Yazan: MURAD SERTOĞLU
—
13
—Iranda Türk Ermeni leri
Toprağa karşı duyulan hasret - «K um kapıyı bilir
m isin?» - Ermeniler için kurulan şehir: Culfa
İsfahanda İtalyan ve Finavalı ressamların 17 nci
asırda yaptıkları tablolar
İranda pek fazla ecnebi yaşamakta - dır. Bunların büyük kısmı Ermeni, Y a hudi, beyaz Rus ve İngilizdir. Fakat Er- menilerin sayısı aralarında kahir bir ek seriyet teşkil eder. Bu Ermenilerin bü - yük bir kısmını, asırlardanberi orada yer leşmiş olan ve yaşıyanların ahfadı teş - kil ettiği gibi, bir kısmını da Büyük Harbden sonra Türkiyeden ve Sovyet Rusyadan gelen Ermeniler teşkil etmek tedir.
Türkiyeden giden Ermenilerin birço - ğile tanıştım. Bir yerde biz türkçe ko - nuşurken Türk olduğumuzu anlıyorlar, ve hemen yanımıza geliyorlardı.
H ele İstanbuldan geldiğimizi öğre - nince büsbütün gözleri parlıyor ve sor - mağa başlıyorlardı:
— Kumkapıyı bilir misiniz? Orada büyük bir fırın vardı. Benim fırımmdı. A ca b a hâlâ duruyor mu?
— İstanbul çok değişmiş diyorlar. N e gibi yenilikler yapılmış?
— Gazetede bir resim gördüm. T a k simdeki Cumhuriyet abidesi. Fakat a - bidenin arkasında bir sürü yüksek, koca man apartmanlar görünüyor. Bunlar hangi tarafta yapıldı?
— Yenikapıda büyük bir cadde a - çilmiş öyle mi?
Mümkün mertebe kendilerini tatmin edecek cevablar veriyorum. Sözlerimi büyük bir alâka ile dinliyorlar. Yaptığı - mız inkılâblardan biraz bahsetmek isti - yorum. Derhal sözümü kesiyorlar. V e hepsini bildiklerini söylüyorlar. Bizde cereyan eden vak’ aları, yapılan bütün inkılâbları gazetelerden şayanı hayret bir dikkatle takib etmişler. H er hususta tam malûmatları var. Yalnız İstanbullu olan lar İstanbulda yapılan değişiklikler hak kında büyük bir tecessüs duyuyorlar.
Vanlı, Erzincanlı Ermeniler yaptık - larından son derece pişman bir vaziyet - te:
— Hangi şeytana, hangi iblise uyduk ta bu haltları karıştırdık, diye döğünü - yorlar.
İranda çok iyi iş yapan ve iyi para kazanan bir Türkiyeli Ermeni bana ay - nen şu sözleri söyledi:
— Aslen Vanlıyım. V anda küçük bir kuyumcu dükkânım vardı. Burada görüyorsunuz ki büyük bir mağazam var. Sadece atölyemde yirmi işçi kullanıyo - rum ve çok para kazanıyorum. Fakat toprak unutulmuyor. İnsan doğmuş ol
-duğu ve hayatının ilk kısmını geçirdiği toprağı bir türlü unutamıyor. Emin olu - nuz ki bugün imkân olsa da Türkiyeye, V ana dönebilsem, orada mütevazı dük kânımda tek başıma çalışmayı bütün va rıma, yoğuma tercih ederim. Yalnız ben değil, bütün Türkiyeli Ermeniler böyle- dir. İkimiz, üçümüz bir araya geldik mî hep Türkiyeden bahsederiz. Evde çoluk çocuk ta hep türkçe konuşuruz.
Gene Türkiyeli bir Ermeninin dük - kânında tıraş olurken adamcağız benim Türk olduğumu anlayınca delirecek gibi oldu. İşi gücü bıraktı ve bir çocuk gibi ağlamağa başladı.
Hulâsa etmek lâzım gelirse İrandaki Türk Ermenilerinin hepsi ayni vaziyet - tedir. V e hepsi vaktile yaptıklarına çok tan pişman olmuşlardır. Türkiyeye ve eşsiz Şefi Atatürke karşı sonsuz bir sev gi besliyorlar.
Simdi gelelim İranlı Ermenilere... İranlılar çok eski devirlerdenberi îran- lı Ermenilere kolaylıklar göstermişlerdir. Şah A bbas, Isfahanın beş altı kilómetro ötesinde Ermeniler için Culfa adında ay rı bir mahalle kurmuş, hatta onların ev lerini ve kiliselerini bile kendisi yaptır - mıştır.
Çok güzel olan bu kiliselerden birinin antresinde kiliseleri inşa eden mimar Şeyh Abidinin yağlıboya büyük bir resmi var dır. Kiliselerin içerilerinde de fevkalâde güzel resimler göze çarpıyor. Bu resim - leri de Şah A bbas tarafından sureti mahsusada getirtilen İtalyan ve Finovalı ressamlar yapmışlardır. Resimlerin altın da ve kiliselerin üzerinde 1606 ve 1654 tarihleri okunmaktadır.
Culfada ayrıca bir de küçük müze var. Burada çok eski tarihli elyazması kitab- lar, Şah Abbasm imzasile Ermenilere verilen fermanlar, eski Ermeni kadın ve erkek kıyafetlerini gösteren mankenler bulunmaktadır. Nazarı dikkatimi celbe den şeylerden biri de Culfa Ermeni ce maatinin idare merkezinin duvarlarında mevcud olan resimlerdir. Bu resimlerden biri Ararat dağını, öbürü ise Uludağı göstermektedir.
İrandaki Ermeniler en fazla kuyumcu luk, terzilik, sinemacılık, Avrupa malları satan mağazaları işletmek gibi işlerle meşgul olmaktadırlar.
MURAD SERTOĞLU
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
