamay , geçmi6 dönemlerin sosyal ve siyasi 6artlar çerçevesinde konulmu6 bir hüküm olarak de9erlendirmeleri de, slam hukukundaki konu ile alakal hükmün yeniden de9erlendirilmesi zaruretini do9urmu6tur.
Müslüman-ehl-i kitap evlili9i sorunu, slam ülkelerindeki fetva makamlar n , konu ile ilgili hükmü tekrar de9erlendirip, âcilen net bir sonuç sunmaya zorlam 6 olmal ki; konu, Türkiye Cumhuriyeti Diyanet 6leri Ba6kanl 9 ’nca tertip edilen I. Din I. Din I. Din I. Din ")leri "sti)are Toplant!s!nda da (15
")leri "sti)are Toplant!s!nda da (15 ")leri "sti)are Toplant!s!nda da (15
")leri "sti)are Toplant!s!nda da (15----18 May!s 2002/ "stanbul) 18 May!s 2002/ "stanbul) 18 May!s 2002/ "stanbul) 18 May!s 2002/ "stanbul) tart 6ma gündemine
getirilmi6, ancak, bir hükme ba9lanamadan, konu ile alakal olarak derinlemesine ara6t rma yap lmas amac yla, ilerideki toplant da ele al nmas tavsiyesinde bulunul-mu6tur. Ara6t rmam zla, müslüman bayan n ehli kitap bir erkekle evlili9i probleminin çözümünde, ilgililere katk da bulunabilirsek, bu bizim için bir bahtiyarl k olacakt r.
Konu hakk ndaki görü6lere geçmeden önce, ehl-i kitap terimi hakk nda bilgi vermek faydal olacakt r.
T2 1,K2 B '3 B3- 36T8T8 B3 )36T
Ehl Ehl Ehl
Ehl----i kitapi kitapi kitapi kitap; kavram olarak, kutsal kitab bulunanlar anlam na gelmekte olup,
müslümanlar d 6 nda, Allah taraf ndan kendilerine gönderilmi6 bir peygambere ve bir kitaba inanan milletler için kullan lan bir terimdir1.
.Kur’ân’da bu terim, genellikle, Yahudi ve H ristiyanlar için kullan lm 6sa2 da,
ayet ve hadislerde terimin aç klanmas yap lmam 6 olmas sebebiyle, ehl-i kitap teri-minin kapsam na hangi din mensuplar n n girdi9i, hangilerinin bu kavram n d 6 nda kald 9 konusunda farkl görü6ler mevcuttur. Bu görü6leri 6u 6ekilde s n fland rmak mümkündür:
aaaa---- EEEEhl-i kitap; sonradan bozulmu6, de9i6tirilmi6 olsa bile, asl itibariyle ilahi
olan, vahye dayanan bir kitaba inanan kimselerdir. Bu, Hanefiler taraf ndan benim-senmi6 bir görü6tür3. Buna göre, Yahudi ve H ristiyanlar yan nda, Hz. brahim’e ve 1 bnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdilvâhid, Fethu’l-kadîr, Beyrut ts., III, 135; Geni bilgi
için bkz. Ö.F. Harman, “Ehl-i Kitap”, Günlük Ya ay Ansiklopedisi, I, 454, 455.
2Örnek olarak bkz. Bakara 2/ 109-111; Nisâ 4/ 51,153,159, 171; Mâide 5/18-19, 65-68; Ha r 59/2, 11;
bnü’lKayy"m, Kur’ânda kullanulan ehli kitap kavram n n yaln zca Yahudi ve H ristiyanlar kapsad hakk nda icma n bulundu unu ifade etmektedir. Bkz. bn Kayy m el-Cevziyye, Ahkâmu ehli’z-Zimme, Beyrut 1961, II, 433.
=, , D 7 G # 7 7'
Hz. Davud’a gönderilen kitaba inananlara da ehl-i kitap denir. Sâbiîler’in ehl-i kitap olup olmad 9 tart 6 lm 6 olup, baz Hanefilerce onlar n da ehl-i kitap say lmas gerek-ti9i savunulmu6tur4.
Ça9da6 müelliflerden M.M.M.M. Re)id R!zaRe)id R!zaRe)id R!za da bu görü6ü benimsemekte ve bir ad mRe)id R!za
daha ileri giderek 6unlar söylemektedir: Mecûsîler, Sâbiîler, Hind ve Çin Putperestleri ve Japonlar gibi milletler de semavi birer kitaba sahiptiler ve tevhid içinde ya6 yorlar-d . Yahuyorlar-di ve H ristiyanlar n kitaplar na gelen tahrif felaketi gibi bunlar yorlar-da tahrifata u9rad . Dolay s yla, bu milletler de ehl-i kitap kapsam na dahildirler. Bu görü6e mey-leden zzet Dervezezzet Dervezezzet Dervezezzet Derveze ise, görü6ünü 6öyle aç klamaktad r: “Objektif olarak ayete bak
l-d 9 nl-da; “sizl-den önce kenl-dilerine kitap verilenler” cümlesi mutlak bir cümlel-dir. Ve bu ayetin hükmü, ellerinde kitaplar olup, bu kitaplar n Allah’tan oldu9unu iddia eden ve bu kitaplarda, herhangi bir 6ekilde buna i6aret eden delilleri bulunan her dinin mensuplar n kapsamaktad r. 6te tüm bunlar, M. Re6id R za’n n görü6ünü do9rula-maktad r”. Ancak, Derveze, baz insanlar n, “ehl-i kitaptan kasdedilenler Yahudiler ve H ristiyanlard r” 6eklindeki anlay 6lar n do9rulayan kuvvetli Kur’ân ayetlerinin bu-lundu9unu da itiraf etmektedir5.
bbbb---- Ehl Ehl Ehl----i kitap Ehli kitapi kitap; yaln zca kendilerine Tevrat ve ncil gelen srailo9ullar ndan iba-i kitap
rettir. Bu görü6ü Lafiiler savunmakta olup, onlara göre, srailo9ullar boyuna dahil olmayan Yahudi ve H ristiyanlar ehl-i kitap kavram na dahil de9illerdir6.
cccc---- Baz! "slam bilginleri ise, Baz! "slam bilginleri ise, Baz! "slam bilginleri ise, yaln zca Hz. Muhammed’in Peygamberli9i öncesin- Baz! "slam bilginleri ise,
de Yahudi ve H ristiyan olanlara ehl-i kitap denece9ini, Hz. Peygamber sonras nda Yahudi ya da H ristiyanl 9a girenlerin ise, ehl-i kitap olmad 9 n savunmu6lard r. Çünkü, onlara göre, Hz. Muhammed’in rÎsâleti sonras nda ya6ayan insanlar n müslüman olmalar gerekmektedir. Buna göre, din de9i6tirerek Yahudi veya H risti-yan olanlar da, ehl-i kitap say lmayacaklard r7.
dddd---- Konu ile ilgili çal 6ma yapan baz günümüz ara6t rmac lar na göre, ehl-i
ki-tap kavram , yaln zca Yahudi ve H ristiyanlar kapsamakta olup, bu görü6 sahipleri-nin gerekçeleri 6öyledir: “ Araplar, Yahudi ve H ristiyanlarla birlikte Mecûsîler, Sâbiîler ve Hanîflerin de bulundu9u bir co9rafyada ya6amalar na ra9men, yaln zca ilk iki din mensubunu kitap ehli olarak tan rlard . Günümüz Dinler Tarihi ara6t rmalar da gösteriyor ki, gerek Mecûsîler’in gerekse Sâbiîler’in kutsal kitap ve dini gelenekle-ri, en az onlar kadar köklü bir dini yap ya ve tarihi geçmi6e sahiptir. Buna ra9men, Araplar n ve özellikle de Kur’ân’ n, Ehl-i Kitap kavram n yaln zca bu iki din mensup-lar na has özel bir deyim omensup-larak kullanmas , Allah nezdindeki kutsal kitap ve rÎsâlet gelene9inin bunlar n tarihi geçmi6leriyle bir bütünlük arzetti9ini göstermektedir. Zira Araplarla yak n ili6ki içerisinde olan ran’l Mecûsîlerin ya da Sâbiîler’in dini gelenek-lerinin (kutsal kitaplar ve varsa peygamberinin) Kur’ân taraf ndan onaylanmamas ve hatta bunlara hiç at fta bulunulmamas , bu görü6ümüzü destekleyen mant ki nedenlerdir. Ayr ca, slam’ n iki temel kayna9 durumundaki Kur’ân ve Sünnet’teki
II,289.
4Serahsî, Pemsüleimme Muhammed b. Sehl, el-Mebsût, Beyrut ts., IV, 210,211; Mevs lî, Abdullah b.
Mahmud, el- htiyâr li-ta’lîli’l-muhtâr, st. 1980, III, 88; Mer înânî, Ebû Bekir b. Abdilcelil, el-Hidâye +erhu Bidâyeti’l-mübtedî, el-Mektebetü’l- slâmiyye, ts., I, 193; bnü’l-Hümâm, a.g.e., III, 138; ayr ca Sâbiîlerle ilgili bilgi için bkz. Pinasi Gündüz, Sâbiiler (Son Gnostikler), Ankara 1995.
5 zzet Derveze, et-Tefsiru’l-Hadis, terc. Komisyon, st. 1998, VII, 40,41. 6Pâfiî, Muhammed b. dris, el-Ümm, Beyrut 1973, V, 7.
@
çok sarih ifadeler de, bu konuda bizlere 6 k tutacak mahiyettedir. Zira, daha önce de9indi9imiz ayet ve hadislerden anla6 laca9 üzere, gerek Kur’ân’da, gerekse Sün-net’te, Yahudi ve H ristiyanlar n d 6 ndaki din mensuplar n n, hiçbir 6ekilde, kitap ehli olarak nitelendirildi9i görülmemektedir. slam alimleri aras nda bu konudaki görü6 ayr l 9 kanaatimizce, di9er din mensuplar n n, söz gelimi Sâbiîler ve Mecûsî-ler’in, inaç ve ibadet esaslar konusunda Yahudi ve H ristiyanlara uyup uymad klar noktas ndan kaynaklanmaktad r. Esasen bu da, daha sonraki dönemlerde ortaya ç km 6 bir tart 6mad r. Sonuç olarak, Kur’ân ve Sünnet perspektifinde konuyu de9er-lendirdi9imizde, Ehl-i Kitap deyiminin, baz lar n n sand 9 gibi, herhangi bir kutsal kitaba sahip bütün din mensuplar n de9il de, slam’ n peygamberlik gelene9i içeri-sinde yer alan Hz. Mûsâ ve Îsâ’n n tâbiîleri durumundaki Yahudi ve H ristiyanlar ifade etti9i anla6 lmaktad r”8.
Bu çal 6madaki hedefimiz, hangi din ve inanç sahiplerinin ehl-i kitap say l p say lamayaca9 ndan çok, ehl-i kitap olan 6ah slarla müslümanlar aras nda evlenme engelinin bulunup bulunmamas ve nedenlerini tespit etmek oldu9u için, - günümüz-de müslüman bayanlar n kendileri ile evlenip evlenemeyece9i tart 6mas na muhatap olan Yahudi ve H ristiyanlar n ise, ehl-i kitap kapsam içinde oldu9unun da kesinlik kazanmas nedeniyle- ehl-i kitap kavram ve kapsam hakk nda9 daha detayl bir
tart 6maya girmeden, ara6t rma konumuz olan noktada yo9unla6mak istiyoruz.
TT21,K2 B '3 1 B1BK1 1-K K B ,3BBT8"3B = /JK1
Müslüman bayan n kitabî bir erkekle evlenmesinin hükmü hakk nda iki farkl görü6 bulunmaktad r. Biz bu görü6leri ve delillerini ele alacak, bir makale imkanlar dahilinde de9erlendirmeye çal 6aca9 z.
32 1,K2 B '3 1 B1BK1 1-K18618 8 3)3B DK"P]P -1 "1K KK1
Klasik dönem slam alimleri, müslüman bayan n, gayr-i müslim (= mü6rik, mürted, kâfir, ehl-i kitap...vb.) olan bir erkekle evlenmesinin yasak oldu9unda görü6 birli9i içindedirler. Bu görü6, slam tarihi boyunca, ink tas z bir 6ekilde savunulmu6 olup, konu hakk nda farkl bir görü6e rastlan lmad 9 gibi, gayr-i müslim bir erkekle müslüman bayan n evlenmesinin yasak oldu9u, müslümanlar aras nda bir inanç halini alm 6t r. Bu nedenle, bütün hukuk ekollerince, ortak bir kabul olarak, slam aile hukukunda, “müslüman bayan!n evlenece i erkek e)in müslüman olmas!” nika-h n s nika-hnika-hat 6artlar ndan birisi olarak düzenlenmi6tir10.
Konu hakk ndaki hükmün dayand 9 delilleri 6öyle s ralamak mümkündür: 1-Nakli Deliller
a- Kitap
8 Osman Güner, Rasûlullah’ n Ehl-i Kitap’la Münasebetleri, Ankara 1997, s. 56; Ayr ca bkz. bn
Teymiyye, Mecmû‘u fetâvâ, yer ve trh yok, XXXII, 187 vd.; Pinasi Gündüz, “Ehli Kitab n Kimli i So-runu ve Ebû Hanîfe ile Ça da lar n n “kitab” Terimi Merkezli Yakla mlar ”, slâmî Ara t rmalar, XV/1-2, Ankara 200XV/1-2, s. 245.
9Ehl-i kitap kavram ile alakal tart mal bilgi için bkz. Gündüz, a.g.m., s.241- 245.
10 bn Hazm, a.g.e., IX,19; Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Beyrut
1988, II, 378; Serahsî, el-Mebsût, V, 45,46; Kâsâni, Alâuddin Ebû Bekir b. Mes’ûd, Bedâ’i‘u’s-sanâi‘ fi tertîbi’ - erâi‘, Diyarbak r ts. (Beyrut 1974’ten ofset), II, 271; Hure i, Muhammed b. Abdillah, +erhu Muhtasar" Sîdî Halîl, Beyrut ts., III, 226; bn Kesîr, smail b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, Beyrut 1984, I, 377; Abdulkerim Zeydan, Ahkâmü’z-zimmiyyîn, Ba dad 1963, s.355; Hayreddin Karaman, Mukayeseli slam Hukuku, st. 1978 (II ve III.ciltler 1991), III, 375.
=, , D 7 G # 7 7' +
+ Müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasak oldu9u görü6ünün dayand r ld 9 ayet naslar 6unlard r:
“Müslüman oluncaya kadar, mü6rik bayanlarla evlenmeyin, inanm 6 bir cari-ye, ho6unuza giden mü6rik bir bayandan daha hay rl d r. Müslüman oluncaya kadar, mü6rik erkeklere k z vermeyin, inanm 6 bir köle, ho6unuza giden mü6rik bir erkekten daha hay rl d r...”11
“Zina eden erkek, ancak zina eden veya mü6rik olan bayanla; zina eden bayan da, kendisi gibi zina eden veya mü6rik bir erkekle evlenir, bu tür evlilik (nikah) mü’minlere haram k l nd ”12.
“Ey inananlar, inanm 6 bayanlar, yurtlar ndan hicret ederek size gelirlerse, on-lar inan p inanmad kon-lar noktas nda s nay n, gerçi Allah onon-lar n inançon-lar n çok iyi biliyor. Onlar n inand klar sebebiyle size hicret ettikleri kanaatine var rsan z, onlar kâfirlere geri göndermeyin/kâfirlere teslim etmeyin, çünkü, bu inanm 6 bayanlar, art k kâfirlere helal de9ildir, o kâfirler de bu bayanlara helal de9ildir....Ve inkarc bayanlar nikah n zda tutmay n...”13.
“...Allah kâfirler için mü’minler aleyhine asla bir yol vermeyecektir.”14
“Bugün size temiz ve iyi 6eyler helal k l nm 6t r...,kendilerine kitap verilen-lerden iffetli kad nlar da, namuslu olmak...üzere size helal k l nd ...”15.
Bu ayetlerde, müslüman bayan n mü6rik ve kâfir erkeklerle evlenemeyece9i hakk nda aç k ifadeler bulunmakla birlikte, ehl-i kitap erkekleri ile evlenemeyece9i 6eklinde, literal anlamda aç k bir beyan bulunmamaktad r. Ancak, günümüz ara6t r-mac lar ndan birkaç müstesna, slam alimleri bu ayetlerdeki yasaklanan evlili9in, ehl-i kitap erkeklerini de kapsad 9 na inanmaktad rlar. Buna göre, mezkür ayetler, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i için de delil olarak görülmekte, delil olma yönleri ise 6u 6ekilde aç klanmaktad r:
iiii---- Mü6rik lafz , içinde ehl-i kitap kâfirlerini de bar nd ran bir anlama sahiptir.
Buna göre, müslüman bayan n mü6riklerle evlili9ini yasaklayan ayetler, o bayan n ehl-i kitapla evlenmesini de yasakl yor demektir16. Ünlü müfessir Fahreddin erFahreddin erFahreddin erFahreddin er----Râzî Râzî Râzî Râzî
(ö. 606/1209), bu görü6ü, slam alimleri taraf ndan tercihe 6ayan bulunan görü6 olarak nakletmektedir17.
ii iiii
ii---- slam alimlerinin bir k sm , “mü6rik” kavram n n mutlak olarak kâfirleri ve
dolay s ile, ehl-i kitab kapsamad 9 n belirtmekle birlikte,“mü6riklerle evlenme yasa-9 ” getiren ayetteki “mü6rikler” lafz n n, ehl-i kitab da kapsad yasa-9 nda ittifak etmi6ler-dir. Buna göre, müslüman bayan n herhangi bir küfür grubuna mensup bir erkekle
11 Bakara 2/221. 12 Nur 24/ 3. 13 Mümteh"ne 60/10. 14 Nisâ 4/141. 15 Mâide 5/5.
16 bn Hazm da bu gerekçe ile, gayr-i müslimler aras nda bir ay r m yapmaks z n, müslüman bir kad n n
onlarla evlenemeyece ini savunmaktad r. Bkz. el-Muhallâ, IX,19; ayr ca bkz. Zeydan, Ahkâmüz-zimmiyyîn, s.354.
17 Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-7ayb (Tefsir), stanbul Matbaa-i Âmire bask s ts., VI, 62; Nitekim,
Ma‘mer b. Râ id, Katâde ve Zührî gibi alimler, mü rik erkek ve kad nlarla evlenmeyi yasaklayan (Baka-ra 2/221) ayetin tefsiri ola(Baka-rak, müslüman kad nlar n, yahudi, h ristiyan yada mü rik, farketmeksizin, herhangi birisi ile evlenmesinin helal olmayaca n ifade etmi lerdir. Bkz. Taberî, a.g.e., II, 379;ayr ca bkz. Zeydân, Ahkâmü’l-üsre, V, 16.
@
-evlenmesi ayetle yasaklanm 6t r18.
iii iii iii
iii---- Mümteh ne süresinin 10. ayetinde, “müslüman bayanlar!n kâfirlere helal olmad! !” aç k ifadelerle belirtilmi6tir. “Kâfir lafz n n 6umûlüne ehl-i kitap da
girmek-tedir. Nitekim, bu tespit; “Kendilerine apaç!k delil gelinceye kadar, ehl“Kendilerine apaç!k delil gelinceye kadar, ehl“Kendilerine apaç!k delil gelinceye kadar, ehl“Kendilerine apaç!k delil gelinceye kadar, ehl----i kitap ve müi kitap ve müi kitap ve müi kitap ve mü)-)-)- )-riklerden olu)an kâfirler, küfürlerinden ayr!lacak de illerdir”
riklerden olu)an kâfirler, küfürlerinden ayr!lacak de illerdir” riklerden olu)an kâfirler, küfürlerinden ayr!lacak de illerdir”
riklerden olu)an kâfirler, küfürlerinden ayr!lacak de illerdir” 6eklindeki ayetle19 de
teyit edilmektedir. Buna göre, müslüman bayan n kâfirlerle nikahlanmas n yasakla-yan ayet, ehl-i kitap erkekle nikahlanmas n da yasaklam 6 olmaktad r20. Yani,
müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenme yasa9 , bizzat Kur’ân nass ile sabittir.
iv iv iv
iv---- Allah nezdinde insanlar, inanç bak m ndan iki s n fa ayr lm 6lard r. Bu
tas-nifi 6u ayette aç k olarak görmek mümkündür: “Sizi yaratan O’dur. Böyle iken, kim“Sizi yaratan O’dur. Böyle iken, kim“Sizi yaratan O’dur. Böyle iken, kimi-i-i-i-“Sizi yaratan O’dur. Böyle iken, kim niz kâfir, kiminiz mü’mindir, Allah yapt!klar!n!z! görendir”
niz kâfir, kiminiz mü’mindir, Allah yapt!klar!n!z! görendir” niz kâfir, kiminiz mü’mindir, Allah yapt!klar!n!z! görendir”
niz kâfir, kiminiz mü’mindir, Allah yapt!klar!n!z! görendir”21.... Buna göre, slam’ din
olarak benimsemeyen, Hz. Muhammed’i Peygamber olarak tan mayan her grup ve f rka, kâfir kapsam na dahildir. Yahudi veya H ristiyanlar da, slam’ gerçek din ola-rak tan mad klar gibi, Hz. Muhammed’in peygamberli9ini de kabul etmemektedirler. Buna göre, Yahudi ve H ristiyanlar n kâfir oldu9unda herhangi bir ku6ku yoktur. Mümteh ne suresindeki ayet, kâfirlerle müslüman bayan n evli kalmas n kesin ola-rak yasaklad 9 na göre, bu ayet, kâfir kapsam na girdi9inde 6üphe olmayan, Yahudi ve H ristiyan erkekleri ile, müslüman bayan n evlenmesini de yasaklam 6 bulunmak-tad r22.
vvvv---- Bakara (2/221) ve Mümteh ne (60/10) suresindeki ayetler, genel anlaml
o-lup, kâfirler ve mü6riklerle evlili9i yasaklamaktad r. Buna göre, müslüman erkek veya kad n, gerek Allah’ n yan nda ba6ka bir ilah tan ma türünden küfür/ 6irk içinde olanlarla, gerekse, Allah taraf ndan tebli9 buyurulup Hz. Peygamber taraf ndan tesis edilen slam’ n herhangi bir hükmünü inkar etme anlam nda kâfir olan bir kimse ile evlenmesi yasaklanm 6t r. Ancak, sonradan gelen Mâide suresindeki ayet, muhsan olan ehl-i kitap kad nlar n bu yasaktan istisna etmi6 olup, bunlarla evlenmeye mü-saade etmi6tir. Ehl-i kitap erkekleri ile alakal böyle bir istisna konmad 9 na göre, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenmesinde, genel kural geçerli olacakt r ki, o da, her tür gayr-i müslimle evlenmenin yasak oldu9udur23. Bir ba6ka ifadeyle, "zzet "zzet "zzet "zzet
Derveze Derveze Derveze
Derveze’nin dedi9i gibi; ehl-i Kitap erkekle müslüman bayan n evlili9inin yasak
olu-6u, bu ayette gizli bir 6ekilde mevcuttur. Çünkü, ayet, sadece müslümanlarla di9er inanç gruplar aras ndaki evlenme yasa9 ndan, müslüman erkeklerin ehl-i kitap olan kad nlarla evlenmelerini istisna etmi6tir/mübah k lm 6t r24.
vi vi vi
vi---- Mü6riklerle evlenme yasa9 na sebep olarak zikredilen “onlar sizi ate)e/küfre “onlar sizi ate)e/küfre “onlar sizi ate)e/küfre “onlar sizi ate)e/küfre ça !r!rlar/davet ederler”
ça !r!rlar/davet ederler” ça !r!rlar/davet ederler”
ça !r!rlar/davet ederler” 6eklindeki illet, bütün kâfirler için geçerlidir. Nitekim, siyasi,
ticari, askeri, felsefi...vb. bütün gruplar, sosyolojik olarak, kendi gruplar n n di9erle-rinden daha üstün oldu9u bilincini ta6 yarak, di9er grup fertlerini kendi gruplar na iltihaka davet etmeyi, insani bir borç olarak de9erlendirirler. lletin bulundu9u her yerde hükmün de bulunmas n n zorunlu olaca9 ilkesi sonucu, ayn illetle malul olan,
18 Râzî, a.g.e., VI, 64. 19 Beyyine 98/1.
20 bn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-Mu7nî, Beyrut 1984, VII, 532. 21 Te abün 64/2.
22 Zeydân, Ahkâmü’l-üsre, VII, 9.
23 Karaman, Mukayeseli, III, 375; Ate de benzer bir yakla mda bulunmaktad r. Bkz. Süleyman Ate ,
Yüce Kur’ân’"n Ça7da Tefsiri, st. 1989, II, 472, 473.
=, , D 7 G # 7 7' .
. mecûsî, putperest ve ehl-i kitap kâfirlerinin erkekleri ile de müslüman bayan n ev-lenmesi yasak olmal d r. Nitekim, Kâsânî Kâsânî Kâsânî Kâsânî (ö.587/1191) (ö.587/1191) (ö.587/1191) (ö.587/1191) gibi baz alimler, illet benzer-li9i dolay s ile, mü6rik erkeklerle evlenme yasa9 getiren ayeti, ehl-i kitap erkekleri ile de evlenme yasa9 na delil olarak göstermektedirler25.
Söz konusu ayetin dikkat çekti9i nokta, 6u gerçe9i hat rlatmaktad r: Kötü al 6-kanl klar sahibi olup, kendisine arkada6l k edenleri de bu kötü davran 6lara dü6ürme ku6kusu bulunan bireylerle arkada6l k edilmesinin, hem ahlaken hem de e9itim bili-mi aç s ndan yasakland 9 bilinmektedir. Bu mant k do9rultusunda dü6ünüldü9ünde, erkek yada bayan olmas fark etmeksizin, ki6ileri küfre ve neticede ate6e davet eden kimselerle hayat arkada6l 9 anlam na gelecek olan evlili9in yasaklanmas , sa9duyu-lu her insan n kabulü olsa gerektir.
vii vii vii
vii---- slam anlay 6 na göre, kâfirlerle müslümanlar aras nda velayet ba9
kuru-lamaz26. Bu ilkenin dayand 9 ayet, “...Allah kâfirler için mü’minler aleyhine asla bir “...Allah kâfirler için mü’minler aleyhine asla bir “...Allah kâfirler için mü’minler aleyhine asla bir “...Allah kâfirler için mü’minler aleyhine asla bir
yol vermeyecek” yol vermeyecek” yol vermeyecek”
yol vermeyecek”27 ))))eklindedir. Buna göre, müslüman bir bayan n kâfir bir erkekle
evlenmesi demek, kâfirin müslüman üzerinde velayet kurmas demektir ki, bu caiz de9ildir. Ehl-i kitap olan 6ahs n ise, kâfir oldu9u, nasla sabit oldu9una göre, müslüman bir bayan n, velev ki ehl-i kitaptan olsun, kâfir bir erkekle evlenmesi nasla yasaklanm 6 olmaktad r28.
Sonuç olarak 6u söylenebilir: slam alimleri, yukar daki gerekçelerle, birçok a-yet nass na dayanarak, mü6rik olsun, ehl-i kitap olsun, her tür kâfirle, müslüman bayan n evlenmesinin, bizzat Kur’ân taraf ndan yasakland 9 nda görü6 birli9i içinde-dirler.
b- Sünnet
slam bilginleri, müslüman bayan n gayr-i müslim bir erkekle evlili9inin yasak oldu9u hükmünü, birinci madde alt nda verilen ayetlere dayand rm 6lar, konu ile ilgili hadis naslar nda (merfu ya da mevkuf-maktu), ehl-i kitap erkekle evlenme ya-sa9 n n daha aç k bir 6ekilde ifade edilmesine ra9men- ya teknik anlamda bu rivayet-leri sa9l kl /sahih-ihticaca elveri6li bulmad klar ndan, ya da, bu hükmün ayet naslar ndan elde edilmesi hususunda, herhangi bir ku6ku ta6 mad klar ndan, yer vermemi6lerdir29. Ancak, biz burada, müslüman bayan n gayr-i müslim erkekle
evle-nemeyece9i ile ilgili baz rivayetleri nakletmek ve k saca da olsa, de9erlendirmek istiyoruz. lgili rivayetlerden baz lar 6öyledir:
i- Câbir b. Abdillah anlat yor; Rasulüllah (s.a.) 6öyle buyurdu: “Biz ehl“Biz ehl“Biz ehl----i kitab!n“Biz ehli kitab!ni kitab!ni kitab!n bayanlar! ile
bayanlar! ile bayanlar! ile
bayanlar! ile evlenebiliriz, ancak onlar bizim bayanlar!m!zla evl evlenebiliriz, ancak onlar bizim bayanlar!m!zla evl evlenebiliriz, ancak onlar bizim bayanlar!m!zla evl evlenebiliriz, ancak onlar bizim bayanlar!m!zla evleeeenemezler”nemezler”nemezler”nemezler”30. Yaln zca
Taberî’nin (ö.310/923) tefsirinde nakledilen bu rivayet hakk nda müellif; senedinde
25 Kâsânî, a.g.e., II, 272.
26 Kafirle müslüman aras nda velayet ba n n olamayaca hakk nda bilgi için bkz. bn Rü d,
Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktes"d, Beyrut 1992, II, 15; Pirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Mu7ni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâz"’l-Minhâc, Daru’l-Fikr ts., III, 156.
27 Nisâ 4/141.
28 Kâsâni, a.g.e., II, 272; bn Hazm, a.g.e, IX,19.;Vehbe Zuhaylî, slam F"kh" Ansiklopedisi, terc.
Ko-misyon, st. 1992, IX, 122,123.
29 Pamil Da c , müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenemeyece i eklindeki hükmün Kur’ân’a de il
de Sünnet’e dayand görü ünü benimsemekte, Kur’ân ayetlerinden bu hükme ula man n imkans zl n savunmakta ise de, hükme delil olabilecek bir hadis göstermemektedir. Bkz. Pamil Da c , “ slam Aile Hukukunda Evlenme Engelleri II ( Geçici Evlenme Engelleri), AÜ FD, Ankara 2000, s.143.
@ P
P zay f raviler bulundu9unu belirtmekle birlikte, bu sözün hüküm/anlam itibariyle do9rulu9unda slam alimlerinin ittifak n n oldu9unu nakletmektedir31. Bu rivayeti, bu
6ekliyle ba6ka bir kaynakta tespit edemedik.
ii- Hz. Peygamber, “"slam en üstün dindir, ba)ka hiçbir din ona galebe çal“"slam en üstün dindir, ba)ka hiçbir din ona galebe çal“"slam en üstün dindir, ba)ka hiçbir din ona galebe çal“"slam en üstün dindir, ba)ka hiçbir din ona galebe çala-a-a- a-maz”
maz” maz”
maz”32 buyurmu6tur. Hanefi hukukçular ndan Serahsî (ö.483/1090), müslüman
ba-yan n gayr-i müslimlerle evlenmeleri yasa9 n , konu ile ilgili ayetler ba-yan nda, bu ha-dise dayand rmaktad r33. Zira, ona göre, bir bayan evlilik sonras nda, kocas n n
vela-yeti alt na girece9inden, müslüman bayan n slam d 6 nda, herhangi bir din mensubu ile evlilik yapmas , ba6ka bir din mensubunun velayeti alt na girmesini, o da ba6ka bir din mensubunun müslümana galebe çalmas n gerektirir ki, bu durum, yukar da zikredilen hadisle çeli6mektedir. Bu nedenle, müslüman bayan n, slam d 6 herhangi bir din mensubu erkekle evlenmesi caiz de9ildir.
iii- Hz. Ömer diyor ki; “Müslüman bir erkek, H ristiyan bir bayanla evlenebilir, ancak, H ristiyan erkek, müslüman bayanla evlenemez”34.
Bu rivayet, Abdurrezzak, Taberi ve Beyhaki taraf ndan nakledilmi6tir.
iv- Cabir b. Abdillah diyor ki; “Ehl-i kitab n bayanlar bize helaldir, bizim ba-yanlar m z onlara haramd r”35.
Yine Cabir b. Abdillah kendisine sorulan; “Bir kimsenin müslüman bir cariyesi ve H ristiyan bir kölesi bulunsa, kölesi ile cariyesini evlendirmesi helal olur mu? 6eklindeki soruya; “hay r, helal olmaz”diye cevap vermi6tir..
v- bn Abbas’ n anlay 6 na göre, “ Allah Muhammed’le hakk gönderdi, dinimiz dinlerin en hay rl s , milletimiz di9er milletlerin en üstünüdür. Biz onlar n bayanlar -n -nikahlayabiliriz, o-nlar ise bizim baya-nlar m zla -nikahla-namazlar”36.
bn Abbas’dan nakledilen di9er bir rivayete göre, o 6öyle söylemi6tir; “H risti-yan kocan n h ristiristi-yan e6i müslüman olsa, aralar ayr l r ve kad n mehir alamaz”37.
vi- lk dönem alimlerinden Ma’mer, Katâde ve Zührî; “...inan ncaya kadar mü6rik erkeklerle müslüman bir bayan evlendirmeyiniz...” ayetinin tefsiri olarak;
“Bir müslüman!n Yahudi, H!ristiyan ya da Mü “Bir müslüman!n Yahudi, H!ristiyan ya da Mü “Bir müslüman!n Yahudi, H!ristiyan ya da Mü
“Bir müslüman!n Yahudi, H!ristiyan ya da Mü))))rik bir erkekle, yani dininden olmayan rik bir erkekle, yani dininden olmayan rik bir erkekle, yani dininden olmayan rik bir erkekle, yani dininden olmayan birisi ile, müslüman bir bayan! nikahlamas! helal olmaz”
birisi ile, müslüman bir bayan! nikahlamas! helal olmaz” birisi ile, müslüman bir bayan! nikahlamas! helal olmaz”
birisi ile, müslüman bir bayan! nikahlamas! helal olmaz” 6eklinde aç klamada
bu-lunmu6lard r38.
Müslüman bayanlar n ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i 6eklinde, slam hu-kukunda ittifakla benimsenmi6 olan hükmün, Kur’ân naslar na de9il de, Sünnet naslar na dayand 9 6eklindeki bir idddia, <amil Da c!<amil Da c!<amil Da c!<amil Da c! taraf ndan savunulmakta ise
de, bu fazla taraftar bulmayan bir görü6tür. Çünkü, konu hakk ndaki hükme yer veren slam alimlerinin ço9u, bu hükmün ayetlerden anla6 lan bir hüküm oldu9unu benimsemi6lerdir. Ancak, -görebildi9imiz kadar yla- Hanefilerden Serahsî, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenemeyece9inin kayna9 n n “"slam üstündür, di er hiçbir din “"slam üstündür, di er hiçbir din “"slam üstündür, di er hiçbir din “"slam üstündür, di er hiçbir din ona galebe çalamaz”
ona galebe çalamaz” ona galebe çalamaz”
ona galebe çalamaz” 6eklindeki sünnet oldu9u görü6ündedir.
31 Taberî, a.g.e., II, 378. 32 Buhârî, Cenâiz 79. 33 Serahsî, a.g.e.,V, 45.
34Abdurrezzâk, el-Musannef, Beyrut 1972, no. 10058; Taberî, a.g.e., II, 378; Beyhakî,
es-Sünenü’l-Kübrâ, Beyrut 1344, VII, 172.
35 Abdurrerzzâk, a.g.e., no. 1082.; Beyhakî, a.g.e., VII, 172. 36 Beyhakî, a.g.e., VII, 172.
37 Abdurrezzâk, a.g.e., no. 10080. 38 Taberî, a.g.e., II, 379.
=, , D 7 G # 7 7' R
R Konu ile ilgili olarak, sahih sünnet verilerini toplayan kaynak eserler içinde yapt 9 m z ara6t rmada, biz de, konu hakk nda sarih ve sahih bir hadise ula6amad k. Ancak, Serahsî’nin yorumu kabul edilirse, “
...
+ w
” 6eklindeki sahih hadis bu konuya delil olarak gösterilebilecektir39.Konu hakk ndaki hükmün Sünnet kaynakl oldu9unu savunan Da9c , hangi hadisin bu hükme kaynakl k etti9ine aç kl k getirmemektedir40. slam aleminde as
r-lard r kabul edilmi6 bulunan hükme, Kur’ân ayetlerinden ula6 lmas n n imkans z oldu9unu söylemek, a6 r iddial bir ifade olup, hükmün ayete dayand 9 n iddia eden ço9unlu9un görü6ünü görmezlikten gelmek anlam içermektedir.
Görüldü9ü gibi, bu rivayetlerden, müslüman bir bayan n, ehl-i kitap erkekle evlili9inin yasak oldu9u aç kça anla6 lmaktad r. Her ne kadar, rivayetler tek tek, metin ya da senet aç s ndan tenkit edilebilirse de, bütün halinde bak ld 9 nda, hepsi-nin birle6ti9i ortak noktan n ayn oldu9unda bir ku6ku olmad 9 gibi, bu rivayetlerin Kur’ân’dan anla6 lan hükümle çeli6mesi de söz konusu de9ildir.
2- Aklî Deliller
Di9er dinlerdekine benzer bir 6ekilde, slam da, evlenecek e6ler aras nda, din aç s ndan denkli9i 6art ko6maktad r. slam hukuk ekolleri aras nda, ba6ka aç lardan da e6ler aras ndaki denkli9in 6art olup olmad 9 tart 6 lm 6sa da41, din aç s ndan
denklik, bizzat Kur’ân nass ile belirlendi9inden, bu husus ittifakla benimsenmi6 olup, çal 6mam z n önceki bölümlerinde, konu ile ilgili ayetlere ve yorumlar na yer verilmi6ti. Denklikte, bayan as l kabul edilerek, erke9in bayana denk olup olmad 9 na bak lm 6 olup, bu nedenle, müslüman bayan n kendisine din aç s ndan denk olmayan hiçbir erkekle evlenmesine müsaade edilmemi6tir.
Genel anlamda, gayr-i müslim erkeklerle, özel olarak ise, ehl-i kitap erkekleri ile müslüman bir bayan aras ndaki evlenme yasa9 n n gerekçeleri olarak da de9er-lendirilebilece9imiz akli delilleri 6öyle s ralamak mümkündür.
a-Kad nlar n Zararl Propagandaya/ Telkine Maruz Kalmalar Sonucu, Bu Tel-kinden A6 r Derecede Etkilenerek Harama Dü6meleri Korkusu
Kur’ân, e6ler aras ndaki din fark n n evlenme engeli olu6turmas n n nedeni o-larak, “farkl! din mensuplar!n!n, müslümanlar! ate)e/cehenneme davet edecek
olmala-r!”42 n göstermektedir. Burada 6u gerçek göz ard edilmemelidir: Her farkl inan 6a ve
dünya görü6üne sahip olan kimse, içinde bulundu9u anlay 6 n daha do9ru ve daha iyi oldu9u dü6üncesiyle, bu f rkan n/grubun içinde yer almaktad r. Bu anlay 6 n zo-runlu sonucu olarak, her birey, içinde bulundu9u gurubun anlay 6 n ba6kalar na anlatacak, onlar n da bu grupta yer almalar n arzu edecektir. Buna göre, her tür küfür inanc na sahip olanlar n da, bu inançlar n do9ru bulmalar nedeniyle, e6ine dostuna anlatmalar , onlar n da bu anlay 6 benimsemeleri için tebli9de/telkinde bu-lunmalar kaç n lmazd r. Bu telkinlerin kamu düzenini bozacak derecede olmas na müsaade edilmezse de, normal 6artlarda bu hareket, inanç-fikir aç klama hürriyeti kapsam nda olup, bunun yasaklanmas hukuki olmayaca9 gibi, mümkün de gözük-memektedir.
39 Buhârî, Cenâiz 79. 40 Bkz. Da c , a.g.m., s. 143.
41 Evlilikte denklik konusu ile ilgili bilgi çin bkz. Pirbînî, a.g.e., III, 183-190; bnü’l-Hümâm, a.g.e., III,
185 vd.; ayr ca bkz. Hamza Aktan, “Kefâet”, D A, XXV, 166-169.
@ O
O Lüphesiz, bozuk inanç sahiplerinin çevresine verecekleri tehlikelerden korun-man n birincil ko6ulu, telkine muhatap kalabilecek insanlar n e9itilmesi, yanl 6 i-nançlar n bozuk yönlerinin kendilerine anlat lmas , bunun yan nda, bireylerin kabul ettikleri din hakk nda sa9l kl bir din e9itimi almalar ise de, bu tür telkinleri yapabi-lecek ki6ilerden, bu tür telkinin etkisi alt nda kalabiyapabi-lecek ki6ileri uzak tutmak da, dün oldu9u gibi, günümüzde de, bireyleri korumada ilk akla gelen bir yol olarak izlemektedir. Nitekim, gayr-i müslim unsurlarla evlili9in yasaklanmas ile, slam taraf n-dan yap lmak istenen de bu olsa gerektir.
Günümüz slam toplumlar na bak ld 9 nda, daha ziyade bayanlar n, gerçek an-lamda din e9itimi alamamalar nedeniyle, yanl 6 inanç ve propagandalardan etkilen-me ihtimallerinin, erkeklere oranla yüksek olmas , müslüman bayanlar n, bozuk inanç gruplar ndan gelecek olan olumsuz propagandaya kar6 da korunmalar n ge-rektirmektedir.
b- Aile Hukuku Aç s ndan Kad nlar n Erkeklerin Kendilerine Tahakküm Edecek Statüde Bulunmalar
Son as rda gerçekle6tirilen de9i6ikliklere kadar, gerek bat dünyas , gerekse s-lam dünyas ndaki anlay 6a göre, aile hukukunda erkek ve kad n n statüsü hiyerar6ik bir durum arz edecek 6ekilde, farkl olarak 6ekillenmi6ti. Örne9in; evin reisinin erkek olmas43; bayan n birçok konuda kocas n n verece9i kararlara uyacak olmas ; evlilik
birli9i ve çocuklar hakk nda verilecek kararlarda son sözü söylemeye erke9in yetkili k l nmas44; bo6anma karar almada erke9in daha imtiyazl durumda olmas45, bu
farkl hukuki statülerden baz lar d r. Görüldü9ü gibi, erke9in ailede hukuken de üs-tün konumda bulunmas , müslüman bayan n gayr-i müslim bir erkekle evlenmesinin yasaklanmas nedenlerindendir46.
c- Bayanlar n Fizyolojik Olarak, Erkeklere Oranla Daha Fazla Etkilenmeye Mü-sait Olmalar
slami kaynaklar n hemen tamam nda, müslüman bayan n farkl dinden bir erkekle evlenme yasa9 hakk ndaki gerekçeler tespit edilmeye çal 6 l rken, fikir birli9i halinde, “bayanlar!n adeten, etkilenmeye daha müsait olduklar!”“bayanlar!n adeten, etkilenmeye daha müsait olduklar!”“bayanlar!n adeten, etkilenmeye daha müsait olduklar!”“bayanlar!n adeten, etkilenmeye daha müsait olduklar!” tezi savunulmakta47,
bu tespit/kabul, ayr ca, bayanlar n hukuken erkeklerden farkl statüde bulunmalar ve az e9itimli olmalar sonucu olarak, adeten, dini konularda kocalar n taklit etmele-ri sebebiyle, onlar n hal ve hareketleetmele-rinden etkilenecek olmalar 6eklindeki argüman-larla desteklenmektedir.
d- Müslüman Bayan n Gerçek Anlamda nanç Özgürlü9ünü Kullanamayacak
43 Kurtubî, el-Câmi‘, III, 175; Cassâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmü’l-Kur’ân,Beyrut 1985,
III, 149; Hamdi Yaz r, Hak Dini Kur’ân Dili, stanbul, ts. (Eser Ne riyat), II, 1348,1349.
44 Çocuklar üzerindeki velayet hakk nda, ehliyet ar zas bulunanlar n ve k z çocuklar n n evlendirilmesi
hususunda erke in bayana nazaran, öncelik hakk na sahip oldu u ile ilgili bilgi için bkz. Pirbînî, a.g.e., III, 169; Celal Erbay, slam Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Bakü 1995, s. 165.
45 Erke in bo ama yetkisi ve kullan m hakk nda geni bilgi için bkz. Nihat Dalg n, slam Hukukunda
Bo ama Yetkisi, stanbul 2001, “Kocan n Bo ama Yetkisi” Bölümü, s. 33-71.
46 Nitekim bn Teymiyye de, bu durumu, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenmesi yasa n n
gerekçele-rinden biri olarak görmektedir. Bkz. bn Teymiyye, Mecmû‘u fetâvâ, XXXII, 184,185.
47 Örnek olarak bkz. Kâsâni, a.g.e., II, 272; Pirbînî, a.g.e., III, 187; bu anlay n günümüzde bilimsel
çal malarla teyit edildi i hakk ndaki bilgi için bkz. Alparslan Usal-Zeynep Arslan, Davran" Bilimleri (Sosyal Psikoloji), zmir 1995, s.181,182; ayr ca bkz. Mevlüt Kaya, Din E7itiminde leti im ve Dini Tutum, Samsun 1998, s. 100; Hüseyin Peker, Din De7i tirmede Psiko –Sosyolojik Etkenler, Ankara Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Bas lmam Doktora Tezi, Ankara 1979, s. 17vd.
=, , D 7 G # 7 7' Olmas
Bilindi9i gibi, inanç özgürlü9ü; ki6ilerin özgür olarak bir inanç sistemini be-nimseme, o sistemin gereklerine göre ibadetini yapma, bu inanç sisteminin sosyal hayatta bireyden istediklerini - kamu düzenini bozmadan ve di9er bireylerin inanç özgürlüklerine müdahalede bulunmadan- yerine getirebilme ve bu sistemin esaslar do9rultusunda çocuklar n e9itme ve zorlamada bulunmaks z n, bu sistemi di9er bireylere duyurma/tebli9 etme imkan sa9lamaktad r48.
Ehl-i kitap erkekle gerçekle6tirilecek olan evlilikte, müslüman bayan n, inanç özgürlü9ünün de9i6ik aç lardan darbe alaca9 , zaman zaman e6inin inanç özgürlü9ü ile, zorunlu olarak çat 6malar ya6ayaca9 muhakkakt r. 6te bu nedenle de, bu tür evlilikler yasaklanmal d r49.
e-E6lerin Gerçek Anlamda Kayna6amamalar ve Birbirlerinde Sekinet Bulama-yacak Olmalar
Evlili9in temel hedefleri aras nda, e6lerin birbirlerinde sekinet bulmalar , bir-birleri ile bütünle6meleri, iyi ve kötü günlerinde birbir-birlerine 6efkat ve merhametle yakla6arak yard mc olmalar , kulluk s nav n ba6arabilmek için birlikte çaba sarf etmeleri bulunmaktad r. Nitekim, evlilikten beklenen bu sonuçlara, Kur’ân’da da i6aret edilmektedir: “Kayna)man!z için, size kendi cinsinizden e)ler yarat!p, aran!zda “Kayna)man!z için, size kendi cinsinizden e)ler yarat!p, aran!zda “Kayna)man!z için, size kendi cinsinizden e)ler yarat!p, aran!zda “Kayna)man!z için, size kendi cinsinizden e)ler yarat!p, aran!zda sevgi ve merhamet olu)turmas! da O’nun varl! !n!n delillerindendir...
sevgi ve merhamet olu)turmas! da O’nun varl! !n!n delillerindendir... sevgi ve merhamet olu)turmas! da O’nun varl! !n!n delillerindendir... sevgi ve merhamet olu)turmas! da O’nun varl! !n!n delillerindendir...””””50....
slam, müntesiplerinin duygu, dü6ünce ve davran 6lar na var ncaya kadar, ya-6amlar na hakim olmay istemektedir. Yüce Allah’ n, insanlar n her haline vak f ol-mas , onlar n kalblerinden geçenleri bile bilmesi, mü’minlerin ancak Allah’ n sevdi9i insan ve topluluklara kar6 sevgi- sempati göstermelerine müsaade edilmesi yan nda, Allah’a dü6manl k eden kimselere kar6 , inananlar n içlerinde sevgi ta6 yamayacak olmalar 6eklindeki Kur’ân mesajlar ndan, bir nevi, müslümanlar n hangi özellikteki insanlarla evlenebileceklerini tespit etmek mümkündür. Kur’ân perspektifinden ba-k ld 9 nda, müslüman bir bayan n, bir Allah inanc yan nda, iba-kinci, üçüncü derecede tanr lar kabul eden; Peygamberi Hz. Muhammed’in peygamberli9ini kabul etmedi9i gibi, onu yalanc peygamberlikle suçlayan; hayat kitab olarak benimsedi9i yüce kita-b Kur’ân’ Kerim’in, Hz. Muhammed’in ashakita-b taraf ndan kaleme al nm 6 olup, kita-bir kutsall 9 n n bulunmad 9 na inanan bir erkekle evlenip, onu bir koca olarak sevmesi mümkün de9ildir. Ayr ca, müslüman bayan n, kocas n n gayr-i me6ru olan isteklerine gönül ho6nutlu9u içinde cevap vermesi, gayr-i müslim kocas na, hayat n her safha-s nda ba6ar l olmasafha-s için yard mc olmasafha-s , do9al olarak beklenemeyece9i gibi, baya-n baya-n kocas da olsa, gayr-i müslim bir 6ahsa bu 6ekilde sevgi ve fedakarl k seferberli9i yapmas na Kur’ân da müsaade etmemektedir. Nitekim 6u ayet bu konuda çok çarp c ifadeler içermektedir; “Allah’a ve ahiret gününe inanan bir toplumun, babalar!, o u“Allah’a ve ahiret gününe inanan bir toplumun, babalar!, o u“Allah’a ve ahiret gününe inanan bir toplumun, babalar!, o ul-l-l-l-“Allah’a ve ahiret gününe inanan bir toplumun, babalar!, o u lar!, karde)leri yahut akrabalar! da olsa, Allah
lar!, karde)leri yahut akrabalar! da olsa, Allah lar!, karde)leri yahut akrabalar! da olsa, Allah
lar!, karde)leri yahut akrabalar! da olsa, Allah’a ve Rasulüne dü’a ve Rasulüne dü’a ve Rasulüne dü))))man olanlara sevgi ’a ve Rasulüne dü man olanlara sevgi man olanlara sevgi man olanlara sevgi gösterdiklerini ve dostluk kurduklar!n! göremezsin. ")te onlar!n kalplerine Allah iman gösterdiklerini ve dostluk kurduklar!n! göremezsin. ")te onlar!n kalplerine Allah iman gösterdiklerini ve dostluk kurduklar!n! göremezsin. ")te onlar!n kalplerine Allah iman gösterdiklerini ve dostluk kurduklar!n! göremezsin. ")te onlar!n kalplerine Allah iman
48 nanç Özgürlü ü ve kapsam hakk nda geni bilgi için bkz. H.Tahsin Fendo lu, “Önceki
Hukukumuz-da ve Bat"’Hukukumuz-da Din Özgürlü7ü Teori ve Uygulamas"”, Türkiye Günlü ü, 21, K 1992, s. 110; Abdulkerim Osman, slam’da Fikir ve nanç Hürriyeti, st. ts., s. 30; Abdulkerim Zeydan, Ahkamu’z-zimmiyyin s. 98, 99; Temel Pen, slam Hukukunda Fikir ve nanç Hürriyeti, OMÜSBE, 1998, Bas l-mam Doktora tezi, s. 69-92; Saffet Köse, slam Hukuku Aç"s"ndan Din ve Vicdan Hürriyeti, stan-bul 2003 ( z Yay nc l k).
49 Benzer bir yakla m için bkz. Ate , a.g.e., II, 473. 50 Rum, 30/21.
@
yazm!) ve kat!ndan bir ruh ile onlar! desteklemi)tir...” yazm!) ve kat!ndan bir ruh ile onlar! desteklemi)tir...” yazm!) ve kat!ndan bir ruh ile onlar! desteklemi)tir...” yazm!) ve kat!ndan bir ruh ile onlar! desteklemi)tir...”51....
Ayn inanç gruplar aras nda bile, mutlu bir aile ortam n n olu6turulma ihtima-linin yüksek olmas dü6üncesiyle, felsefi, siyasi ve dini hassasiyetlerinde benzerlik olanlar n birbirleri ile evlenmeyi tercih ettikleri görülen bir gerçektir. Aksi bir tercihin, ailede huzursuzluk sebebi oldu9u tecrübelerle sabit bir durum oldu9una göre, farkl inanç sistemini benimsemi6 e6ler aras nda huzursuzlu9un olu6ma ihtimali daha yüksek olacakt r. Belki de, bu tür evliliklerde, aile huzurunun yakalanmas çok nadir görülebilecektir.
f- Çocuklara slâmî Terbiyenin Verilemeyece9i ve Çocuklar n slâmî E9itimden Yoksun Olarak Yeti6me Riski
slam hukukuna göre, rü6tüne erene kadar çocuklar n, baban n velayeti alt n-da bulunmalar , müslüman bayan n, onlar n e9itim ve ö9retimini kendi inanc do9-rultusuna yapt ramayacak olma riskini art rmaktad r. Böylelikle, anneleri müslüman olsa da, gayr-i müslim baban n çocuklar , slâmî terbiyeden uzak bir 6ekilde yeti6tiri-lebileceklerdir52.
Bu konuda, baban n ho6görü ile davranacak olmas , çocuklar n, e6inin dini inançlar do9rultusunda yeti6melerine kar6 ç kmayacak olmas , ferdi insiyatiflerden öte bir 6ey olmay p, bu davran 6 hukuki bir güvence içermemektedir. Hatta, bu konu-da, hukuki düzenleme yap larak, çocuklar n yeti6tirilmesi ve e9itimi konular nda bay ve bayana e6it 6ekilde hak verilse bile, bunun prati9e ta6 nmas nda benzer sorunlar ç kacakt r. Çünkü, hiç kimse, çocuklar n n bir müddet slam e9itimi, bir müddet ise, H ristiyan yada Yahudilik e9itimi almas na, görgü kurallar ndan bir k sm n s-lam’dan di9er k sm n ise baban n mensup oldu9u dinden almas na r za göstermeye-ceklerdir. Nitekim bu dü6ünce, bütün dinlerde benimsendi9inden, Yahudi veya H ris-tiyan teologlar da, bir Yahudi ve H risris-tiyan ailesinde yeti6en çocuklar n farkl dini esaslara göre e9itilmesini ho6 kar6 lamamaktad rlar. E6ler aras ndaki din fark n n, bu noktada sorun olu6turaca9 n onlar da kabul ettiklerinden, kendi din mensuplar n n farkl dinden olanlarla evlenmelerine müsaade etmemektedirler. Ancak, günümüzde baz H ristiyan papazlar n, çocu9un H ristiyanl k dini esaslar na göre e9itilmesi 6ar-t yla, bu 6ar-tür evlili9e müsaade e6ar-t6ar-tikleri bilinmek6ar-tedir.
3. Delillerin De9erlendirilmesi
Konumuzla ilgili olarak, klasik dönem slam alimlerinden her birinin delil ola-rak dayand 9 ayetin, müslüman bayan n kitap ehli erkekle evlenmesinin yasak oldu-9una delaleti tart 6 labilirse de, bir bütün halinde, ilgili ayetlere bak larak, hükme ula6maya çal 6 ld 9 nda, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasak-lanm 6 oldu9u anla6 labilecektir. Löyle ki;
aaaa----Kur’ân, kâfirlerin iki grup oldu9unu, bir grubunun mü6rik, di9er grubunun ise ehl-i kitap oldu9unu beyan etmektedir. Kur’ân; müslüman bayan ve erke9in, hem mü6rik hem de kâfirlerle evlenemeyece9i hakk nda genel bir hüküm koymu6tur. Pey-gamberli9in sonlar na do9ru, Kur’ân mesajlar n n tamamlanmas na yak n bir dö-nemde ise, müslüman erkeklerin iffetli olan ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecekleri 6eklinde istisnai bir hüküm getirmi6 olup, müslüman bayanlar hakk nda yeni bir hüküm getirilmemi6tir. Ba6ka din mensuplar ile evlenme hakk nda genel hüküm
51 Mücadele 58/22.
52 Benzer de erlendirme için bkz. M.Ali es-Sâbûnî, Revâi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, Dersaadet
=, , D 7 G # 7 7'
koyan ayetler, bu tür evlili9in yasak oldu9unu ifade etmektedirler. Ancak, sonradan gelerek, erkeklerin ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilece9ini ifade eden ayet ise, bu yasaktan bir durumu istisna etmi6tir. Buna göre, sonuç itibariyle, Kur’ân’ ayetlerin-den anla6 lan 6eyin; müslüman bayan ve erke in, müslüman olmayan kimselerle müslüman bayan ve erke in, müslüman olmayan kimselerle müslüman bayan ve erke in, müslüman olmayan kimselerle müslüman bayan ve erke in, müslüman olmayan kimselerle evlenmelerinin yasak oldu u, ancak, müslüman erke in ehl
evlenmelerinin yasak oldu u, ancak, müslüman erke in ehl evlenmelerinin yasak oldu u, ancak, müslüman erke in ehl
evlenmelerinin yasak oldu u, ancak, müslüman erke in ehl----i kitaptan olup, muhsan i kitaptan olup, muhsan i kitaptan olup, muhsan i kitaptan olup, muhsan olan bayanlarla evlenmesinin me)ru oldu u, )eklinde olmal!d!r
olan bayanlarla evlenmesinin me)ru oldu u, )eklinde olmal!d!r olan bayanlarla evlenmesinin me)ru oldu u, )eklinde olmal!d!r olan bayanlarla evlenmesinin me)ru oldu u, )eklinde olmal!d!r53.
Konu hakk ndaki genel yasaktan, müslüman bayanla ilgili istisnai bir hüküm bulunmad 9 na göre, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenememe yasa9 , kâfirlerle, mü6riklerle evlenmeyin, 6eklindeki ayetler mucebince devam etmektedir. Çünkü, ehl-i kitab n da inanç itibariyle kâfir yada mü6rik olarak nitelendi9i, Kur’ân nass ile sabit-tir.
bbbb---- Müslüman erkeklerin, ehl-i kitap bayanlardan muhsan olanlar ile evlenebi-lece9ini ifade eden ayet, konu hakk nda yasaklama 6eklinde bir düzenleme getirme-mekte, aksine, daha önce yapt 9 genel düzenlemeyi tahsis etmektedir. Bu ayette, müslüman erkeklerle alakal yeni bir düzenleme yap l rken, müslüman bayanlarla ilgili yeni bir düzenleme yap lmam 6t r. Buna göre, ilgili ayetler birlikte de9erlendiril-di9inde, müslüman bayan n müslüman olmayan (kâfir, mü6rik, ehl-i kitap, mürted) hiçbir erkekle evlenemeyece9i sonucuna ula6 labilmektedir. Konu hakk ndaki hük-mün Kur’ân naslar ndan ç kar lmas bu kadar aç k oldu9undan, slam tarihinin ilk günlerinden beri, konu hep böyle anla6 lm 6, gerek teoride, gerekse pratik hayatta, hiçbir farkl görü6 ve uygulama söz konusu edilmemi6tir.
cccc---- Müslüman bayan n kitâbî bir erkekle evlenmesinin caiz olmad 9 hükmünü teyit amaçl olarak, Hz. Peygamber, Sahabe ve Tâbiûn büyüklerinden nakledilen riva-yetlere gelince, bunlar, sahih hadisleri toplama dü6üncesiyle olu6turulmu6 hadis kaynaklar nda mevcut de9ilse de, bu rivayetlerin gerek mevzuat kitaplar nda yer almamas , gerekse konu ile ilgili ayetlerden ç kar lan sonuçlarla çeli6memeleri nede-niyle, bu rivayetler sened tekni9i aç s ndan zay f görülebilecek olsalar bile,
“müslüman bayan!n ehl “müslüman bayan!n ehl “müslüman bayan!n ehl
“müslüman bayan!n ehl----i kitap bir erkekle evlenemeyece i”i kitap bir erkekle evlenemeyece i”i kitap bir erkekle evlenemeyece i” görü6ünü teyit amaçli kitap bir erkekle evlenemeyece i”
birer delil olarak kullan labilece9ini dü6ünmekteyiz.
Burada zikredilen rivayetler, en az ndan, ilk dönemden beri, bu konuda malum olan görü6ün yayg n halde bulundu9unu göstermesi aç s ndan önemlidir. Ayr ca, klasik literatürümüzde, bu konuda olu6mu6 farkl bir görü6ün bulunmay 6 , o dönem alimleri nezdinde, konunun aç k bir 6ekilde, de9i6ik yoruma meydan vermeksizin, naslar taraf ndan düzenlendi9ine inan ld 9 n göstermektedir. Bunun bir ba6ka delili de, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenmesinin yasak oldu9u hakk nda, slam alimlerinin icma’ n n bulundu9unun iddia edilmesidir54. Kaynakta, iddia edilen
icma n sarih ya da sükût 6eklinde gerçekle6ti9i ifade edilmedi9inden, biz bilimsel kural gere9i, bu iddiaya ku6ku ile yakla6may terk etmemi6 olmakla birlikte, konu hakk nda farkl rivayet ve görü6lerin bulunmay 6 , bizde, konumuzla ilgili olarak, icma n bulundu9u iddias n n do9rulu9u hakk nda bir kanaat olu6turmaktad r.
Müslüman bayanlar n ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9i 6eklinde, slam hu-kukunda ittifakla benimsenmi6 olan hükmün, Kur’ân naslar na de9il de, Sünnet naslar na dayand 9 6eklindeki bir idddia, <amil Da c!<amil Da c!<amil Da c!<amil Da c! taraf ndan savunulmakta ise
de, bu görü6 fazla taraftar bulmad 9 gibi, görü6ü benimseyen bizzat Da9c taraf ndan
53 Benzer de erlendirmeler için bkz. Yaz r, a.g.e., II, 774. 54 Bkz. Taberî, a.g.e., II, 378.
@
da sünnet kayna9 gösterilmemi6tir55. Konu hakk ndaki hükme yer veren slam
alim-lerinin ço9u, bu hükmün ayetlerden anla6 lan bir hüküm oldu9unu benimsemi6lerdir. Ancak, -görebildi9imiz kadar yla- Hanefilerden Serahsî, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenemeyece9inin kayna9 n n “"“"“"“"sssslam üstündür, di er hiçbir din ona galebe lam üstündür, di er hiçbir din ona galebe lam üstündür, di er hiçbir din ona galebe lam üstündür, di er hiçbir din ona galebe çalamaz”
çalamaz” çalamaz”
çalamaz” 6eklindeki sünnet oldu9u görü6ündedir. Konu ile ilgili olarak, sahih sünnet
verilerini toplayan kaynak eserler içinde yapt 9 m z ara6t rmada, biz de, konu hak-k nda sarih ve sahih bir merfû hadise ula6amad hak-k. Ancahak-k, Serahsî’nin yorumu hak-kabul edilirse, “
...
+ w
” 6eklindeki sahih hadis, bu konunun sünnetten delili olarak gösterilebilecektir56.Müslüman bayan n gayr-i müslim herhangi bir erkekle evlendirilmesinin do9ru olmad 9 /yasak oldu9u görü6üne gerekçe olarak ileri sürülen akli delillerde de isâbet kaydedildi9ini dü6ündü9ümüzden, görü6 sahiplerinin ta6 d klar ku6kunun günümüz için de geçerli oldu9u söylenebilir.
#2 1,K2 B '3 1 B1BK1 1-K18618 8 61J P DK"P]P -1 "1K KK1
Günümüz ara6t rmac lar ndan baz lar , müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlenmesine müsaade edildi9i gibi, müslüman bayan n da ehl-i kitaptan bir erkekle evlenmesinin slam hukuku ba9lam nda me6ru oldu9unu savunmakta, bu konuda naslarda bir yasaklama bulunmad 9 n iddia etmektedirler. Bu görü6 sahiplerinin delillerini57 kendi ifadelerine de at fta bulunarak, 6öylece s ralamak mümkündür:
1- Deliller
aaaa---- Müslüman bayan n herhangi bir gayri müslimle evlenebilece9inin savunu-cular ndan Ya6ar Nuri Öztürk, bu görü6ü 6u 6ekilde delillendirmektedir: “Kur’ân’da, ehl-i kitap erkekleri ile evlenme yasa9 konusunda aç k bir hüküm yoktur. Klasik dönem alimleri, mü6riklerle ve kâfirlerle evlenmeyi yasaklayan ayetleri, Ehl-i Kitap n erkekleri ile de evlenmenin müslümanlara yasak oldu9unun ilan olarak de9erlen-dirmi6lerdir. Bu, Kur’ân’da yer almayan bir hükmü Kur’ân’a yamamakt r. Dolay s ile, örne9in, müslüman bayan n H ristiyan bir erkekle evlenmesi halinde, bu nikah geçer-siz say lamaz”.
bbbb---- Yine Öztürk’e göre; “Siyasal ve sosyolojik gerekçelerle, Ehl-i Kitap erkekleri ile evlenmenin yasaklanmas gerekti9i savunulabilirse de, bu yasa9 n zorlama tevil-lerle Kur’ân’a dayand r lmas savunulamaz. Çünkü, Allah’ n dinine hüküm eklemeye kalkmak, gerekçesi ne olursa olsun, bir günaht r”.
cccc---- Öztürk’e göre, mülüman bayan n ehl-i kitapla evlenmesinin yasaklanmas n-daki neden; “ slam hukukçular n n kendi ya6ad klar dönemin sosyal 6artlar do9rul-tusunda yapt klar içtihatlar na dayanan bu hükmün gerekçesi, “müslüman bayan n gayr-i müslim bir aileye giderek, orada eriyip, müslümanl 9 n kaybetme korkusu-dur”. Bu nedenle, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenemeyece9ini savunan-lara göre, müslüman bayan n gayr-i müslimle evlenmesine müsaade edilmemelidir”. “Fakihlerin bu yakla6 m , birçok konuda oldu9u gibi, bayanlar tam insan saymamalar ndan kaynaklanmaktad r. Ancak, hayat birçok yerde onlar yalanlamak-tad r. Onlar n dü6ündü9ünün tersine, ço9u kez ehl-i kitap bayanlarla evlenen erkek-ler, heder olup gitmekte, aksine, ehl-i kitap erkeklerle evlenen müslüman bayanlarsa,
55 Bkz. Da c , a.g.m., s. 143. 56 Buhârî, Cenâiz 79.
57 Konu hakk nda görü ve delilleri için bkz. Ya ar Nuri Öztürk, Kur’ân’daki slam, st. 1994, s.425,426;
=, , D 7 G # 7 7' +
+ hem kendilerini korumakta, hem de do9acak çocuklar n slam’a s nd r lmas nda birinci derecede rol oynamaktad rlar”.
dddd---- “Benli9ini yitirme veya do9acak çocuklara etki edip etmeme, bir cinsiyet meselesi de9il, bir iman-kültür ve ki6ilik meselesidir. Ne var ki, gelenekçi fakihler, kad nlara bak 6lar ndaki ac mas zl k ve 6a6 l k yüzünden, bu gerçe9i görememi6 veya görmezlikten gelmi6lerdir. Onlar n mant 9 na bak l rsa, Allah ve dinle en küçük bir ba9 olmayan ehl-i kitap bir bayan al n r da, Allah’a inanm 6, samimi ve dürüst bir ehl-i kitap erkekle evlenilmez. Do9rusu 6u ki, fakihlerin 6u mant 9 , ne din realitesine ne de akla uygun dü6mektedir”.
eeee---- Hüseyin Atay’ n ileri sürdü9ü deliller ise, 6unlard r: “Gayri müslim ülkeler-deki müslüman erkeklerin müslüman k zlarla evlenmek yerine, ehl-i kitap bayanlarla evleniyor olmalar , müslüman bayan n ömür boyu müslüman bir erkekle evlenme 6ans n kaybetmesine neden olmaktad r. Bekarl k çok i6kenceli bir durum olup, slam dini, insanlara i6kence çektirmek için gelmemi6tir. Bu gerekçe ile, müslüman baya-n baya-n, müslümabaya-n bir erkekle evlebaya-nme 6abaya-ns baya-n baya-n olmad 9 /az oldu9u yerlerde, ehl-i kitap erkekle evlenebilecektir”.
ffff---- “Gayr-i müslim erkekle evlenecek müslüman bayan, e9er dinini biliyor ve onun 6uurunda ise, onu çocuklar na, etraf na, hatta kocas na a6 layabilir. Ama, di-ninden hiçbir haberi yoksa, ona ald r 6 etmiyorsa, zaten kaybedilmi6 bir insan gücü-dür. Belki daha az zarar olabilir. Ama 6unu da unutmamal ki, böyle bir kimse, belki de, psiko- sosyal sebeplerle eski aidiyetini daha çok arar ve ona ba9lanabilir”58.
gggg---- “Ben slam’ n , insanlara maddi ve manevi s k nt çektirmek için gelmedi9i-ni, onlar n huzurunu kaç rmak, Allah’ n yaratt 9 tabii haklardan mahrum etmek için hükümler koymad 9 n biliyor ve ona inan yorum. slam’ n getirdi9i hükümlerde insan tabiat n zorlama ve insani haklar n kullanmas n yasaklama diye bir tutumu yoktur. Bu nedenle, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenebilece9i fetvas n verdim”59.
hhhh---- “ slam, di9er dinlerin ve milletlerin nikahlar n ve bu nikaha ba9l neseple-rin sübutunu kabul eder. Nikah akdinin sa9l 9 ve s hhati hususunda din 6art yok-tur. Din ancak sosyal aç dan bir ön 6art olabilir. slam alimi yaln z kendi problemini de9il, bütün insanlar n ve müslümanlar n problemlerini de çözmeyi dü6ünmek zo-rundad r. Ba6kas da çözüm getirsin, hangisi daha kolay uygulanabilirse, o uygulan-s n. Belki de her bir çözüm bir aileye ve bir duruma daha uygun dü6er. Yabanc larla evlenme bir insan kaybedip etmeme sorunundan ayr olarak, bir insan gücü kazan p kazanmama yönünden de dü6ünülmelidir”.
iiii---- Bir bilimsel toplant da, konunun tart 6 ld 9 oturumda, büyüklerimizden biri, Mümteh ne suresi 10. ayetin, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenebilece9ine delil olma ihtimalinin ara6t r lmas na dikkat çekmi6ti. Hocam z, söz konusu toplant -da, zikri geçen ayetle alakal olarak 6u de9erlendirmeyi yapm 6t : “Yüce Allah, söz konusu ayette60, ülkelerinden hicret ederek slam diyar na gelmi6 olan bayanlar n
hakikaten müslüman olduklar n anlad 9 n zda, onlar geri kocalar na göndermeyin,
58 Atay, a.g.e., I-III, 62. 59 Atay, a.g.e., I-III, 62.
60 Tart maya konu olan ayetin meali öyledir: “Ey iman edenler! Mü’min kad nlar hicret ederek size
geldi i zaman, onlar imtihan edin. Allah onlar n imanlar n daha iyi bilir. E er siz de onlar n inanm kad n olduklar n ö renirseniz, onlar kafirlere geri göndermeyin. Çünkü, bunlar onlara, onlar da bunla-ra helal de ildir...” Mümteh ne 60/10.
@
-çünkü onlar mü6rik kocalar na helal de9ildir buyurmaktad r. Ancak, ayette müslüman olmalar na ra9men, yurtlar ndan ç kmayarak, eski ailelerinde kalmay isteyenlerin, mü6rik kocalar ile evliliklerinin devam hakk nda bir hüküm getirilme-mi6tir. 6te buradan hareketle 6u sonuca ula6 labilir; müslüman bayan n di9er din mensuplar ile evlili9i, dönemin sosyo-kültürel durumuna göre düzenlenebilecek olup, bu konuda yasaklay c 6ekilde ba9lay c bir hüküm bulunmamaktad r. Yani, günümüzde müslüman bayanlar n ehl-i kitap erkekle evlili9ine ihtiyaç duyuluyorsa, bu tür evliliklerde kamu zarar söz konusu de9ilse, müsaade edilebilir. Hem, devletler aras hukukta mütekabiliyet esas mevcuttur. Siz diyalog kurdu9unuz bir devlete mensup bayanla evlenebilecekseniz, sizin bayanlar n z da onlarla evlenebilmelidir”.
Görüldü9ü gibi, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenemeyece9i görü6ünü e-le6tirenler, görü6lerini 6u argümanlar üzerine bina etmi6lerdir: Klasik dönemden beri kabul edilen yasa9 n Kur’ân’a ve sahih sünnete dayanmay p, aksine, bu hüküm, dönemin sosyal ve siyasi 6artlar gere9i, alimlerin içtihad na dayanmakta olup, de9i-6ime aç k bir hükümdür. Baz ayetlerin yorumundan hareketle, müslüman bayan n di9er din mensuplar ile evlenebilece9i delillendirilebilecektir. Nikah akdinin s hhati hususunda, müslüman bayan n evlenece9i erke9in müslüman olmas gerekti9i 6ek-linde, e6ler aras ndaki din birli9i 6art n n naslardan sa9l kl bir dayana9 yoktur. Ehl-i kitap erkekle müslüman bir bayan n evlenemeyece9i içtihad , kad n n zay f yarat ld -9 , korunmaya muhtaç oldu-9u, bu nedenle de, farkl din mensubu ile evlendi-9inde, inanc na ve kültürüne yabanc kalaca9 , hatta k sa zaman içinde kutsallar na s rt çevirece9i 6eklindeki, kad na bak 6taki 6a6 l ktan ne6et etmektedir. Bu hüküm, birçok ülkede, müslüman bayan n evlilik kurma 6ans n azaltt 9 ndan, uygulanmas birçok kimsenin s k nt ya dü6mesini gerektirecektir ki, bu slam’ n rahmet ve huzur dini olu6u ile ters dü6mektedir. Ehl-i kitapla evlilik hususunda, müslüman bayan n kay-bedilece9i korkusu, gerekti9inden fazla abart lm 6 olup, bunun yan nda, ehl-i kitap bir erke9in slam’a kazand r lma 6ans göz ard edilmi6tir.
2- Delillerin De9erlendirilmesi
Müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenebilece9ini savunanlar n delillerini de9erlendirirken, yukar daki s ray aynen takip etmenin faydal olaca9 n dü6ünmek-teyiz.
aaaa---- Birinci maddede; Öztürk taraf ndan, ehl-i kitap erkeklerle evlenme yasa9 hakk nda müstakil olarak bir ayet bulunmad 9 zikredilmekte olup, klasik dönem
slam alimlerinin, içtihatlar /yorumlar ile bu hükme ula6t klar beyan edilmekte, böyle bir hareketin Kur’ân’a hüküm yamama oldu9u iddia edilmektedir. Bu görü6, üç aç dan tart 6 lacakt r.
iiii---- Müslüman bayanlar n, mü6rik ve kâfirlerle evlenemeyece9i hakk nda müs-takil bir ayet bulunmakla birlikte, özellikle ehl-i kitap erkekleri ile de evlenemeyecek-leri hakk nda müstakil bir ayetin bulunmad 9 do9rudur. Ancak, hukuk melekesi olan herkesin kabul edece9i gibi, baz hükümler, bizzat kanun metninde sarahaten bir dayanak bulurken, baz hükümler ise, hukuk metinlerinin muktezas olarak, ya da hukuk metinlerinin iç bütünlü9ü veya siyak sibak n n tutarl l 9 için kaç n lmaz so-nuç olarak ortaya ç karlar. Özellikle, Kur’ân’ n konulara bak 6 , birer kanun tekni9i içinde olmad 9 kabul edildikten sonra, baz hükümlerin Kur’ân naslar ndan nas l ç kar ld 9 gerçe9i daha iyi anla6 lm 6 olacakt r.
slam hukukçular , yukar da da belirtildi9i gibi, Kur’ân metninden müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenme yasa9 na, 6u yolu izleyerek, ula6m 6lard r: Kur’ân, kâfirlerin iki grup oldu9unu, bir gurubunun mü6rik, di9erlerin ise ehl-i kitap
=, , D 7 G # 7 7' .
. oldu9unu beyan etmektedir61. Kur’ân; müslüman bayan ve erke9in, hem mü6rik hem
de kâfirlerle evlenemeyece9i hakk nda genel bir hüküm koymu6tur62. Peygamberli9in
sonlar na do9ru, Kur’ân mesajlar n n tamamlanmas na yak n bir dönemde ise, müslüman erkeklerin iffetli olan ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecekleri 6eklinde istisnai bir hüküm getirmi6 olup63, müslüman bayanlar hakk nda ise, yeni bir hüküm
getirilmemi6tir. Ba6ka din mensuplar ile evlenme hakk nda genel hüküm koyan ayetler, bu tür evlili9in yasak oldu9unu ifade etmektedirler. Ancak, sonradan gelerek, bu yasa9a bir istisna getiren ayete göre, müslüman erkekler ehl-i kitap bayanlar ile evlenebilecektir. Buna göre, sonuç itibariyle, Kur’ân’ ayetlerinden anla6 lan 6eyin; müslüman bayan ve erke9in, müslüman olmayan kimselerle evlenmelerinin yasak oldu9u, ancak, müslüman erke9in ehl-i kitaptan olup, muhsan olan bayanlarla ev-lenmesinin me6ru oldu9u, 6eklinde olmal d r64.
Konu hakk ndaki genel yasak, sonradan gelip, müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlili9ini istisna eden ayetle tahsis görmesine ra9men, müslüman bayan n da bu yasaktan istisna edildi9i hakk nda bir nas bulunmad 9 na göre, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenememe yasa9 ; kâfirlerle, mü6riklerle evlenmeyin, 6eklin-deki ayetler mucebince devam etmektedir. Çünkü, ehl-i kitab n da inanç itibariyle kâfir yada mü6rik olarak nitelendi9i, Kur’ân nass ile sabittir.
Görüldü9ü gibi, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenemeyece9ini iddia et-mek, konu hakk nda genel hüküm koyan ayetlere ve müslüman erke9in ehl-i kitap kad nla evlenebilece9i 6eklinde yeni düzenleme getiren ayetin mant 9 na dayanmak-tad r. Aksini iddia etmek ise, herhangi bir nassa dayanmad 9 gibi, müslüman erke-9in ehl-i kitap bayanla evlenebileceerke-9ini ifade eden ayetteki istisnan n mevcudiyetine ters dü6mektedir. Çünkü Allah, müslüman bayanlar n da ehl-i kitapla evlenmesine müsaade etmi6 olsayd , ayette, yaln zca iffetli olan müslüman ve ehl-i kitap bayanla evlenmenin helal k l nd 9 ifade edilmezdi. Müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenebi-lece9i hakk nda sünnette yeni bir düzenleme de bilinmedi9ine göre, bu iddia, tama-men içtihada dayanmaktad r. Kur’ân’ n laf z ve ruhu ile çeli6en bir içtihad n muteber olmad 9 ise, aç klamadan varestedir.
Müslüman erkeklerin, ehl-i kitap bayanlardan muhsan olanlar ile evlenebile-ce9ini ifade eden ayet de, konu hakk nda yasaklama 6eklinde bir düzenleme yapan de9il, daha önce yapt 9 genel düzenlemeyi tahsis etme amac na yönelik bir ayettir. Bu ayette, müslüman erkeklerle alakal yeni bir düzenleme yap l p, onlar için müslüman bayanlar n yan nda, muhsan olan ehl-i kitap bayanlar ile de evlenebile-cekleri ifade edilmi6ken, müslüman bayanlarla ilgili yeni bir düzenleme yap lmam
6-61 Beyyine 98/1.
62 Bkz. Bakara 2/221; Mümteh"ne 60/10. 63 Mâide 5/5.
64 Benzer de erlendirmeler için bkz. Yaz"r, a.g.e., II, 774; zzet Derveze, a.g.e.,VII, 32.; Süleyman Ate de
ayn görü te olup, öyle söylemektedir: Baz ki iler, müslüman kad nlar n erkeklerle evlenmelerinin haram oldu u hakk nda bir hüküm bulunmad n söylüyorlar ki, bu yanl t r. Çünkü, Maide 5/5. aye-tin amac , müslümana helal olan eyleri aç klamakt r. Ehl-i kitap yiyeceklerinin müslümanlara helal oldu unu aç klam , müslümanlar n yiyeceklerinin de onlara helal oldu unu aç klam t r. Helal olan kad nlar ifade edilirken, ehl-i kitab n kad nlar n n müslümanlara helal oldu u aç klanm , ancak, müslüman kad nlar da ehl-i kitaba helaldir denmemi tir. Payet bu durum yasak olmasayd , müslümana helal olan evliliklerin aç kland bu ayette bunun da yer almas gerekirdi. Bu tür bir helal yer almad -na göre, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenmesi Kur’ân taraf ndan yasaklanm demektir. Bkz. Ate , Tefsir, II, 473.
@ P
P t r. Buna göre, Kur’ân naslar ndan hareketle, müslüman bayan n müslüman olmayan ( kâfir, mü6rik, ehl-i kitap, mürted) hiçbir erkekle evlenemeyece9i sonucuna ula6 la-bilmektedir. Konu hakk ndaki hükmün Kur’ân naslar ndan ç kar lmas bu kadar aç k oldu9undan, slam tarihinin ilk günlerinden beri, konu hep böyle anla6 lm 6, gerek teorik, gerekse pratik olarak, hiçbir farkl görü6 ve uygulama söz konusu edilmemi6-tir.
iiiiiiii---- “Kur’ânda yer alan kâfir ve mü6rik kavram n n ehl-i kitab kapsamayaca9 , bu sebeple olmal ki, Kur’ân ehl-i kitapla evlilik hususunda ayr bir düzenleme yap-m 6t r” 6eklindeki görü6ten hareket edildi9inde, 6unu söyleyap-mek yap-müyap-mkündür: Kur’ân’da müslüman erke9in ehl-i kitap bayanla evlili9ine müsaade etme 6eklinde bir düzenleme/hüküm bulunmakla beraber, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlenebile-ce9i hakk nda bir hükmün bulunmad 9 a6ikard r. Müslüman için helal olan baz 6eylerin say ld 9 ayette, evlilik konusu da mevcut olup, evlenilmesine müsade buyru-lanlar zikredilirken, ehl-i kitap bayan n ad geçti9i halde, ehl-i kitap erke9in ad n n geçmemesinden anla6 lan, müslüman bayan n ehl-i kitap erkekle evlenmesine vahyin müsaade etmedi9i 6eklinde olmal d r. Çünkü, can ve rz konular nda temel hüküm, aksine delil bulununcaya kadar, insanlar n canlar n n ve rzlar n n haram oldu9udur. Buna göre, kimlerle evlenilip evlenilemeyece9i bir delile dayanmal d r. Naslarda ken-dileri ile evlenmeye izin verildi9ine veya evliliklerinin me6ru olaca9 na dair i6aret bulunmayan kimselerle evlilik haramd r65. Ehl-i kitap erkekleri ile evlili9in caiz
oldu-9una dair, ne ayet ne de hadis 6eklinde bir delil bulunmaktad r66. Burada kullan lan;
“can ve rz konular ndaki temel hükmün yasakl k oldu9u” 6eklindeki ilkeye itiraz edilecek olursa, bu ilkenin tersinden kabul edilmesi halinde de, müslüman bayan n ehl-i kitapla evlili9inin yasak oldu9u söylenebilir. Zira, daha önce ifade edildi9i gibi, bir bütün halinde ayet naslar de9erlendirildi9inde, bu tür evlili9in yasakland 9 na ayet delili bulmak mümkündür.
iii iii iii
iii---- Mü6rik ve kâfirlerle evlenme yasa9 getiren ayetlere, dikkatlice, tekrar ba-k ld 9 nda 6u görüleceba-ktir. Mü6riba-klerle evlenme yasa9 nda; “mü6riba-k ba-kad nlarla evlen-meyin, mü6rik erkeklerle k zlar n z evlendirmeyin” 6eklinde, müslüman erke9in de bayan n da, mü6riklerle evlenemeyece9ine vurgu yap lmaktad r. Öte yandan, kâfirler-le evlilikten bahsedilirken; “inanm 6 kad nlar kâfirkâfirler-lere geri göndermeyin, çünkü; kâfirler müslüman kad nlara, müslüman kad nlar da kâfirlere helal de9ildir” 6eklin-deki ifade ile, müslüman bayanlar n kâfirlerle evlenemeyece9i hükmü verilmekte, ayetin devam nda “kâfir kad nlar nikah n zda tutmay n” 6eklindeki ifade ile de , müslüman erkeklerin de kâfir olan kad nlarla evlenemeyecekleri hükmü verilmekte-dir67. Halbuki, tart 6mas n yapt 9 m z, müslüman erke9in ehl-i kitap bayan ile
ev-lenmesine müsaade eden ayette seçilen ifade, di9erlerinden farkl olarak, yaln zca muhsan olan ehl-i kitap bayan n helal oldu9u 6eklindedir. Di9er ayetlerde oldu9u gibi, Allah’ n murad , bu ifade ile, müslüman kad nlar n da ehl-i kitapla evlenebilece-9ini anlatmak olsayd , mü6rik ve kâfirlerle evlilikte oldu9u gibi, iki taraf da zikret-mesi beklenirdi. Ayetlerin, laf z ve mana ile birlikte vahyedildi9i, bunlar n bize lafzen ve tevatür yolu ile rivayet edildi9ine olan inanc m z, böyle bir bak 6 aç s ile de, kar6 görü6ün reddedilebilece9ini hat rlatmaktad r.
65 Yaz r, a.g.e., II, 774.
66 Hayreddin Karaman, Mukayeseli slam Hukuku, III, 375. 67 Bkz. Mümteh"ne 60/10.
