Pencere kanadı orta motifi.
A y d ı n o ğ u l l a r ı v e
e s e r l e r iM i m a r N e c m e t t i n E m r e . izmir
Anadolu Selçukileririin indırasından sonra bunların toprakları üzerinde y e r y e r ilânı istiklâl eden Selçukî E -mirleri. arasında Amiral Mehmed Beyin oğlu Amiral Aydın Bey de Hicrî 700, Milâdî 1300 de Türkmen olan aşairini toplı-yarak istiklâlini ilân etti. Aydın Oğullarının bu suretle icrayı h ü k ü m ettikleri memleketler takriben kâdîm lyonya kıt'ası-nı ihtiva ediyordu. İzmir, Ayasuluğ, Aydın, Tire, Alaşehir, Bir-gi, Saruhan gibi şehirler ,bu yeni hükümetin havzai memali-kine dahildi.
1300 den 1403 e kadar devam eden Aydın Oğulları hükû-metile bunların devamı demek olan İzmir Oğullarının 1403 den 1425 senesine kadar devam eden hükümetleri
zamanında-ki vekayii ve fütuhatı tafsil etmeği mevzuumuz harici adde-diyoruz. Ancak bu küçük hükümetlerin dahil ve hariçte bir çok gavaille meşgul oldukları sırada idareleri altındaki şehir-lerde vücude getirdikleri mimarî eserleri tetkik edeceğiz. Yukarıda zikrettiğimiz şehirlerde .kısmen harab olmuş v e bir kısmı nim mamur bir halde bulunan bir çok cami, künbet, ha-mam, köprü, han, çeşme gibi eserler mevcuttur.
hususiyetleri itibarile şayanı tetkik v e çok kıymetli eserler-dir. İlk olarak Birginin yeşil ağaçları arasında bir pırlanta gibi duran «TJhr cami» den bahsedeceğiz. <
-Ulucami Aydın Beyin oğlu Mübarizeddin Fatih Mehmed Bey tarafından 712 Hicrî senesinde inşa edilmiştir.
Plân tertibatı:
Şimal cephesinde taş sütunlar üzerine çevrilmiş basık ke-merlere istinad ettirilmiş mail bir ahşab örtü ile kapalı son cemaati vardır. Methalin mermer süve v e kemeri üzerinde inşa tarihini gösterir kitabe mevcuttur. Buradan basamaklar-la cami içine girilir. Dahilen eb'adı 19,7 x 19,8 dir. İki buüd arasındaki 10 santimlik farkı tatbik hatası telâkki edersek plânın murabba olduğunu kabul edebiliriz. Dahilde methal ve mihrab mihverine muvazi olarak dört sıra taş sütun vazedil-miş olup bunlara istinad eden v e hâlen merkezleri sonradan vurulan kalın sıvalarla anlaşılmaz bir hale gelen kemerler
üzerine imal edilen duvar üzerine atılmış beşik örtüsü bir çatı i'e örtülmüştür Yalnız mihrab önüne gelen iki sütunla duvar-daki özengiler arasınduvar-daki dört kemer üzerine müsellesi kürevî-Jerle çevrilen bir kârgir kubbeyi ihtiva eder ki b u kubbe ça-tının mahya seviyesini geçmediğinden çatı altında saklanmış olup hariçten görülmez.
Malzeme ve inşa tarzı:
Binada kullanılan mermerlerle diğer taşların civardaki eski binalardan getirildikleri bazı oymalal-dan( kened ve zı-vana mahallerinden anlaşılır.
Son cemaat mahallindeki sütun başlıklarının bir kısmı kompozittir. Bunların bir kısmı ile dahildekiler diğer Sel-çukî binalarda görülen oluklu başlıklardır.
Duvarlar taşla işlenmiştir. Minare'yassı tuğla ile inşa edilmiş olup bunların mer'I vecihleri Selçukî tarzında sıralanmış firuze ve mai renklerde olup haricen girift tezyinat t a r -zında işlenmiştir. Minare basamaklarının taş ve tuğla üzerine meşe ağaçları ile yapılmış olması inşaî bir hata addolunabilir. (Dahilde kemer tiranları da ahşabdır.)
Bir şerefeli minaresinin külâhı kurşunludur. Evliya Çele-binin rivayetine nazaran evvelce minaresi iki şerefeyi ihtiva etmekte imiş.
Dahildeki sütunların birbirlerine olan mesafelerinde tena-zura riayet edilememesi ve bazı inşaî kısımlardaki noksanlar inşaatın biraz aceleye geldiğini göstermektedir.
Ahşap işçiliği:
İnşa kısmında da- bahsettiğimiz çatı gayet güzel işlenmigtir. Kemerler üzerindeki duvarlarla muhit duvarlarında duvar sa-tıhlarına amud olarak ve 0,35 - 0,45 metre fasılalarla uçları gayet itina ile- oyulmuş ahşab konsollar vazedilmiş olup mertekler bunlara istinad ettirilmiştir. Merteklerin duvarlara gelen uçlarına da gayet,zarif oymalar işlenmiştir. i
Çatı kaplamasının alt sathında tahta faslı müştereklerine 4 santim arzında çatılar mıhlanmıştır. Tahtalar cevizdir.
Kapı v e pencere kanadları som cevizden imal edilmiştir. Pencere kanadları Selçukî yapılarında ve Mısırda vücude ge-tirilen T ü r k oymalarında görüldüğü veçhile araları hendesî eşkâl üzere ve bir kismı da göbek halinde işlenmiş T ü r k tezyi-natile ikmal edilmiştir.
eser-leri arasında en mühim mevkii işgal eden baha biçilmez bir sanat eseridir. Hendesî eşkâli vücude getiren kaydların ara-sına ayrı ayrı oymalı tablalar geçirilmiş olup eb'adındaki ahenk ve güzellik kadar tekniği d e fevkalâdedir. İmalinden bir kaç asır geçmiş olmasına rağmen ufak bir inhiraf ve çat-lak görülmemesi o zamanki ustalarımızla malzeme ihzarm-daki kudret ve kabiliyeti gösterir.
Sonradan yapılan ve eski müezzin mahfilinden çıkarılan parmaklıklar da ayni mükemmeliyeti göstermektedir.
Çini isleri:
Mihrab Selçukî tarzında olup muhtelif renkte çiniler teş-kil olunacak eşkâle nazaran kesilerek levhaların yanyana ge-tirilmesi suretile mozayik olarak işlenmiştir. Esas renk ola-rak firuze v e Türk mavisi kullanılmıştır. Ayni çinilerin cami-in duvarlarında da bulunması muhtemel ise d e bugün bu-nu isbat eden bir emare yoktur.
Tamirat ve tadilât:
Zaman zaman tamirat bahanesile eser üzerinde hayli tah-ribat yapılmıştır. Binanın şark v e şimal cephelerinde iki ka-pısı mevcud iken Aydın Oğulları sülâlesinin türbesini ihtiva eden mezarlığa çıkılmak üzere garp cephesindeki pencereler de kapıya tahvil edilmiştir.
Bir tamir esnasında cami etrafına bir metreden fazla top-r a k doldutop-rulmuş olduğu kapılatop-rına sontop-radan yapılan metop-rdi-
merdi-venlerden anlaşılmakta idi. Son cemaat mahalli sütunlarının sonradan b u imlâ üzerine vazedilmiş olması burasının bilâ-hare inşa olunduğu kanaatini vermektedir.
Son senelerde neşrettiği kitabda b u camiden bahseden Profesör (Rudolph M. Riefstahl) hâlâ şimal cephe duvarına mülâsık olarak mevcut olan mahfilleri, eski inşaat meyanın-da gösteriyorsa meyanın-da mahallinde yaptığım tetkikatta bazı Sel-çuk eserlerinde olduğu gibi baş mahfilin merkezî kısmında sütunlar arasında murabbaî ve münferid bir şekilde olduğunu ve 328 senesindeki tamiratta bunun sökülerek bugünkü ser mahfilin inşa edildiğini anladım. Şimdiki maksurenin bir kı-sım parmaklığının eski olması ve mühim kıkı-sım iptidaî bir şe-kilde ve son seneler imalâtından bulunması mesrudatımızı te-yid edecek kuvvetli delillerdendir.
Yine son senelerde minareye yıldırım isabet ederek çatla-mış olduğundan bunun tamiri esnasında şerefe altına gelen istalâktitler sıvanmış v e gövde ile k ü p kısmı arasına alafran-ga kitabeler işlenmiştir.
Mihrab kenarlarına v e buradaki kubbe dahiline mavi renkte v e yıldızlı bir sema resmedilmiştir.
Dahildeki bütün kapı v e pencere kanadlarına v e minbere gayet fena bir vernik v e adi yaldız sürülmüş v e bu suretle bu güzel T ü r k eseri de diğeri gibi cahil çocuklarının tamir felâ-ketinden yakasını maalesef kurtaramamıştır.
Akhisar Belediyesinden!
Akhlsarda yapılacak belediye binası projesinin tanzimi müsabakaya konulmuştur. Müddeti 15 - 2 -1938 e kadardır. Müsabakayı kazanan projeye 300 lira verilecektir. Şartname ve vaziyet plânını almak isteyen mimar ve mühendislerin belediyeye
