T a rih i üSsasalaatıe
Safiye sultanın cami yaptırma karan ■ istimlâk ve haksız-
hklar - Mimarın ve valide sultanın ölümleri - 59 yıl sonra
Turhan Sultanın himmeti - Camiin tamamlanması
Yazanı BE S E
Üçüncü Mehmedin cülûsun- dan üç sene sonra annesi Sa fiye sultan bir cami yaptırmak teşebbüsüne geçti. Bu sırada Sirkeciden Eminönüne kadar o- lan sahil kısmı yahudi mahal lesi idi- Camiin yeri Eminönü olarak tayin olundu. Camiin in şasi için geniş bir istimlâke ih tiyaç vardı. Bu yerde bir yahu di havrası ile Bizanstan kalma bir de kilise vardı. İstimlâk olu nacak evlere iki kat ücret ve rilmesi. kilise ile havranın yık tınlması, buna mukabil başka yerde bulunan harap bir kilise ile havranın tamir olunması ka rarlaştırıldı- Evler hemen yık tırıldı. Bir kısmının bedeli ve rildi, lâkin bir kısmı verilme di. kilise yaptırıldı, havra ih mal olundu. Nihayet şikâyetler
yükseldi. Bütün bu suiistimal lere, bina emini kara Mehmet
ağa sebep olmuştu Şikâyetler önlendi ve temel atıldı. Cami in inşasına «ser mimaran-ı â- lem» meşhur Davut ağa memur edilmişti. Arsa deniz kıyısında olduğu için gece gündüz tulum balarla su çekilmeğe başlandı- İnşaatın başlamasından sekiz ay sonra Kara Mehmet ağanın yolsuz hareketleri meydana çı karak mesele Şeyhislâm Sunul lah efendiye aksetti- Şeyhislâm valide sultana bir tezkere yol layıp bu hayır eserinin haksız
lıklarla lekelendiğini bildirdi- Yenicaml Safiye sultan Kara Mehmet
ağayı azledip bütün haksızlık ları tamir etti- Bina eminliği ne kapıcılar kethüdası Nasuh ağa tayin olundu.
Davut ağa, bir sene kadar bu işle uraştıktan sonra Vebadan öldü- Yerine Dalgıç Ahmet ça vuş ser mimar tayin olunarak inşaata devam etti. Lâkin iş biraz yavaş yürüyordu- Beş se ne sonra üçüncü Mehmet ölün ce annesi eski saraya gönderil di. İki sene sonra da öldü ve cami bu şekilde yarım kaldı.
Aradan elli dokuz sene gibi urun bir müddet geçti. Dördün cii Mehmet padişah ve Turhan sultan valide idi. Bu arada bi- tinci Ahmet, birinci Mustafa, ikinci Osman, dördüncü Murat ve İbrahim Osmanlı tahtından gelip geçmişlerdi. Hicrî 1071 yı lında İstanbul üç gün süren bü yük bir yangın geçirdi. Sirke ciden Unkapanma kadar olan kısım da kamilen yandı. Halk bağlara ve bahçelere sığındı. A- leş değirmenleri ve su yolları nı harap etmişti. Şehirde açlık, ve sefalet alıp yürüdü- Valide | Turhan sultan halkın ıstırabı
nı yakından görüp çaresini ara mak için şehirde bir dolaşma yaptı- Bu arada «On mısır hâ
zinesi sarfolunarak taklarına kadar yapılmış iken» yarım ka lan ve yangında büsbütün ha rap olan camii gördü- Derhal kendi kesesinden beş bin kese akçe (1) vererek mimar başı Mustafa ağaya camiin tamam lanmasmı emretti. Eski istim lâk olunan yerlere yahudiler yeniden evler yapmışlardı- Lâ kin yangın bunların çoğunu kül etmişti- Kalanları valide sultan tekrar satın alıp bina eminli ğine İbrahim ağayı tayin etti Bu sefer inşaat hızla ilerledi- Camiin minareleri tamamlandı ğı zaman medrese ve türbe d e '
I
bitmişti- Yeniden harcanan pa ra üç bin seksen kese idi- 1074 yılında son derece kıymetli ha lı ve avizelerle süslenen camiin açılış töreni yapıldı. Bu tö r e -, ne padişah dördüncü Mehmet, sadrâzam Köprülüzade Fazıl Mustafa paşa, ulema ve rical davetli idiler- Valide sultan pa şahtan en küçük memıra ka
(1) Bir kese beş yüz altın
dar hediyeler verdi- Bina emini İbrahim ağaya beş kese akçe ile bir samur kürk ihsan olunup oğulları müteferrikalar arasına alındılar. Merasimden sonra padişah ve valide sultan muh teşem alaylarla saraya döndü ler- Turhan sultan hayatının en mesut anını idrak ediyor, fu karanın gönlünü hoş etmek için yollara para serpiyordu.
★
Yenicami diye meşhur olan bu mabet, İstanbula gelen bü tün yabancıların alâkasını çek miştir. Bu arada meşhur hatı rat sahibi Galan, Fransız elçisi Nuvantel, İslâm sanatları adı eserin sahibi Saladen başta ge lirler. Fransız sefiri «Camiin za rif süslerini teşkil eden çinile- rn taravetine, Arap üslûbunda süslü, güzel renkli sütunlara, camiin fevkalâde halı ve avize lerine» hayran kalmıştı. Sala den ise şöyle der:
— Hiç- şüphesiz yeni cami ge rek dışındaki tenasübün güzel liği ve gerek iç süslemesinin zenginliği ile İstanbulun en gü zel camilerindendir. Plânı, sul (Devamı Sayfa 8, Sü. 4 te)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
