• Sonuç bulunamadı

Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları"

Copied!
9
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 1998, 2 (2)

BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÇALIŞAN SAĞLIK

PERSONELİNİN SAĞLIK DAVRANIŞLARI *

Türkan PASİNLİOĞLU **, Sebahat GÖZÜM ***

ÖZET

Bu araştırma, Erzurum il merkezinde, birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin, sağlığın geliştirilmesine yönelik bireysel sağlık davranışlarını tanımlamak ve sağlık davranışlarını etkileyebilecek bireysel özellikleri belirlemek amacıyla yapılmıştır.

Tanımlayıcı tipte bir saha çalışması olan bu araştırma kapsamına Erzurum il merkezinde bulunan 10 sağlık ocağında çalışan 205 kişiden ulaşılabilen 138'i alınmıştır. Veriler 1998 yılı Şubat ayında, bireysel özellikleri içeren bir soru formu ve "Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği" kullanılarak toplanmıştır. Veriler, ortalama, varyans analizi ve t testi ile değerlendirilmiştir.

Araştırmaya alınan sağlık personelinin, sağlığın geliştirilmesi ile ilgili sağlık davranışlarının genel olarak orta düzeyde olduğu, en yüksek puan ortalamasının beslenme, en düşük puan ortalamasının ise egzersiz boyutuna ait olduğu, kadınlarda beslenme, erkeklerde egzersiz yapma davranışlarının daha yüksek olduğu, çalışma yılı arttıkça beslenme puanlarının genel olarak yükseldiği bulunmuştur. Bireysel özellikler ile sağlık davranışları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler: Sağlık personeli, Sağlık

davranışları

SUMMARY

Health Behaviours of Health Staff Working in the Primary Health Services

This research was carried out for the purpose of defining individual features which might affect health behaviours and of defining individual health behaviours directed to the promotion of health staff's health working in the Primary Health Service in Erzurum city-center.

Of 205 health staff (doctor, midwife, nurse, sanitarian) working in 10 Primary Health Care Unit in the city-center of Erzurum, 138 who were available for contact were involved in this area study of a descriptive type. The data were collected by using Health Promotion Life-Style Profile Scale and question form including individual features in February in 1998. The data were evaluated with mean, t test and variance analysis methods.

It was found out that health staff included in research were generally at medium level as regard to promotion of health dealing with health behaviours, and that the highest mean score was nutrition and the lowest mean score was exercise, and the behaviours of making exercise was higher in males but the behaviours of nutrition was higher in females. It was also found out that the scores of nutrition generally increased as working time increased. There was not found a statistically significant correlation between individual features and health behaviours.

Key Words: Health staff, Health behaviours.

GİRİŞ

Sağlığın daha iyiye götürülmesi ya da başka bir deyişle sağlığın geliştirilmesi herhangi bir hastalık ya da bozukluğu önlemeye yönelik olmayıp bireyin genel sağlık ve iyilik durumunu daha da iyileştirmeyi amaçlar (Dirican ve Bilgel 1993, Edelman ve Mandle 1986, Murray ve

Zentner 79a, Murray ve Zentner 1979b). Bu konuda sağlık eğitimi ve güdülenmenin çok önemli rolü vardır. Sağlık eğitimi ise, kişi ve grupların sağlığını geliştirmesi ve sürdürmesi için yapılan bir eğitim sürecidir(Murray ve Zentner 1979a).

* VI. Ulusal Hemşirelik Kongresinde Poster Bildiri Olarak Sunulmuştur (14-16 Mayıs 1998), Ankara ** Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yuksekokulu, Erzurum.

(2)

Gelişmiş ülkelerde sağlığın geliştirilmesi ile ilgili politikaların oluşturulması ve uygulanma-sında Halk Sağlığı Hemşireleri önemli bir sağlık insan gücü olarak rol almaktadır (Baldwin 1995, Kang 1995, Lowenberg 1995, Spellbring 1991). Ülkemizde ise, sağlığın geliştirilmesi ve sağlık eğitiminden özellikle birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personeli sorumlu tutulmuştur (Dirican ve Bilgel 1993, Fişek 1985).

Yetişkin halk eğitiminde, başarının temel ilkelerinden birisi eğiticinin niteliğidir. Sağlık eğitimcisi halkın tanıdığı, inandığı ve güvendiği bir kişi olmalıdır. Ayrıca eğitim yaptığı konuyu çok iyi bilmeli ve konunun öğretilmesi gerek-tiğine kendisi de inanmış olmalıdır(Murray ve Zentner 1979a, Tuncel ve ark. 1993). Yine yetişkin halk eğitiminde birey, aile ve topluma bilgi vermek ve öğretmek, inandırmak ve ikna etmek, yapmak ve yaptırmak, tekrarlatıp alış-tırmak için çeşitli sağlık eğitimi yöntemlerinden yararlanılır. Bunlardan birisi de model olmadır (Tuncel ve ark. 1993).

Birinci basamak sağlık hizmetlerinde sağlık eğitimi genellikle ev ziyaretleri ve sağlık ocağında verilen hizmetler esnasında bireylere doğrudan öğretim şeklinde gerçekleşmektedir. Bu uygulamada gerçek iletişim ve başarı bireyin öğretilen şeyin nasıl yapıldığını duyması, görme-si ve uygulaması sonucu elde edilir. Bireysel doğrudan eğitimde sağlık eğitimcisi olumlu sağlık davranışları sergileyerek, insanları davra-nış değişikliğine motive etmede kullanılan yön-temlerden biri olan "model olma" tekniğini etkili bir şekilde kullanabilir(Damrosch 1991).

En öncelikli görevi sağlık eğitimi aracılığı ile bireylerin sağlığının geliştirilmesine katkı vermek olan birinci basamak sağlık hizmetleri personelinin, sağlık eğitiminin en önemli amaç-larından biri olan, bireylere sağlıklı yaşam için alınması gereken önlemleri benimsetmesi ve uygulanmasını sağlaması için kendisinin de bu davranışları sergileyerek, iyi bir model olması

gerekir (Dirican ve Bilgel 1993). Oysa ülke-mizde genel olarak sağlık personelinin sağlık davranışları bakımından iyi bir model olmadığı gözlenmektedir.

Sağlık bakımının artan maliyeti ve sağlık problemlerinin yaşam biçimi ile bağlantısı nede-niyle "sağlığın geliştirilmesi" ve buna yönelik olarak da "sağlık eğitimi", üzerinde önemle durulan bir konu olmuştur (Edelman ve Mandle 1986).

Sağlığı geliştiren davranışlar konusunda Türk toplumunu ilgilendiren araştırmalar Baltaş ve Esin tarafından yapılmış olup; Baltaş (1996), İngiltere'de yaşayan Türk toplumunun sağlık davranış kalıplarını, Esin ise Türkiye'de endüs-triyel alanda çalışan işçilerin (Esin 1997) ve Türk kadınlarının (Esin 1998) sağlık davranış-larını araştırmışlardır. Sağlık personelinin sağlık davranışlarını ölçen bir araştırmaya ise rastlan-mamıştır. Oysa, hem bir birey olarak hem de sağlığın geliştirilmesinden sorumlu bir eleman durumunda olan sağlık personelinin sağlık davranışlarının ne düzeyde olduğunun bilinmesi önemlidir.

AMAÇ

Bu araştırma, Erzurum il merkezinde birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin, sağlığın geliştirilmesine yönelik bireysel sağlık davranışlarının mevcut durumunu tanımlamak ve sağlık davranışlarını etkileye-bilecek bireysel özelliklerini belirlemek amacıyla yapılmıştır.

YÖNTEM

Tanımlayıcı tipte bir saha çalışması olan bu araştırmada evreni; Erzurum il merkezinde bulunan 10 sağlık ocağında çalışan toplam 205 sağlık personeli (doktor, ebe, hemşire ve sağlık memuru) oluşturmaktadır. Evrenin tamamının araştırmaya dahil edilmesi düşünülmüş, ancak araştırmanın yürütüldüğü tarihte çeşitli neden-lerle izinli olan 21 kişi, araştırmaya katılmayı

(3)

kabul etmeyen 32 kişi çıkarıldığından toplam 152 kişi üzerinden çalışmaya başlanmıştır. For-mlardan 14 tanesi eksik ya da hatalı doldurul-duğu için değerlendirme dışı tutulmuştur. Böylece araştırma, sağlıklı veri toplanabilen 138 kişi (evrenin % 67'si) üzerinden yürütülmüştür.

Veriler 1998 yılı Şubat ayında toplanmıştır. Verilerin toplanmasında bireylerin bireysel özelliklerini içeren bir soru formu ile "Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (SYDB) Ölçeği" (Esin 1997) kullanılmıştır.

Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği: 1987'de Walker, Sechrist ve Pender tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkiye'de geçerlik ve güvenirlik çalışması 1997'de Esin tarafından yapılmıştır. Toplam 48 maddeden oluşan likert tipi, 4 dereceli ölçeğin bütün mad-deleri olumludur. Her bir madde için sırasıyla 1 (hiçbir zaman), 2 (bazen), 3 (sık sık) ve 4 (düzenli olarak) puan verilir. En düşük puan 48, en yüksek puan 192'dir. Ayrıca ölçeğin 6 alt grubu vardır (Çizelge 1). Ölçekteki sorular, bireyin sağlıklı yaşam biçimi ile ilişkili olarak, sağlığını geliştiren davranışlarını ölçer. Ölçekten alınan puanların yükselmesi bireyin belirtilen sağlık davranışlarını yüksek düzeyde uygula-dığını gösterir (Esin 1997).

Çizelge 1: Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları

Ölçeğinin Alt Grupları, Soru Sayısı ve Puan Aralığı.

Alt Ölçekler

Soru

Sayısı

Puan Aralığı Kendini gerçekleştirme 13 13 - 52 Sağlık Sorumluluğu 10 10 - 40 Egzersiz 5 5 - 20 Beslenme 6 6 - 24 Kişilerarası destek 7 7 - 28 Stres Yönetimi 7 7 - 28 TOPLAM 48 48 - 192

Sağlık personelinin Beden Kitle İndeksi (BKİ) şu formüle göre hesaplanmıştır: Ağırlık (kg)/Boy(m2). Bu formülle hesaplanan değer; 20'nin altında ise "zayıflık", 20-25 arasında ise "normal olma", 25'in üzerinde ise "şişmanlık" olarak kabul edilmektedir (Baysal 1996).

Veriler; ortalama, varyans analizi ve "t" testi ile değerlendirilmiştir. Ortalama hesapları, hem herbir alt ölçek için, hem de her bir maddenin seçeneklerinin işaretlenmesine göre yapılmıştır. Seçeneklerin işaretlenme ortalamaları, sağlık davranışlarının uygulanma düzeyini daha anlaşılır kılmaktadır.

BULGULAR

Bireysel özelliklere ait bulgular : Araştırma kapsamına giren sağlık personelinin % 67.4'ü kadın, % 34.8'i 18-25 yaş, % 61.6'sı 26-35 yaş grubunda, % 70.3'ü evli, % 76.8'i yaşantısının en büyük bölümünü il'de geçirmiştir. Meslek ola-rak; % 27.5'i doktor, % 28.3'ü ebe, %21.7'si hemşire, % 22.5'i sağlık memurudur. Çalışma yıllarına bakıldığında; % 51.4'ünün 1-5 yıl, % 26.8'inin ise 6-10 yıl çalıştığı tesbit edilmiştir. Beden kitle indeksine göre sınıflandırıldığında; % 10.1'inin zayıf, % 60.9'unun normal, % 29'unun şişman olduğu bulunmuştur. Cinsiyete göre beden kitle indeksine bakıldığında ise, kadınların % 20.4'ü, erkeklerin % 46.'sı şişman sınıfına girmektedir. Kadınların % 66.7'si, erkek-lerin % 48.9'u normal vücut ölçüerkek-lerine sahiptir.

Bireysel Özelliklerine Göre Sağıklı Yaşam Biçimi Davranışlarına Ait Bulgular: Sağlık personeli, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları (SYBD) ölçeğinin genelinden 117.5 ±17.1 puan, her bir seçeneğin işaretlenme ortalaması bakı-mından ise 2.44 ± 0.34 puan almıştır (Tablo 1).

(4)

Tablo 1. Sağlık Personelinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği ve Alt Gruplarının Ortalama Puanlarının

Dağılımı (n: 138) Alt Ölçekler Her bir ölçek için ortalama puanlar

X SS

Seçeneklerin işaretlenme ortalamaları X SS Kendini Gerçekleştirme 34.52 ± 5.55 2.65 ± 0.43 Sağlık Sorumluluğu 22.01 ± 4.70 2.20 ± 0.47 Egzersiz 8.47 ± 2.99 1.69 ± 0.60 Beslenme 17.34 ± 3.36 2.89 ± 0.55 Kişilerarası Destek 19.45 ± 5.51 2.77 ± 0.48 Stres Yönetimi 16.00 ± 3.62 2.28 ± 0.51 TOPLAM 117.5 ± 17.1 2.44 ± 0.34

Sağlık personelinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği alt gruplarından aldıkları puanlar Tablo 1'de görülmektedir. Her bir seçe-neğin işaretlenmesi bakımından en yüksek puanın beslenmeye (2.89 ± 0.55), en düşük puanın ise egzersize (1.69 ± 0.60) ait olduğu bulunmuştur.

Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği-nden alınan genel puan ortalaması ile bireysel özellikler arasında anlamlı bir ilişki bulunama-mıştır (Tablo 2).

Sağlık personelinin tüm bireysel özellik-lerinin her bir alt ölçekle ilişkisi aranmış, "bes-lenme" ve "egzersiz" alt ölçeği dışında, istatis-tiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır.

Tablo 3'te görüldüğü gibi, beslenme alt ölçeğinde bireysel özelliklerden cinsiyet (Kadın 17.90±3.29, Erkek 16.18 ± 3.25, p<0.005) ve çalışma yılının (1 yıldan az 15.73 ± 3.7, 1-5 yıl 16.80 ± 3.16, 6-10 yıl 18.46 ± 3.22, 11 yıl ve üzeri 18.73 ±3.22 p<0.05), egzersiz alt ölçeğinde ise yalnızca cinsiyetin (Kadın 7.66 ± 2.30, Erkek 10.13 ± 3.55 p<0.001) istatistiksel olarak anlamlı bir fark yarattığı bulunmuştur.

TARTIŞMA

Araştırma kapsamına giren sağlık persone-linin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına ait

genel puanının orta düzeyde (117.5 ± 17.1) olduğu söylenebilir. Esin'in (1997) Türk işçileri üzerinde yaptığı benzer bir araştırmada, işçilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları bakımından orta düzeyde (120.88 ± 19.60 bulunduğu belirtil-miştir. Duffy ve arkadaşlarının (1996) profes-yonel olan (çoğu sağlık bakım alanında) ve olmayan işlerde çalışan kadınlar üzerinde yap-tıkları bir çalışmada da benzer sonuçlar bildiril-miştir. Yine ülkemizde kadınlar üzerinde yapılan bir çalışmada (Esin 1998), kadınların sağlık davranışları orta düzeyde (120.88 ± 20.42) bulunmuştur.

Bu çalışmada ise sağlığı geliştiren yaşam biçimi ile ilgili davranışların kadın ve erkeklerde orta düzeyde olduğu belirlenmiş (Tablo 2) ve aralarında anlamlı bir fark bulunamamıştır.

Duffy ve arkadaşlarının (1996) sonuçlarının yabancı bir kültüre ait olması nedeniyle tartışma için yetersiz kalacağı açıktır. Bununla birlikte, farklı kültürlerde olsalar bile, her iki çalışmada da kadın sağlık personelinin aldığı puanların benzer olması erişkin yaş grubu kadınların, ben-zer sağlık davranışları sergilediklerini düşündür-mektedir. Yine Esin'in çalıştığı grupların işçi (Esin 1997) ve büyük çoğunluğunun ev kadını (Esin 1998) olduğu dikkate alınırsa, bu araştır-madaki sağlık personeli grubuyla

(5)

Tablo 2: Sağlık Personelinin Bireysel Özelliklerine Göre Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeğinden Aldıkları Puan Dağılımları (n:138)

Bireysel Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları

Özellikler N X SS Anlamlılık Derecesi

Cinsiyet Kadın Erkek Yaş 18-25 26-35 36 ve + Medeni Durum Bekar Evli Yaşantının en büyük bölümünün geçtiği yer Köy İlçe İl Meslek Doktor Ebe Hemşire Sağlık Memuru Çalışma Yılı 1 yıldan az 1-5 yıl 6-10 yıl 11 yıl ve +

Beden Kitle İndeksi

1 (Zayıf) 2 (Normal) 3 (Şişman) 93 45 48 85 5 41 97 10 22 106 38 39 30 31 15 71 37 15 14 84 40 118.1 ± 14.6 116.3 ± 21.4 119.0 ± 16.5 117.0 ± 17.5 111.2 ± 16.6 113.9 ± 18.1 119.0 ± 16.4 111.7 ± 12.8 119.9 ± 18.8 117.7 ± 17.1 117.0 ± 16.9 119.1 ± 18.1 116.7 ± 10.6 116.8 ± 17.1 114.1 ± 18.3 116.1 ± 16.8 121.0 ± 18.2 118.5 ± 14.3 118.0 ± 15.7 116.3 ± 15.6 119.7 ± 17.3 t = 0.51 F = 0.56 t = 1.54 F = 0.66 F = 0.16 F = 0.89 F = 0.55 p> 0.05 p> 0.05 p> 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05 p > 0.05

(6)

Tablo 3: Sağlık Personelinin Bireysel Özelliklerine Göre Beslenme ve Egzersiz Ölçeğinden Aldıkları Puan Dağılımları (n:138)

Bireysel Beslenme Egzersiz

Özellikler N X SS Anlamlılık N X SS Anlamlılık

Cinsiyet Kadın Erkek Yaş 18-25 26-35 36 ve + Medeni Durum Bekar Evli Yaşantının en büyük bölümünün geçtiği yer Köy İlçe İl Meslek Doktor Ebe Hemşire Sağlık Memuru Çalışma Yılı 1 yıldan az 1-5 yıl 6-10 yıl 11 yıl ve +

Beden Kitle İndeksi

1 (Zayıf) 2 (Normal) 3 (Şişman) 93 45 48 85 5 41 97 10 22 106 38 39 30 31 15 71 37 15 14 84 40 17.90 ± 3.29 16.18 ± 3.25 17.58 ± 3.41 17.19 ± 3.41 17.60 ± 2.19 16.63 ± 3.40 17.64 ± 3.20 16.10 ± 2.18 18.00 ± 3.84 17.32 ± 3.34 16.92 ± 2.18 17.85 ± 3.70 18.27 ± 2.91 16.32 ± 3.16 15.73 ± 3.77 16.80 ± 3.16 18.46 ± 3.22 18.73 ± 3.22 17.71 ± 3.43 17.25 ± 3.15 17.40 ± 3.83 t = 2.91 p < 0.005 F = 0.22 p > 0.05 t = 1.60 p > 0.05 F = 1.11 p > 0.05 F = 2.26 p > 0.05 F = 4.25 p < 0.05 F = 0.12 p > 0.05 93 45 48 85 5 41 97 10 22 106 38 39 30 31 15 71 37 15 14 84 40 7.66 ± 2.30 10.13 ± 3.55 7.81 ± 2.33 8.81 ± 3.33 9.00 ± 1.22 8.44 ± 3.53 8.48 ± 2.76 8.90 ± 3.31 7.90 ± 2.20 8.54 ± 3.51 8.68 ± 3.31 7.92 ± 2.13 7.50 ± 2.33 9.83 ± 3.61 8.73 ± 2.76 8.60 ± 3.40 8.13 ± 2.50 8.40 ± 2.32 7.35 ± 2.30 8.25 ± 2.78 9.32 ± 3.45 t = 4.24 p < 0.001 F = 1.81 p > 0.05 t = 0.07 p > 0.05 F = 0.52 p > 0.05 F = 3.95 p > 0.05 F = 0.24 p > 0.05 F = 2.90 p > 0.05

(7)

ması çok uygun olmayacaktır. Ancak erişkin yaş grubunda olmaları ve Türk kültürünü paylaş-maları bakımından benzer yönleri olan bu grup-lar (işçi ve sağlık personeli, ev kadını ve kadın sağlık personeli) içerisinde sağlık personelinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının daha yüksek olması beklenirdi. Bu durum, sağlık davranışlarında yaşın yanı sıra kültürün de etkisinin önemli olduğunu düşündürmektedir.

Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinin alt boyutlarına bakıldığında (Tablo 1) sağlığın geliştirilmesine katkıda bulunan davranışlar içerisinde en fazla uygulanan davranışın beslen-meye (2.89 ± 0.55), en az uygulanan davranışın ise egzersize (1.69 ± 0.60) ait olduğu anlaşılmak-tadır. Araştırma kapsamındaki sağlık personeli-nin beslenme alt ölçeğindeki ifadelerle ilgili ola-rak genellikle "bazen" ve "sık sık" seçeneklerini işaretledikleri anlaşılmaktadır.

Beslenmeden sonra en çok uygulanan sağlık davranışları sırasıyla; kişiler arası destek (2.77±0.48) ve kendini gerçekleştirme (2.65 ± 0.43)'dir. Esin'in çalışmasında da (1997) benzer sonuçlar belirtilmiştir.

Egzersiz alt ölçeğindeki ifadeler, düzenli, özel zaman ayrılarak ve uzman kişiler gözeti-minde yapılan egzersiz davranışını yansıtmak-tadır. Sağlık personelinin, kastedilen anlamdaki egzersiz davranışları en düşük (1.69 ± 0.60) bulunmuştur. Sağlık personelinin egzersizin yanında sağlık sorumluluğu (2.20 ± 0.47) ve stres yönetimi (2.28 ± 0.51) puan ortalamalarının da düşük olması, başta kardiovasküler sistem olmak üzere birçok hastalık için potansiyel risk oluşturabilir.

Johnson ve arkadaşlarının (1993) çalışma-sında; "Pender'in sağlığı geliştirme modelinde, bireye ait demografik özelliklerin, bilişsel-algısal faktörler aracılığı ile sağlığı geliştirici davra-nışlar üzerine etkili olduğu" belirtilmiştir. İlgili literatürde özellikle yaş, cinsiyet, eğitim, medeni durum ve gelir düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilişkili olduğu belirtilmektedir

(Duffy ve ark. 1996, Esin 1997, Esin 1998, Johnson ve ark. 1993, Redland ve Stuifbergen 1993). Bu çalışmada bireye ait cinsiyet, yaş, medeni durum, çalışma yılı, beden kitle indeksi gibi özelliklerin, sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerine etkisi incelendiğinde; kadınların, 18-25 yaş grubunun, evlilerin, yaşamının en büyük bölümünün il veya ilçede geçirenlerin, çalışma süresi 6 yıl ve üzerinde olanların sağlıklı yaşam biçimi davranışları genel ortalama puanlarının, diğerlerine göre daha yüksek olduğu, ancak aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı belirlenmiştir (Tablo 2).

Araştırma kapsamındaki bütün sağlık personelinin, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinden aldıkları puanlar birbirine oldukça yakın bulunmuştur (Tablo 2). Ebelerin puanı diğerlerine göre biraz daha yüksek olmakla beraber aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. Araştırmaya alınan ebe, hemşire ve sağlık memurlarının hepsinin lise düzeyinde, doktorların ise üniversite düzeyinde bir eğitim aldıkları düşünülürse, doktorların diğer sağlık personeline çok yakın puan almış olması ilginçtir.

Her bir alt ölçeğin bireysel özelliklerle olan ilişkisi araştırılmış, yalnızca cinsiyetin beslenme (Kadın 17.90 ± 3.29, Erkek 16.18 ± 3.25 p<0.005) ve egzersizle (Kadın 7.66 ± 2.30, Erkek 10.13±3.55 p<0.001) olan ilişkisi ile çalışma yılının yine beslenme ile ilişkisi anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Baltaş'ın çalışmasında da (1996) kadınların beslenme konusunda koruyucu sağlık davranışlarına daha yatkın oldukları ve daha az egzersiz yaptıkları bildirilmiştir. Başka bir çalışmada (Esin 1997), yine kadınların daha az egzersiz yaptıklarının belirlenmiş olması, bu araştırmanın sonuçlarıyla uyumlu bulunmuştur. Diğer iki çalışmada da (Duffy ve ark. 1996, Esin 1998) kadınların en az uyguladıkları sağlık davranışının egzersize ait olduğu belirtilmiştir.

Araştırma kapsamındaki erkeklerin beslenme puanı kadınlara göre düşük ve yine

(8)

erkekler (% 46.7), kadınlara (% 20.4) göre daha fazla oranda şişman grubuna girmektedirler. Bu durum, erkekleri düzenli egzersiz yapmaya yönlendirerek egzersiz puanlarını yükseltmiş olabilir. Kadınların beslenme ile ilgili sağlık davranışlarının yüksek olması, onların erkeklere göre daha fazla oranda normal vücut ölçülerine sahip olmalarında etkili olduğunu düşündür-mektedir (kadınlar % 66.7, erkekler %48.9).

Çalışma yılı arttıkça beslenme puan ortala-malarının arttığı bulunmuştur (Tablo 2). Beslen-me puanının yaş ile artmadığı halde çalışma yılına paralel olarak artması, doktorların dışın-daki sağlık personelinin lise sonrası, yani, daha genç yaşta çalışma yaşamına başlaması ile açık-lanabilir. Dolayısıyla bu durum aynı yaş gru-bunda olsalar bile çalışma süresi açısından fark-lılık yaratmaktadır. Esin'in (1997) çalışmasında da sağlıklı yaşam biçimiyle ilgili davranışların çalışma yılına paralel olarak arttığı belirtilmiştir.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu araştırma sonucunda, araştırma kapsamı-nı oluşturan sağlık personelinin;

- sağlığın geliştirilmesiyle ilgili sağlık dav-ranışlarının genel olarak orta düzeyde olduğu,

- en çok uygulanan ya da dikkat edilen sağlık davranışının beslenme, en az uygulanan sağlık davranışının ise egzersiz olduğu,

- kadınların beslenme, erkeklerin ise eg-zersiz yapma yönünden daha olumlu davranış gösterdikleri,

- beslenme davranışının çalışma yılına para-lel olarak olumlu yönde yükseldiği

- bireysel özellikler ile sağlığı geliştiren ya-şam biçimiyle ilgili davranışların genel puanı arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı bulun-muştur.

Bu sonuçlar doğrultusunda;

-sağlık personelinin sağlığını geliştirmesine yönelik mesleki eğitim sürecinde aldığı

var-sayılan bilgilerini davranışa dönüştürme çabala-rına yoğunlaşması,

- konuyla ilgili olumsuz ya da eksik davra-nışlarını düzelterek iyi bir rol modeli olmaya çalışması,

- daha sonra yapılacak araştırmalarda sağlık personelinin sağlık davranışları konusundaki gi ve davranış düzeyleri arasındaki ilişki ile bil-ginin davranışa dönüşmeme nedenlerinin araştı-rılması önerilir.

KAYNAKLAR

Baldwin J H (1995) Are we implementing community

health promotion in nursing? Public Health Nursing, 12(3): 159-164.

Baltaş Z (1996) İngiltere'de yaşayan Türk toplumunun

sağlık davranış kalıpları. V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, İstanbul: 124-135.

Baysal A (1996) Beslenme. VI.Baskı, Hatiboğlu Yayınevi,

Ankara.

Damrosch S (1991) General strategies for motivating

people to change their behavior, Nurs Clin. North Am, 26 (1): 833-843.

Dirican R, Bilgel N (1993) Halk Sağlığı. II.Baskı, Uludağ

Üniv. Basımevi, Bursa.

Duffy ME ve ark. (1996) Correlates of health promotion

activities in employed Mexican American women, Nursing Research, 45 (1): 18-24.

Edelman C. Mandle CL (1986) Health Promotion

Throghout the Lifespan, The C.V.Mosby Company. St Luis. Toronto, Princeton.

Esin N (1997) Endüstriyel alanda çalışan işçilerin sağlık

davranışlarının saptanması ve geliştirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi

Esin N (1998) Türk kadınlarının sağlık davranışlarının

değerlendirilmesi. VI.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, Çuk. Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Adana.

Fişek NH (1985) Halk Sağlığı'na Giriş. Çağ Matbaası,

Ankara.

Johnson JL et al (1993) An exploration of Pender's health

promotion model using LISREL, Nursing Research, 42 (3): 132-138.

Kang R (1995) Building community capacity for health

promotion: A challenge for public health nurses. Public Health Nursing, 12 (5): 312-318.

Lowenberg JS (1995) Health promotion and the "Ideology

of choice". Public Health Nursing, 12 (5): 319-323.

Murray RB, Zentner JP (1979a) Nursing Assesment and

Health Promotion Through the Life Span, Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs. N.J.

(9)

Murray RB, Zentner JP (1979b) Nursing Concepts For

Health Promotion, Second Edition, Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs N.J.

Redland AR Stuifbergen AK (1993) Strategies for

maintenance of health-promoting behaviors, Nurs Clin North Am 28 (2) :427-442.

Spellbring AM (1991) Nursing's role in health promotion.

Nurs Clin North Am 26 (1): 805-813.

Tuncel N ve ark. (1993) Halk Sağlığı Hemşireliği. Anadolu

Referanslar

Benzer Belgeler

The number of business actors, especially UMKM, who are conventional business actors in Indonesia, do not take advantage of digital marketing, which is an opportunity to

The ethanol extracts of leaves of 12 selected indigenous Taiwanese plants were investigated for their antioxidant activities, evaluated using assays of

Kadın ve erkek fertilitesi ile ilişkili en çok araştırılan ve öne- riler sunulan yaşam biçimi davranışları, sigara içme, alkol, kafein, madde bağımlığı,

hasta olduklarında ilk ne yaptıkları, doktor tavsiyesi olmadan ilaç kullanımları, ilaçların prospektüsünü okuyup okumadıkları, ilaçların son kullanım tarih- lerine

Konu ile ilgili olarak Türkiye’de yapılan çalış- malarda SYBD ölçeği puanı; hemşirelik yüksek okulu öğren- cilerinde 122.0±17.2 (8), bir grup sağlık yüksek okulu

In order to fulfill the requirements of global trade to obtain a competitive advantage, decisions on a logistics base development are influenced by several factors such

Homozigot α alt-birim eksikliği olan fare modellerinde akciğer gelişiminin normal olduğu, ancak bu hayvanların doğumdan sonra 40 saat içinde intraalveoler

Sonuç olarak; solunum sıkıntılı bir yenidoğanda seyrek de olsa plevral ampiyemin var olabileceği, bu vakaların immün yetmezlik ve ileride olabilecek fibrotik