t â t r A: I
İSZCTSH 13S1
KABİLE VE
MÎLLET
Hilmi Ziya ÜLKEN
K
abü e , f e r t l e r i a r a s ı n d a u z a k v e y a k ı t ı a k r a b a l ı k b a ğ ı o l a n g e n i ş b i r t o p l u m d u r . Göı;ebe v e y a y e r l e ş m i ş ol a b il ir . A i l e l e r şe re f b a k ı m ı n d a n der e c el e r e ayrılır. A il e r e k a b e t l e ri g e r g i n l i k d o ğ u r u r . F a k a t ü s t ü n v e ş e r e fl i o l m a k iç lı ı 3 arı şı n a o n la r ı b i r b i r i n e bağlar. B u y a r ı ş m a d a z ı t k u v v e t l e r a r a s ı n d a b i r ra e rt e be le n - 111e, o r g a n i k b ir b ü t ü n , b ir d a y a n ı ş m a k u r u l u r . Y a r ı ş m a d a ü s t ü n ş e r e f k a z a n a n l a r y n k a r ı m e r t e beyi, a r a l a r ı n d a n e n şe re fl is i de b a ş k a n a il esi n i m e y d a n a ge tirir . M e r t e b e l e n m e ü s t ü n ve aşağı a r a s ı n d a sö zle şm e le re , a l t t a b u l u n a n l a r ı n ü s t t e b u l u n a n l a r a b az ı «söz v er m e n l e r le t â b i o l m a s ı n a s e b e p ol u r. B u m e r te b e l i b a ğ l ı l ı k , g e r g i n l i k ile u z l aş m al ın ı , b a r ı ş m a He s ö z l e ş m e n i n ayn ı ko n u d a bir le şm e si , b u n d a n d o l a y ı c e m i y e t i n b i r b i rini y ı k a n k u v v e t k u t u p l a r ı h a l i n d e p a r ç a l a n a c a k y e r d e o r g a n i k ve t a b a k a l ı b i r b ü t ü n o l m a s ı • n e t i c e s i n e u laş ır. Kabilede, k a n d a ş l ı k ve h e m ş e r i l i k b a ğ l a n , ş e r e f i ç in y a r ı ş m a y ü z ü n d e n s o y ve şe c e r e ba k ı m ı n d a n m e r te b e t e n lr . A y r ı c a k a b i l e y e d ı ş a r d a n g i r e n l e r d a h a a l t d a y e n i b i r m e r t e b e k u r a r l a r . B u n l a r d a n bir k ıs m ı e v l â t l ı k e d i n i l i r : Y a r ı k a n d a ş l ı k ( K a n kar d eşl iğ i, s ü t k a r d e ş l i ğ i ) k a z a n ı r lar. B ir kıs m ı k öl e o la r a k a l ı n ı r ; v e h i z m e t l e r i n e göre köle, a z a t l ı köle d iy e k a p ı l a n ı r l a r . B u 111er- t e b e d e k i l e r l ı ı « ka p ı l a n m a s ı » y a b a n c ı l a r ı n k a b i l e g e l e n e g l u e s o k u l m a s ı n a ve z a m a n l a k a b il e İç in de e r i m e s i n e k a d a r varır. Ü s t ü n a i le le r e k a p ı l a ı ı a n l a r la a li ail e le re k a p ı i a n a n l a r ı n k a b i l e d e k i k a z a n d ı k ları h a k l a r a r a s ı n d a d a b i r m e r t e b e l e n m e va rd ır. K a b i l e s ü r ü l e r i n i n gt tdülınesl ü r ü n a l m a ve sa v a ş l a r d a h i z m e t k a p ı i a n a n l a r ı n h a k l a r ı m k u v v e t le n d i r i r . O n l a r ı e v l â t l ı k ve d a h a s o n r a asil k a n d a ş d e r e c es in e y ü k s e l t e b i l i r . A r a p k a b i l e l e r i n d e so y ve şe ce re z e n g i n l i ğ i ö ğ ü ı. n u ve ş e r e f y a r ı ş m a s ı n ı n b a ş l ı c a t e m e l i d i r : K a b i l e l e r ve a i l e l e r a r a s ı n d a z i y a f e t , d ü ğ ü n , m al y a ğ m a l a m a f ır s a t la r ı ç ı k t ı k ç a bu so y z e n g i n l i ğ i o r t a y a k o n u r ; ve b u y a r ı ş m a l a r a i l e l e r i n ü s t ü n l ü ğ ü n ü te m i n eder. S a v a ş l a r d a k i ş e r e f l e r o n u t a nıtımlar. T ü r k k ab il e le ri d e a yn ı y a r ı ş m a l a r l a m c r t e b e l e u ı u e k t e idi. S u f a r k l a ki a r a l a r ı n d a m e r te b el i d a y a n ı ş m a d a h a k u v v e t l i , b u n d a n d o l a y ı d a k ab il e le r i b i r b i r i n e b a ğ l a y a n İl d e v l e t l e r i d alı a s a ğ la m d ı . T ü r k k a b i l e l e r i n i n b i r o r d u m a n z a r a s ı a lm a s ı b u n d a n d ı . O n l a r ı n k u r d u ğ u d e v l e t l e r e v l â t l a r a r a s ı n d a b ö l ü n m ü ş o l s a bile , y e n i b i r baş b u ğ v e y a b a ş k a n ı n e t r a f ı n d a k o l a y l ı k l a b i r l e ş m e y e elv er iş li idi. E sk i T ü r k t a r i h i n d e İl d ev l e t l e r i böy le m e r t e b e l i t e ş k i l â t l a r a d a y a n a r a k k u r u l m u ş tu r. B ö y l e b i r d e v l e t t e so y ü s t ü n l ü ğ ü n e gör e m e r t e b e l e n m e d ı ş ı n d a h e r k u v v e t b a ş b u ğ u n e l i n d e lıll. İl d e v l e t i k u v v e t l e n d i k ç e t e k a il e b ü t ü n k u v v e l i k e n d i n d e t o p la r ; ö t e k i a i l e l e r - f a r k l a r ı 11e o l u r s a o l s u n - m u t l a k o l a r a k o n a b a ğ l a n ı r d ı . B a ş b ı ı ğ l u ğ u ı ı bu i i s l ü n yeri a l a b i l m e s i iç lı ı ö t e k i a il e le r in o n u k a b u l e t m e l e r i l â z ı m d ı kİ, bu dan u lo b û ijâ S .
İl d e v l e t i n d e b a ş b u ğ u n a il e b a ş k a ı ı l a n t a r a f ı n d a n s e ç il d iğ i h i s s i n i v e r m e k l e d i r . B a ş b u ğ u n se çi lm e s i, h a k i k a t t e , a i le le r in i r a d e l e r in i o n u n i r a d e s i n e b a ğ l a d ı k l a r ı n ı n t a s d i k i d e m e k t i . B ö y le e e l e k b a ş k a n d a İl d e v l e t i n i n ira de s i t o p l a n ı r d ı , z a m a n z a m a n ö t e k i ü s t ü n aile b a ş k a ı ı l a n a r a s ı n d a b a ş b u g l u k y a r ı ş m a s ı o l u r d u . H a t t â b a ş b u ğ u d ü ş ü r m e k İç i n f ı r s a t a r a n ı r s a da. b u h a l m u t l a k i r a d e y e b a ğ l a n m a v e fe rd iy e tle ri n , s i l i n m e s i k a id esi n i b o z a m a z d ı . A l p A r s l a n ’ı n E n ı i r Y u s u f t a r a f ı n d a n k a t l i , E m i r D a n ı ş m e u d i ı ı S e l ç u k S u l t a n ı n a is y a n ı, S n l t a n S e n c e r i n b a ş ı n a ç a d ı r ı n ı n y ı k ı l m a s ı g ib i v a k ’a l a r b u n u gö ste rir.B ö y l e biı c e m i y e t t e m e r t e b e l e r o l d u ğ u gibi, b a z ı m e r t e b e l e r iç in de- z e n a a t l e r v e i ş l e r de v a r dır. F a k a t b u n l a r h e n ü z iyi f a r k l a ş m a m ı ş , t e ş k i l â t l a n m a m ı ş , f e r t l e r d e öz e l v a s ı f l a r k a z a n d ı r a c a k d e r e c e d e d er in l e ş n ı e m i ş t i r . B u i ş l e r v e y a h a k l a r b i r i n i n e l i n d e n ö t e k i n e g e ç e b il ir . S u l t a n t a r a f ı n d a n b i r i n d e n a l ı n a r a k ö t e k i n e v er il e b il ir . K a b i l e y i ç o k t a n a ş m ı ş o l a n O s m a n l I l a r d a bile z e a m e t v e t'mıar « te v c ih » teri b ö y l e idi. K a p ı k u l u b a ş b u ğ a k a p ı i a n a n l a r ı n i m t i y a z l ı l a r ı idi. B a ş b u ğ b u n l a r v a s ı t a s l y l e baş k a l d ı r a n a i l e l e r i n n ü f u z u n u k ı r a b il ir d i. F a k a t o n l a r a ver diğ i İ m t i y a z ı geri a l m a k ö t e k i n d e n d a h a k o la y d ı. M u t l a k i r a d e n i n b i r e l d e t o p l a n m a s ı b ö yle b i r t e ş k i l â t l a m a l v e m ü l k s a h i b i o l m a i ğ r e t i b i r h a k t ı r ; «Bu d ü n y a k i m s e y e k a l m a z » d i y e d ü ş ü n ü l ü r d ü . B i r m i l l e t t e ; v a t a n , dil, i n a n ç b a ğ l a r i y l c b ir l e ş m i ş b i r m i l l e t t e (kİ bu b a ğ l a r d a n İkin ci si h a z a n o l m a y a b i l i r ) b u n l a r d a n b ü s b ü t ü n b a ş k a b ir d a y a n ı ş m a ş e k i l m e y d a n a ç ı k m ı ş t ı r . O r a d a i n s a n l a r ş e h i r l e r ve k a s a b a l a r d a m e s l e k z ü m r e l e r i h a l i n d e t e ş k i l â t l a n m ı ş l a r d ı r . S o y e s a s ı n a d a y a n a n m e r t e b e l e n m e k a y b o l m u ş v e y a g ö lg e d e k a lm ı ş t ı r . Ü r e t i c i l e r t o p r a k v e m ü l k ü n h a k i k i s a h i b i d i r . H e rk e s b e l i r l i b ir İşte b i r m e s l e k z ü m r e s i n e v e o v a s ı t a y l a ş e h r i n e b a ğ l ı d ı r . Ş e h i r l e r i m e y d a n a g e tir e n b u t e m e l t e ş k i l â t l a r d ı r . O n l a r ı n k u r d u ğ u h ü r ş e h i r m ec l i s l e r i B e l e d i y e t ü z ü k l e r i n i y a p a r ve k o m ü n l e r i İdare eder. M i l l e t i n b a ş ı n d a i s t e r b i r h a n e d a n , İster s e ç i l m i ş b i r i n s a n b u l u n s u n , k u v v e t iı e r ş e y d e n ö n c e bu k o m ü n İd a r e l e r i n i n b i r l i ğ i n e d a y a n ı r . P a r l a m e n t o l a r ve S e n a t o l a r İç t i m a i t a b a k a l a r ı , m e s l e k z ü m r e l e r i n i v e b u n l a rın g e l e n e k l e r i n i t e m s i l eder. B ö y l e b i r c e m i y e t t e h e r k e s ayrı b ir a ç ı d a n b ü t ü n e b a k a b i l i r . Ç ü n k ü h e r a ç ı b ü t ü n ü t a m a m l a y a n b i r p a r ç a d ır . H erk es m u t l a k İrade ö n ü n d e k i y a l ı n b i r f e r t değ il d ir . C e m i y e t i n b ö l ü m l e r i n d e n b ir in e m e n s u p o l d u ğ u ; b ir şe hir, b i r m e s le k , b i r s ın ıf , b ir İş o r g a n i z a s y o n u n u t e m s i l e l l i ğ i İçlıı t ü r l ü k i ş i l i k l e r i ve se ç m e g ü ç l e r i o l a n b ir f e r t t i r ki, b u n a b iz « fe rd iy et» d iy e b il ir iz . H e r k e s b i r g ö r ü ş ü , b i r a n l a y ı ş t a r zın ı biı z e v k i t e m s i l eder. B u gö r üşl er, bu a n l a y ı ş l a r b i r b i r i n d e n f a r k l ı o l a b i l i r . F a k a t b u f a r k l ı l ı k c e m i y e t i p a r ç a l a y a c a k y e r d e b i r b i r i n i t a m a m l a y a r a k m i l l e t i n b ü t ü n l ü ğ ü n ü te ş k i l eder. İ n s a n l a r f a r k l ı d ü ş ü n d ü k l e r i i ç i n b ir d a y a n ı ş m a h a l i n e g i rerler. M e s le k z ü m r e l e r i , f i k i r z ü m r e l e r i a y r ı a- ç ı l a r d a ı ı a y n ı b ü t ü n ü g ö r en g ö r ü ş l e r l e i f a d e e- dilfr. A y n ı d ev ir d e , h a t t â ayılı s e n e d e bu ç o k r e n k li , f a r k l ı d ü ş ü n c e t a r z l a r ı n ı n b ü t ü n l ü ğ ü , y e k p a r e ve te k d ü ş ü n c e l i g ö r ü n e n b ir c e m i y e t t e n ü a l ı a k u v v e t l e m i l l e t i n y a r a t ı c ı l ı ğ ı n ı , k ü l t ü r ü n ü , b i r li ğ in i m e y d a n a ge tirir . K i ş i l i k l e r i g e l i ş m i ş ve f e r d i y e t l e r i h a k i k i h ü r r i y e t i n i k a z a n m ı ş d a n bö yle b i r c e m i y e t t e İ n s a n l a r k e n d i İş le r in d e eıı v er im li , v a z i f e l e r i n e karşı s o r u m l u l u k d u y g u l a rı en d er in , b u n d a n d o l a y ı d a b i r b i r i n d e n a yr ı v e b a ğ ı m s ı z g ö r ü n m e l e r i n e r a ğ m e n b ü t ü n ü t a m a m l a m a v e b i r l i k k u r m a b a k ı m ı n d a n g ü r l e r i en b ü y ü k t ü r . İ n s a n c e m i y e t l e r i n i n id e ali b ö y le b i r c e m i y e t h a l i n i a l m a k t ı r .
Taha Toros Arşivi
