VİZONUN (Mustela Vison) İSKE)LET KEMİiKLEJRİ ÜZERİNDE MAKROANATOMiK ARAŞIT'IRMALAR
Etudes macro-anatomiquement sur les os du squelette du vison (mustela vison)
Necdet DURSUN(*), Sadettin TlPIRDAMAZ (**)
. Resume : Dans ce travail on a effectue des etuides maocro-anatomiques sur 1es os du squelette du vison. Pour ce faire, on a utilise '7 visons. Nous avans ınantre ci-deıssous les particularites et les differences obtenus les plus importantes :
ı
-
L'atlas pos.sede trois orificeıs, le trou conjugaison, le trou a1aire et le trou transversaire. Le trou transversaire, cnmme chez le porc, eıst situe au bord ıcaudal de l'aile de l'atla~s cantre ıla face articulaire caudal et, il perfore au ısens sagittal.2 - L'apoıphyse odontoide, longue et cyli:ndroide, presente une lon-gueur
a
peu pres ı, 2 cm. Les suırfaces articulaire craniales, convexes et obliques en directian latero-caudale, se reuniıssent ıl'une avec l'autre, sahs l'apuphys·e odontoide.3 - L'a:pophyse epineuse de l'axis, prolongee cranio-ıeaudaılement, e:st en fıorme de la lame de hac!he, et arrive
a
peu pres au me.me niiVeau que le snmmet de l'apophyse odontoiıde, l'extremite caudale de le meme apophyse peu elevee caudodorsalement, esıt terminee par un tu'bercule simple.4 -- - ·A la troisieme verteıb:re cervicale, le !horıd cr ani al de l' are dnrsal forme un tubercule prolonıge rostralement entre le:s deux aıpopihyses arti-culaires craniales.
5 - Las apophyses articulaires ıeraniales des quatrieme et cinguieme verte:bres cervi1caux forn1en ~ une depression en ıfor·me d'un U, rouvert cranialement, aveıc le :bord craniale de l'arc dorsale.
( *) Prof. Dr., S. ü. Veteriner Fakültesi, Anatomi Bilim [)alı, Konya.
14 Necdet Dursun - Sadettin Tıpırdamaz
6 -- La sixieme vertebre cercivale ·possede 1'apophyse costarienne et l'apophyse transver·se. Les hord3 ventrales des apophyses costarieus paral-lel l'un
a
l'utre, sont sem1bla:blesa
ceux deı3 equides.7 ·· · Le vison possede quatorze verte1
ores thoraciques. Les apophyses epineuse:s des cinq premieres sont les plus hautes et les sommets des memes vertebres thoraciques sont epai.s et renfü~s. La vertere antidinale est la onzieme.
8 -·· Chez le vison, les vertebres lomıbaires sont au nomıbre de sept. Les apophyses transverses qui •caracterisent les vertebres lombaire, ·co·m-mencent
a
apparaitrea
partir de deuxieme vertebres.9 ·- İl y a •chez le vison trois vertebres sacral-es dont Ies apopıhyses epineuses ne !Sont soudees que par -leur baıse et leurs restes entierement separees.
10 - Le vi·son possede de 15
a
1.8 ve.rtelbres coccygiennes dont les deux premieres sont tres ibien developpees et pourvues d'un are hernal lıl - Il y a chez le viıson quatorze paires de côtes dont •six sternales, sept asternales et une flottante.112 - Le sternuro du vison est for•me de cinq sternebres. La premiere sternebre, la plus longue et la plus forte, est en for.me conique.
Özet : Vizonun iskelet kemikleri üzerinde makro-anatomik O'lara~ yapılan bu çalışmada yedi adet vizon kullanılmış, aşağıda belirtilen özel-lik ve ayrımlar saptanmıştır.
1 - Atlas'ta foramen vertebrale laterale, d:oramen alare ve foramen transversarium mevcuttur. ~oramen transversarium, domuzda olduğu gilbi, facies artkularis caudalis civarında, a·la atlantis'in caudal kenarın da yeralmıştır ve onu sagittal yönde delmiıştir.
·2 - Dens uzun, silindirik şeklinde ve ya'klaşık 1, 2 cm. uzunluğun dadır. Facies articularis cranialis' ler dışbfik'ey ve caudolateral yönde •me-yilli olup, denıs'in ventral yüzünde !birbiriyle !birleşmişlerdir.
3 - Axis'in proc. spinosus'u cranio-caudal yönde uzamış bir 'balta ağzı biçimindedir, dens'in aşağı yukarı ucu düzeyine kadar varır. Aynı çıkıntının caudal ucu caudo-dorsale doğru yükselmiş ve küçük bir tuiber-külle sonlanmıştır.
4 - Üçüncü boyun o.murunôa, arcus dorsalis'in cranial ıkenarı, iki proc. artkularis cranialis arasında, craniale doğru :bir ·çıkıntı şekillendir ınişti.r.
Vizonun (Mustela V:ison) İsk el et Kemikleri Üzerinde Makroanatomik... 15
5 - Dördüncü ve beşinci boyun omurlarının proc. articularis crania-lis'leri c:ırcus dorsalis'in ön kenan ile ıbirlikte, öne açık ıbir U şeklinde bir çöküntü şekillendirir.
6 -- Altıncı boyun omuru proc. -costarius ve proc. transversus'a sa-hiptir. Bitbirine paralel olan proc. costarius'ların ventral kenarları tek-tırnaklıla.rınkine benzemektedir.
7 - Vizonıda 14 sırt omuru mevcuttur. İlk tbeşinin p:r01c. ıspino.sus' ları en yüksektir ve aynı sırt ıomurlarının uçları kalın ve kaibarıktır. 1tl.
sırt arnuru antielinical omurdur.
8 -· Vizonda ıhel ıamuru sayıısı 7 adettir. Bel omurlarını karakterize eden· proc; transversus'lar 2. omurdan itibaren !belirmeye başlamaktadır. 9 --- Vizonda üç sakral omur mevcuttur. Bel omurlarının proc. spi-nosus'ları yalnız kaidelerinde kaynaşmış geri ;kalan kısımları tamamen ayrı kalmıştır.
lıQ - Vizon sayıları 1115
ila
!18 arasında değişen kuyruk arnuruna sa-hiptir. Bu omurlardan ilk ikisi çok1 iyi gelişmiştir ve ıbir arcus hemalis gösterir.lll - Vizonda aHısı sternal yedisi asternal ve 'biri fluktuan olmak üzere toplam ıl 4 çift kabu.rga mevcuttur.
li2 - Vizonun sternum'u beş sternebra'dan meydana .gelmiştir. En uzun ve en kuvvetli olan birinci sternebra koni biçimindedir.
Giriş
Son yıllarda şinşilla (\112), tavşan (ıl6) gibi kürk hayvanları ile ya-ban ;keçisi (113, 14), tilki ve çakal (6) ve sırtlan (11'7) gibi yalbani hayvan-ların iskelet kemi·kleri üzerinde ·çeşitli çalışmalar yaıpı1mış olmasına rağ men önemli bi:r kürk :hayvanı ıalcm Vizon'un anatomisi üzerinde IJ:ıerhan ıgi bir çalışmaya rastlanılmamıştır.
Bu çahşmada viızonun kemikleri ile diğe·r kürk hayvanlarının yada memeli hayvanların kemikleri arasındaki ayırım ve benzeriikierin be-lirlenmesi ve araştırmalar zincirine ıbir yenisinin eklenmesi amacıyla ger-ıçekleş tirjImiştir.
Materyal ve Metot
Bu çalış.mada beşi erkek, ikisi dişi olmak üzere toplam yedi adet vi-zon kullanılmıştır. Vizonlar Anikara yakınında Yenimahalleye bağlı .Mem-lük ~öyün civarındaki lbir mink çiftliğinden, lbir hastalığın teşhiısi
ama-16 Necdet Dursun - rSadettin Tıpır.damaz
cıyla getirildiği Ankara Üniver,si tesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji 1 Ana-bilim dalından sağlanmış tır.
Kemiklerin maserasyonu, konu ile ilgili teknik esaslara göre yapıl mıştır (15).
Terminoloji lbakımdan Namina Anatomica Veterinaria (7) esas alın mıştır.
Bulgular Boyun Omurları (Vertebrae Cervicales)
Vtzonda yedi rboyun arnuru vardır. Birinci ve ikinci ıboyun nınuru yani atlas ve axis, diğer boyun arnurlarına göre oldukça mnrrfn:l!ojik ayı rımlar gösterir.
Atlas : Vizonun atlas'ı ~genel olarak bir 'kelebeğe benzemektedir. Arıcus dorsalis ile arcuıs ventralis, aralarınıda ~çok geniş ve ta:m yuvarlak bir for. vertefbrae şekil1endirir. Arcus dorsalis, arıcus ventralis'in yakla-şık iki katına varan cranio-caudal lbir uzunluk ,gösterir. Arcus dorsalis üzerindeki tuberculum dorsale arcus'un ön arenarına yakın olarak yeral-mış ve belirıgindir. Arcus ve n tralis arcus dorsalisten biraz daha ika'lın olup, yaklaşık ıl. ,2 c~m. uzunluğunda ~cranio-caudal rbir uzunluğa sahiptir. Tuberculum ventrale arcuıs ventrahs'in cauldal kenarını aşan, caudal yıön de uzamış, ucu sivri koni şeklinde ıbir çıkıntı halindedir. Prıoc. artkularis cranialis'ler arıcus dorısalis ve ar:cus ve n tralis'in c:ranial kenarlarını öne doğru aşmı§, yarım ay şeklindedir. Keza prnc. articularis :caudalis'ler de arcus dorsalis'in caudal kenarını aşar ve keskin ibir rkenarla son \bulurlar (Resim 1).
Ala atlantis norınalde horizonta1 görünüşte ise de küt !bir sivrilme ile sonlanarak candal uçları hafifçe dorısale düğru lbir yükselme göster-mektedir.
Arcus dorsalis ile ala atlantis'in birleşme yerının ön yarımında sığ bir çöküntü vardır. Arcus dorsalis üzerinden ıbaşlayarak ala atlantis'in lateral k'enarı üzerinde sona eren ~emiksel ıbir pervaz vasıtasıyla önden sınırlarran ibu çö'küntü içinde iki delik ıgörülür. Bu deliklerden biri dor-s.a}de, dolayısıyla arıcus dorsalis'in yan taraflarında yer alır. For. verteb-rale'ye açılan ,bu küçük deli'k for. vertebrale laterale'dir. İkinci deliik, ala atlantis üzerinde yeralan aldı geçen delikten ıgok daha ,geniş olup, for. alare'dir. For rtransversarium, cauda1de yeralmıştır. Ala atlantis'in caudo-medial rkenarı ile proc. artkularis caudalis arasında !bulunur, ;ffiedialde lbu
yön-Vizonun ·(Mustela Vison) İskelet Kemikleri Üzerinde Mıakroanatomik... 17 de deler. For. alare'nin fossa atlantis'e açıldığı delik yakınında, a1a atlan-tis'in ventral yüzüne bir delikle açıılınaktadır (Resim '1). Ala atlantis'in caudomedia1 kenarının darsal yüzünde, ya ıda ıf.or. transversarium'un he-men önünde, sığ bir 9öküntü daaılı vardır. 'Belirgin bir fossa atlantis
mev-cut değildir. ·
Axi.c: : Dens s~lindir şeklindedir, yaklaşık ıl-12 c.m. uzunluğundadır. Hafif ·craniodor,sal yöndedir. Craniolateral yönde dışıbü'key olan facies ar-tiıcularis cranialis'ler ıdens'in ventral yüzünde hiDbirleriyle !kesintisiz
de-vam etmektedirler. .
Axis'in corpus'unun darsal yüzünde, dens'ten /başlayarak caudalde omurun ortalarına kadar devam eden ;bir crista dorsalis mevcuttur. Cor-pus'un ventra1 yüzündeki crista ıventrali:s ni.s'beten yüksek ve keskindir. Dış bükeyliği dorsale ıbakan ıbu oluşum caudalde sivri ıbir uçla sonlanmak-tadır.
Proc. transversus'lar caudoventrolate:ta1 yönde uzamıştır. Başlangıç ları k:ılın o-lmasına karşın uç kısımları daha ince ıve si vriıdir. Ca udalde fossa verteibrae düzeyine !kadar uzamışlardır. Caudal kenarların ortasın da belirgin bir kas Çıkıntısı 'mevcuttur. Proc. transıversus'un craniocaudal yönde delen for. transveıısarium o1du'kça ~geniş ·Ve yayvandır. Bu deliğin önünde derin bir oluk görülmektedir.
Proc. spinosus craniocaudal yönde uzamış 'keskin bir crista veya bir balta 'lğzı 'biçimindedir. \Bu çıkintının ön ucu, cıorpus.un ıön ucu düzeyine kadar uza.mıştı:r. Proc, s:pinosus'un ıdorsal kenarı ön tarafta küt bir kavis-le ventral kenara 'birleşımiştir. Aynı process.us'un caudal ucu caudodorsale doğru yü~selmiş ve küçük 'bir tuberkül~e sonlanmıştır. Proc. spinosus'un cauda1 kenarının eranioventral yönde meyilli olduğu görülmüştür (Re-sim ı2, 3).
Proc. artkularis caudalis'ler proc. spinosus'un caudal kenarının b~ n1en alt.1nda sağlı sollu iki kuvve1li çı'kıntı halindedir. Heribir proc. art~;_ ·cularis caudalis, caudal ueun dor.:>al yüzü üzerinde küçülk bir kas çıkıntı
sına ,sahiptir. Faıcies artitcularis caudaliıs geniş ve düz satı'hlı olup, ven~ rale Ib akmaktaıdır.
Üçünıcü, dördüncü ve ıbeşinci boyun omurları : Bu üç omur ilk
ba-kımında ıçok önemli ayrımlar göstel'mez. Genel şekil itibariyle her üç omur da dikdörtgen [biçimindedir. İki proc. articularis cranialis'in ön uç-ları arasındaki uzunluk, !bir tara.fm proc. articulariıS cranialis'inin ön ucu ile proc. artkularis cquıdalis'in caudal ucu arasınıdak1 uzunluktan daha azdır.
18 Necdet Dursun - Sadettin Tıpırdamaz
Proc. -spinosus, .3. lboyun omurunda, ortası hafi.fce tümsek, dorsome-dian keskin ıbir ·crista halinde olmasına karşın, 4. 5. boyun arnurlarında çolk _ıdalha belir:gin dik bir çıkıntı durumundadır. Her üç omurda da Iben-zerlik gösteren caput vertetbrae ve fossa verte\brae cauıdoıventral yönde meyilli dir.
Bunlardan 4. ve 5. boyun .omurlarının ·proc. articularis'leri arcus dor-salis'in cranial ikenarı ile :birlikte ö.ne açık derin· ibir U harfi şeklinde ol-duğu ha,1de 3. !boyun om urunda · proc. spinosus'un darsal kenarının cranial ucu, diğer bir ifadeyle arcus dorsahs'in -cranial kenarının ortası, adı ge-çen eklem çıkıntıları arasında ·öne doğru sivri ibir çıkıntı oluştur·muştu:r. ·Bu durum .3. ıboyun artıuru için :karekteristiktir.
Cri:sta ventralis ,sadece 3. boyun arnurunda mevcut olup, 4. ve 5. bo-yun omudarında tamamen· 'kaylbolmuştur.
For vertebrae, önden ıbakıldığında .3. boyun romurunda tam yuvarlak, 4. ve 5. omurla:vda dor.soventral hafiıf 'basık, dolayısıyla biraz daha ;geniş . tir. Aynı deliğin caudalden görünümü üç arnurda da 'birıbirine benzer,
dorsalde çok daha geniş olup ventrale doğru giderek belirgin ibir daralma göstermektedir.
Proc. artkularis caudalis'lerin darsal yüzleri ile proc. spinosus'un caudal ucu arasında, ~öpeklerdekini andıran kas çıkıntiları yani proc. muscularis'ler mevcuttur. Bu çıkıntılar 4. ve 5. arnurlarda ıdaiha belirgin görülmnktedir.
Proc. costotrans.versarius'lar 3. bıoyun omurunda, proc. artkularis caudali[;'lerin caudal uçlarından .geçirilen transversal düzlemi caudale doğru ~ştığı halde, 4. ve '5. omurlarda hemen aynı düzlem hizasındadırlar. Altıncı boyun omuru : Bu omurun proc. ~pinosus'u .3., 4. ve :5. !boyun omudarının proc. spinosus'larından daha y'Q.·ksek ve sivridir. Proc. mus-cularis, proıc. artkularis cau:da1is'lerin dorsal yüzü üze-rine kaymıştır. Sa-dece bu omura özgü tiıpiik! hem ıproc. ·cootarius, ihe.m de proc. trans;versus mevcuttur. Caudolateral yönde uzamış olan proc. traınsversus'la:r fossa verteıbrae düzeyine yetişememişlerdir.
Pro-c. costarius'ların keskin ventral kenarları ıbiıfbirine parelel olup,
tektırnaklıla:rınikine berizer şekilde kızak bi:çimindedir. Proc. costarius'-ların cranial ucu sivri olduğu halde 1caudal ucu küttür. Cris;ta ventralis anıcak omurun ön yanınında ibelli ıbelirsizdir, caudal yarımında tamamen kayıbolmuştur. For. ;transversarium, ·3., 4. ve ·5. ıboyun omurlarda'kinden daha geniştir.
Vizonun ('Mustela Vison) İs'kelet Kemikleri Üzerinde Makroanatomik... 19
Yedinci boyun omuru : Genel özellikleri 6. boyun omurunkine ben--'zer, ancak daha yüksektir. Proc. ·museularis :3. !boyun arnurundaki giibi proc. articularis ·caudaliıs'in dorsaJ. yüzüne kaymıştır. Proc. transver.sus daha kalın olup, ventral yönde uzamıştır, omur düz ibir ısatıh üzerine ko-nu}duğunda proc. trc:-nsversus'lar bu satıha temas eder; .caudal ucu ibir çentikle iikiye ayrılmıştır. For. transver,sarium mevcut de~ildir. Proc. muscuhris'in :bulunduğu yer· 6. 'boyun omurunun;ki gibidir. Pr.oc. costa-riuslar binbirine paralel, lba~~nk ve küt birer kenar haline dönüşmüştür. Crista ventralis silinmiştir. Fovea costalis ·caudalis oluşmamıştı_r.
Sırt omurları (Vertebrae thoracales)
Vizonda ıl4 tane sırt omuru vardır. İlk beş ~sırt arnurunun cranio-caudal eni genrş olup proc. spinosus'ları çok yüksek ve dikdir. Bu omur-Iarı takip eden 6., 7. ve 8. sırt omurlarının proc. spinosus'ları öncekilere nazaran daiha yüksek olmaları yanında caudale· doğru meyillidirler. Bu meyil srnuncu sı~t om uruna doğru giderek ·artar. Proc. spinosus'ların yük-sekliği -de azalmaktadır. Antielinal -omurun ·lll. omur olduğu görülmüştür.
İlk 6 rsırt omurunun prıoc. spinosus'larının serıbest ucunda yumru· ·,gö-rünüm ünde ibelirgin bir turoerkül gö.rülmektedir. Altıncıdan itiibaren so-nuncu sırt arnuruna kadar olan sırt omurJarının proc. spinosus'ları 3., 4. ve 5. boyun omudarının ıpr;oc. sıpinosus'larını andırır şeikilde cranlo-cau-dal doğrultuıda birer ·crista durumundadır. Aynı arnurların ıproc. spino-sus'larının cranial ye caudal kenarları keskin olup eaudal kenarın orta kesimi cau~ale doğru dış 'bükey oluştur·maktadır.
İnc. verteıbraliıs cranialis .ve ine. vertebralis caudalis derindirler.
Cau-dal incfE!uranın derinliıği corpl1'3 vertebrae'nin ortasına kadar uzanm.:ik-tadır (Hesim 4).
İlk dört sırt arnurunda for. transversarium mevcuttur. Bunu takip eden 5. ve 6. sırt on1urlarında ise aynı yerde, deli.ğin darsal duvarının
açıklığı nedeniyle bir ~sulcus şekillendiği görülmuştür.
Fovea ·costalis ıc:caniahs ve fovea cos:talis caudalis'ler fazla derin
de-ğillerdir. Onbfrinci sırt omuTuda dahil- olmaık üzere 14. ye kadar olan oruurlarda fovea costalis ~caudalis bulunmamaktadır.
Proc. transve:rsus'lar 9. omurdan itibaren 112. ye kadar cranio-caudal yönde genişleme g·ös:ermektedir. Oni'kinci sırt arnurunda proc. transver-sus'lar çok -geniştir, bu omura darsalden lbaıkıldığında, transverısal doğ rultuda muntazam dikdörtgen Ş€1klinde olduğu görülür. Proe.
20 Necdet Dursun :- Sadettin Tıpırdamaz
sırt omudarında yoktur. Corpus vertebrae'nin ventral yüzü pürüzsüz olup ortalarında bi-la te ral haıfif:ce Ib as ık makara şeklindedir.
Bel omurları (Vertebrae lumbales)
Vizonda ıbel omurlarının sayıısı 7 tanedir. Birinıci bel omuru sonun-cu sırt arnurunun genel niteliklerini taşır. Yani proc. spinosus'un yÜksek-liği aynıdır. Proc. transversus lbelingin değildir. Bel nınurlarını karekte-rize eden proc. transversus'lar ancak ·2. omurda belirmeye başlar. Cranio-ven.trale ıdoğru ·meyilli olan ;bu çıkıntılar caudale doğru giderek kuvvet-lenir, h€m geniışli'kleri hem de uzunlukları artış .gösterir. En :kuvvetli proc. transve:nsus 6. ve 7. :omurda görülür. Cranial yönde meyilli olan proc. spinosus'ların yüksekliği 2. bel arnurundan itibaren artar, 3., 4. ve '5. omurl1.r:da bir tuberosi:tas görülür. Sıonuncu arnurlarda uzunlukları
aza-lır: Özellikle 6. ve 7. bel omurlarında keskin bir crista haline dönüşür. Proc. artkularis cranialis'ler hai:if iç bü:key olup, yaklaşık parasaıgittal lbir düzlemde bulunurlar. ·Facies artkularis caudalis'ler dış bü!keydirler. Proc. maımi11oarticularis'ler ilk 5 omurda oldukça kuvıvetli olup, marnillar çı kıntılar son .2 omurıd.a kaybolur. Proıc. aıc·cessorius ilk 3 omurda ·çok 1 k:Uv-vetli ve sivri olup, pr.oc. artkularis caudalis'lerin yönüne paralel lbir yön gösterir. Beşinci omurıda sıon derece rudimenter olan bu çıikın tı1ar 6. ve 7. !Omurlarda görülmemiştir.
Corpus verteibrae sırt omurlarınkinden ço'k uzunıdur. Cris·ta ventra-lis omurun ortasınıdan caudale doğru çok 'bariz bir çatallanrrna .gösterir.
İlk 5 .omurda !görülen bu durum son 12 omu:rda görülmez. F.or. vertelbrae ilk arnurlarda yuvarlak olmasına rağmen ,caudale doğru .gidildikçe dor-so-ventTal olarak basıklaşır.
Sağrı omurları (Vertebrae sacrales)
Vizonda sacral arnurların sayısı 3 tan~dir. Os sacrum \bu 3 omurun
kayna,şınasından meydana :gelrniştir. Proc. ~~pinosus'lar tüm
yükseklikle-~ince seribest olup, kaynaşmamışlar.dır. Proc. spinosuı.3'lann yüksekliıkleri bel omurlarınki kadardır. Ancak son sacral omurun proc. spinosus'u da-ha az yüJkse'ktir. Spinosus'ların ka ideleri ile .. serbest uçları araısındaki ge-nişliğin yaklaşık /birbirine eşit olduğu göTülmüştür (Resim 5).
Birinci sacra1 omurun ;proc. artkularis cranialis'i öne ve yukarı doğ ru taş-mıştır. Düz olan cranial eklem yüzleri darso-medial yöndedir. İlk sacral oımurun proc. artkularis caudalis'i ile :2. omurun proc. artkularis caudalis'i ile 13. omurun proc. articularis cranialis'i bi:ribirleriyle küçük bi-rer çrkıntı oluşturacak şe:ki1de kaynaşmışlardır.
Vizonun (Mustela V:ison) İskelet Kemikleri Üzerinde Makroanatomik... 21
Ala ossis sacri'ler :birbirine paralel olup ventrale doğru uzamışlardır. Facies auriculeris'in laterale dönük .olduğu. saptanmıştır.
Os sacrum, iher yan yarımında dorso-ventral, dik seyirli iki fora.men sacrale dorsale'ye sahiptir. Bu delikler,. sacrum'un ventral yüzündeki
da-ha geniş olan, aynı sayıdaki foramen sacrale ventrale'lere açılırlar. Facies pelvina ıdüzdür. Omurların birlbirleriyle kaynaş·ma yerleri belir,gindir. Keza promontorium da belir.gindir. Canalis sacralis donso-ventral ıolarak çok ıbasırktır, adeta enlemesine yarık şeklinde düşmüştür.
Kuyruk omurları (Vertebrae caudales)
Viz·onda kuyruk omurlarının sayısı ıi5-üı8 arasında değiş·mektedir. İlk 2-3 kuyru'k omurunun, ıbir arnurda !bulunması gereken oluşurnlara sahip olmasın:ı karşın, sonraki cınurlar yalın bir silindir şeklinrdedirler. Sadece ikinci c:murda !bulunan. arcus hc.malis caudale doğru giderek zayıtflar.
Ka.burgalar (Costae)
Vizenda '5'i sternal 8'i asternal ve 1'i fluktuan olmak üzere toplam 14 çift kaburga vardır. -Kemiksel kabur,galatın boyları 1. den 9. ya kadar ted-rken artar, 9. dan .lü. ya :kadar tekrar kısalır. Dördüncü kaburgaıdan 9. ya kadar olanların çok daha dış bükey oldukları saptanmıştır.
Göğüs Kemiği (Stern um)
Vizenda sternum 5 sternehra'dan meydana .gelımiştir. Birinci sternefb-ra, tabanı 2 sterne.bra ile eklemleşmiş tipik bir koni şeklini almıştır.
Tartışrna ve Sonuç
Tü•.:a evcil ·memeli hayvanlarıda boyun arnurları sayısı yedi olarak bil-dirUmektedir ('1, '2, 3, 4, 5, 6, '8, 9~ ,10, lll). Vizon üzerinde yapılan lbu çalışmada da boyun o.murlarının yedi adet .olduğu ·belirlenmiştir. Yine bu çalışmada, atlas'da normal duruşta ıproc. transversus'ların hoırizantal
olduğu, bu durumun tavşan, kedi (1) sırtlan ('17) ve köpek, tilki ve ça-kal (6) irçin bildirilen sonuçlara benzediği gözlenmiştir. Keza tilkide proc.
transve::sus'ların ser'best yan ken;:ı.rlarının ıdorsale doğru kıvrik oLduğu, buna bağlı olarak aynı ç::.ıkıntıların donsal yüzlerinin çukurluk rgösterdiği
(ô) sırtlanda da ibenzeri durumun gözlendiği (;1 7), hatta biri ön ve di,ğeri arka yarımda olmak üzere iki çukur bulunduğu ıbildirmektedir. Vizonun üzerinde yapılan !bu çalışmada atlas'ın proc. trans-versus'unun darsal yü-zünün Ö!l yarı·mında sığ !bir çöküntüriün var o1duğu ıbelirlenmiştir. Barone
22 _ _ _ _ _ _ _ _ Necdet Dursun - Sadettin Tıpır:dama_z _ _ _ _ _ _ _ _
da yer aLdığını ıbildirmektedir. Yapılan bu çalışmada vizonıda for. trans~ versarium'un lokalizasyon yönünden Barone (1) 'un kedi ve domuz i~çin, Tecirlioğlu (1'7) 'nun ise sırtlan iiçn hildirdiklerine benzediği, ancak ke~ dideki ine. alaris'in vizoi:ıda for. a1are halinde olduğu, aynı deliğin dö-muzda k·emiksel bir ·bölme aracılığı ile iıkiye ayrıldığı 'halde\rizonda te'k olduğu belirlenmiştir.
Vizon axis'inin dens'i silindir biçimindedir. Bu şekli itibariyle, dens'i silindir biıçiminde olan kedi ve lkôpek (1), köpek, ıçakal, tilki (6) ve sırt lan ('1 7) axis'ine henzer olduğu ve hatta viz'Onda da dens'in craniodorsal yönde olduğu saptanınıştır. Yapılan bu çalışmada ayrıca ıfacies artkula-ris cranialis'lerin dens'in ventralinde birleştikleri de gözlenmiş, lbu özel~ liği ile Tecirlioğlu (ıl7) tarafından sırtlan için ibi1dirilenlere uygun
oldu-ğu sap~anmıştır. Keza :til'kide axis'in pr.nc. spinosus'unun üst seribest ke-narının dış ibÜikeylik gösterdiği, uzunluğunun kaudal 1/3'inde de çok ha-fif bir i·ç ıbükeylik :bulunduğu vurgulanma'ktadır (6). Bu çalışmada proc. spinosus'un tiliki için bi1dirilenlere benzer olduğu, ibununla beraber vi-zonda proc. spinosus'un tipik ibir balta ağzı biçiminde olduğu ıbelirlenmiş tir. Yine köpek, tilki ve çakalda (6), sırtlanda '(17) 'belirtilen crista vent-ralis'in vizonda keskin ve oıdukça belirgin bulundu.ğu ancak: . onlardan fark1ı şekilde sivri :bir uçla sonlandığı tesbit edilmiştir.
Yine proc. articularis caudalis ile proc. spinosus'un caudal ucu ara-sında yer aldığı bildirilen kas çıkıntıları (pröc. h1Usculaitis) (6) · Ib u ça-lışmada vizonda da tes\bit edilmiştir.
Barone (!.1) ·kıöpekte ve tavşanda sadece 3. ıboyun omurunun proc. spi:.. nosus'unun :basit !bir crista halinde bulunduğunu, kediele daha sivrice ol~
duğunu \bildirmektedir. Öte yandan köpek, tıilki ıve ·çakalda (6) 'da 3., 4. ve 5.' boyun omudarının prıoc. spinosus'larının aynı uzunlukta olduğu bil-d.irilmektedir. Bu çalışmada ise Bcrrone'in köpek ve domuz için
bildirdi-ği ·gibi, .3. boyun arnurunda proc. :transversus'unun 'Ortasının hafif Üimsek dorsorr..edian keskin bir crista halinde olduğu, buna karşın ·4. ye 5. omur..: larda daha ibelirgin dik ibir çıkınü durumu .gösterdiği saptanmı§tır. Sırt landa (17) ço'k belir.gin olduğu ve caudal uçta üçgen şeklirüle :bir kaıbartı ile son bulduğu bildirilen crista ventralis'in vizonda ~sadece 3. !boyun arnu-runda v;uo}duğu, 4. ve 5. boyun omurunda ise tamamen kaybolduğu sap~ tanmıştır.
Vizemda 6. lboyun om urunun sırtlan (ıl 7) için ıbildirilenlere benzer şe~ kilde olduğu, hatta proe. costarius'ların keslkin ventral kenarlarının ıbir~ birine paralel :bir kızak ayağı biçiminde oluşuyla da Gültekin ('5) 'in equi .. delerin 6. boyun omuru için bildirdiğine benzediği saptanmıştır. Aynı
Vizonun (Mustela Vison) iskelet Kemikleri üzerinde Makroanatomik... 23
ve fovea costalis caudalis'in olmadığı da görülmüştür. Yapılan ıbu çalış ·mada vizonda 114 sırt arnurunun varlığı tesbit edilmiş olup :bu değerin do-muz için kaydedilenlere (:1, ,5) .benzer olduğu ıgözlenmiştir.
Srrtlan (;}7), çakal (6) .ve l{lÖpekte (4) proc. accessorius'ların son 3 sırt arnurunda mevcut oJduğu !bildirilmektedir 1k1 bu· durumun vizon·
üzerin-de yapılan bu çalışmcıdaki bulgularla bir benzeriilk ,gösterdiği anlaşılımış tır. Keza sırtlanda (11'"1) ve köpe!kte (11, 6) son 3 sırt o;murunda :f.ovea cos-talis c-:ı udalis'lerin ;bulunmadığı bildirilmektedir. Vizonda da söz konusu oluşumların !bulunmaması nedeniyle ıbu korruda da ıbir benzerliğin o:ldu-ğu sapt:ınmıştır.
Bel o-m urları sayısının ı:{öpekte (:1, :2, ı3, 4, 5, ·8, ı9, 1ıl), kedide ve tav-şanıda (ı1) 7 adet olduğu bildirilmektE-dir. Bu .'Çalışmada da vizonda 7 bel o.murm:ıun bulunduğu v2 sayısal yönden köpek, kedi· ve tavşanla ibir ·ben-zerliğin söz konusu ıolduğu görülınüştür. Keza vizonda proc. transversus'-ların cranioventrale doğru n1,2yi1li oluşunun köpek (il, 6, 17), tavşan (1), çakal ve tilki (6) için ·bildirilenlere uygun olduğu, aynı şekilde köpek ve sırtlanda tesıbit edildiği gibi (1'7) proc. aecessorius'ların vizonda da son bel arnurunda mevcut ·olmadığı saptanmıştır.
Sakral om ur lar sayısının :köpek, kedi (1), sırtlan (17), ·çakal ve til-ıkide (6) 3 adet olduğu bildirilmektedir. Bu çalışmada da ~akral omurla-rın 3 2det olduğu ortaya konmuştur. Ayrıca vizonda her !bir yanda 5'i sternal, 8'i aste.rnal ve :l'i fluktucın o1mak üzere 114 kaJburga \bulunduğu ve 5 ;;;'erne!bra'dan meydana gelen sternuro'un tipi!k koni şeklinde o~du ğu gözlenmiştir.
Kaynaklar
ı
-
Barone, R. (19166). "Anatomie Compare de·.s MammHeres Domestiques". Tome ·ı. Osteologie. Laıboratori:e d'Anatomie Ecole Nationale Veterinaire, L.yon.2 - Ohauveau, A. et Arloing, S. 0·980). "Traite d'Anatomie Compare des ıAni maux .Domestiques". Uıbraire, J. B. Bailliere, Paris.
3 - Dobberstein, J. und Foıffmann, G. (19ıôl). "Lehrbuch der Vergled.chenden Anatom:·e der Haustiere". Bd. I. Hirzel Verla:g. Leipzig.
4 - Getty, R. (1.97'5). "Sisson and Grossman's the Anatom.y of Domestic Ani-mals". Vol. II. Fifth Ed. W. B. Saunders Compan.y, Philadelphia. 5 - Gül tekin, M. (19·60). "Evcil Memeli ve Kanatlıların Karşılaştırmalı
24 Necdet Dursun - Sadettin Tıpırdamaz
6 - Gültekin, 1M., Uçar, Y .. (1•9'80). Yerli tilk·i (canis vulıpes) ve çakal (canis
sureus) iskelet kemikl·erinin yerli 'köpeğinkilerine (canis f:amilliaris) göre gösterdikleri makro-anatomik ayrımlar üzerinde araştırmalar. Bölüm I. Truncus ve ınebr::ı. A.. ü. Vet. Faık. Der;g,, ·27, 1-2.
7 - Int~tnational Comüte on Veterinarıy Gross Anatoınical Noınenclature (1983). "Nomina Anatomica Veterinaria". Third Ed., New York.
8 - Koch, T. ('1•9,7•6). ''Lehrbuch der Veterinar-Anatomie". Bd. I. 3. Aufl. Veb. Gusta:v iFischer Verıa,g, Jena.
·9 - LeSıbre, F. X. (192·2). "Precis d'Anatortıie Comparee des Animaux Domes-ttges". Tome, I, Liıbraire, J. B. Bailliere ·et Fils, Pıaris.
10 - Martin, P. (1912). "Lehrbuch der Anatomde der Haustiere". Bd. 1. 2. Aufl., Ver1aıg van ·Schickhart Ender, Stutgart.
ll - Nickel, R., Schummer, A. et Sei.ferle, E. (19.61). "Lehr•buch der Anatomie der ıHaustiere". Bd. I. Paul Parey !Berlin und Ham'burg.
112 - Taş baş, M., Tecirlioğlu, S. ( 1.96ı6) Maserasyon tekniği üzerinde ıaraştırma lar. A. ü. Vet. Fak. Derıg., lı2, 4, ·3ı24-330.
13 - Taş baş, av.ı:. ( 1978). Şinşilla'da .gastro-intestinal sistem~ n radiography'si üzerinde çalışmalar. A. ü. V·et. Fak. Derg., 2ı5, :3, '315'7-,365.
1·4 - T.aşbaş, M. (1'9-78). Yaıban ·keşisi (Capra aeıgagrus) ile yerli tiftik keçisinin iskelet sistemleri üzerinde karşıılaştırmalı makro-anatomik araştırmalar. Bölüm, 1., Ossa truneıi. A. ü. Vet. Fak. Derg., •2•5, .3, 3:98-418.
15 - Taş baş, M. 1978). Yaban keçisi (Caıpra ıaegagrus) ile yerli tiftik ·ve kıl ke-çesinin iskelet sistemleri üzerinde karşılaştırmalı ma:kro-anatomik -araş tirmalar. Bölüm. ·H. Ossa membri thoracici ct pe1vini. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 25, 4, 163ı4-6'55.
16 - Tecir1ioğlu, S. (196·9). "Kedi ve Tavşanlıarın Kasları Arasındaki Salbit •Ana-tom:k Ayrımlar". A. ü. Vet. Fak. Yay. 24·3, A. ü. Basımevi, Ankara. 17 - Tecirlioğlu, S. (19'8.3·). 'Sırt·1an ve köpeğin iskelet kemikleri üzerinde
Vizonun (Mustela Vison) iskelet Kemikleri Üzerinde Makroanatomik... 25
Resiın - 1. Atlas, Dorsalden görünüş Vue dorsale
26 Necdet Dursun - Sadettin Tı,pırdamaz
---~
---Resim - 3. Axis-ventralden g;örünüş Vue ventrale
Vizonun (ıMustela Vison) İs'kelet Kemikleri Üzerinde Makroanatomik... 27
