Türkiye'de Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programları (değişiklikler, düzenlemeler, güncellemeler)

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI

SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ BİLİM DALI

TÜRKİYE’DE CUMHUTİYETTEN GÜNÜMÜZE

SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARI

(DEĞİŞİKLİKLER, DÜZENLEMELER,

GÜNCELLEMELER)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Aytaç AMBARLI

Danışman

Prof. Dr. Durmuş YILMAZ

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

V ÖNSÖZ

İnsanlığın ortaya çıkışından bugüne kadar insanoğlunun yaşamında pek çok değişiklik meydana gelmiştir. Bu değişim ve gelişim süreci içerisinde eğitim öğretim hep var olmuştur. Yaşadıklarını kayıt altında tutmak belgelere işlemek insanların yaşamlarının her zaman bir parçası olmuştur. İnsanlar önceleri ağaç yapraklarına kaydetmişlerdir hayatlarında olan önemli olayları, sonra taşlara kazımışlardır. Yani insanlık tarihi geçmişten bugüne her şeyi kayıt altında tutmuştur. Bu da tarih kavramını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca insanlar için yaşadıkları coğrafya her zaman önemli olmuştur. Yaşamlarını sürdürebilmek için yaşadıkları coğrafyayı bilme tanıma isteği de Coğrafya kavramını ortaya çıkarmıştır. İşte Sosyal Bilgiler Kavramı insanlık ilk ortaya çıktığından bu yana aslında insanların yaşamında vazgeçilmez unsurlar olmuştur.

Bu çalışma İlköğretim 4, 5, 6 ve 7. sınıflarda okutulan Sosyal Bilgiler dersi programlarının Cumhuriyetin ilanından günümüze gelişiminin, değişiminin ve değişikliklerinin incelendiği bir çalışma niteliğindedir.

Araştırmanın I. bölümünde Sosyal Bilgilerin tanımı, anlamı amaçları, ve Sosyal Bilgilerin Dünyadaki ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi araştırılıp açıklanmıştır. Tarihsel gelişimi açıklandıktan sonra II. Bölümde Milli Eğitim bakanlığının düzenlediği 17 tane milli eğitim şurasında Sosyal Bilgiler dersi ve programı ile ilgili kararlar alınıp alınmadığının tespit edilmesi için inceleme yapılarak şura kararları değerlendirilmiştir. III. Bölümde ise tezin esas konusunu oluşturan Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze kadar yapılan Sosyal Bilgiler programları ve taslak programları incelenmiştir. Ayrıca bu bölümde 1997 yılında ilköğretim programlarında yapılan önemli değişiklikler incelenerek araştırmaya konulmuştur. IV. bölüm ise son bölümü oluşturur ve bu bölümde 2005 yılında hazırlanan ve ilköğretim okullarında hala kullanılmakta olan 2005 Sosyal Bilgiler programının amaçları, vizyonu ve bu programın felsefi yaklaşımı incelenmiş. Araştırmaya başlanırken öncelikle, Cumhuriyetin ilanından bugüne kadar yapılan programlar Talim Terbiye Kurulundan ulaşılarak incelenmiş, daha sonra çeşitli kaynak kitaplardan, yapılan tezlerden, Milli Eğitim Bakanlığının yayınladığı

(7)

VI Tebliğler Dergilerinden, yayınlamış makale ve bilimsel çalışmalardan yararlanılarak çalışma tamamlanmıştır.

Bu tezi hazırlamamda yüksek lisansa başladığım ilk günden bu güne fikirleriyle yoluma ışık tutan ve bana çalışmalarımda yardımcı olan danışmanım, Sayın Prof. Dr. Durmuş YILMAZ’a, yine bu çalışmamda ve bundan önceki seminer çalışmamda olduğu gibi sürekli bana yol gösteren ve benden yardımını esirgemeyen Sayın Dr. Hakan AKDAĞ’a en içten teşekkürlerimi sunarım.

Ayrıca Talim Terbiye Kurulunda programlara ulaşmam da bana destek olan Araştırma görevlisi Sayın Emel AKHAN’a ve Talim Terbiye Kurulu çalışanlarına, değerli aileme teşekkürlerimi sunarım.

Aytaç AMBARLI

(8)

VII ÖZET

Bu araştırmada Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar yapılan ilköğretim Sosyal Bilgiler programları, programların amaçları, konuları incelenmiştir. İncelemeler sonucunda yapılan değişiklikler, düzenlemeler, güncellemeler verilmiştir. Tüm bunlar yapılırken 1924, 1930, 1936, 1948, 1956, 1962, 1968, 1990 ve 2005 programları Talim Terbiye Kurulundan temin edilerek incelenmiştir.

Öncelikle araştırmanın teorik temelleri ortaya koymak için öncelikle Sosyal Bilgilerin tanımı, anlamı amaçları ve Sosyal Bilgilerin Dünyadaki ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi araştırılıp açıklanmıştır. Tarihsel gelişimi açıklanmıştır. II. bölümde ise Milli Eğitim bakanlığının düzenlediği 17 tane milli eğitim şurasında Sosyal Bilgiler dersi ve programı ile ilgili kararlar alınıp alınmadığının tespit edilmesi için inceleme yapılarak şura kararları değerlendirilmiştir. III. bölümde ise tezin esas konusunu oluşturan Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan günümüze kadar yapılan Sosyal Bilgiler programları ve taslak programları incelenmiştir. Ayrıca bu bölümde 1997 yılında ilköğretim programlarında yapılan önemli değişiklikler incelenerek araştırmaya konulmuştur.

IV. bölümde ise 2005 yılında hazırlanan ve ilköğretim okullarında hala kullanılmakta olan 2005 Sosyal Bilgiler programı amaçları, vizyonu ve bu programın felsefi yaklaşımı incelenmiş. Bu programın felsefi yaklaşımı olan yapılandırmacılık hakkında bilgiler verilerek programın değerlendirmesi yapılmıştır. Son olarak da sonuç ve öneriler yazılarak araştırma tamamlanmıştır.

(9)

VIII ABSTRACT

Elementary Education Social Studies Curriculum in Turkey Modifications, Corrections, Updating

AMBARLI, Aytaç

M. Sc. Elementary Education Social Sciences Teaching Thesis Advisor: Durmuş YILMAZ

September 2010 ABSTRACT

In this study, elementary school Social Studies Curriculum set from set from the proclamation of the republic until today and purposes and topics of curriculum have been examined. Modifications, Corrections and Updating conducted have been given. When doing all these things, curricula for 1924, 1930, 1936, 1948, 1956, 1962, 1968, 1990 and 2005 have been supplied from the Board of Education and Discipline and then examined.

To reveal theoretical bases of study, definition, meaning and purposes of Social Studies and its historical development in the World and in Turkey have been researched and explained. After the explanation of historical development, an examination was made in Part II to determine whether or not decisions were taken regarding Social Studies course and program in 17 national education councils held by Ministry of Education. In Part III, Social studies programs and draft programs made from the foundation of Republic of Turkey to date which constitutes main topic of thesis have been examined. Also, in this part, essential modifications in 1997 elementary education program have been examined and researched.

Part IV constitutes the final part and in this part, purposes, vision and philosophical approach of the 2005 Social Studies curriculum that was prepared in 2005 and is still used in elementary education schools today has been examined. Some data about constructivism which is the philosophical approach of this curriculum has been given and study has been completed by writing the result of study. In conclusion, result and suggestions were written and study has been completed. At the end of study, cover pictures of basic programs taken from the Board of Education and Discipline were put in the annexes part. Sources used are also given in references and study has been completed.

(10)

IX İÇİNDEKİLER

Yüksek Lisans Tez Kabul Formu... I Bilimsel Etik Sayfası ...II Özet ...III Summary... IV Önsöz...V Özet ...VII Abstract... VIII İçindekiler... IX Tablolar listesi ... XIII

1. BÖLÜM

SOSYAL BİLGİLER KAVRAMI VE TANIMI

1.1. Sosyal Bilgilerin Tanımı...5

1.2. Sosyal Bilgiler Öğretiminin Amaçları ...9

1.2.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Genel Amaçları ...10

1.2.2. Sosyal Bilgiler Dersinin Özel Amaçları ...12

1.3. Neden Sosyal Bilgiler ...16

1.4. Sosyal Bilgiler Dersinin Tarihsel Gelişimi...17

1.4.1. Türkiye’de Sosyal Bilgiler Dersinin Gelişimi ...19

2. BÖLÜM MİLLİ EĞİTİM ŞURALARINDA SOSYAL BİLGİLER DERSİ MÜFREDATI VE PROGRAMLARININ GELİŞİMİ 2.1. ŞURA KARARLARININ SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ...24

3. BÖLÜM TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARININ İNCELENMESİ 3.1. 1926 İlk Mektep Müfredat Programının İncelenmesi...29

3.1.1. 1926 Programında Yapılan Değişiklikler ...30

3.2. 1930 İlk Mektep Müfredat Programının İncelenmesi...33

3.2.1. Tarih Dersinin Hedeflerinin İncelenmesi ...33

(11)

X

3.2.2. Coğrafya Dersinin İncelenmesi ...35

3.2.2.1. Muallimin Coğrafya Dersinde Faydalandığı Materyaller ...35

3.2.2.2. 4. Sınıfta Coğrafya Dersinin Konuları...36

3.2.3. Yurttaşlık Bilgisi Dersinin Hedeflerinin İncelenmesi ...37

3.2.3.1. 4. Sınıf Yurttaşlık Bilgisi Dersi Konularının İncelenmesi ...38

3.2.3.2. 5. Sınıf Yurttaşlık Bilgisi Dersi Konularının İncelenmesi ...39

3.3. 1936 İlkokul Programının İncelenmesi...41

3.3.1. Tarih Dersinin Hedeflerinin İncelenmesi ...43

3.3.2. Coğrafya Dersinin Hedeflerinin İncelenmesi ...44

3.3.3. Yurt Bilgisi Dersinin Hedeflerinin İncelenmesi ...45

3.3.4. 1936 Programında Yapılan Yenilikler...46

3.4.1. 1948 Programı Milli Eğitimin Amaçlarının İncelenmesi ...48

3.4.2. Tarih Dersinin Amaçlarının İncelenmesi...49

3.4.2.1. Tarih Dersine Yönelik Açıklamalar...49

3.4.2.2. Tarih Dersi Konularının İncelenmesi ...51

3.4.3. Coğrafya Dersinin İncelenmesi ...52

3.4.3.1. Coğrafya Dersine Yönelik Açıklamalar ...52

3.4.3.2. Coğrafya Dersinin Amaçlarının İncelenmesi ...52

3.4.3.3. Coğrafya Dersinin Öğretim Araçlarının İncelenmesi...53

3.4.3.4. Coğrafya Dersi Konularının İncelenmesi ...54

3.4.4. Yurttaşlık Bilgisi Dersinin İncelenmesi...55

3.4.4.1. Yurttaşlık Bilgisi Dersinin Amaçlarının İncelenmesi ...55

3.4.4.2. Yurttaşlık Bilgisi Dersine Yönelik Açıklamaların İncelenmesi ...55

3.4.4.3. Yurttaşlık Bilgisi Ders Konularının İncelenmesi ...56

3.4.5. 1948 İlkokul Programının Değerlendirilmesi...57

3.5. 1956 İlkokul Program Taslağının İncelenmesi...58

3.5.1.Tarih Dersinin Amaçlarının İncelenmesi...58

3.5.1.1. Tarih Dersine Yönelik Açıklamaların İncelenmesi ...59

3.5.1.2. 4. Sınıf Tarih Dersi Konularının İncelenmesi...60

3.5.1.3. 5. Sınıf Tarih Dersi Konularının İncelenmesi...61

(12)

XI

3.5.2.1. Coğrafya Dersine Yönelik Açıklamaların İncelenmesi...62

3.5.2.3. 4. Sınıf Coğrafya Dersi Konularının İncelenmesi ...63

3.5.2.4. 5. Sınıf Coğrafya Dersi Konularının İncelenmesi ...64

3.5.3. Yurttaşlık Bilgisi Dersinin Amaçlarının İncelenmesi...64

3.5.3.1. Yurttaşlık Bilgisi Dersine Yönelik Açıklamaları ...65

3.5.3.2. 4. Sınıf Yurttaşlık Dersi Konularının İncelenmesi ...66

3.5.3.3. 5. Sınıf Yurttaşlık Dersi Konularının İncelenmesi ...66

3.6. 1962 İlkokul Program Taslağının İncelenmesi...67

3.6.1. Tarih Dersinin Amaçlarının İncelenmesi...69

3.6.1.1. Tarih Dersi Konularının İncelenmesi ...70

3.6.2. Coğrafya Dersinin Amaçlarının İncelenmesi ...71

3.6.2.2. Coğrafya Dersinin Konularının İncelenmesi ...73

3.6.3. Yurttaşlık Bilgisi Dersinin Amaçlarının İncelenmesi...74

3.6.3.1. Yurttaşlık Bilgisi Dersi Konularının İncelenmesi ...74

3.7.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Amaçlarının İncelenmesi ...78

3.7.1.1. Sosyal Bilgiler Dersine Yönelik Açıklamalar ...79

3.7.1.2. 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Konularının İncelenmesi ...82

3.7.1.4. Sosyal Bilgiler Dersinin Araçlarının İncelenmesi ...89

3.8. 1990 İlköğretim Programının İncelenmesi ...91

3.8.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Araçlarının İncelenmesi ...91

3.9. 1997 Yılında İlköğretim Programında Yapılan Değişiklikler ...95

4. BÖLÜM 2005 SOSYAL BİLGİLER PROGRAMI 4.1. Sosyal Bilgiler Dersinin Ünite ve Kazanımlarının İncelenmesi...101

4.1.1. 4. Sınıf Ünite ve Konularının İncelenmesi ...101

(13)

XII

4.2. Sosyal Bilgiler Programının Uygulanması ile İlgili Açıklamalar...119

4.2.1. 2005 Programının Temel Yaklaşım Yapılandırmacılık...119

4.2.2. Yapılandırmacılık ...122

4.2.3. Yapılandırmacı Öğretimin Başlıca Özellikleri ...124

4.2.4. Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğretmenin Rolü ...125

4.2.5. Yapılandırmacı Yaklaşımda Öğrencinin Rolü...126

4.3. 2005 Programının Değerlendirilmesi...126

SONUÇ VE ÖNERİLER...128

KAYNAKÇA...136

(14)

XIII TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Şura kararları ...22

Tablo 2: 1926 Müfredat Programı Haftalık Ders Çizelgesi...32

Tablo 6: 1968 İlk Mektep Müfredat Programı Haftalık Ders Çizelgesi ...77

(15)

1 I.BÖLÜM

SOSYAL BİLGİLER KAVRAMI VE TANIMI

Sosyal Bilgiler dersi bireyi toplumsallaştıran, geçmişi hatırlatarak bugünü yaşamasını ve yarını da kucaklamasını öğreten bir disiplinler topluluğudur. Hayatın kendisini konu alan bu dersin öğretimi, insanların topluluk halinde yaşamaya başlamasından günümüze kadar süre gelmiştir. Giderek küresel bir yapıya bürünen dünyamızda gelecek nesillerin yetiştirilmesinde Sosyal Bilgiler dersi önemli bir rol oynayacaktır.

Yarının insanını yetiştirmede önemli rol oynayacak olan Sosyal Bilgiler dersinin öğretilmesi konusunda Cumhuriyetten günümüze kadar çeşitli programlar uygulanmıştır. Programların bir kısmı yayınlandığı dönemde başarıyla uygulanmışsa da bazı programların uygulanması konusunda ciddi sorunlarla karşılaşılmıştır. Bu sorunlar genelde yeterli altyapının oluşmaması, ülkemizin içinde bulunduğu şartların göz önünde bulundurulmaması ve program içeriğinin sağlıklı bir şekilde oluşturulmaması olarak sıralanabilir.

Eğitimimiz hakkında geçmişten günümüze kadar genel olarak bilgi verecek olursak Osmanlı devleti zamanından itibaren kısaca bir değerlendirme yapmamız gerekir. Osmanlı Devletinde çocuklara ilk eğitim-öğretimin verildiği kurumlar, varlıklarını Cumhuriyet Devri’ne kadar koruyan sıbyân mektepleriydi. Sıbyân mektepleri, mahalle aralarında, çoğu zaman bir cami ya da mescit yanında taş veya ahşaptan yaptırılan binalarda eğitim verirlerdi. Bu nedenle bu eğitim kurumlarına “mahalle mektebi” ya da “taş mektep” denildiği de olurdu (Ergin, 1977).

Sıbyan Okulları: Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk eğitim ve öğretimin yapıldığı yer “sıbyan mektebi” (ilkokul) idi. Kitle öğretimi yapan sıbyan okulları, İmparatorluğun parlak devrinde zamanın ihtiyaçlarına cevap verebiliyordu. Ancak 16. yy. dan itibaren diğer kurumlarda olduğu gibi, bu müesseselerde kendilerini yenileyemediğinden işlevlerini yitirmişlerdir (Kodaman, 1991).

(16)

2 Sıbyan okullarının belli bir yönetmeliği veya devletçe hazırlanmış belirli bir programı mevcut değildi. Bu okulların amacı bir çocuğa okuma yazma öğretmek, İslam dininin kurallarını ve Kur’an’ı belletmekti. Öğretim ezbere dayanıyordu. Ferdi bir eğitimin hakim olduğu bu okullarda genellikle şu dersler okutuluyordu: 1. Elifba, 2. Kuran 3. İlm-i hal, 4. Tecvid 5. Türkçe Ahlak Risaleleri, 6, Türkçe, 7 Hat (yazı)(Kodaman,1991).

Çocukların sıbyan mektebine başlama yaşı, 5-6 civarında idi. Bitirme ise 13-15 yaşları arasında, buluğ çağında olurdu. Başlama, özellikle Osmanlılarda "amin alayı" denilen, çocukların ve öğretmenlerin katıldığı, ilahiler okuyarak o yerleşim yerinde yürüyüş yapılan bir törenle olurdu. Okul genelde tek bir dershane şeklinde olup farklı seviye ve yaşlarda çocukları barındırırdı. Bu ortamda dayak olayları da fazlaca olurdu. Küttab veya Mekteb öğretmenlerine “muallim” deniliyordu. Muallimler genellikle o mahalle veya camiin imamı da olurlar; imamların eşleri de kız öğrencilere öğretmenlik yapabilirdi. Muallimler genellikle fazla itibar görmezlerdi. Küttab öğretmenleri çeşitli zamanlarda ve Kur’an’ın bitiminde, öğrencilerden ve ana babalarından hediyeler alırlardı. Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı bir programa göre, Eyüp ve Ayasofya medreselerinde sıbyan mektebi öğretmeni olmak isteyen öğrenciler genel medrese programlarından ayrı bir program izleyecektir. Bu programda Tartışma Kuralları ve Öğretim Yöntemi vb. dersler bulunacak, Fıkıh gibi medreselerin en temel ve zor derslerinden biri yer almayacaktır. Ancak Fatih’in yaptırdığı bu program bir süre sonra kaldırılmış, yüz yıllarca geleneksel biçimde sıbyan mektebi öğretmeni sağlama düzeni sürüp gitmiştir (Akyüz, 2003).

Sıbyân mekteplerinin temel amacı, öğrencilere doğru bir şekilde Kur’an okumasını öğretmekti. Bunun yanında bazı dinî bilgilerin kazandırılması ve “kara cümle” (Kodaman,1991), denilen basit dört işlemin öğretilmesi de amaçlanmaktaydı. Okuma öğretimi “usûl-i teheccî” denilen geleneksel bir yöntemle yapılmaktaydı. Bu yönteme göre okulun öğretmeni, harfleri “cim üstün ce, cim esre ci, cim ötre cü” şeklinde seslendirerek, öğrencilere uzun uzun hecelettirirdi. Daha sonra bu heceler de birbirine bitiştirilerek kelimelerin okutturulması sağlanırdı. Böylece öğrenci aşama aşama ilerleyerek Kur’an’ı, Arapça olarak okurdu. Bu arada öğrencilere bazı namaz

(17)

3 sûreleri ve dualar ezberletilir, dinî konularla ve dört işlemle ilgili bilgiler verilirdi.(Kodaman,1991).

19.yy. dan itibaren Osmanlı Devletinde Eğitim öğretim çağın gereklerine uygun biçimde yeniden düzenlenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda yapılan çalışmalara şu şekilde devam edilmiştir. İlkokul programlarının tarihsel gelişimine bakıldığında ilk program çalışmasının Tanzimat döneminde 1847 tarihli talimatla başlatıldığı 1913 de geçici ilköğretim kanunu ile genişletildiği ve 1924’te “Tevhid-i Tedrisat Kanunu” ile Cumhuriyet ilkelerine göre değiştiği görülmektedir.(Özden, 2006)

Tanzimat yıllarından itibaren batı örneğinde okullar açılmış ve bunların programları yapılıp değiştirilmiştir (Akyüz, 1996). Tanzimat devrinde devletin karşı karşıya bulunduğu iç ve dış meseleler, mali sıkıntılar çok büyük boyutlara ulaşmıştı. 10 Mayıs 1876’da İstanbul’da medrese öğrencileri iç ve dış olumsuz gelişmelerden devlet adamlarını sorumlu tutup dersleri bıraktılar. I. Meşrutiyetin çok kısa ömürlü olmasından bu dönemde örgün ve yaygın eğitimden çok fazla söz edilmemiştir (Akyüz, 2001).

I.Meşrutiyet dönemi eğitiminin temel özellikleri şunlardır: Osmanlı Devletinin ilk anayasası olan Kanun-i Esasi’ye eğitimle ilgili önemli maddeler girmiştir. Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle eğitime çok önem verilememiş her alanda olduğu gibi eğitime ilişkin çalışmalar da yapılamamıştır.

II. Meşrutiyet döneminde ise (1908-1918) Trablusgarb Savaşı Balkan Savaşları ve 1.Dünya Savaşının olması ile devletin düzeni bozulmuştur. Çökmekte olan devleti ancak eğitim ve öğretmenler kurtaracaktır şeklinde bir görüş benimsenmiştir. Dönemin sonuna doğru geleneksel sıbyan mekteplerinin çoğu kapatılmıştır. Okul öncesi eğitimde ciddi adımlar atılmıştır. Medreselerin ıslahı için fikirler ve teşebbüsler yaygınlaşmıştır (Akyüz. 2001).

Osmanlı Devleti eğitim programlarına sosyal, siyasal muhtevalı, hayata dönük bazı dersler koyuştur. 1913 tarihli kanun ilköğretim programlarını şöyle tesbit

(18)

4 etmiştir: Kıraat, Hat, Lisan-i Osmani, Hesap, Hendese, Coğrafya, Tarih dersleri mevcuttur(Ergin, 1977).

Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanıyla beraber 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Yasası) ile tüm öğretim kurumları Mili Eğitim Bakanlığı bünyesi altında toplanmış ve okul programları üzerinde değişikliler yapılmıştır (Özden, 2006). Bu değişikliklerden bazıları; medreseler kapatılır. Öğretmenlerin dini derslerin yanında diğer dersleri vermesi de sağlanır. Bu kanunla lâik eğitime uygun, ilk ve ortaöğretim programları belirlenir. Eğitim hizmetleri, modern bir hâle getirilir.

Yeni devletin eğitim sistemi, yeni bir toplum yaratma anlayışının ve bu toplumdaki kişilerin gereksinimlerini karşılayacak nitelikte olacaktı. Bu gerekçeyle Türkiye Cumhuriyetinde yeni müfredat geliştirme çalışmaları 1924 yılında başlatılmıştır.

Cumhuriyet döneminde ilkokullarda 1926- 1930-1932- 1936- 1948- 1962- 1968- 1989-1993-1995 yılarında düzenlemeye gidilmiştir 1926 programında ilk mektebin başlıca “genç neslin muhitine faal halde intibak ettirmek suretiyle iyi vatandaşlar yetiştirmektir” ilkesi temel alınmış. Hayat bilgisi dersine haftada dört saat olmak üzere 1,2 ve 3. sınıflarda yer verilmiştir. 1926, 1930, 1932 ve 1936 programlarında 1926 programındaki amaca; bedence ve ruhça en iyi alışkanlılara sahip olmak, Türk toplumuna ve cumhuriyet idaresine intibak etmek, faydalı olmak, milli, medeni ve insani fikir ve hislere sahip bir hale getirmek gibi ilkeler de eklenmiştir.(Sönmez, 1998)

1924 ilkokul müfredatı, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim ve öğretim anlayışı, ihtiyacı ve şartları düşünülerek hazırlanmıştır. 1924 ilkokul müfredatında, ders isimleri önceki müfredattan büyük bir değişiklik içermese de asıl değişiklik ders konularında gerçekleştirilmiştir. Proje niteliğinde olan 1924 müfredatı iki yıl uygulamada kalmıştır. 1924 müfredatındaki doğa incelemesi, ziraat, sağlık bilgisi, ahlak sohbetleri ve yurttaşlık bilgisi, tarih ve coğrafya derslerinin konuları genel olarak Sosyal Bilgiler dersinin içeriğine sahiptir (Şahin, 2009).

(19)

5 Bu bölümde genel olarak Sosyal Bilgiler kavramının ne olduğu, tanımı, amacı, ve önemine yer verilmiştir. Ayrıca bu bölümde Sosyal Bilgilerin tarihsel gelişimi, sosyal bilgiler kavramının nerede ortaya çıktığı ve Türkiye’de Sosyal Bilgiler öğretiminin gelişimine değinilmiştir.

1.1. SOSYAL BİLGİLERİN TANIMI

Sosyal Bilgiler insanların yaşamlarını konu alır. Kendi kendimizi ve diğerlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olur. Sosyal Bilgileri tanımlamak tarih, ya da coğrafya gibi bir disiplini tanımlamaktan daha zordur. Çünkü Sosyal Bilgiler disiplinler arası bir disiplindir ve çok disiplinli bir alandır (Öztürk, 2003).

Sosyal Bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci olarak tanımlanabilir. Toplumsal gerçek denildiğinde, toplumsal yaşamı düzenleyen her türlü etkinlik akla gelebilir. İnsanın yaşamında zorunlu olan, onun daha kolay, rahat, mutlu yaşamasını, insanı kendi gizil güçleri doğrultusunda geliştirip gerçekleştirmesini sağlayan tüm toplumsal olgular ve ilişkiler bu kavramın kapsamı içine girebilir. Bir bakıma tüm sosyal bilimlerin, felsefe ve diğer etkinliklerin kesiştiği bir alan olarak düşünülebilir (Sönmez,1999).

Sosyal Bilgiler: Tarih, Coğrafya, Hukuk, Felsefe, Antropoloji, Eğitim, Sosyoloji, Psikoloji, Diğer Alanlar. Sosyal Bilgiler disiplinler arası bir disiplindir. Çünkü toplumsal yaşamı düzenleyen tüm ilke ve genellemeler, bu alanın konusu olabilir. Sosyal Bilgiler dersinde olgular bir bütün olarak verilmelidir. Çünkü insan her türlü olguyu parça parça değil bir bütün olarak görür ve daha kolay öğrenip anlar. Bu nedenden dolayı ilköğretimde çocuk toplumsallaştırılırken her bilim dalıyla ilgili ilke ve genellemeler ayrı bir ders olarak değil, onların ortak noktaları bulunup birleştirilerek sunulmalıdır. Gerçek parça parça değil, tersine bir bütündür. Bütünü görüp anlamak ve ona uygun yaşamak daha koladır. Bu ilke çocuğun gelişim ve öğrenme ilkelerine daha uygundur(Sönmez,1999).

Sosyal Bilgiler insanoğlu ile ilgisi olan ilim dallarından tarih, coğrafya, yurttaşlık, felsefe antropoloji, sosyoloji, ve ekonomi alanlarında yapılan sistemli çalışmaların tümüne verilen isimdir (Karagözoğlu, 1966).

(20)

6 Yaşamımız boyunca biz insanları doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen birçok olay ve olgular mevcuttur. Bu olay ve olgular teknolojik ve bilimsel ilerlemeler neticesinde çok çeşitli boyutlar ve zengin içerikler kazanmıştır. Teknolojik ve bilimsel ilerlemeler insan hayatını kolaylaştırıcı nitelik taşıdıklarından evlerimize kadar girmişler, dolayısıyla günlük hayatımızın bir parçası haline gelmişlerdir. İnsanlar bu gelişmelere uyum sağladıkları ölçüde hayatlarını kolaylaştırabileceklerdir. İste insan hayatını ilgilendiren, sosyal hayatımızın bir parçası haline gelen bilimsel ve teknolojik gelişmelerden bireyleri haberdar etmek ve bu teknolojik gelişmelerden faydalanabilecek yeterliliğe ulaştırmak, ilk eğitim kurumu olan ailenin kapasitesini genellikle aşmaktadır (Erden, 1996).

Toplumdaki bireyleri bir arada tutan en önemli etmenlerden biri ortak değerlerdir. Toplumun bir bütün olarak gelişebilmesi, çağdaş toplumlarla yarışabilmesi için bu ortak değerlerin yeni gelişmelerle bütünleşerek, topluma fayda getirici nitelikler kazanması gerekir. Toplumların millet olma şuuruna erişebilmeleri ancak onları bir arada tutabilen değerlerin varlığı ile mümkündür. İnsanları aynı paydada buluşturmak, insanların aynı ülküyü paylaşmalarını sağlamak, vatan – millet sevgisini aşılamak, kanunlara uyan bireyler olarak yetiştirmek, çevresini ve ülkesinin güzelliklerini bilip onları koruyan bireyler olmasını sağlamak, dünyada gelişen olayları yorumlayabilecek düşünce gücüne ulaştırmak, örgün eğitim kurumlarında sistematik olarak okutulan bir dersin varlığıyla mümkündür (Öztürk, 2006, ). İşte sosyal bilgiler de bu bahsedilenlerin yapılmasında yol gösterici bir rol üstlenmektedir.

İnsanlar ve toplumlar sürekli bir değişim içerisinde yer almakta ve karmaşık sorular ve sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu sebeple, toplumlar ve insanlar için sosyal bilimlerin önemi çok büyüktür. Toplum içinde yaşayan bireylerin ihtiyaçlarıyla, toplumun beklentileri arasındaki dengeyi sağlamada, bireylere gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazandırma açısından sosyal bilimlere önemli görevler düşmektedir. Sosyal Bilimlerin değişimi ve sürekliliği inceliyor olması, bireyi toplumsallaştırma amacı güden eğitimde, Sosyal Bilimlerin etkin bir yer kazanmasına yol açmış ve eğitimin, hem bir Sosyal Bilim dalı, hem de Sosyal

(21)

7 Bilimlerin uygulama alanı durumuna gelmesi "Sosyal Bilgiler" kavramını meydana getirmiştir(Öztürk, 2003).

Sosyal Bilgiler, bütün çeşitlilikleriyle yeryüzüne bağlı olayları tanıtan, bunların oluş sebeplerini açıklayan, vatandaşlık hak ve ödevlerinin, sorumluluklarının neler olduğunu belirten, kısaca insan ve onun sosyal ve fiziki çevresiyle geçmişte, günümüzde ve gelecekteki etkileşimini ortaya koyan bilgilerdir. Sosyal Bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen derin bilgiler olarak tanımlanabilir. Toplumsal gerçek denildiğinde, toplumsal hayatı düzenleyen her türlü etkinlik akla gelebilir. İnsanın hayatında kullandığı ve zorunlu olan, onun daha kolay, rahat, mutlu yaşamasını kendini gizli yetenekleri doğrultusunda geliştirip, gerçekleştirmesini sağlayan tüm toplumsal olgular ve ilişkiler bu kavramın kapsamı içine girebilir.

Sosyal Bilgiler, Sosyal Bilimlerin bulgu ve ayrıştırmalarının (analizlerinin) bir toplumda yaşayan insanlar için gerekli olan temel ve ortak öğelerini kapsar. Sosyal Bilgilere çeşitli sosyal bilim dallarından özet olarak seçilmiş, öğrencilerin seviyelerine göre sadeleştirilmiş konuları kapsayan ve ilköğretim bölümlerinde okutulan dersin adıdır, denilebilir (Öztürk, 2006).

İnsan biyo, kültürel toplumsal ve psikolojik bir varlık olarak ele alınırsa, onun toplumsallaşması için biyolojik yapısının dışındaki kültürel, toplumsal ve psikolojik boyutları ele alınmalıdır. Bu üç boyutu gerçekleştirmek için her bir boyutla ilgili değişik pek çok ders programı konulmalı ve işlenmelidir. Ama bu görüş ilköğretim için geçerli değildir. Çünkü ilköğretimde zaman yeterli değildir. Ayrıca ilköğretimde çocuğun zihinsel gelişimi buna uygun değildir. Çocuğun zihinsel gelişimi tümdengelimden tümevarıma doğrudur. Çocuk tümü algılar ve onu anlamaya çalışır. Parçalara ve ayrıntılara bu yaşlarda gidemez. Toplumsal yaşamla ilgili istendik davranışlar bir bütünlük içinde sunulursa, öğrencinin zihinsel gelişimine uygun olur ve öğrenci daha kolay öğrenebilir. İşte bu özelliklerden dolayı Sosyal Bilgiler bir bütünlük içinde sunulmalıdır. Çocuğun yaşamı anlaması, karşılaştığı sorunları çözebilmesi ve elde ettiği bilgi, beceri ve duyuşları benzer olgu ve olayların

(22)

8 çözümünde kullanabilmesi, yani bilgiyi transfer etmesi için toplumsal olay ve olgular bir bütünlük içinde ele alınmalıdır (Sönmez;1999).

Sosyal Bilgilerde istendik davranışları her bir öğrenciye kazandırırken işe koşulacak öğrenme-öğretme yönteminin gereği de konuların birleştirilmesini zorunlu kılabilir. Bu dersteki davranışları kazandırırken buluş yolu, araştırma yolu ve tam öğrenme stratejileri, güdümlü tartışma, örnek olay, gösterip yaptırma, problem çözme, gözlem, gezi ‘karar verme’ gibi yöntem ve teknikler sınıf ortamında kullanılabilir. Öğrenci ilköğretimde somut işlemler dönemindedir Bu dönemde öğrenme-öğretme ortamında ona sunulacak olgular gerçek yaşamdan ve yakın çevreden ele alınmalıdır. Olgular gerçek yaşamdan ve yakın çevreden alınınca, yapısı gereği bir bütün içinde öğrenciye sunulmalıdır (Sönmez, 1999).

Sosyal Bilgiler eğitiminin önemli uzmanlarından olan Barr, Barth ve Shermis ise sosyal bilgileri şöyle tanımlamaktadır. ‘Sosyal Bilgiler vatandaşlık eğitimi amacıyla insan ilişkileri ile ilgili bilgi ve deneyimlerin birleştirilmesidir (Akt: Öztürk, 2006).

Sosyal Bilgiler, Tarih-Coğrafya Yurttaşlık Bilgisi konularının birleştirilmesi olarak algılanmaktadır. Hâlbuki Sosyal Bilgiler, Tarih-Coğrafya-Yurttaşlık Bilgisinin birleştirilmesinden oluşan bir ders değildir. Gerçekte Sosyal Bilgilerde, Tarih-Coğrafya-Yurttaşlık konuları ağırlıklı bir şekilde yer almaktadır. Ama bu yer alış, bireyin sosyal ve fiziki çevresinin ve bu çevreyle olan ilişkilerinin incelenmesinde doğal olarak bu üç ders konularından bazılarının ele alınması biçimindedir. Yoksa mevcut konuların birleştirilmesi şeklinde değildir.

Sosyal Bilgilerde yalnız Tarih-Coğrafya-Yurttaşlık Bilgisi alanlarına değil, Ekonomi, Sosyoloji gibi diğer Sosyal Bilim dallarına da girilir. Ancak, burada çok önemli olan nokta, Sosyal Bilimlerden bazı konuların seçilip Sosyal Bilgiler dersi programına konulmasının doğru olmayacağının bilinmesidir. Sosyal Bilgilerde bireyin sosyal ve fizikî çevresi ve bu çevreyle olan ilişkileri incelenirken, gerekli olan yerlerde, bireyin seviyesinde olmak üzere, diğer Sosyal Bilimlere de girilir.

(23)

9 Örneğin, "Aile içinde geçimini nasıl sağlıyoruz?" dediğimiz zaman, öğrenci seviyesinde, Ekonomi alanına girilmiştir.

Bu anlamda, Sosyal Bilgiler dediğimiz zaman, bireyin incelenmesi, onun sosyal ve fizikî çevresiyle etkileşimi ve bu etkileşiminin dünkü, bugünkü ve yarınki şekillerinin gözden geçirilmesi ile karşılaşırız. Böylece bu derste çocuk, normal gelişimi içerisinde yaşama yollarını öğrenirken, insanların birbiriyle ilişkileri üzerinde de durur. İnsanların birbiriyle ilişkilerinin öğrenilmesi, Sosyal Bilgilerin en çok önem verdiği hususlardan biridir. İnsanların yalnız birbirleriyle olan ilişkileri de yeter sayılmaz. İnsanların sosyal kurumlarla, eşya ve dünya ile olan ilişkileri de önemli bir yer alır. İnsanların giyecek, yiyecek, korunma gibi ihtiyaçlarının karşılanması, toplumdaki gelenek ve göreneklerin bilinmesi, sosyal problemlerin çözümü ile ilgili yolların ve daha iyi yaşamayı sağlayacak koşuların araştırılması Sosyal Bilgilerin esas çalışma alanlarıdır. Bu anlamda Sosyal Bilgiler, kültürel mirası, onun günümüzdeki yaşayan özelliklerini ve bunların yaşamımıza etkilerini, insanların sosyal ve fizikî çevreleriyle olan ilişkilerini esas alan bir derstir(Sönmez,1999).

1.2. SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI

Sosyal Bilgiler yaşamın sosyal boyutuyla ilgili bilgileri disiplinlerarası bir yaklaşımla birleştirerek; bireyleri etkin, demokratik, vatandaşlar yetiştirme amacıyla oluşturulmuş bir derstir (Öztürk,2003).

İlköğretimin amaçlarının gerçekleşebilmesi için sosyal bilgiler konularının payına çok önemli görevler düşmektedir. Sosyal Bilgilerin en başta gelen ödevi demokrasiye inanmış, demokratik yaşama düzeyine uyabilen ve buna sahip olmuş iyi vatandaşlar yetiştirmektir (Karagözoğlu,1966).

Sosyal Bilgiler, toplumların geçmişteki, şimdi ve gelecekteki, politik, ekonomik, kültürel ve çevresel, yönlerini inceler. NCSS (National Council for Social Studies) 1970 yılında yayınladığı öğretim kılavuzunda Sosyal Bilgiler Programına yönelik dört amaç tavsiye etmiştir (Barth, 1991).

(24)

10 Bunlar;

1. İnsanın geçmiş, bugün ve gelecekteki durumu hakkında bilgi edinme becerisini geliştirme,

2. Bilgiyi işleme için gerekli becerileri kazandırma,

3. İnanç ve değerleri yorumlama becerisini geliştirme,

4. Vatandaş olarak aktif sosyal katılım için bilgiyi uygulama (Akt: Öztürk, 2006).

Paykoç (1995)’a göre, sosyal bilgiler genellikle vatandaşlık, sosyalleşme ve vatanseverliği geliştirmeyi amaçlamaktadır. Programlar, dayandığı temel felsefe açısından bilgilerin kazanılmasının, konuların ve öğretmenin temel alındığı geleneksel yaklaşımlarla öğrenci merkezli problem çözmeye, duyuşsal özelliklere, değerlere ağırlık veren yeni yaklaşımlar arasında değişkenlik göstermektedir (Paykoç 1995).

1.2.1.Sosyal Bilgiler Dersinin Genel Amaçları (MEB 2005)

1. Öğrenciyi özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve yeteneklerinin farkına vardırmak.

2. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş olarak yetiştirmek.

3. Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyetinin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; lâik, demokratik, ulusal ve çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olmasını sağlamak.

4. Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların yasalar önünde eşit olduğunu gerekçeleriyle kavrar.

(25)

11 5. Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge ve süreçleri kavrayarak, milli bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul etmesini sağlamak.

6. Yaşadığı çevrenin ve dünyanın coğrafî özelliklerini tanıyarak, insanlar ile doğal çevre arasındaki etkileşimi açıklamasına yardımcı olur.

7. Bilgiyi uygun ve çeşitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram, zaman şeridi vb.) kullanır, düzenler ve geliştirir.

8. Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve uluslararası ekonomik ilişkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar.

9. Meslekleri tanır, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin gerekli olduğuna inanır.

10. Farklı dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar, nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişim ve sürekliliği algılar.

11. Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanır.

12. Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlakı gözetir.

13. Birey, toplum ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken, sosyal bilimlerin temel kavramlarından yararlanır.

14. Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşler ileri sürer.

15. İnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, lâiklik, cumhuriyet kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiye’si üzerindeki etkilerini kavrayarak, yaşamını demokratik kurallara göre düzenler.

(26)

12 16. Farklı dönem ve mekânlardaki toplumlararası siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik etkileşimi analiz eder.

17. İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık göstermesini amaç edinir(MEB, 2005).

Sosyal Bilgiler dersinin genel amaçları incelendiğinde, öğrencileri genel olarak özellikle Türkiye Cumhuriyetine bağlı, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı, bu ilkeler doğrultusunda hareket eden bilinçli yurttaşlar yetiştirmek hedeflenmektedir. Sosyal Bilgiler dersi bir disiplinler arası yaklaşımdır. Konuları sınırlanamayacak kadar geniştir. Bunlar göz önünde bulundurularak, Sosyal Bilgiler öğrenciyi her bakımdan geliştirmeyi amaç edinmektedir. Bu amaçların bazılarına değinecek olursak; örneğin öğrencinin bilimsel araştırma yapmasından, ilerde hangi mesleği seçmek istediğine; Tarih konularından coğrafya konularına, kadar pek çok konuda öğrencileri yetiştirmeyi amaçlamaktadır.

Yukarıda bahsedilenler Sosyal Bilgilerin genel amaçları olup, bir de Sosyal Bilgilerin özel amaçları vardır. Bu amaçlar ile öğrencilerin 7. Sınıf sonunda ulaşması gerekenler belirtilmiştir. Bu amaçlar şu şekildedir.

1.2.2.SOSYAL BİLGİLER DERSİNİN ÖZEL AMAÇLARI 1.Ailenin görevlerini bilir.

2. Ailede demokratik yaşamın gerçekleşmesi için yapılması gerekenleri bilir.

3.Okulun kazandırdıklarının farkında olur.

4. Okulda demokratik yaşamın gerçekleşmesi için yapılması gerekenleri bilir.

5. Toplum içinde bir arada yaşamanın önemini bilir.

6. Toplum yaşamını düzenleyen kuralları tanır.

(27)

13 8. Toplumda demokratik yaşamın gerçekleşmesi için yapılması gerekenleri bilir.

9. Türk toplumunda ailenin önemini kavrar.

10. Aile bireyleri arasındaki dayanışmanın önemini kavrar.

11. Dayanışmanın toplum yaşamındaki önemini kavrar.

12. Türk kadınının toplumdaki yerini fark eder.

13. Atatürk’ün öğretmenlere önem verdiğini fark eder.

14. Cumhuriyetten önceki olay ve olguları bilir.

15. Cumhuriyet yönetiminin özelliklerini bilir.

16. Cumhuriyetin getirdiği yenilikleri açıklar.

17. Atatürk’ün yaşamıyla ilgili olaylar ve olguları kavrar.

18. Atatürk’ün son günleri ile ilgili olaylar ve olguları bilir.

19. Atatürk’ün kişiliğini ve özelliklerini tanımaya ilgi duyar.

20. Atatürk ile ilgili anıları dinlemekten zevk alır.

21. Ulus kavramının anlamını bilir.

22. Vatan kavramının anlamını bilir.

23. Türk ulusunun özelliklerini bilir.

24. Diğer din, örf ve âdetlere hoşgörülü olmanın gereğini kavrar.

25. Haritayı tanır.

26. Harita çeşitlerini bilir.

(28)

14 28. Haritanın yönlerini bilir.

29. Haritalarda bazı özel renk ve işaretler kullanıldığını bilir.

30. Haritadan yararlanma yollarını bilir.

31. Atlası tanır.

32. Köyün özelliklerini bilir.

33. Köyün yönetimini bilir.

34. Bulunduğu ilçeyi tanır.

35. Bulunduğu ilçenin yerini ayırt eder.

36. Bulunduğu ilçenin özelliklerini bilir.

37. İlçenin yönetimini bilir.

38. Bulunduğu ili tanır.

39. Bulunduğu ilin yerini ayırt eder.

40. Bulunduğu ilin özelliklerini bilir.

41. İlin yönetimini bilir.

42. Türkiye’nin dünya üzerindeki yerini tanır.

43. Türkiye’nin dünya üzerindeki yerini ayırt eder.

44. Yurdumuzun coğrafî bölgelerini tanır.

45. Yurdumuzdaki coğrafî bölgelerin yerini ayırt eder.

46. Yurdumuzun doğal durumunu tanır.

(29)

15 48. Yurdumuzun ekonomik yaşamını oluşturan alanları tanır.

49. Yurdumuzun ekonomik yaşamını oluşturan alanların önemini kavrar.

50. Yurdumuzdaki başlıca sosyal yardım kurumlarını tanır.

51. Yurdumuzdaki başlıca sosyal yardım kurumlarının görevlerini açıklar.

52. Türkiye Büyük Millet Meclisini bilir.

53. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görevlerini bilir.

54. Cumhurbaşkanlığı ile ilgili olguları bilir.

55. Cumhurbaşkanının görevlerini bilir.

56. Bakanlar Kurulunu bilir.

57. Bakanlar Kurulunun görevlerini bilir.

58. Doğal çevreyi bilir (MEB, 2005).

Bu amaçlar ilköğretimin, kişisel bakımdan, insanlık ilişkileri bakımından, ekonomik hayat bakımından, toplum hayatı bakımından belirlenen amaçlarını desteklemektedir(Sönmez, 1999, s.65).

Sosyal Bilgilerin bu amaçlarının gerçekleşmesinde öğretmenin önemli bir rolü vardır. Bilim ve teknolojinin etkisiyle sürekli değişen toplum ve eğitim anlayışı öğretmenlere yeni görev ve sorumluluklar yüklemektedir. Eğitim sürecinde öğretmenin öğrencilerine, branşına, kullandığı yöntem ve tekniklere ne kadar önem verse öğrencinin gelişimini o kadar olumlu yönde etkilemektedir. Öğretmenin demokratik yaşamın gerektirdiği değer ve tutumlarla donanmış olup sınıfta ve okulda bu yönde, bir kültür oluşturması, sosyal bilgilerin amaçlarının gerçekleştirilmesine önemli katkılar yapacaktır (Öztürk-Dilek, 2003).

Sosyal Bilgiler dersinin özel amaçları incelendiğinde ise öğrencide toplumun bir parçası olduğu bilinci oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu toplumun en küçük yapı

(30)

16 taşının aile olduğu ve demokrasinin ailede başladığı belirtilmiştir. Toplumun diğer kurumlarının korunmasının gerekliliğine duyulan ihtiyaç sonucunda demokratik kurallar çerçevesinde yaşamak gerekliliğinden dolayı demokratik bireyler yetiştirmek özel amaçların içerisindedir.

1.3.NEDEN SOSYAL BİLGİLER?

Güngördü’nün de söylediği gibi Sosyal Bilgiler dersinde Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık bilgisi konularının ağırlıkta olduğunu görenlerin bir kısmı "Bu birleştirmeye gerek var mı" "Bu dersleri neden birleştiriyoruz" "Neden konuları ayrı ayrı değil de ilgili bütünler halinde ele alıyoruz" gibi sorular sormaktadırlar. Bu sorulara cevap vermek için, konuları ayrı ayrı değil de bütünler ya da problemler halinde ele almanın nedenlerini şöyle sıralayabiliriz.

1.Bilimsel sınıflama, yani derslerin ayrı ayrı dallar olarak kabul edilerek okutulması, büyükler için uygun bir yol olabilir, çocuklar için değil. İlköğretim kademesinde bulunan çocuklar 7-15 yaş arasındadırlar. Bu yaştaki çocuk için de bilimsel sınıflama hiçbir anlam taşımaz.

2. İlköğretim okulları bir alanda uzman yetiştiren kurumlar değildir. Bu okul bulunan çocukların hiçbiri mezun oldukta sonra Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık alanında yetiştirilmiş birer eleman olmayacaklarına göre, adı geçen bu konuları ayrı okutup ayrıntıya inmeye gerek yoktur.

3. Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerinin ayrı ayrı okutulması ve bu bilgi verilmek istenmesi, öğrenciyi daha sonraki eğitim kurumlarına yetiştirmek isteğini taşır. Halbuki, unutulmamalıdır ki bu okulların amacı yalnız, sonraki kurumlara öğrenci yetiştirmek değildir. Bunların bir amacı da öğrencileri yaşam için hazırlamaktır Bu dersler her zaman birbirleriyle ilgili ve birbirleri içindedir. Bu nedenle, bu derslerin ayrı okutulması yerine, çocuğun sosyal ve fizikî çevresini inceleterek, onun yaşamı öğrenmesini sağlamak daha yararlı olacaktır. Bunu da en iyi yapacak ders Sosyal Bilgiler dersidir.

(31)

17 İşte, bu nedenlerden dolayı, okullarımızda daha önce okutulan Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri yerine Sosyal bilgiler dersi konulmuştur (Güngördü, 2001).

1.4. SOSYAL BİLGİLER DERSİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Sosyal Bilgiler eğitiminin ne zaman ve nerede başladığı da kesin olarak bilinmemektedir. Yalnız, insanoğlu var olduğu andan itibaren, hem fen, hem de, Sosyal Bilimler eğitimi başlamıştır denilebilir. Çünkü insan, doğal ve toplumsal bir ortamda doğar, büyür, gelişir, yaşlanır ve ölür. Bu süreç içinde ona en azından yiyecek bulmak yemek, içmek, giyinmek, kendini savunmak gibi etkinliklerle ilgili bilgi, beceri ve duygular kazandırılır. Eğer bu olmazsa kişi hayatını sürdüremez. Tüm bu etkinlikler doğada ve bir toplum içinde olmaktadır. İnsan yaşamak için hem doğanın, hem de toplumun bazı ilkelerini öğrenmek zorundadır. Durum böyle ele alınınca, " Sosyal Bilimler insanoğlunun yaşamı kadar eskidir" tezi ileri sürülebilir. Sosyal Bilgiler de, Sosyal Bilimlerin yalınlaşmış hali olduğuna göre, onun da, insanoğlu tarafından, bir ders olarak yapılandırılmamış olsa bile, yine insanlık kadar eski olduğu ifade edilebilir (Sönmez, 1999).

İnsanların doğaları, birbirleriyle ve manevî güçlerle olan ilişkileri, oluşturdukları ve içinde yaşadıkları toplum yapıları üzerinde zihinsel çalışma yapılabileceği düşüncesi, en az yazılı tarih kadar eskidir. Ayrıca kuşaktan kuşağa aktarılıp tarihin bir aşamasında yazıya geçirilmiş sözlü bilgelik de unutulmamalıdır. Şüphesiz bu bilgelik, büyük ölçüde, tanrı buyruğu ya da sonsuz bazı doğrulardan çıkan akılcı sonuçlar gibi sunulmuş olsa da dünyanın şu ya da bu yöresinde, çok uzun bir süreçte" yaşanmış insan deneyimlerinin zenginliğinden seçilerek türetilmiş bir sonuçtur, Bugün Sosyal Bilimler dediğimiz şey bu bilgeliğin mirasçısıdır. 20. yüzyılın başlarında, sosyal yaşantıların giderek karmaşıklaşması, toplumsal değişmelerin ve çatışmaların artması, eğitimin, sosyal hayatın süreklilik arz eden yönlerini anlamlı bir biçimde, değişime açık yönlerini de tutarlı bir biçimde sergileyebileceği nitelikte olmasını gerektirmiştir. Bu sebeple eğitimde "millî ve ahlaki" değerlerle öncelikler çerçevesinde, tarih ve coğrafya gibi dersler konmuş, zamanla ortak alanlar ve sosyal etmenlerin etkileşimini içeren konulara programlarda

(32)

18 yer verilmiştir. Bu durumun, "Sosyal Bilgiler" adı verilen konu alanının doğuş gerekçesi ve eğitimin bahsedilen toplumsal yönünün, yani "Sosyal Bilgiler"in çıkış sebebi olarak açıklanması mümkündür(Güngördü, 2001).

Sosyal bilgiler kavramı ilk kez Amerika Birleşik Devletlerinde, 1892 yılında toplanan Millî Eğitim Konseyi tarafından ele alınmıştır. Bu konsey milli toplum anlayışını oluşturmak üzere Sosyal Bilgiler dersini düzenlemiştir. Sosyal Bilgiler dersinin programı; tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi derslerinden oluşturulmuş ve toplumun gereksinimlerine göre içerik yeniden yapılandırılmıştır.(Güngördü, 2001).

Bu kavramın kabulü ise ilk kez yine A.B.D.'de 1916 yılında Milli Eğitim Derneği'nin "Orta Dereceli Okulu Teşkilatlandırma Komisyonu Sosyal Bilgiler Komitesi" tarafından gerçekleştirilmiştir. Komite bu kavramı; "konusu doğrudan insan toplumunun teşkilatına ve gelişmesine toplumsal birliklerin bir parçası olması dolayısıyla insana dair bilgiler, sosyal bilgilerdir" şeklinde tanımlamıştır (Güngördü, 2001).

Günümüzde "değişmenin bilimi" şeklinde tanımlanan Sosyal Bilgiler, içeriğinde birçok disiplini kapsar. Bu disiplinler, insan ve toplumun gelişimine paralel olarak bu disiplinlerin çeşitli boyutlarını yansıtan alanlardır. Bu alanlar; tarih, coğrafya, antropoloji sosyoloji, ekonomi, yönetim bilimleri, psikoloji, siyasal bilimler, kent planlaması, hukuk vb. olarak sıralanabilir.

Sosyal Bilgiler, okul programlarında, Sosyal Bilimlerin yöntemlerini, içeriğini ve bulgularını, oldukça basit bir düzeyde ele almakta ve bireyin, toplumda yaşayış ve davranışlarını, temel gereksinimlerini ve bunları gidermek için yaptıkları ile oluşturulan kuruluşları ve değerleri işlemektedir.

1930 ve 1940’lı yıllarda Sosyal Bilgilerde uluslararası üne sahip olan eğitimcilerin etkileri söz konusuydu. Bunlar arasında Edgar B. Wesley, Henry Johnson, Hilda Taba ve Aarle Rugg gibi isimler bulunuyordu (Nelson, 1987. Akt. Öztürk-Dursun).

(33)

19 İkinci Dünya savaşından sonra ABD’ de yeni Sosyal Bilgiler hareketi başladı. Geriye dönülüp bakılığında yurttaşlık eğitiminden ziyade tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji ve siyasal bilimlerin öne çıktığı bir sosyal bilgiler öğretim programı uygulanmaya konulur.(Nelson, 1987).

1.4.1. Türkiye’de Sosyal Bilgiler Dersinin Gelişimi

Bizde ise Sosyal Bilgiler ismi zaman zaman kullanıldığı halde, 1963 yılına kadar okul programlarımıza girmemiştir. Özellikle, ilköğretimle ilgili çeşitli kitaplar zaman zaman Sosyal Bilgiler ismini kullanmışlardır. Fakat Sosyal Bilgiler, uzun yıllar okullarımız için bir ders ismi olamamıştır. Hatta bir ara, ilkokullarımızda Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık bilgisi dersleri bir ders olarak görülmüş ve öğrenci karnelerine, ayrı ayrı okutulan bu üç ders için bir not verilmiştir. Daha sonra bu uygulama ortaokullara geçmiştir. Ortaokullarda Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık bilgisine verilen notlar toplanıp üçe bölünmüş ve öğrenci karnesine Sosyal bilgiler notu olarak verilmiştir. Böylece hiç değilse bu üç dersin bir bütün olabileceği ve birbirlerine tamamlayacak kadar ilgili oldukları fikri okullarımıza girmiştir(Güngördü, 2001).

Daha sonra, 1962 İlkokul Programı Taslağı bir hamle yaparak, daha önce ayrı ders saatleri, ayrı ders kitapları bulunan bu üç dersi, yani Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisini birleştirerek Toplum ve Ülke İncelemeleri adı altında toplamıştır. 1962 ilkokul programı taslağına paralel olarak bu dersle ilgili bir ders kitabı çıkartılamamışsa da, öğretmenler ellerinde bulunan Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi kitaplarından yararlanarak Toplum ve Ülke incelemeleri dersini işlemişlerdir(Sağlamer, 1980; Öztürk- 2002).

Aynı yılda(1962), yukarıda sözü edilen program biraz daha geliştirilerek 1963 ilkokul Programı çıkarılmış ve bütün İlkokullarımızda uygulamaya konulmuştur. Bu programda Sosyal Bilgiler üniteleri daha da geliştirilmiş ve gerçek Sosyal Bilgiler anlayışına daha da yaklaşılmıştır. (Safran-Ata, 2003).

Türkiye’de eğitim alanında zaman içinde birçok yenilikler ve düzenlemeler yapılmıştır. Bunlar; 1924, 1926, 1936, 1948, 1968 ve 1985 – 1988 yıllarında yapılan

(34)

20 program değişiklikleridir. Bu tarihlerden başka özellikle 1992’de ve 1997’deki program düzenlemesi ile 8 yıllık zorunlu eğitim önemli gelişmelerdir. Sosyal Bilgiler dersi 1968-1969 öğretim yılında bütün ilkokullara, 1970-1971 öğretim yılında da deneme niteliğinde ortaokullara resmen girmiştir. Okullarımıza ilk girdiği yıllarda, bazı çevrelerde, dersin niteliği tam olarak kavranamamış, bu yüzden değişik anlayışlar doğmuştur. Bunun sonucu olarak, bazıları Sosyal Bilgileri yalnız Yurttaşlık Bilgileri anlamında almış, bazıları Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık bilgisinin birleştirilmesi olarak düşünmüş, bazıları da yanlış bir yargıyla insan topluluklarının organizasyonuna ait bilgiler olarak kabul etmiştir(Günden, 1995).

İlkokullarda Sosyal Bilgiler dersindeki bu gelişmelerden sonra, 20 Temmuz 1970 gün ve 4196 sayılı Bakanlık oluru ile Ortaokul Sosyal Bilgiler taslak prog-ramının 1970-1971 öğretim yılında her il'de, ayrılacak bir veya iki ortaokulun bir birinci sınıflarında, yedi yılık öğretmen okullarının orta birinci sınıflarında, ortaokul sınıfları bulunan yatılı bölge okullarının orta birinci sınıflarında denenmek suretiyle uygulanması ve bu uygulamanın kademeli olarak gelecek yıllar da devam etmesi uygun görülmüştür. Bu daha sonra, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi dokuzuncu Millî eğitim Şurası kararları uyarınca temel eğitimin amaçlarının uygun olarak, temel eğitim 4.5.6.7 ve 8. sınıflar sosyal bilgiler programını geliştirmiş ve 15.11.1974 tarih ve 459 sayılı kurul kararıyla kabul edilmiştir (Güngördü, 2001).

15.11.1974 tarihinde toplanan MEB Talim Terbiye Kurulu dokuzuncu Milli Eğitim Şûra kararlarına uygun olarak aldığı kararlarda, ikinci kademe Sosyal bilgiler programının (6.7.8. sınıflar), 1975-1976 öğretim yılı başından itibaren bütün yurtta uygulamaya konulmasına karar verilir.

1968 ilkokul Programındaki Sosyal Bilgiler programı 22 yıl sonra gözden geçirilerek yeni bir Sosyal Bilgiler Programı geliştirilmiş ve 1990-1991 öğretim yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Böylece, Sosyal bilgiler dersi 1968 yılından itibaren bütün ilkokullarda, 1975 yılından itibaren de bütün ortaokullarda okutulmaya başlanmıştır.

(35)

21 İlkokullarda Sosyal bilgiler dersi devam etmekte ve Sosyal Bilgiler programı bütün ilkokullarda uygulanmaktadır. Ancak ortaokullarda okutulan Sosyal Bilgiler dersi Talim ve Terbiye kurulunun 26.4.1985 tarih ve 64 sayılı karanla kaldırılmıştır. Sosyal Bilgiler dersi 1985-1986 öğretim yılından itibaren "Milli Tarih", "Milli Coğrafya" ve "Vatandaşlık Bilgileri" adı altında üç derse ayrılmıştır. 1997-1998 öğretim yılında tekrar ilköğretim okullarının 6.7. sınıflarında Sosyal Bilgiler dersi uygulamasına geçilmiştir(Güngördü,2001).

(36)

22 2. BÖLÜM

MİLLÎ EĞİTİM ŞURALARINDA SOSYAL BİLGİLER DERSİ MÜFREDATI VE PROGRAMLARININ İNCELENMESİ

Aşağıda öncelikle milli eğitim şuralarında alınan karalar tablo 1’de gösterilecektir. Bu kararlara dair açıklamalar tablodan sonra verilmiştir.

ŞURA NO

TARİH ALINAN KARARLAR

1 17-29 Temmuz 1939

Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

2

5-21 Şubat 1943 Sosyal Bilgiler programı ile ilgili doğrudan bir karar alınmamış olup, Tarih eğitimine yönelik kararlar göze çarpmaktadır.

3

2-10 Aralık 1946

4

23-31 Ağustos 1949

Sosyal Bilgiler dersinin konularından demokrasi eğitimi ile ilgili kararlar alınmış olup, doğrudan Sosyal Bilgilere dair bir karar alınmamıştır.

5 4-14 Şubat 1953 Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

6 18-23 Mart 1957 Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

(37)

23

7 5-15 Şubat 1962 Soysal Bilgiler dersinin temel amaçlarından olan iyi bir vatandaş yetiştirmenin önemine dair kararlar alınmıştır.

8 28 Eylül- 3 Ekim 1970

9 24 Haziran 4 Temmuz 1974

Türk Milli eğitiminin amaçlarına yönelik karalar alınmış olup, Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

10 23-26 Haziran 1981

11 8-11 Haziran 1982

12 18-22 Haziran 1988

Tarih eğitimine yönelik kararlar alınmış olup, Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir karar alınmamıştır.

13 15-19 Ocak 1990

14 27-29 Eylül 1993

15 13-17 Mayıs 1996

8 yıllık eğitime geçilmesine yönelik kararlar alınmış olup, Sosyal Bilgileriile ilgili karar alınmamıştır.

(38)

24 16 13-17 Kasım

1999

17 13-17 Kasım 2006

Tablo 1: Şura Kararları

2.1. ŞURA KARARLARININ SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkiye’de milli eğitim çalışmaları kapsamında yapılan şuralar, hazırlanacak ve uygulanacak programların ön hazırlığı niteliğindedir. Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar 17 şura düzenlenmiştir. Düzenlenen bu şuraların sosyal bilgiler dersi ile ilgili olanları belirtilmekle beraber sosyal bilgilerle ilgili karar alınmayan şuralarda tarihleri ile belirtilmiştir.

- 17-29 Temmuz 1939 tarihinde toplanan I. Milli Eğitim Şurasında alınan kararlar incelenmiş şuranın içeriği okunmuş olup bunların neticesinde Sosyal Bilgilerle ilgili herhangi bir karar alınmadığı görülmüştür.

- 15-21 Şubat 1943 tarihinde toplanan 2. Mili Eğitim Şurasında alınan bazı kararlar

Tarih öğretimi: Şûrada ilk ve ortaokul tarih programı ve ders kitaplarının çocuğun seviyesine uygun olmadığı ileri sürülerek program ve kitapların çocuğun fikri gelişimini, ruh yapısını, milli duygu ve karakterinin yoğruluşunu sağlayacak, tarih sevgisi uyandıracak, olayların zaman içinde oluşlarını kavratacak bir değerde ve kitapların üslubunun açık olabildiğince hikâye şeklinde olması; milli tarihe daha fazla ağırlık verilmesi ve kitaplara öğrencinin tarih görüş ve bilgisini genişletmek için tarih okumaları eklenmesi önerilmiştir.

(39)

25 - 2-10 Aralık 1946’da toplanan III. Milli Eğitim Şurasında alınan kararlar 3. Milli Eğitim şurası incelendiğinde ise Sosyal Bilgilerle ilgili bir kararın alınmadığı görülmüştür.

-23-31 Ağustos 1949’da toplanan IV. Milli Eğitim Şurasında alınan kararlar tarafımdan incelenmiştir. Bu Şûra’da Demokratik eğitimin, her şeyden önce, ferdin bir insan olarak yaratılmış olmakla, şahsiyet ve hassasiyetine saygı gösteren cins, ırk ve mezhep farkı gözetmeksizin herkesin kabiliyet ve istidadına uygun olduğu; okulun toplum içinde, organik bir müessese oluşu sebebiyle okulu çeviren bütün toplumsal olayların onun çalışmalarını etkileyeceği, dolayısıyla okul dışı demokrasi eğitimine de önem verilmesi gerektiği ve demokrasi ile ilgili ‘halk eğitimine de önem verilmesi gerektiği kararına dönemin Milli Eğitim Bakanı Dr. Tahsin BANGUOĞLU ve toplantıya katılan Şûra bakanlık divanı üyeleri tarafından varılmıştır.(Cumhuriyet Döneminde Eğitim MEB. İSTANBUL 1983) Dolayısıyla Sosyal Bilgiler dersinin önemli konularından biri olan demokrasi konusuna değinildiği tespit edilmiştir.

IV. Milli eğitim şurası incelendiğinde ise şu sonuçlara ulaşılmıştır; Okullarda Demokrasi eğitimine önem verilmesi gerektiği, iyi bir vatandaş yetiştirmek için bunun gerekli olduğu ve çok partili hayata geçişi ancak bu şekilde kavrayabilecekleri yönünde kararlar alınmıştır. Bunun içinde ders kitaplarının yeniden gözden geçirilmesi ve demokrasi ile ilgili bölümlerin düzenlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Bu şura’ da ayrıca, ilkokul ikinci devreden ayrı ayrı okutulan Tarih, Coğrafya, Yurttaşlık Bilgisi derslerinin bir ders halinde ve çocuk psikolojisine göre düzenlenmesi, ortaokullarda eğitim-öğretimin anlayış ve uygulanış bakımından ilkokullara yaklaştırılması, bu iki kuruluş arasında paralellik ve ahenk sağlanması vb. ilköğretime dair alınan kararlar arasındadır.

-04-14 Şubat 1953 tarihinde düzenlenen V. Milli eğitim şurasında alınan kararlar bakımından doğrudan sosyal bilgiler dersine yönelik bir karar alınmamıştır.

-18-23 Mart 1957 de toplanan VI. Milli Eğitim Şurası incelendiğinde ise Sosyal Bilgiler ile ilgili herhangi bir karar alınmadığı saptanmıştır.

(40)

26 -5-15 Şubat 1962 de toplanan VII. Milli eğitim şurasında alınan kararlar incelendiğinde Milli Eğitimin temel ilkesinin iyi bir vatandaş yetiştirmek olduğu, sosyal ekonomik yönden her bireyin yetiştirilmesi gerektiği ve bunun içinde zorunlu eğitimin yaygın olarak uygulanması gerektiği konusuna değinildiği görülmüştür. Dolayısıyla iyi bir vatandaş yetiştirmek milli eğitimin temel amaçlarından olduğu kadar Sosyal Bilgiler dersinin de temel amaçlarından olduğu sonucuna varılabilir. Bu şuradan çıkarılacak sonuçlar neticesinde Sosyal Bilgiler dersi iyi bir vatandaş yetiştirmek için önemlidir denilebilir.

- 28 Eylül-3 Ekim 1970 de toplanan VIII. Milli Eğitim Şurasında İse Alınan kararlar okunup incelendiğinde genel olarak ilköğretim programlarının yeniden düzenlenmesi gerektiği ile ilgili kararlar alınmış. Ayrıca “Millî Eğitim Sisteminin Bütünlüğü İçinde Programlar ve Öğrenci Akışını Düzenleyen Kurallar “ görüşülmüş ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile getirilen sisteme uygun kararlar alınmıştır. Bu amaçla temel eğitim, işe ve yaşama yönelik olarak yeniden düzenlenmeye çalışılmış olup Sosyal Bilgiler ile ilgili doğrudan bir karar alınmadığı görülmüştür.

-24 Haziran 4 Temmuz 1974’te toplanan IX. Milli Eğitim şurasında alınan kararlar incelendiğinde görülmüştür ki Türk Milli Eğitimin amaçlarının öncelikli hedefinin iyi bir Türk vatandaşı yetiştirmek olduğu ve bunun içinde Atatürk İlkelerine bağlı fikri hür vicdanı hür vatandaşlar yetiştirilerek ulaşılabileceğine ulaşılmıştır. Bu amaçlara ulaşmak için de Sosyal Bilgiler dersine pek çok görev düştüğü sonucuna varılmıştır.

-23-26 Haziran 1981 de toplanan X. Milli Eğitim şurası incelendiğinde ise programlar öğrencilerin dikey ve yatay geçişlerini kolaylaştırıcı bir esneklik içinde farklı ilgi ve yeteneklerin geliştirilmesine yanıt verecek şekilde düzenlenmiş, öğrencilerin çeşitli öğretim alanlarına ve meslek dallarına yöneltilmeleri temel eğitimden başlayarak yüksek öğretimde devam edecek şekilde ele alınmıştır. Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir düzenleme yapılmadığı görülmüştür.

(41)

27 -8-11 Haziran 1982 de toplanan XI. Milli eğitim şurasında alınan kararlar incelendiğinde Sosyal Bilgiler programları ile ilgili doğrudan bir karar alınmadığı görülmüştür.

-18-22 Haziran 1988 de toplanan XII. Milli eğitim şurasında ise alınan kararlar tarafımdan incelendiğinde Sosyal Bilgiler programı ile ilgili kararların alınmadığı ancak yine Sosyal Bilgilerin temel hedeflerini oluşturan Türk Tarih öğretiminin milli benliği kazandırmada bir zorunluluk olduğu, demokratik anlayışların geliştirilmesi içinde Tarih öğretimine önem verilmesi gerektiği yönünde karalar alındığı görülmüştür. Ayrıca ilköğretimle ilgili pek çok konu ele alınmıştır. Liselerin bünyelerindeki ortaokulların ilköğretim bünyesine alınması, mevcut ortaokulların ilköğretimle bütünleştirilmesi, sekiz yıllık ilköğretimin ortak ve aynı bir öğretim programına kavuşturulması gibi konularda kararlar alınmıştır. İlköğretimin yapısal ve öğretmen yetiştirme sorunlarına değinilmiştir. İlköğretimden ortaöğretime geçişte öğrencilerin yönlendirilmesi kararlaştırılmıştır. Sosyal Bilgiler programı ile ilgili doğrudan bir karar alınmamıştır.

-15-19 Ocak 1990 da toplanan XIII. Milli eğitim şurasında alınan kararlar incelendiğinde ise şura gündeminin genel olarak yaygın eğitimin geliştirilmesi gerektiği ile ilgili kararlar alındığı sosyal bilgiler ile ilgili her hangi bir kararın alınmadığı görülmüştür.

-27-29 Eylül 1993’te toplanan XIV. Milli eğitim şurasında alınan kararlar incelendiğinde ise yine Sosyal Bilgiler programı ile ilgili doğrudan bir karar alınmadığı görülmüştür.

-13-17 Mayıs 1996 da XV. Milli Eğitim Şurası Toplanmıştır ve Alınan Kararlar incelendiğinde ise temel eğitim kavramı yerine ilköğretim kavramının kullanılması, ilköğretimin 8 yıllık zorunlu eğitim olarak uygulanması, 8 yıl sonunda tek tip diploma verilmesi, 9. sınıfın liseye ya da mesleki eğitime yönlendirme yılı olması, 8 yıllık ilköğretim uygulamasına geçilmeden önce ilköğretim amaçlarının ve ders programlarının bütünlük ilkesine uygun olarak yeniden düzenlenmesi, 6. , 7. ve

(42)

28 8. sınıflarda seçmeli derslere işlerlik kazandırılması, gibi önemli kararlar alınmıştır. Sosyal bilgiler programları ile ilgili doğrudan kararlar alınmadığı tespit edilmiştir.

-13-17 Kasım 1999 Tarihinde Toplanan XVI. Milli Eğitim Şurasında Alınan Kararlar incelenmiş olup içeriğinin Mesleki Eğitimin yeniden düzenlenmesi ile ilgili olduğu görülmüş ve Sosyal Bilgiler programından bahsedilmediği tespit edilmiştir

-13-17 Kasım 2006 tarihinde toplanan 17.Milli Eğitim Şurası incelendiğinde Sosyal Bilgiler programı ile ilgili herhangi bir kararın alınmadığı görülmüştür

Sonuç olarak değerlendirildiğinde Milli Eğitim şuralarında Sosyal Bilgiler ayrıca ele alınmamış olup; genellikle bu şuralarda eğitimin sorunlarına yönelik kararlar alındığı tespit edilmiştir.

(43)

29 III. BÖLÜM

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARININ İNCELENMESİ

Bu bölümde Talim Terbiye kurulundan alınan 1926, 1930, 1936, 1948, 1956,1962, 1968, 1990 yıllarına ait Sosyal Bilgiler programları incelenerek, programların amaçları, içerikleri, hangi sınıflarda okutulduğu ve programlarda ki ders konuları incelenerek özet biçiminde sunulmuştur. İncelenen bu programlardan 1924, 1936, 1948 ve 1968 programları esas programlar niteliğinde olup; 1930, 1956, 1962 ve 1990 programları taslak programı niteliğindedir. Programların kaynaklarının kapak resimleri ekler kısmında verilmiştir.

3.1. 1926 İLK MEKTEP MÜFREDAT PROGRAMININ İNCELENMESİ 1924 yılında İstanbul’da, İstanbul Millî Eğitim Müdürü Saffet Bey’in girişimiyle “Elifba Kongresi” kurulmuştur. Bu kongrede ilk okuma ve yazma öğretimi üzerinde durulmuştur. Bu kongrede ileri sürülen görüşler ilkokul programına alınmış, bu tarihe kadar ilk okuma-yazma öğretiminde hâkim olan harf yöntemi yerine, anlamlı hece ve kelimelerle yazma öğretimi ile okuma-yazma öğretimi tartışılmaya ve yer yer de uygulanmaya başlanmıştır. 1924 yılında Elifba Kongresi ile başlayan hareket 1926 ilkokul programı ile noktalanmıştır (Tazebay, 2000).

1926 İlk Mektep müfredat programında, J. Dewey’in üzerinde durduğu hayat bilgisi, toplu tedris ve iş bilgisi ve iş okulu kavramlarına yer verilmiştir. Hazırlanan ilk okul programı 1925-1926 öğretim yılında seçilen birkaç ilkokulda denenmiş, oradan alınan sonuçlara göre bazı değişiklikler yapılarak 1927 yılında bütün ilkokullarda uygulanmaya başlamıştır. Ancak bu programda ilk defa getirilen toplu tedris metodunu öğretebilmek ve öğretmenleri yeni esaslara hazırlamak için Bakanlık bazı kurslar açmış, yayınladığı dergilerde onlara toplu öğretim metodunu öğretmeye çalışmıştır (Cicioğlu, 1985).

(44)

30 Millî eğitimin ana sorunlarını görüşmek, gerekli kararları almak üzere 26 Aralık 1925 – 8 Ocak 1926 tarihlerinde Ankara’da Üçüncü Heyet-i İlmiye toplantısı yapılmıştır. İlköğretime dair alınan en önemli karar, eğitim-öğretim işleri ile ilgili sürekli çalışacak olan “Talim ve Terbiye Dairesi”nin kurulması olmuştur. Bu yıl içerisinde ayrıca daha önce hazırlanmış olan ilkokul programı yeniden ele alınmış, bu programa daha önce kaldırılan üç devre iki devre olarak yeniden konulmuştur. Birinci devrede “tek kitap”, ikinci devrede “çok kitap” esası kabul edilmiştir. 1926 programında “toplu öğretim”, “yakın çevre” ilkelerine de yer verilerek bunların açıklamaları da yapılmıştır (Gürkan ve Gökçe, 1999).

3.1.1. 1926 Programında Yapılan Değişiklikler

• Bu programla öğrencinin kişisel ilgi ve tutumları dikkate alınmış, iş eğitimine önem verilmesi kabul edilmiştir.

• Derslerde işlenecek müfredatın yanında bu müfredatın neden öğretileceği ve öğretilirken nasıl bir yol izleneceğine dair ana hatlar da belirtilmiştir.

• Standart bir program uygulaması yerine derslerin çevre şartlarına uygun olarak öğretimi ve geniş imkân sağlanması da belirtilmiştir (Özalp, 1977).

1926 tarihli ilkokul programı, öğretimde “Toplu Tedris” ilkesini getirmiştir. Bu yöntem özellikle Hayat Bilgisi dersi etrafında uygulanmıştır (Akyüz, 2001).

Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren gerçekleşen yeniliklerin ilköğretimde ortaya çıkardığı sonuçların ilköğretim uygulamalarına yansıyabilmesi için 1929 yılında “İlk Mektepler Talimatnamesi” çıkarılmış. Talimatname ile ülke genelindeki ilkokullarda eğitim ve öğretim işleri düzenlenmiştir. Talimatnamenin birinci maddesinde ilköğretim “umumi ilk mektepler mecburi tahsil yaşında bulunan çocukların talim ve terbiyesi için devlet tarafından veya devlet namına açılan ve idame olunan ilk tahsil müesseseleri olarak” tanımlanmıştır. Bu yönetmelikle Türk çocuklarının bedensel ve ruhsal gelişimlerinin sağlanması, onlara olumlu alışkanlıklar kazandırılması, Türk Cumhuriyeti’ne ve Türk toplumuna faydalı olacak şekilde yeterlilikler kazandırılması amaçlanmaktadır ( Gelişli, 2005).