SAYFA CUMHURİYET
V i
OLAYLAR VE GÖRÜŞLER
Dil yanlışlan ve Nurullah Ataç
Dil yanlışlarına karşı sa vaşım, A taç’ın yazarlığının çok önemli
bir boyutudur. Herkesin dilde kirlenmeden yakındığı şu gun-
Var?” (Günlerin Getirdiği, s. 21).lerde, Ataç’ı bir kez daha okumak gerektiğine inanıyorum.
KEMAL ATEŞ
Ankara Üni. Türk Dili Bölümü Başkam
D
il yanlışlan konusunda yazarlanmız öteden beri belli bir duyarlık içinde olmuşlardır. Bu duyarlığı gösteren ya zarlar arasında Ataç’ın ayn bir yeri vardır. Okuyup tartıştığı yazılann içeriğinden önce dilini değer lendirir, küçük bir anlatım kusurunu, özensizliği görmezlikten gelmez, yanlı şı hemen düzeltmese bile, size sezdiri- verirdi. Kendi yazısına da zarar ver meden, büyük bir incelikle, ustalıkla yapardı bunu. Behçet Necatigil, Haldun Taner, Sabahattin Kudret Aksal, Salah Birsel gibi edebiyatımızın büyük
ustalarına bile, gençlik yıllarında o eş siz dil beğenisiyle yol göstermiş, yan lışlarını düzeltmiştir.
Son günlerde “dilde kirlenme” diye de nitelendirilen bozulmanın, yozlaş manın nedenleri arasında Ataç gibi bir yazarın yokluğunu da düşünüyorum ben; yokluğundan da öte, böyle bir ya zarın adı kimi sözlüklerden silindi, okullarda okutulması konusunda 'kuşkular uyandırıldı. Ataç’ın yazılan
dikkatlice incelendiğinde görülecektir ki, dildeki kirlenmeye karşı savaşım, onun yazarlığının çok önemli bir bo yutudur. Dilimizdeki yozlaşmanın, bozulmanın arttığı şu günlerde, Ataç’ı unutmak, unutturmak değil, onu çok daha iyi anlamak zorundayız. Bu ne denle onun gösterdiği dil yanlışlann- dan birkaç örnek vermek istiyorum.
Şu reklamdaki “Bu, bu nedir bu?” sözleri sizi de gülümsetiyor, değil mi? Türkçe konusunda biraz duyarlıysa nız; hem gülüyor, hem canımız sıkılı yor olmalı. Bakın “bu” zamiriyle ilgili olarak Ataç bizi yıllar önce uyarmış:
“Bu ismiydi onun... Böyle Türkçe mi
olur? Fransızca düşünüyor: C’etait
son nom, sonra da Türkçe yazdığını sa
nıyor. Bu zamirini Türkçeye Edebi- yat-ı Cedideciler getirdi, bir lüzum varmış gibi... Şimdi bakıyorsunuz, ya zarlarımız arasında: ‘Bir nisan günüy
dü’ yerine ‘Bu bir nisan günüydü’ di
yenler çıkıyor. Böyle şeyleri görünce hırsımdan ağlamaklı oluyorum. Türk- çeyi beğenmiyorlarsa, frenklerin söy leyişine, düşünüşüne o kadar
hayran-Ataç, yabancı dillerin etkisiyle orta ya çıkan bu zevksizlikleri, yanlışlan sergilerken, hem biçim olarak, hem anlamca en çok yabancı sözcüklerde yanlış yaptığınızı kanıtlıyor bize. Çün kü kökünü bilmiyoruz o sözcüklerin. Anlamını çok iyi bildiğimizi sandığı mız yabancı sözcükleri bile çoğu za man yanlış kullanıyoruz:
“İngiltere’de büyük bir at yarışı ol muş, yarışı kazanan atın sahibine krali çe Elizabeth bir kupa veriyor: Kraliçe
kupayı takdim etti’ diyor filmi Türkçe yorumlayan. Dilimiz bu hale düştü iş te. Bir kraliçe takdim ediyor. Bu sözü söyleyen kişi kimdir? Ne bileyim ben, zıpınn biri, takdim etmek sözünü ver
mek sözünün kibarcası sanıyor, merak
etmez duyduğu sözlerin anlamını. (...) takdimin ancak küçükten büyüğe ola- cağnı, bir ece’nin uyruklarına takdim etmeyeceğni, ancak vereceğni, bağş- layacağnı, ihsan edeceğini nereden düşünsün?” (Günce, s. 79).
Buna benzer bir örnek daha:
“Asilzade bir aile sözüne ne buyu
rursunuz? Kişi asilzade olur, soy asil olur.” (Günce, s. 98)
Yazık ki yabancı sözcük düşkünlü ğünü en çok devlet adamlarımızda gö rüyoruz. Yakın, yakından demek
var-ken, bu sözcüklerin daha kibarcası sandıklan için midir, yakm, yakinen diyenler var; porte yerine portre dedik leri ğbi. “Cay-ı sual” _y erme “car-i su
al” diyen Turgut Özal’ın yanlışını Uğur Mumcu (Milliyet, 11.2.1992) dü
zeltmişti. Dilimizde en çok yapılan yanlışlardan biri de “tekil-çoğul” uyumsuluğudur. İşte Ataç’ın yaptığ bir düzeltme:
“ Bay V. M. yazarken dikkat de et miyor... Kendine ülkü edinen dergiler denir mi? Kendilerine demek gerekmez mi?” (Derğlerde, s. 26).
Türkçede eylem zamanlannda da çokça yanlış yapılır; usta yazarlann, usta çevirmenlerin bile eylem zaman- lannı kullanırken zorlandığ görülür. Ataç bu tür yanlışlara da dikkatimizi çekiyor:
“ Birkaç satır alıyorum kitaptan:
Kajsa küçüklerle oynamak istemiyor, onlara bir tatlı söz bile söylemiyor, son ra ne masal, ne de türkü biliyordu. Şüp hesiz onları hırpalamıyor, ama ne çare şamata ve haşarılıktan hoşlanmıyor (...)
Bir yabancılık kokusunu duymuyor musunuz bu Türkçede? Bir kere hal ile yazılmayacaktı, müzari ile, geniş za man ile yazılacaktı: Küçüklerle oyna
mak istemez, bir tatlı söz bile söylemez di onlara. Sonra da ne masal bilirdi, ne türkü...” (Günce, s. 116)
Ataç, her konuda “bize aşılananları”
bir yana bırakıp, yeni baştan düşün memiz gerektiğini söyler. Dil kural
larının kitaplardan, yazı dilinden çı-
kanlam ayacağ düşüncesindedir o. Çünkü yüzyıllardan beri yazı dilimizi, Türkçeyi sevmeyen, beğenmeyen, ba- yağ sayan yazarlar kurmuşlardır. Halkın konuşmasıyla ilğlenmemişler, halkın kullandığ sözlerden de, cümle yapılarından da kaçmışlar, cansız bir dil uydurmuşlardır (Günce, 1971, s. 180).
Elbette böyle bir yazı dilinden çıka rılan kurallar üzerinde yeni baştan dü şünmek gerekir. Yazı diliyle konuşma dilini birbirine yaklaştırma eylemi, Ataç’la birlikte yeniden güçlendi, yeni bir boyut kazandı. Süslü sözlerle dü şüncelerinin, söylediklerinin yavanlı- ğ n ı örtmeye çalışanlar, onun gözün den kaçmazdı. Yazılarında bu anlayışı yeren, eleştiren, düzelten sayısız ör nekler bulabiliriz. Yukanda da belirtti ğimiz ğ b i, dil yanlışlarına karşı sa vaşım, Ataç’ın yazarlığnın çok önemli bir boyutudur.
Herkesin dilde kirlenmeden ya- kındığ şu günlerde, Ataç’ı bir kez daha okumak gerektiğne inanıyo rum. Okumalıyız ve yeni kuşaklara sevdirmeliyiz onu. Yalnız Ataç’ı mı? Türkçenin tüm ustalarını elbette. Dilde kirlenmeye karşı savaşım, ancak böyle başarıya ulaşabilir.
