LKÖ RET M OKULLARINDA SOSYAL B LG LER
Ö RET M N N ÖNCEL KLER VE SOSYAL B LG LER
Ö RETMEN YET T RMEYE YÖNEL K ÇIKARIMLAR
Pelin SKENDER
Ondokuz Mayıs Üniversitesi. E itim Fakültesi. Orta Ö retim Sosyal Alanlar E itimi Tarih Anabilim Dalı pelini@omu. edu.tr.
Geli Tarihi : 06.06.2006 Yayına Kabul Tarihi: 30.01.2007
ÖZET
Bu çalı ma, ilkö retim okullarındaki sosyal bilgiler ö retiminin önceliklerini ve bundan hareketle sosyal bilgiler ö retmeni yeti tirmeye yönelik ne gibi çalı maların yapılması gerekti i hakkındaki okul müdürü ve Milli E itim Sosyal Bilgiler müfetti lerinin görü ve dü üncelerini tespit etmektedir. Çalı manın amacı daha etkili bir sosyal bilgiler ö retimi için önceliklerin neler oldu u ve bu do rultuda sosyal bilgiler ö retmenlerinde olması beklenilen özellikleri tespit etmek ve çözüm önerileri getirmektir. Bu ara tırmada Samsun il merkezi ve ilçelerindeki 170 ilkö retim okul müdürü ve 9 Milli E itim Sosyal Bilgiler müfetti ine yöneltilen açık uçlu sorular do rultusunda çıkarılan sonuçlar de erlendirilmi tir.
Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Ö retimi, Sosyal Bilgiler Ö retmeni, Sosyal Bilgiler Dersi
THE PRIORITIES OF SOCIAL INSTRUCTION AND
IMPLICATIONS TOWARDS TRAINING SOCIAL SCIENCE
TEACHERS IN PRIMARY SCHOOLS
ABSTRACTThis study has been conducted to determine the opinions of school managers and National Education social
science inspectors about the priorities of social science instruction in primary schools and what sort of studies could be carried out in order to train social science teachers. The aim of this study is to find out the priorities for more effective social science instruction and in line with this to determine the necessers qualitications required for social science teachers and put forward some suggestions. In this study, the results have been assessed in line with open ended questions asked to 170 primers school managers and 8 social science inspectors of National Education in Samsun and its towns.
1. G R
Ülkemizde son yıllarda e itim politikalarında yapılan çok sayıdaki de i iklik yeni yapılanmaları da beraberinde getirmi tir. Bulundu umuz ça da meydana gelen bilgi ve teknolojideki hızlı geli melere ve de i ime cevap verecek, istenilen nitelikte ve sayıda ö retmenin yeti tirilmesi bir takım problemlerin ortaya çıkmasına neden olmu tur. Geli mi toplumları di erlerinden ayıran en önemli faktörlerin ba ında bilgiye ula mada izlenen yollar ve etkili bir e itim sistemi gelmektedir. Ça ımızın insanından üretken, katılımcı, demokratik de er ve tutumlara sahip, problem çözme ve karar alma becerileri geli mi bireyler olması beklenmektedir. Bu da sosyal bilgilerin genel amaçları içine giren demokratik ve ça da bir toplum için etkin vatanda lar yeti tirmektir.
Bu amacı gerçekle tirebilmek, ö rencileri iyi bir ülke ve dünya vatanda ı haline getirmek, ö rencilere toplum içindeki rollerini benimsetmek, toplumsal ya ama uyum sa lamak ve onlarla uyumlu bir biçimde ya amak için gerekli olan bilgi ve becerilerin önemli bir kısmı ilkö retim okullarında okutulan sosyal bilgiler dersi yoluyla kazandırılmaya çalı ılmaktadır (Erden, 1996; Sönmez, 1996).
Sosyal bilgilerin amaçlarının gerçekle tirilmesinde sosyal bilgiler ö retmeninin çok önemli rolü vardır.
lerlemenin ve de i imin sürekli oldu u toplumlarda, sosyal bilgiler ö retmeninin toplumun geli tirilmesindeki sorumlulu u yüklenmesi gerekmektedir. Sosyal bilgiler ö retmeninin görevi gelenekçi bilgi aktarımı yerine, geli meleri ve ilerlemeleri takip ederek ö rencilerini topluma ve ça a hazırlamaktır. Bilim, teknoloji ve toplum sürekli geli ip de i irken sosyal bilgiler ö retmeninin kendisini geli tirmemesi dü ünülemez.
Ara tırmanın amacı, ilkö retim okullarında sosyal bilgiler ö retiminin önceliklerinin neler oldu unu tespit ederek, e itim fakültelerinin ilkö retim bölümü bünyesinde yer alan sosyal bilgiler ö retmeni yeti tirilmesine yönelik çıkarımları elde edebilmektir.
2. YÖNTEM
Ara tırmanın evreni, Samsun ili ve ilçelerindeki ilkö retim okulu müdürleri ile l Milli E itim müfetti lerinden olu maktadır. Çalı ma evreninin tamamına ula ıldı ı için örneklem seçme yoluna gidilmemi tir.
2.1. VER TOPLAMA ARAÇLARI
Ara tırma verileri, ilkö retim okul müdürlerine ve Milli E itim Sosyal Bilgiler Müfetti lerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler ö retimi açısından sizce bir sosyal bilgiler ö retiminde öncelikli özellikler neler olmalıdır?” açık uçlu sorusuna verilen cevaplarla toplanmı tır.
2.2. VER LER N ANAL Z
Yarı yapılandırılmı anket formuna okul müdürlerinin ve Milli E itim sosyal bilgiler müfetti lerinin verdikleri yanıtlar, içerik analizinde detaylı olarak alt gruplara
ayrılmı tır. Okul müdürleri ve
müfetti lerinin sosyal bilgiler ö retiminin öncelikli özelliklerine ili kin görü leri tablola tırılarak, frekans ve yüzdeleri belirlenmi tir.
3. BULGULAR VE TARTI MA
Sosyalbilgiler ö retimindeki öncelikli özelliklere ili kin l Milli E itim
müfetti leri ile ilkö retim okulu müdürlerine yöneltilen “Sosyal Bilgiler ö retimi açısından sizce bir sosyal bilgiler ö retiminde öncelikli özellikler neler olmalıdır?” sorusuna verilen cevaplardan çıkan görü lerden yararlanılarak iki farklı tablo olu turulmu tur. A a ıda tablo 1’de l Milli E itim müfetti lerinin üzerinde durdu u konular ve bu konuya kaç müfetti in de indi i yer almaktadır. Tablo 2’de ise ilkö retim okulu müdürlerinin üzerinde durdu u konular ile bu konuya kaç
ilkö retim müdürünün de indi i
belirtilmektedir.
Tablo 1. Milli E itim müfetti lerinin en çok üzerinde durdu u konular
Konular F %
Konular güncelle tirilerek i lenmeli 9 90
Konuların özelli ine uygun yöntem ve teknikler belirlenmeli 7 70 Derse hazırlık ve çalı malarda ö rencilere gereken sorumluluk
verilmeli
6 60
Bilgiye ula ma yolları ö renciye verilmeli, ö renci derste aktif duruma getirilmeli
5 50
Ö retmenler hizmet içi e itim kurslarına katılmalı 4 40
Tablo 2. lkö retim müdürlerinin en çok üzerinde durdu u konular
Konular F %
Sosyal bilgiler ö retimi ezbercili e de il anlamaya, kavramaya ve yorum yapabilme gücünü geli tirmeye yönelik olmalı
153 90
Konular anlatılırken ö rencilerin geçmi i anlayıp, yorumlayabilmesi ve ula tıkları sonuçları günlük hayatta kullanabilir hale getirebilmesi sa lanmalı
147 86.47
Ö renciyi daima uyanık ve aktif halde tutmak, dü ünmeye ve ara tırmaya te vik etmek için çe itli ö retim yöntemleri uygulanmalı
121 71.76
Ö rencilere milli ve manevî de erler kavratılmalı; vatan, millet, insanlık ve do a sevgisi daha bilinçli ve kalıcı olacak ekilde verilmeli
94 54.97
Araç-gereç ve teknoloji yeterli düzeyde kullanılabilmeli ve ö rencilerin de bunları kullanmasına izin verilmeli
87 51.17 Dersler demokratik bir ortamda i lenerek, her türlü dü ünceye saygı
duyulmalı, vatanda lık ve insan hakları e itimine özen gösterilmeli
85 50
Türkçe derslerde iyi ve etkili kullanılmalı 74 43.52
Konular anlatılırken ö rencinin seviyesine inilerek, güncel ve görsel olmasına özen gösterilmeli
62 36.47
Bilimsellik ve objektiflik ilkeleri dikkate alınarak, olaylar oldu u gibi verilmeli
59 34.70
Ölçme ve de erlendirme yerinde ve etkili kullanılmalı 53 31.17 Sosyal bilgiler ö retmeni sosyal bilgiler programına ve sosyal
bilgilerle ilgili temel bilgilere sahip olmalı
50 29.41
Dersle ilgili her türlü plan ve program zamanında, dikkatli ve titiz bir ekilde hazırlanmalı, hedef ve davranı lar net bir ekilde sunulmalı
46 27.05
ö retim ortamı hazırlamalı
Ö rencilerin konuları daha iyi anlayabilmeleri için dramaya yer verilmeli
25 14.70
Okulun bulundu u yakın çevrenin fiziksel ve be eri kaynakları iyi bilinip, sosyal bilgiler e itiminin bir laboratuarı olarak dü ünülmeli
19 11.17
Sosyal bilgiler dersi eskiden oldu u gibi tarih ve co rafya olarak ikiye ayrılmalı. Bran ö retmenleri derse girmeli
16 9.41
Ö rencilerin bili sel, duyu sal ve devini sel alandaki geli melerinde denge gözetilmeli
10 5.88
Sosyal bilgiler ö retmenleri alanları ile ilgili geli meleri takip etmeli, her türlü seminer, sempozyum ve hizmet içi kurslara katılmalı
9 5.29
Sosyal bilgilerle ilgili en az bir yayın takip edilmeli 9 5.29 Önemli güncel de i iklikler ders programlarına alınmalı 6 3.52 Sosyal Bilgiler dersi içeri inin konuları çok çe itli olmamalı 5 2.94
4. SONUÇ VE ÖNER LER
Bu ara tırmada, sosyal bilgiler ö retimindeki önceliklerin ilkö retim okul
müdürlerine ve sosyal bilgiler
müfetti lerine göre neler oldu u, dolayısıyla sosyal bilgiler ö retmeni yeti tirirken nelerin göz önünde bulundurulması gerekti i ile ilgili çıkarımlar elde edilmeye çalı ılmı tır. Burada ileri sürülen bazı görü ler, özellikle de sosyal bilgiler dersinin eskiden oldu u gibi Tarih ve Co rafya olarak ikiye ayrılması görü ü, alınan e itimle ilgilidir. Çünkü bu görü te olanlar Fen-Edebiyat Fakültelerinin ilgili bölümlerinden ya da
yeniden yapılanma öncesindeki E itim Fakültelerinin ilgili bölümlerinden mezun olan ki ilerdir. Kendi bran larında e itim almı oldukları ve sosyal bilgiler ö retmeni olarak yeti tirilmedikleri için di er disiplinlere uzak kalmı lardır. Ö retmenin derste daha verimli olabilmesi, ö renciye yarar sa laması, öz güveninin olabilmesi ve ö retmenlik tutumunun olumlu geli mesi için girmi oldu u dersin e itimini almı olması son derece önemlidir. Bütün bu görü lerden yola çıkarak alan bilgisi, genel kültür, ki isel ve meslekî özellikler, ö retme süreci, ö renci ile olan ili kiler ve ö renciye yakla ım gibi çe itli yönlerden
daha etkili bir sosyal bilgiler ö retmeni yeti tirebilmek için u öneriler ortaya atılabilir:
1. Sosyal bilgiler ö retmeni çevresine, ülkedeki ve dünyadaki olaylara ve geli melere kar ı duyarlı olmalıdır. Bu nedenle sosyal bilgiler ö retmen adaylarının ezberci de il sorgulayıcı, ara tırıcı, fikir üretme ve gözlemleme yetenekleri geli mi bireyler olarak yeti tirilmesine önem verilmelidir. leride ö retmen olduklarında, daha etkili ve verimli olabilmek için konuları güncelle tirilerek, günümüzden örnekler vererek anlatılmalı, ö rencilerin anlama, kavrama ve yorum yapabilme yetene ini geli tirebilmelidirler. Ö renciler günlük ya antılarında kullanamayacakları konulara kar ı ilgisiz kalabilmektedirler. Tarih ile ilgili konuların nedenleri, sonuçları anlatılırken günümüzde ya anan benzer olaylarla ili kilendirmeli, bu olaylardaki ekonomik, siyasî, sosyal etkenler
belirtilmeli, aralarındaki ba
vurgulanmalıdır. Co rafî olaylarda çevremizden, ülkemizden ve dünyadan çe itli örnekler verilerek somut anlatıma ve görselli e yer verilmelidir.
2. Sosyal bilgiler ö retmeni, sosyal bir birey olarak yeti tirilmelidir. Çünkü bulundu u çevre onun laboratuarını olu turmaktadır. Nasıl çevresindeki tarihi, kültürel ve turistik yerlere gezi ve inceleme yapıyorsa, i ledi i ders ile alâkalı olarak
yerel yönetimlerle de diyalog halinde bulunmalıdır. Görev yapmı oldu u yerdeki vali, kaymakam veya köy muhtarı ile jandarma, trafik polisi gibi yetkililerle ileti im kurmalıdır. Konuları anlatırken olayları ya amı ki ilerden veya alanında
uzman ki i ya da kurumlardan
yararlanabilmedir. Bunun için de sosyal yönü geli mi , giri imci yapıya sahip bireyler olarak yeti tirilmelidir.
3. Farklı disiplinlerle ilgili kavramları bilmeli ve bunlardan derste yararlanmalıdır. Olaylara tek bir bakı açısından bakmamalıdır. yi bir sosyal bilgiler ö retmeni tarih, co rafya, sosyoloji, felsefe, ekonomi gibi disiplinler arasında ba lantı kurabilmelidir. Toplumun de er yargılarını, milli ve manevî de erlerini bilmeli, insanlık ve do a sevgisini ö rencilerine kalıcı olacak ekilde verecek e itimden geçmi olmalıdır. Demokrasiyi özümsemi olarak yeti tirilmelidir ki kendisi de ileride dersini demokratik bir ortam yaratarak i lemeli, her türlü dü ünceye saygı duymalı, vatanda lık ve insan hakları e itimine özen göstermelidir. Çalı aca ı farklı bölge ve yörelerdeki kültürel de erlere saygı
duymalı, bunları korumalı ve
geli tirilmesine çalı arak, derste verdi i bilgilerle toplum hayatında olumlu yönde de i iklikler meydana getirebilmelidir.
4. Konuların özelli ine uygun yöntem
ve teknikleri ders esnasında
yalnızca i ittikleri konuları çabuk unutmaktadırlar. Bizzat katıldıkları bir e itim etkinli i onların konuyu daha iyi anlamalarına ve kolay unutmamalarına yardım etmektedir. Etkin bir ö retim için yöntem zenginli ine gidilmelidir. Bu anlamda çok sayıda yöntem vardır. Aynı zamanda her ö retmen kendi yaratıcılı ını katarak yeni yöntemler geli tirebilmektedir (Küçükahmet,2001). E itim Fakültelerinde sosyal bilgiler ö retmen adaylarına bu yöntem ve teknikler en iyi ekilde ve uygulamalı olarak verilmelidir. l milli e itim müfetti lerinin ve ilkö retim müdürlerinin özellikle drama tekni i üzerinde durması ilgi çekicidir.
5. yi bir sosyal bilgiler ö retmeni konularla ilgili teknik araç-gereç ve materyalleri en verimli ekilde ve sık olarak kullanmalı, bunun için bu konuda e itim almalıdır. E itim Fakültelerinde sosyal bilgiler ö retmen adayları zaman zaman konular, projeler, seminerler sunarken bu
araç-gereçlerden azami ölçüde
yararlanmaya te vik edilmelidir. Çünkü araç-gereç kullanmak daha fazla duyu organını aktif kıldı ı için ö renmenin kalitesini arttırır. Aynı zamanda, konuların daha etkili sunumu, dikkatin canlı tutulması, bilgilerin daha kalıcı olması, sürenin ekonomik kullanılması gibi kazançlar sa lar (Ta pınar.2005). Ö retmen adayları, ö retmenlik ya antıları boyunca geli melere açık olmaları, bunlarla
ilgili her türlü hizmet içi kursa gitmeleri
yönünde uyarılmalılar. Çünkü
geli melerdeki süreklilik ö retmenlerden beklentileri de beraberinde getirmektedir. Özellikle toplumların en yeniliklere açık
unsurunun ö retmenler olması
gerekmektedir.
6. Sosyal bilgiler ö retmeni Türkçe’yi düzgün ve do ru kullanabilmelidir. Bu amaçla e itim fakültelerinde her ö retmen adayının mutlaka iyi bir Türkçe ö retmeni olacak ekilde yeti tirilmesi gerekmektedir. Çünkü toplumların kültürleri büyük ölçüde dil ile gelecek ku aklara aktarılmaktadır. Diline sahip çıkmayan milletler kaybolmaya mahkûmdur. Burada da en önemli görev ö retmenlere dü mektedir. Düzgün bir telaffuzu olmayan, anlataca ı konuları iyi ve direk ifade edemeyen, yorum kabiliyetinden yoksun bir sosyal bilgiler ö retmeninin ö rencilerine yarar sa laması dü ünülemeyece i gibi zararları da dokunacaktır. Ö renci anlamadı ı dersten hiçbir zaman zevk almaz ve o dersi ö renemez. Bu nedenle bir ö retmenin alanına iyi hâkim olmasının yanında bunu kar ısındaki ö rencilerine en etkili ekilde aktarması da aynı derecede önemlidir. Bunun için de sosyal bilgiler ö retmeninin Türkçe’ye hâkim olması gerekmektedir.
7. Sosyal bilgiler ö retmeninin sosyal bilgiler programını ve sosyal bilgilerle ilgili temel kavram ve bilgilere sahip olması, dersini bu do rultuda planlayıp i lemesi
gerekmektedir. Bu nedenle sosyal bilgiler ö retmen adayları yeti tirilirken dersin içeri i, müfredatı, dersi ile ilgili yapılan de i iklikler ve yenilikler, dersin hedef ve
amaçları konusunda e itilip,
bilgilendirilmeli, yapılan de i iklikler sınıflarda tartı ılmalıdır. Böylelikle ö retmen oldu unda ders ile ilgili plan ve programı zamanında, dikkatli, titiz hazırlayıp, hedef ve davranı ları yerinde hazırlayabilir.
8. Sosyal bilgiler ö retmen adayı, ö rencilerin farklı bili sel, duyu sal ve devini sel geli meler izledi i; geldi i sosyal ve kültürel çevrenin de ö renci üzerlerinde büyük bir etkisi oldu u bilinciyle yeti tirilmelidir. Dersini, sınıfındaki ö renciler arasında bu dengeyi sa layacak ekilde i lemelidir. Ö rencilerin geli im düzeylerine uygun yakından uza a, somuttan soyuta ve basitten karma ı a giden e itim etkinliklerine ve dersin planlamasına yer vermelidir.
9. Ders planında belirlenen hedef davranı lara uygun de erlendirme biçimini belirlemelidir. Bunun için de farklı yöntemler kullanmalıdır. Sosyal bilgiler ö retmen adaylarının ö rencileri de erlendirirken nelere dikkat etmesi gerekti i, nasıl bir de erlendirme sistemi
uygulayaca ı, yanlı ve eksik
de erlendirmelerin ö rencilerin derse olan ilgisini nasıl azaltaca ı kendisine verilmelidir. Sınav soruları hazırlarken
amacın ba arısızlı ı ölçmek de il, ö renciye kazandırılması amaçlanan bilgi ve davranı ları ölçecek nitelikte ve nicelikte hazırlanmasına dikkat edilmesi gerekti i özellikle vurgulanmalıdır.
10. yi bir sosyal bilgiler ö retmeni ö rencilerine bilgisi, kültürü, davranı ları, konu ma ekli, giyimi gibi konularda örnek olmalıdır. E er ö rencilerinin okumasını, çe itli konularda bilgi sahibi olmasını istiyorsa her eyden önce kendisi okumalı, alanı ile ilgili geli meleri takip etmeli, meydana gelen olaylara duyarsız kalmamalı ve bunu ö rencileriyle ve meslekta larıyla payla malıdır. Ö rencinin önünde en büyük örnek olan ö retmen her yönüyle iyi bir örnek te kil etmelidir. Bunun için de e itim fakültelerinde yeti tirilen ö retmen adayları ve tabi ki sosyal bilgiler ö retmen adayları ö retmen olma misyonu ile yeti tirilmeli gerek derslerinde gerekse staja gitti i okullarda bu vasıflar ona en iyi ekilde verilmelidir.
11. Bir sosyal bilgiler ö retmeni ülkesinin her bölge ve yöresinin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı hakkında bilgilendirilecek ekilde yeti tirilmeli, stajının önemli bir bölümünü birle tirilmi sınıfları olan ilkö retim okullarında yapmalıdır. Aksi takdirde göreve ba ladıklarında beklentilerinden çok daha farklı durumlarla ve zorluklarla kar ıla abilmektedirler. Bu zorluklar barınma, ula ım, ö rencinin hazır
bulunu lu u, çevre ile etkili ileti im, sosyal ve kültürel faaliyetler vb. olabilir. Yapılan istatistikler göstermi tir ki bazı ö retmenler kar ıla tıkları bir takım güçlükler kar ısında meslekten istifa etmi ler ya da yer de i tirme talebinde bulunmu lardır. Oysaki yurdun en ücra kö esine kadar her ö rencinin e itim hakkı vardır. te sosyal bilgiler ö retmeni yeti tirilirken bütün bu kar ıla ılacak güçlükler ve bunlarla ba edebilme yolları kendilerine önceden verilmelidir.
5. KAYNAKLAR
Erden, M. (1996). Sosyal Bilgiler Ö retimi. stanbul: Alkım Yayınevi
Küçükahmet, L. (2001). Ö retim lke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Da ıtım
Sönmez, V. (1996). Sosyal Bilgiler Ö retimi. Ankara: Program Geli tirme Merkezi, 11
Ta pınar, M. (2005). Kuramdan
Uygulamaya Ö retim Yöntemleri. Ankara: Üniversite Kitapevi
