Ill’ üncü Murat’ ın
beyler-beyilerinden Mehmet
Pa-şa tarafından yaptırıldığı
için
ona mal edilerek
“ Beylerbeyi,, adı verilen
muhteşem yapı, Anadolu
kıyısındaki padişah sa
rayları arasında en gös-
terişlisi ve en ünlüsüdür.
r* sr ** h iı r* ii
O
0
0
SÜTUNLU GİRİŞ — Beylerbeyi Sariyi'nın girişi, zarif başlıklı sütunları ile gerçekten görülmeye değer güzelliktedir. Sütunlar tamamen mermerdendir. HAVUZLU SALON — Salonun ortasında yer alan havuzun etrafını kolon halinde vazolar, şamdanlar çevirmiştir. Salonun avizesi de dillere destandır. SULTAN AZİZ'DEN BİR HATIRA — Bugünkü Beylerbeyi Sarayı, Sultan Aziz’in yaptırmış olduğu binadır. Bu küçük saray, Boğaziçi’nin bir süsüdür.
O
4’ÜNCÜ MURAT'IN DOĞDUĞU YER — l l ’ncl Mahmut’un «istavroz Sahilsa- rayı» adiyle yaptırdığı saray, daha sonra halk arasında «Beylerbeyi» diyeanıldı. Saray, IV'üncü Murat'ın doğum yeri olarak da tarihe geçer.
■ V i “ Şii:
O
Boğaziçi'nin beyaz incisi:
BEYLERBEYİ SARAYI
• Avrupa üslubunda, yekpare, derli toplu ve tamamen mermerden
yapılmış son Osmanl» devrinin sayılı saraylarından biri.
•
1
’inci Abdülmecit’in kardeşi Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılan
sarayın inşaatı 1861 ve 1865 yılları arasında 4 yıl sürdü.
• Bir asırdır kurulmayan saat ve tavam ünlü Rus ressamı
Ayvazovski’nin bir deniz tablosuyle süslü olan meşhur Havuzlu Salon.
• Babil’in dünyanın yedi harikası arasında anılan meşhur
asma bahçelerine benzeyen beş katlı muhteşem bahçe.
B
ÜYÜK OsmanlI sarayları daha çok Boğaz’ın Avrupa (Rumeli) tarafındadır. Ancak Asya (Anadolu) kıyısında da padişahların has bah çeleri ve sarayları vardı. Bunların en tanın mışı Beylerbeyi Sarayı'dır.Beylerbeyi, güneyinde Kuzguncuk, kuzeyinde Çen- gelköyü kasabaları bulunan Boğaziçi'nin şirin bir kö şesidir. Karşı tarafında Ortaköy vardır. Yani Beyler beyi Sarayı, karşı yakadaki Dolmabahçe, Beşiktaş Fe riye ve Çırağan saraylarından daha kuzeye düşer. Beylerbeyi'nde vaktiyle padişahların «İstavroz Bahçe si» dedikleri bir has bahçesi vardı. Padişahlar, yaz aylarında, arada buraya gelip dinlenirlerdi. Has bah çenin bir kasrı da vardı. Meşhur Dördüncü Murat, Birinci Ahmet'in oğlu olarak Kösem Mahpeyker Ha- sekl'den işte bu İstavroz Kasrı'nda doğmuştu.
Yani bugünkü Beylerbeyi Sarayı, bir bakıma, Dör düncü Murat'ın doğum yeri olarak da tarihe geçmiş tir. Bu mahalle, l l l ’üncü Murat’ın (1574 - 1595) bey lerbeylerinden Mehmet Paşa sarayını yaptırdığı için. XVI'ncı asır sonlarından itibaren «Beylerbeyi» den mişti.
1734’te l'inci Sultan Mahmut (1730-1754), İstav roz Kasrı'nın yerine Ferahfeza Kasrı'nı yaptırdı. Az kuzeyine de annesi İçin Şevk - Âbât kasrını İnşa et tirdi. Zamanla bu iki kasır harap oldu. I l’nci Sultan Mahmut (1808-1839), İstavroz Sahilsarayı'nı yaptırdı.
Halk bu saraya «Beylerbeyi Sarayı» demeye başladı ve bu ad yerleşti. Il'nci Mahmut ve oğlu l ’lnci Ab- dülmecit (1839- 1861), bu sarayda uzun süre oturdu lar.
Bu sarayı yıktırarak bugünkünü yaptıran, I'inci Ab- dülmecit’in kardeşi ve halefi Sultan Abdülaziz (1861 - 1876)'dir. Bugünkü Beylerbeyi Sarayı, Dolmabahçe Sa rayı ndan az sonra ve Çırağan Sarayı’ndan az önce inşa edilmiştir.
Dünyanın En Muhteşem 6 Boy
Aynası Beylerbeyi Sarayı'nda
B
EYLERBEYİ'NDE mescitler dışında iki cami vardır: Biri XVI'ncı asır sonlarında BostancıbaşıAbdulah Ağa'nın yaptırdığı İstavroz Camii'dir. • 'inci Mahmut ve l inçi Abdülhamit tarafından XVIILin çi asır ortaları ve sonlarında iki defa tamir ettiril miştir.
Diğeri, bugünkü şekliyle li nçi Mahmut'un yaptırdı ğı iki minareli Beylerbeyi Camii'dir.
Il'nci Mahmut’un Beylerbeyi Sarayı, 1826'dan 1832' ye kadar 6 yıl içinde inşa edilmişti. Buna bugün «Es ki Beylerbeyi Sarayı» diyoruz. Eski Saray, başlıca Ma beyni Hümayun, Zülvecheyn, Haremi Hümayun daire
lerini, Serdap K asrın ı, Şevk-Âbât K a srın ı, Sarı Köşkü, Yalı Kasrı'nı, Istablı Hümayunu ve daha bir çok ek yapıyı ihtiva ediyordu. Yerler, Lübnan'ın se dir çamından yapılmış fevkalâde değerli parke ile dö şenmişti. Sarayı gezen Miss Pardoe'nun tabiriyle «dünyanın en muhteşem altı adet endam aynası» bu sarayda idi ve Çar l'inci Nikola tarafından I l’nci Mah mut a hediye edilmişti. «Kuğular Gölü» denen ve içinde kuğuların yüzdüğü havuzu da pek meşhurdu.
Sultan Abdülaziz, 1861'de tahta geçer geçmez es ki Beylerbeyi Sarayı'nı parça parça yıktırmaya baş ladı. Yerine eskisi gibi Türk üslubunda değil, Avru pa üslubunda yekpare ve mermerden bir saray yap tırmaya karar vermişti. Bu suretle 1832’den 1851'e ka dar 19 yıl babası Il'nci Mahmut'la ağabeysi l'inci Ab- dülmecit'in oturdukları saray, tarihe karışıyordu. 1851' den itibaren Sultan Mecit, birkaç yıl eski Çırağan Sa rayı'nda, sonra yeniden bugünkü şekliyle yaptırdığı Dolmabahçe Sarayında oturmuştu. Eski Beylerbeyi Sarayı'nın yıkılıp bugünkünün yapılması 1861'den 1865 e kadar 4 yıi sürdü. Geniş ölçüde eski sarayın enkazından ve eşyasından istifade edildi. Yeni saray, eskisinden küçüktü. Fakat hem Avrupa üslubunda, hem de derli toplu idi.
Beylerbeyi, Dolmabahçe ve Çırağan Sarayları dere cesinde büyük değildir. Fakat son Osmanlı devrinden sayılı saraylardan biridir.
‘
Avrupa Sarayları Gibi...
B
OĞAZ üzerinde tâ uzaklardan görünen çok leta- fetli bir manzaraya sahiptir Beylerbeyi Sarayı.Boğaziçi’nin bembeyaz bir incisidir. Deniz cep hesi boydan boya parmaklıklarla örtülmüştür. İki kat lıdır. ilk kat, mermerden; ikinci kat, Bakırköy'den çı karılmış küfeki taşından yapılmıştır. 6 büyük salonu ve hemen hepsi bu salonlardan birine açılan 24 oda sı vardır. Saltanat kapısından selâmlığa girilir. Ta vanlar ve duvarlar çok ince nakışlarla süslüdür. Üst kattaki hamamı, alt kattaki Atatürk’ün çok sevdiği mermer havuzu meşhurdur. Dolmabahçe ve yanan Çı- rağan gibi dev bir saray olmamakla beraber, XIX'un- cu asırda orta büyüklükteki Avrupa krallıklarının hü kümdar sarayları gibidir.
Set set bahçelerinin her setinden Boğaziçi, başka bir latif manzarayla görülür. Meşhur mermer havuz üst settedir. 70 X 40 = 2 800 metre karedir ve de rinliği 3 m. 20'dir. Türkiye'nin en büyük havuzların dan biridir.
21 nisan 1865’te Sultan Abdülaziz, Beylerbeyi Camil’n de cuma namazını kılıp bu saraya yerleşmiş ve bir müddet burada oturmuştur. Dolmabahçe ve Çırağan saraylarında oturduğu yıllarda da arada bir buraya gelmiştir. Bahçesine küçük bir hayvanat bahçesi yap tırm ıştır. Padişahın meşhur erkek aslanının da bu
o
o
MAVİ SÜTUNLU SALON — Sarayın İki cephesi arasında uzanan ve tam ortasında mermer bir huvuzu olduğu için Havuzlu Salon diye anılan kıs mın üstündeki bu salon, mavi - beyaz renkte tabiî mermerlerle yapılmış mozaylkli sütunları ile gözleri kamaştırır. Tavan süsleri ayrı bir güzelliktedir.GEYİK DERİSİNDEN KOLTUKLAR — Beylerbeyi Sarayında sadrazam oda sından sonra Yemek Salonu gelir. Salondaki iskemleler özel olarak Yıldız marangozhanesinde yaptırılmış, geyik derisiyle kaplanmıştır. Hepsi de değerlidir ve Abdülhamit'in küfî hattı ile yazılmış adını taşımaktadır.
ABDÜLHAMİT'İN ÇALIŞMA ODASI — Altın yaldızlı kütüphane, yazıhane, masa ve bir iskemle, l l ’nci Abdülhamit'in Beylerbeyi Sarayı'nda kaldığı sürece çalışma odası olarak kullandığı bu odanın az, fakaıt seçkin eşya larını teşkil eder. Yazıhanenin değeri bugün milyonlarla ifade edilmektedir.
KABUL SALONUNDA Kİ MUHTEŞEM AVİZE Beylerbeyi Sarayın daki avizeler en az Dolmabahçedekiler ka dar meşhurdur. İçle rinde özellikle Giriş Salonu ile, Havuzlu Salonda ve Kabul Sa- lonu'nda asılı bulu nanlar son derece de ğerlidir. Kabul Sa- lonu'ndaki billur avi ze Havuzlu Salonda ki Türkiye'nin en de ğerli avizesinden son ra, sarayın en büyük aydınlatıcısıdır. Kır mızı döşemeyle kap lı salona pırıltılı bir güzellik katar âdeta...
KRİSTAL MEŞHERİ Kabul Salonu'ndaki a- vizenin yakından gö rünüşü göz kamaştıra cak niteliktedir. Billur kollar ve ışıl ışıl lam balar tavanın süslü dekorunu tamamlar. Kristal avizenin ger çek değeri kesinlikle bilinmemekle beraber, sarayın paha biçilmez eşyalarından biri ol duğuna şüphe yoktur.
Boğaziçi'nin
Beyaz întisi:
Beylerbeyi
Sarayı
• Beylerbeyi Sarayındaki
dünya birincisi halı, İran malı
değil, Hereke yapısıdır...
• Padişahın, saraya gelen
ziyaretçilerin ödlerini koparan
erkek aslanı.
• Sultan Aziz’in çılgın
gemi aşkının örneği sayılan
eşyası ve gemicilikle ilgili
Amiral Odası ile bütün
iskemleleri, geyik derisi kaplı
yemek salonu.
şahın yattığı odanın bitişiğindedir. Perdeleri ve koltuk kaplamaları ile tamamen mavi renkte olan bir odadır.MÜŞFİKA KADININ YATAK ODASI — Abdülhamit'in 4'üncü karısı olan Müşfika Hanım ın yatak odası padibahçede ferah bir kafesi vardı. Sultan Aziz, şahsı na alıştırdığı bu aslanı çok sever. Beylerbeyi Sara- yı'nda iken hemen daima yanında bulundururdu. Ka bul edeceği şahısları bu aslanla beraber kabul eder di. Padişahın ve aslanın heybetinden, ziyaretçilerin ödleri kopardı.
«A't Kat Sofası» denen giriş salonu, kırmızı - beyaz takımhrta döşenmiştir. Değerli boy aynaları, heykel ler. Yıldız yapısı çok değerli dev vazolar, muazzam billur Bohême avizeler vardır.
Giriş salonuna, Bekleme Salonu açılır. Pembe dö şenmiştir. Tavanı oya gibi işlenmiştir. Burada da çok değerli avizeler, aynalar, vazolar, masalar vardır. Or tadaki ceviz masanın üzerindeki saat, 19 aralık 1866' da durmuş; nedense sonra hiç kurulmamıştır. Saray daki saatlerin hemen hepsi aynı zamanda günü, yı lı, gün adını göstermektedir. Üstelik termometreli, barometreli ve musikllidir.
Meşhur Havuzlu Salon
G
İRİŞ Salonundan, Havuzlu Salon'a geçilir. Havuzlu Salon, sarayın iki cephesi arasında uza nan büyük bir salondur ve tam ortasında mer mer bir havuz vardır. Havuzun çevresi, mavi renkte dev vazolar, kolon halinde şamdanlar, sehpa ve is kemlelerle döşenmiştir. Avize ve halıları da çok gü zeldir.Salonun on altı mermer sütunu vardır. Ortadaki renkli kristalden Bohême avize, Türkiye’deki en de ğerli avizelerden biridir ve aynı zamanda Türkiye’de ki renkli kristalden yapılmış en büyük avizedir. Or tadaki halı da son derece kıymetli bir Hereke’dir. 1911'de Parla Sergisi'nde teşhir edilmiş ve bütün dün ya halıları arasında birinci seçilmiştir. Salonun, iki insanın ancak kucaklayacağı büyüklükte bir mermer küreye yerleştirilmiş saati de meşhurdur. Tavanı, Ay- vazovski'ntn bir deniz tablosu süslemektedir.
Havuzlu Salon’a dört oda açılır. İki oda deniz cep hesinde, ikisi de bahçe tarafında, yani sarayın arka sındadır.
Deniz tarafında olanlardan birine «Amiral Oda sı» denilmektedir. Mobilyaların kenarları tamamen halat gibi görülen burgu halinde değerli ağaçlardan yapılmıştır. Sultan Azlz'ln çılgın deniz ve gemi aş kının bir misalidir. Odadaki her eşya da denizcilik ve gemiyle ilgilidir.
Havuzlu Salon'a Sadrazam Odası da açılmaktadır. Sadrazamların, padişah huzuruna girmeden önce din lendikleri odadır. Vezirler de önce buraya kabul
edi-l ö
w . ¡1 'jtj w • t w »
1
V'ffSl*
« & ■ ■
jjtà
İ I . V . I i «V’
¿ P i y - , '’¡¡à ÎT?" 'ıfİtlM
HAREM GİRİŞ SALONU — Sarayın alt katında bulunan bu salon, bahçeye bakar. Yer, kırmızı Hereke halısı İle kaplıdır. Perdeler ve sandalyelerin döşemeleri de kırmızıdır. Salonun huzur verici bir görünüşü vardır...
lirlerdi. Duvarlar oyma tahtadır. Güzel bir sedef ma sa hemen göze çarpar.
Daha sonra Yemek Salonu gelir. İskemleler geyik derisi kaplıdır. 18 iskemle de Yıldız marangozhane sinde yapılmıştır ve ll ’ncl Abdülhamit’in kûfî hat ile adı yazılıdır. Duvarda, r ssam Şeker Ahmet Paşa'nın bir karpuz natürmortu asılıdır.
Abdülhamit'in Yatak Odası
S
OL koridorda l l ’nci Abdülhamit'in yatak odası gö rülür. Bilindiği gibi 1909’da tahttan indirilen bu hükümdar, Yıldız Sarayı'ndan alınıp Selanik’te Alatini Köşkü’ne götürülmüş, Balkan Savaşı bozgunu üzerine İstanbul'a getirildikten sonra, ikametine Bey lerbeyi Sarayı tahsis edilmiştir. 2 oğlu ve 3 kızı İle3 yıl, 6 ay, 3 gün Selanik’te kalan hükümdar, haya tının son devresini Beylerbeyi'nde geçirmiştir. 1 ka sım 1912’den ölüm günü olan 10 şubat 1918’e kadar 5 yıl, 3 ay, 9 gün bu sarayda yaşamıştır. Bu suret le tahttan indirildikten 8 yıl, 9 ay, 13 gün sonra 75 yaşını 4 ay, 19 gün geçe bu yatak odasında ölmüş tür. 5 ay sonra, tahttaki kardeşi V'inci Mehmet Re şat ölmüş ve diğer kardeşi V l’ncı Mehmet Vahldet- tin tahta geçmiştir.
Sultan Hamit’ln ölüm y ılı. Birinci Dünya Savaşı fa ciasının son yılıdır. Cenaze töreni bu feci devrede çok muhteşem olmuş, bütün şehzadeler. Sadrazam Ta lât Paşa, Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Da mat Enver Paşa, bütün nazırlar ve on binlerce kişi törene katılmıştır. Sultan Hamft, -bu sarayda en kü çük oğlu Şehzade Mehmet Âblt Efendi ve en sevgi li zevcesi Müşflka 4’üncü Kadınefendi ile yaşamıştır.
YEKPARE AĞAÇTAN OYMA MASA — Harem girişinin üstündeki salonda bulunan bu masa, yekpare ağaçtan oyularak yapılmıştır ve baştan başa sedef kakmalıdır.
JAPON VAZOSU — Japon imparatorunun Türk hükümdarlarına yolladığı hediyedir.
SEDEF KAKMALI DOLAP — Hare min üst girişindeki salonu süsler.
fiBDÜLHflMÎTİN YATUK ODASI
■ 1909 yılında tahttan indirilen padişah ll’nci Abdülhamit, Selanik'ten sonra İstanbul'a geldiği zaman, Beylerbeyi Sarayına nakledilmiş ve yatak odası olarak. Sarayın bu en mütevazı odalarından birini seçmiştir. Tavanı, duvarları pembe ve yaldızlı işlemelerle süslü olan odayı, on iki kol lu mavi - beyaz renkli kristal bir avize aydınlatır. Sabık padişah, ömrünün 5 yılını geçirdiği Beylerbeyi Sarayı'nın Boğazın maviliklerine bakan bu odasında ölmüştür.İMPARATORİÇE EUGENİE BURADA KALDI
■ 1869 y ılı ekim ind e S u ltan A z iz ’in re sm î d a v e tlisi o larak Isten b u l'a gelen IH 'ün cü N cpoleon’un e ş i İm p arato riçe Eu g e n ie ’nin m is a fir ed ild iğ i bu oda, sa ra y ın ik in ci k a tin d a d ır. Y a ld ız lı d u v a rla rı, sed ef kakm alı k a ry o la s ı, boy a y n a la rıy ie B e y le rb e y in in en güzel odalarından b irid ir.• DEVAM EDECEK
60
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a T o ro s Arşivi
