J D Ü N Y Â TATLI S U R E Z E R V L E R İ N İ N C O Ğ R A F İ D A Ğ I L I M I G e o g r a p h i c a l d i s t r i b u t i o n o f F r e s h w a t e r S u p p l i e s o n t h e E a r t h
( , ) Dr. Sefa S E K İ N
Ö Z E T
510 M i l y o n k m2 y ü z ö l ç ü m e s a h i p d ü n y a n ı n 2/3'sini sular, 1/3'ini
k a r a l a r k a p l a r . 361 m i l y o n k m2 a l a n k a p l a y a n s u l a r ı n % 2 . 5 ' i t a t l ı s u l a r d a n
o l u ş m a k t a d ı r . G e r i k a l a n % 97.5'i t a t t ı o l m a y a n sulardır. T a t l ı s u l a r ı n d a t a m a m ı h e r a n k u l l a n ı m a h a z ı r b u l u n m u y o r . B u n u n d a 2/3'si k u t u p l a r d a v e yüksek dağlık a l a n l a r d a b u z h a l i n d e kilitlidir. D ü n y a n ü f u s u n u n h ı z l a a r t m a s ı n a p a r e l e l o l a r a k t a t l ı su i h t i y a c ı da h e r yıl 12.500 k m3 a r t m a k t a d ı r . O y s a t a t l ı su
a l a n l a r ı çevre k i r l e n m e s i vb. n e d e n l e r l e sürekli d a r a l m a k t a d ı r . O h a l d e b u g ü n için t a t l ı su k a y n a k l a r ı n ı n coğrafi dağılımı n a s ı l d ı r ?
A B S T R A C T T h e e a r t h covers a n are o f 510 m i l l i o n s q u a r e k i l o m e t e r . T h e c o n t i n e n t s a c c u p y 71 % (149 m i l l i o n s a u a r e k i l o m e t e r ) , a n d o c e a n s a c c u p y 29 % (361 m i l l i o n s q u a r e k i l o m e t e r ) . L i q u i d vvater o n E a r t h ' s surface e v a p o r a t e s t o b e c o m e w a t e r v a p o r i n t h e a t m o s p h e r e . T h a t v a p o r t h e n c o n d e n s e d a n d p r e c i p t a t e s b a c k o n t o t h e several p a r t s o f t h e e a r t h ' s surface. T h i s p r e c i p i t a t e d w a t e r t h e n r u n s öff İ n t o storage a r e a s .
97.5 % of t h e vvater i s i n s t o r a g e in o c e a n s , seas a n d lakes. T h e only 2.5 % is freshvvater. Tvvo-thirds of t h i s freshvvater is i o c k e d up as glacial ice on m o u n t a i n s a n d i n p o l e s . I n c r e a s i n g t h e w o r l d p o p u l a t i o n c a u s e s t o i n c r e a s e t h e n e e d of fresh vvater by a b o u t 12.500 k n # in a year. Hovvever, t h e freshvvater s o u r c e s d e c r e a s i n g a s a r e s u l t o f e n v î r o n m e n t e l p o l l u t i o n .
* Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Cağrafya Eğitimi Bölümü'nde Öğretim Görevlisi'dir.
* The c l i m a t ı ' c . z o n e s s h o u l d be s t u d i e d in o r d e r to d e t e r m i n e t h e d i s t r i b u t İ o n o f t h e i r e s h w a t e r s u p p l i e s o n t h e e a r t h .
D ü n y a 510 m i l y o n k m2 y ü z ö l ç ü m ü n e sahiptir.. B u a l a n ı n 361 m i l y o n
k m2 s i sularla kaplıdır. T o p l a m y ü z ö l ç ü m ü n 2/3'sini s u l a r o l u ş t u r u r . G e r i k a l a n
149 m i l y o n k m2 lik s a h a k a r a l a r ı n k a p l a d ı ğ ı a l a n d ı r . B u d a t o p l a m y ü z ö l ç ü m ü n
1/3'ini ifade e d e r .
Dünya Yüzölçümü (510 milyon km*)
H a r i t a 1., D ü n y a d a K a r a l a r ı n v e S u l a r ı n D a ğ ı l ı m ı
S u l a r l a k a p l ı s a h a l a r ı n % 9 7 . 5 ' i n i t a t l ı o l m a y a n su k ü t l e l e r i o l u ş t u r u r . O k y a n u s l a r , d e n i z l e r ve göller gibi. G e r i k a l a n % 2.5'lik s a h a t a t l ı s u l a r d a n o l u ş u r (Şekil 1). T a t l ı s u y e r y ü z ü n d e k i c a n l ı h a y a t ı n d e v a m ı i ç i n ç o k ö n e m l i b i r k a y n a k t ı r . Ç ü n k ü susuz h a y a t d ü ş ü n ü l e m e z . O h a l d e t a t l ı s u l a r ı n t o p l a m a l a n ı n e k a d a r d ı r ?
Tattı Olmayan Sular
Şekil 1., D ü n y a S u l a r ı n ı n O r a n ı
361 m i l y o n k m2 n i n % 2.5'i (yaklaşık 9 m i l y o n k m2) t a t l ı s u l a r d a n
oluşur. T a t l ı suların t a m a m ı c a n l ı l a r ı n k u l l a n ı m ı n a h a z ı r değildir. 2/3'si K u t u p l a r d a v e yüksek d a ğ l a r d a k a r v e b u z h a l i n d e kilitlidir. B u n e d e n l e k u l l a n ı m a elverişsizdir. B ö y l e c e k u l l a n ı m a elverişli su m i k t a r ı yaklaşık 3 m i l y o n k m2 tik b i r a t a n d ı r . İşte b u s u c a n l ı l a r i ç i n s o n d e r e c e ö n e m l i d i r . Z i r a 5
milyarı g e ç e n d ü n y a n ü f u s u n u n ( i n s a n l a r ı n ) i ç m e s i n e , k u l l a n ı m ı n a , s a n a y i s i n e , t a r ı m ı n a , h a y v a n c ı l ı ğ ı n a p a y l a ş t ı r ı l m a s ı g e r e k m e k t e d i r . S u m i k t a r ı n ı n a r t m a d ı ğ ı ' da g ö z ö n ü n e a l ı n m a l ı d ı r . Oysa d ü n y a nüfusu h ı z l a a r t m a k t a ve h e r yıl t a t l ı su
i h t i y a c ı d a 12.500. m3 a r t m a k t a d ı r . S a n a y i l e ş m e n i n yaygınlaşması, çevre
k i r l e n m e s i , y e r a ; . s u l a r ı n m h ı z l a a z a l m a s ı , vb. n e d e n l e r l e var o l a n t a t l ı s u h e r .geçen yıl d a h a d a ö n e m k a z a n m a k t a d ı r . O h a l d e 2 1 . y y .da var o l a n t a t t ı s u rezervleri ihtiyacı karşılayabilecek m i d i r ? B u s o r u y a b u g ü n d e n evet d e m e k p e k m ü m k ü n g ö r ü n m e m e k t e d i r .
Su k i m y a d a iki h i d r o j e n l e b i r oksijenin b i r l e ş m e s i y l e o l u ş a n ifcO ş e k l i n d e f o r m ü l ü z e e d i l e n b i r bileşiktir. K i m y a s a l özellikleri b i l i n m e s i n e k a r ş ı n , b u g ü n l a b o r a t u v a r d a s u elde e t m e k e k o n o m i k değildir. Yanıcı b i r gaz o l a n h i d r o j e n l e , yakıcı bir gaz o l a n oksijen l a b o r a t u v a r d a b i r l e ş t i r i l m e k i s t e n i l d i ğ i n d e b ü y ü k masraflarla s u elde e d i l e b i l m e k t e d i r . L a b o r a t u v a r d a b o l m i k t a r d a v e e k o n o m i k o l a r a k e l d e e d i l e m e y e n v e t a b i a t t a d o ğ a l o l a r a k b u l u n a n t a t l ı su, d a h a d a ö n e m k a z a n m a k t a d ı r . C a n l ı h a y a t ı n d e v a m ı i ç i n g e r e k e n t a t l ı s u k a y n a k l a n - ö n c e l i k l e çevre k i r l e n m e s i n e karşı hassasiyet d e r e c e s i n d e k o r u n m a l ı d ı r . Z i r a b u g ü n l a b o r a t u v a r d a gürül g ü r ü l , b o l s u elde e d e m e d i ğ i m i z e v e c a n l ı h a y a t ı n d e v a m ı için t a t l ı s u d a n v a z g e ç i l e m e y e c e ğ i n e g ö r e , b ü t ü n
insanlık elbirliğiyle .varolan t a t l ı suyu k o r u m a l ı ve ' i h t i y a ç n i s b e t i n d e k u l l a n m a l ı d ı r . S u t a b i a t t a ü ç h a l d e k a t ı , sıvı v e gaz h a l i n d e b u l u n u r . K a t ı h a l i n e b u z ( k a r ) d e n i r . Sıvı h a l i n e su, gaz h a l i n e de su b u h a r ı d e n i r . • S u h e r d e r e c e d e b u h a r l a ş ı r . B u n e d e n l e a t m o s f e r d e d a i m a bir m i k t a r n e m bulunur. S ı c a k l ı k a r t t ı k ç a b u h a r l a ş m a o r a n ı d a a r t a r . B ö y l e c e atmosfere daha fazla s u karışır. A t m o s f e r d e g a z h a l i n d e b u l u n a n s u y a n e m veya s u b u h a r ı denilir. Sıcaklık a r t t ı k ç a h a v a n ı n h a c m i genişler, b ü n y e s i n e n e m a l m a o r a n ı a r t a r . H e r h a n g i b i r sıcaklıktaki h a v a n ı n b ü n y e s i n e alabileceği n e m o r a n ı s o n s u z değildir. Belli sıcaklıktaki hava, b ü n y e s i n e belli m i k t a r d a n e m a l a b i l i r . B u n a maximum nem ya da doyuran nem d e n i r ( Ş e k i l 2 ) .
m7gr
30
Şekil 2., D o y u r a n N e m ve Sıcaklık İlişkisi
Sözgelimi 30° C sıcaklıktaki b i r h a v a b ü n y e s i n e m a x i m u t n 26. gr. n e m r : alabilir. B u n a d o y m a n o k t a s ı d e n i r . H a v a n e m e d o y d u ğ u n d a fazlasını bırakır. Böylece yağış oluşur! Yağış h a v a d a k i n e m i n d o y m a n o k t a s ı n a u l a ş m a s ı s o n u c u n d a y o ğ u ş a r a k k a t ı ya da sıvı h a l d e geri y e r y ü z ü n e i n m e s i d i r ,
Su yeryüzü ile atmosfer a r a s ı n d a sürekli bu şekilde k a t ı , sıvı ve gaZf h a l i n e d ö n ü ş e r e k d o l a ş ı r . B u n a hidrolojik döngü d e n i r . Hidrolojik döngü i s a y e s i n d e d e tatlı s u k a y n a k l a n sürekli b e s l e n i r . A n c a k , y e r y ü z ü n ü n h e r y e r i n e hidrolojik d ö n g ü ile i n e n t a t l ı su m i k t a r ı a y n ı değildir. Bu miktar*, g e n e l atmosfer h a r e k e t l e r i , yerşekilleri vb. n e d e n l e r e bağlı o l a r a k
Y e r y ü z ü n d e yağışın dağılışı v e yağışlarla y e r y ü z ü n e i n e n . t a t l ı s u m i k t a r ı n ı n b e l i r l e n m e s i i ç i n iklim b ö l g e l e r i v e yağış ö z e l l i k l e r i n i n i n c e l e n m e s i .gerekir.*
; B A Ş L I C A İ K L İ M B Ö L G E L E R İ V E Y A Ğ I Ş Ö Z E L L İ K L E R İ I. Ekvatoral İMim Bölgesi (Tropikal Kuşak):
E k v a t o r a l bölge g ü n e ş ı ş ı n l a r ı n ı yıl b o y u n c a dik v e d i k e y a k ı n a ç ı l a r l a alır. I s ı n a n h a v a yükselir. A t m o s f e r e b u h a r l a ş m a y o l u y l a b o l m i k t a r d a n e m taşır. B u n a yükseliçi ( k o n v e k s i y o n e l ) b a v a h a r e k e t i d e n i r . Y ü k s e l e n h a v a , y ü k s e l m e s o n u c u soğur. H a c m i d a r a l ı r . Bağıl n e m o r a n ı a r t a r . G ö k y ü z ü n d e b u l u t l a r o l u ş u r . D o y m a n o k t a s ı n a yaklaşır. N e m e d o y d u ğ u n d a yağış o l u ş u r . Yağışlar g e n e l d e y a ğ m u r ş e k l i n d e d i r . H e m e n h e r g ü n g ö r ü l ü r . Yağış m i k t a r ı o r t a l a m a 3000 m m . y e ç ı k a r .
E k v a t o r a l İ k l i m B ö l g e s i ' n d e yılda iki kez yağış m a k s i m u m u y a ş a n ı r . M a r t v e E y l ü P d e g ö r ü l e n b u e n i n i m , ı ş ı n l a r ı n dik g e l m e s i v e k o n v e k s i y o n e l h a v a h a r e k e t l e r i n i n h ı z k a z a n m a s ı n ı n s o n u c u d u r . H a z i r a n v e A r a l ı k ' d a ise ı ş ı n l a r b i r a z d a h a y a t a y a ç ı l a r l a gelir, k o n v e k s i y o n e l h a v a h a r e k e t l e r i yavaşlar, yağışlar a z a l ı r . E k v a t o r a l b ö l g e d e yer a l a n E n d o n e z y a v e B r e z i l y a gibi ü l k e l e r t a t t ı ş u rezervleri b a k ı m ı n d a n d ü n y a ' d a ilk 5 ü l k e a r a s ı n d a b u l u n m a k t a d ı r . D ü n y a n ı n b o t s u t a ş ı y a n n e h i r l e r i n d e n A m a z o n v e K o n g o b u iklim b ö l g e s i n d e yer a l m a k t a d ı r . B u iklim b ö l g e s i b u g ü n i ç i n t a t l ı s u k a y n a k l a r ı b a k ı m ı n d a n z e n g i n o l u p , 21.yy.'da d a b ü y ü k ö l ç ü d e b u ö z e l l i ğ i n i k o r u y a c a k t ı r . E k v a t o r a l b ö l g e d e yer a l a n b a ş l ı c a t a t l ı s u h a v z a l a n v e b ü y ü k l ü k l e r i ş u ş e k i l d e d i r : I r m a k A d ı B u l u n d u f e u Ü l k e H a v z a ( k m2) A m a z o n „..,...,. B r e z i l y a 6.500.000. K o n g o . K o n g o - Z a i r e 3.700.000. . . Z a m b e z i ™.. K o l o m b i y a - M o z a m b i k 1.330.000.
Nijer. Mali Nijer N i j e r y a 2.000.000. N i l U g a n d a , S u d a n Mısır. 3.100.000.
P a r a n a ( L a P l a t o ) Brezilya, P a r a g u a y - A r j a n t i n . 3 . 0 Ö Q O O Q O r i o k o . K o l o m b i y a - V e n e z ü e l l a ... . 9 4 5 . 0 0 0 .
T a b l o d a n d a g ö r ü l d ü ğ ü gibi A m a z o n n e h r i n i n t a t l ı s u t o p l a m a s a h a s ı 6.5 m i l y o n k m2d i r . B u Brezilya t o p r a k l a r ı n ı n (8.5 m i l y o n k m2) yaklaşık % 7 5 1 k a d a r d ı r . E k v a t o r a l b ö l g e d e k i a k a r s u h a v z a s ı 2 0 m i l y o n k m2 c i v a r ı n d a d ı r . B f a l a n a y n ı z a m a n d a e k v a t o r a l y a ğ m u r o r m a n l a r ı n ı n d a y e r aldığı b i r sahadır. G e l e c e k t e d ü n y a t a t l ı , s u i h t i y a c ı n ı n b ü y ü k b ö l ü m ü b u r a d a n - k a r ş ı l a n a b i l e c e k t i r . G e l e c e ğ e y ö n e l i k t a t l ı s u r e z e r v l e r i b a k ı m ı n d a n k o r u n m a s ı g e r e k e n s a h a l a r ı n b a ş ı n d a gelir.
E k v a t o r a l bölge b o t sıcaklık v e yağış ş a r t l a r ı ile i n s a n y a ş a m ı i ç i n b u n a l t ı c ı i k l i m Özelliği taşır. B u n e d e n l e bölge t e n h a o l u p , s a n a y i l e ş m e n i n d e azş g ö r ü l d ü ğ ü y e r l e r d e n d i r . T a t l ı s u k a y n a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı a ç ı s ı n d a n b u bir*
• şanstır. <..--4
II. Orta Kuşak (Ihman Kuşak): . 1 B u iklim b ö l g e s i n i n kıyı k e s i m d e ı l ı m a n o k y a n u s , A k d e n i z v e M u s o n j i k l i m b ö l g e l e r i , k a r a i ç l e r i n d e d e k a r a s a l i k l i m b ö l g e l e r i y e r alır. K a r a l a r ı n ] b ü y ü k b ö l ü m ü b u k u ş a k i ç i n d e kalır. T a t l ı s u r e z e r v l e r i b a k ı m ı n d a n d a g e n i ş b i r <
s a h a d ı r . B a ş l ı c a iklim b ö l g e l e r i ve t a t l ı su r e z e r v l e r i şu ş e k i l d e d i r : ,
a-) I l ı m a n O k y a n u s İ k l i m B ö l g e s i : ' Y a z l a n serin, k ı ş l a n ılık v e h e r m e v s i m yağışlı g e ç e n b i r iklim o l a n
ı l ı m a n . o k y a n u s iklimi o r t a kuşak k a r a l a n n ı n b a t i k ı y ı l a r ı n d a etkilidir: O l u ş u m u n d a b a t ı r ü z g a r l a n ö n e m l i r o l o y n a r . H e r m e v s i m yağışlı g e ç m e s i b â t P r ü z g a r l a r ı n ı n sürekli d e n i z d e n taşıdığı n e m l i h a v a k ü t l e l e r i n i k ı t a ü z e r i n d r yağış h a l i n d e b ı r a k m a s ı n d a n k a y n a k l a n ı r . B u i k l i m b ö l g e s i n e yağış h a l i n d e • o r t a l a m a 1500 m m . c i v a r ı n d a t a t l ı s u i n e r . I h m a n o k y a n u s İ k l i m i A B D v e K a n a d a ' n ı n b a t ı k ı y ı l a r ı n d a , B a t ı veı K u z e y b a t ı A v r u p a k ı y ı l a n n d a g ö r ü l ü r , i n g i l t e r e , A l m a n y a , H o l l a n d a vb. ü l k e l e r d e etkilidir ( H a r i t a I I I ) . B u i k l i m bölgesi n ü f û s u n v e s a n a y i l e ş m e n i n y o ğ u n o l d u ğ u y e r l e r i n b a ş ı n d a gelir. B u n e d e n l e t a t l ı s u k a y n a k l a n ç e v r e * k i r l e n m e s i n d e n e n ç o k e t k i l e n e n y e r l e r a r a s ı n d a d ı r . F a k a t h e r m e v s i m yağışlı, g e ç e n i k l i m i n etkisiyle t a t l ı s u rezervi sürekli b e s l e n i r . S ö z g e l i m i İ n g i l t e r e h e r m e v s i m yağışlarla t a t l ı s u r e z e r v l e r i b e s l e n e n b i r ü l k e d i r . ; Yağışlar b i r a z a z a l d ı ğ ı n d a ü l k e d e t a t l ı s u rezervleri y e t e r i n c e b e s l e n e m e d i ğ i n d e n , t a t l ı s u p r o b l e m i g ö r ü l e b i l m e k t e d i r .
h A k d e n i z ' e kıyısı o l a n ü l k e l e r i n kıyı k e s i m i n d e ( L i b y a - M ı s ı r h a r i ç ) saygın o l a r a k g ö r ü l ü r . A y r ı c a A m e r i k a ' d a K a l i f o r n i y a , A f r i k a ' d a K a p çevresi v e A v u s t r a l y a ' n ı n g ü n e y b a t ı s ı n d a d a g ö r ü l m e k t e d i r ( H a r i t a I H ) . Yazları s ı c a k y e k u r a k , k ı ş l a n ılık v e yağışlı g e ç e n A k d e n i z i k l i m i n d e / o r t a l a m a yağış 6 0 0 - 700 m m . k a d a r d ı r . Yağışlar g e n e l d e c e p h e s e l k ö k e n l i v e y a ğ m u r ş e k l i n d e d i r ( H a r i t a I I ) . B u i k l i m b ö l g e s i n d e t a t l ı s u i h t i y a c ı y a z d ö n e m i n d e a r t a r . Ç ü n k ü , yağış a z a l m ı ş , s u t ü k e t i m i ise a r t m ı ş t ı r . Oysa ö n e m l i r e z e r v l e r e s a h i p t a t l ı s u k a y n a ğ ı sınırlıdır. G e l e c e k t e d ü n y a n m t a t l ı s u p r o b l e m i n i n g ö r ü l e c e ğ i y e r l e r i n b a ş ı n d a b u i k l i m bölgesi gelir. Yer yer b u g ü n d e n t a t l ı s u s ı k ı n t ı s ı n ı n y a ş a n d ı ğ ı y e r l e r b u l u n m a k t a d ı r . Y u n a n i s t a n , F i l i s t i n , Ü r d ü n , I r a k , israil vb. ü l k e l e r sayılabilir
( H a r i t a l I D .
c-) M u s o n İklim B ö l g e s i : x M u s o n A s y a s ı ' d a d e n i l e n M u s o n i k l i m bölgesi İ r a n ' ı n d o ğ u s u n d a n
b a ş l a r , J a p o n y a ' n ı n k u z e y i n e k a d a r u z a n ı r . G ü n e y d o ğ u A s y a ' n ı n kıyı k e s i m i n d e etkilidir. Yazları yağışlı, k ı ş l a n k u r a k g e ç e n b i r i k l i m d i r ( H a r i t a I I ) . Yaz yağışı M u s o n r ü z g â r ı n ı n H i n t O k y a n u s u ' n d a n k a r a y a d o ğ r u ' e s m e s i s ı r a s ı n d a taşıdığı n e m i yağış h a l i n d e b ı r a k m a s ı n d a n k a y n a k l a n ı r . . B u şekilde yaz d ö n e m i n d e ( 6 aylık s ü r e i ç i n d e ) b ö l g e y e 1500 - 2000 m m . yağış d ü ş e r . . Y e r y ü z ü n d e en yüksek yağış m i k t a r ı b u i k l i m b ö l g e s i n d e g ö r ü l ü r ( H a r i t a TU). H i n d i s t a n ' ı n A s s a m e y a l e t i n i n Ç e r a p ü n ç i y ö r e s i n e 12000 m m . yağış d ü ş m e k t e d i r . Y a m a ç yağışı n i t e l i ğ i n d e k i b u yağışlar y a z ı n b u b ö l g e d e sellere n e d e n o l u r . B ö l g e n i n t a t l ı s u k a y n a k l a n b e s l e n i r . M u s o n iklim b ö l g e s i d ü n y a n ü f u s u n u n 2/3 ' ü n ü n yaşadığı s a h a d ı r . B u n e d e n l e b ö l g e n i n t a t l ı s u r e z e r v l e r i , b ö l g e i h t i y a c ı n ı g e l e c e k t e a n c a k k a r ş ı l a y a b i l e c e k p o t a n s i y e l d e d i r . B i r m i l y a r ı g e ç e n nüfusuyla Ç i n , İ m i l y a r a y a k ı n nüfusuyla d a H i n d i s t a n b u i k l i m b ö l g e s i n d e yer alır.
d-) K a r a s a l İklim B ö l g e l e r i : D e n i z e t k i s i n d e n u z a k , k a r a i ç l e r i n d e etkili o l a n , kışları s e r t g e ç e n k a r a s a l i k l i m d e o r t a l a m a yağış 500 - 600 m m . c i v a r ı n d a d ı r ( H a r i t a I I ) Yağışlar sıcak m e v s i m l e r d e ( i l k b a h a r - y a z ) g e n e l d e y a ğ m u r ş e k l i n d e d i r . Soğuk m e v s i m l e r d e k a r ş e k l i n d e g ö r ü l ü r . Y a ğ a n k a r b i r k a ç a y e r i m e d e n t o p r a k ü s t ü n d e k a l a b i l i r .
Bu iklim, A v r u p a ' n ı n iç kısımları, B a l k a n l a r , Kafkaslar, Asya ve A m e r i k a k ı t a l a r ı n ı n i ç k ı s ı m l a r ı n d a g ö r ü l m e k t e d i r ( H a r i t a I I I ) . O r t a l a m a yağış fazla o l m a m a k l a " birlikte t a d ı s u rezervleri b a k ı m ı n d a n z e n g i n d i r . Nüfus b a k ı m ı n d a n d a t e n h a sayılabilecek i k l h n bölgesidir.
Şaşlıca t a t l ı su k a y n a k l a n ve rezervler şu şekildedir: I r m a k Adı Bulandufrn Ü l k e Missisipi - M i s s o u r i A . B . D . R u s y a F e d e r a s y o n u (Sibirya) . . R u s y a F e d e r a s y o n u (Sibirya) . . R u s y a F e d e r a s y o n u (Sibirya) . . . R u s y a F e d . - M o ğ o l i s t a n - Ç i n . . . .
.. Ç i n
. K a n a d a . R u s y a F e d e r a s y o n u K a n a d a - A B D K a n a d a : . . . ( A v u s t u r y a - M a c a r - B u l g a r - R o m a n y a ) . . T ü r k i y e - S ü r i y e - I r a k O M . . . L e n a Yenîsey. Amur. Y a n g e M a c k e n z i e V o l g a St. Lawrance....:... N e l s o n T u n a F ı r a t D n y e p e r . . . . ; H a v z a ( K m * ) 3.200.000. . . 2.900.000. . 2.510.000. . . 2.250.000. , . . 2.060.000. . . . . 1 . 7 5 0 . 0 0 0 . 1.660.000. . . . . 1.459.000. 1.248.000. . . 1.080.000. 817.000. 673.000. U k r a y n a . ...527.000. T a b l o I I . , O r t a Kuşağın B a ş ü c a T a t l ı S u H a v z a l a r ı ' O r t a k u ş a k t a yer a l a n t a t l ı s u h a v z a l a n yaklaşık 2 2 m i l y o n k m2 dir.B u n a g ö r e , T r o p i k a l b ö l g e d e k i h a v z a l a r d a n d a h a geniş b i r a l a n ı ifade eder. A n c a k , d ü n y a n ü f u s u n u n v e s a n a y i s i n i n d e e n y o ğ u n o l d u ğ u y e r l e r b u r a d a b u l u n m a k t a d ı r . B u n e d e n l e t r o p i k a l bölgeye o r a n l a t a t l ı s u rezervleri çevre k i r l e n m e s i n d e n d a h a fazla e t k i l e n m e y e açıktır. Sibirya b ö l g e s i n d e k i rezervler ise kışın kilitli o l u p h e r an k u l l a n ı m a elverişli değildir.
III. Çöl İklimi Bölgesi:
D i n a m i k yüksek b a s ı n ç a l a n l a r ı n d a alçalıcı h a v a h a r e k e t l e r i n i n bir. s o n u c u o l a r a k h a v a n ı n n e m açığı b ü y ü m e k t e , yağış o l u ş m a m a k t a d ı r . B u hava h a r e k e t l e r i n i n yıl b o y u n c a etkili o l d u ğ u y e r l e r d e k u r a k iklim ş a r t l a r ı n a bağlı, o l a r a k ç ö l l e r o l u ş m a k t a d ı r . '
T a t l ı s u k a y n a k l a n b a k ı m ı n d a n ç ö l l e r d ü n y a n ı n e n fakir s a h a l a r ı d ı r . Ç ö l l e r i n t a t l ı s u kaynağı b a k ı m ı n d a n fakirliği özellikle yüzey s u l a r ı n d a d a h a belirgindir. T a t l ı s u r e z e r v i n e s a h i p a k a r s u v e göller ç ö l l e r d e n a d i r e n g ö r ü l ü r . Bazı ç ö l l e r d e v a h a d e n i l e n y e r a l t ı s u l a r ı n ı n yüzeye çıktığı, t a r ı m y a p ı l a b i l e n s a h a l a r b u l u n m a k t a d ı r . Avrupa h a r i c i n d e b ü t ü n k ı t a l a r d a çöl b u l u n m a k t a d ı r ( A n t a r k t i k a ' y a d a soğuk çöl diyebiliriz). Ç ö l l e r t ü m d ü n y a k a r a l a r m ı n % 1 7 ' s i n İ o l u ş t u r u r . B u d a [p25 m i l y o n k m2 a l a n ı k a p s a r ( H a r i t a JTf£ Ç ö l l e r d e n ç o k azı a k a r s u y a s a h i p t i r . Afrika'da B ü y ü k S a h r a ç ö l ü N i l n e h r i t a r a f ı n d a n K - G y ö n ü n d e geçilir. A m e r i k a ' d a K o l a r a d o , A s y a ' d a Sarı ı r m a k sayılabilir. Büyük a k a r s u l a n n k a y n a k l a r ı n ı n g ü ç l ü - o l m a s ı , ç ö l ü g e ç m e l e r i n e i m k â n t a n ı r .
Ç ö l l e r d e yüzey s u l a n n ı n g ö r ü l m e m e s i b u r a l a r a hidrolojik d ö n g ü ile t u l a ş a n t a t l ı suyun yetersizliğiyle d o ğ r u d a n ilişkilidir.
[ Başlıca ç ö l l e r ve k a p l a d ı ğ ı a t a n l a r aşağıdaki g i b i d i r ' Kg» Asya Asya Asya Asya Asya Asya Afrika Afrika . . Avustralya . Avustralya . Avustralya Avustralya . Avustralya . A m e r i k a . . . A m e r i k a . . A m e r i k a . . Cdlfin A d ı . G o b i . R u b u l h a l i . K a r a k u m . T a r . Kızılkum . . T a k l a m a k a n . . . . .Sahra N a m i b . ' . Büyük K u m . . . . . G i h s o n . .Büyük Viktorya . S i m p s o n Z a n a m i ' N e v a d a . Büyük T u z G i l a YfizCftgmttfkm2) 1.300.000. 7 5 0 . 0 0 0 i 2 8 0 . 0 0 0 . 2 6 0 . 0 0 0 . 2 2 5 . 0 0 0 . 2 0 0 . 0 0 0 . 8 . 5 0 0 . 0 0 0 . 2 5 0 . 0 0 0 . 5 2 0 . 0 0 0 . 3 3 0 . 0 0 0 . 2 6 0 . 0 0 0 . 2 5 9 . 0 0 0 . 1 5 5 . 0 0 0 . 9 6 . 0 0 0 . 6 5 . 0 0 0 . 6 2 . 0 0 0 . (
K A Y N A K L A R : £ ATALAY. 1 . T Ü R K İ Y E F İ Z İ K İ C O Ğ R A F Y A S ı 2 - D O Ğ A N A Y . H . C O Ğ R A F Y A ' Y A G İ R İ Ş . 1992 • ş i Ö Z E Y . R . Ü L K E L E R O Ğ R A F Y A S I 1 9 9 3 4 - S E K İ N . S . D Ü N Y A E N E R J İ K A Y N A K L A R I N I N C O Ğ R A F İ D A Ğ I L I Ş I . T Ü R K C O Ğ R A F Y A D E R G İ S İ SAYI. 3 1 1996
