D E V L E T M E M U R U E R M E N İ - 1 - 6 " H A K K I N D A B İ R K İ T A P Rn. K . G. Ç a r k i m s a z i y l e ç ı k a n « T ü r k D e v l e t i H i z m e t i n de E r m e n i i e r . 1453-1953) baş l ı k l ı k i t a p , h iç g ö r ü l m e m i ş b i r h a y l i r e s m i v e b i r h a y l i y e n i m a l û m a t ı i h t i v a e d i y o r . İ s t a n - b u l u n f e t h i n d e n i t i b a r e n E r m e ni v a t a n d a ş l a r ı m ı z ı n h a y a t l a r ı , son a s ı r d a k i i s t i k l â l i d d i a ve g a y r e t l e r i n e t e m a s t a n k a ç ı n ı l m a k ş a r t i y l e a n l a t ı l m a k t a , i l - M a h m u d ’ d a n i t i b a r e n O s m a n l ı d e v l e t i h i z m e t i n e g i r e n b ü t ü n E r m e n i l e r l n h a l t e r c ü m e l e r i v e r i l i r k e n de b u n l a r d a n b a z ı l a r ı n ı n h i z m e t l e r i h a k i k a t e n m ü b a l â ğ a l ı b i r ş e k i l d e h i k â ye e d i l m e k t e d i r . E s e r in h e d e fi b u d e v l e t i n E r m e n i m e m u r l a r ı n d a n b ü y ü k i s t i f a d e l e r t e m i n e t t i ğ i n i i s p a t e t m e k t e ş k i l e t t i ğ i n e g öre , b u n u z a r u r î s a y m a k k a b i l s e de m u h a r r i r b u h u s u s ta b i r ö lç ü g ö z e tm e m i ş t i r . D e v l e t i n t e ş k i l â t ı h a k k ı n d a da f i k i r v e b i l g is i a z o l d u ğ u n d a n bazı k ü ç ü k m e m u r
l a r a b i r k a ç de re ce b i r d e n a t l a t ı l a r a k b i r ka ç s e f a r e t k â t i b i , s e f i r l i ğ e y ü k s e l t i v e r m e k t e , k a l d ı k i bu t e r f i l e r d e n ba zan T ü r k l e r d a h i is t i f a d e e d e r e k , m ese lâ M ü l k i y e N a z ı r ı P e r t e v Paşa k i t a p t a s a d a r e t i i h r a z e t m e k t e d i r . İ l â v e e d e l im k i, r a h i p e f e n d i b u t a r i f l e r i v e e h e m m i y e t siz k i m s e l e r h a k k ı n d a k i t e v e c c ü h l e r i y a n ı n d a b a zı ı r k - d a ş l a r ı n ı n T ü r k h a r s ı n a e t t i k l e r i b ü y ü k h i z m e t l e r i de k a y d e t m i ş d e ğ i l d i r . S a k ı z O h a n n e s P a ş a n ın g ü ze l s a n ’a t l a r l a i k t i sa t h a k k ı n d a k i z a m a n l a r ı İç in p e k m ü h i m e s e r l e r i n i, o ğ lu E r m e n a k b e y i n ş a r k m i n y a t ü r l e r i h a k k ı n d a k i t e t k i k l e r i ni, E r m e n i e d e b i y a t ı n ı n t a n ı n m ış h i k â y e c i l e r i n d e n o la n K i r - k o r Z o h r a p e f e n d i n i n Ceza K a n u n u n a d a i r e s e r in i v e n i h a y e t E r m e n i s a n a t k â r l a r ı n ı n T ü r k t i y a t r o s u n a o la n h i z m e t l e r i n i - ü z e r l e r i n d e e h e m m i y e t l e d u r a r a k - a n l a t m a s ı ica p e d e r d i . E r m e n i l e r i n i l i m ve s a n a t s a h a s ı n d a k i h i z m e t l e r i ni t e b a r ü z e t t i r e m e y e n m ü e l l i f sadece r e s m î m e m u r i y e t ih r a z eden E r m e n i v a t a n d a ş l a r ı b i l d i r m e k i s t e m i ş ise b u n d a da h a t a d a n k a ç ı n a b i l m i ş d e ğ i l d i r . E s e r i n i n h u d u d u n u b u şe k i l d e ç i z d i ise, m ü h i m s iy a s î m e v k i l e r işgal e d e n le r e , v ü k e - l â l ı k , s e f i r l i k , m e b u s l u k e d e n
-le r e e h e m m ^ e t l e r i n e g ö re y e r l e r v e r i r , k ü ç ü k h i z m e t l e r d e b u l u n a n l a r ı da a n c a k g ö n ü l l e r i n i ho ş e d e c e k ş e k i l d e s ı r a l a r d ı . H a l b u k i E r m e n i l e r a r a s ı n d a s ı r a s i y l e v ü k e l â l ı ğ a y ü k se le n oh k l ş i d e n « y a n i D a v u t pş. A g a t o n Ef., A b r a h a m Pş. O - h a n n e s Ç a m iş e f e n d i v e A ğ o p paşa ile K a p r i y e l N u r a d o n k - y a n , H a l l a ç y a n , İ s t a n b u l y a n , S i n a b y a n v e O s k a n e f e n d i l e r d e n » i k i s i n i n , y a n i I I . A b d ü l - h a m i d ’ in i l k z a m a n l a r ı n d a T i c a r e t ve Z i r a a t N a z ı r l ı ğ ı n d a b u l u n a n O h a n e s Ç a m l ç e f e n d i ile İ k i n c i M e ş r u t i y e t t e v e H a k k ı Paşa k a b i n e s i n i n son z a m a n l a r ı n d a Posta v e T e l g r a f n a z ı r l ı ğ ı eden i s t a n b u l y a n e- f e n d i n i n n a z ı r l ı k l a r ı t a m a m e n u n u t u l m u ş , h e le İ s t a n b u l - y a n e f e n d i h i ç a n ı l m a m ı r t ı r . B u n a m u k a b i l S e r v e t P a l a c ı - y a n v e y a P e t r a k i S e r v e t e f e n di n a m ı n d a p e k e h e m m i y e t s iz , h e r k e s i n m e ç h u l ü b i r i n e t a m s e k i z s a y f a t a h s i s e d i l i p k e n d i s i n i n A n k a r a M e c lis Baş k i t a b e t v a z i f e s in i k ı r k b i r g ü n v e k â l e t e n v e f a h r i y e n i f a e t t i ğ i de ha ssa ten k a y d e d i l m e k t e d i r ! E se rin in s a n ı b a z a n sadece te b e s s ü m e s e v k e d e n v e bazan b i l m e c e h a l l i n e m e c b u r b ı r a k a n b i r de h u s u s i y e t i v a r k i , o da en k o y u E r m e n i ş lv e s i- ie y a z ı l m ı ş o l m a s ı d ı r . N ls b e te n
■rr-B/ub^b
d ü z g ü n l e r i a r a s ı n d a n n a k l e t t i ğ i şu i k i c ü m l e , e s e r in b a ş ın d a n s o n u n a k a d a r s ü r ü p g id e n li s a n ve ü s l û b u n sa d ı k b i r m i s a l i d i r ; «15 m a ıs 1858 t a r i h i n d e S u l t a n ı n t a s v i r i n Şevç , N o r v e k y a k r a l i ç e s i ne g ö t ü r m e k ş e r e f i k e n d i n e v e r i l e r e k , a y n ı h ü k ü m e t t a r a f ı n d a n b i r n iş a n la t a k d i r e d i l di. E r te s i senesi, 1859 da, F u a t P a ş a n ın i m z a s ı n ı t a ş ı y a n ve P a r is T ü r k E l ç i l i ğ i n i n M a s la h a t g ü z a r ı b u l u n a n A ğ o p e f e n d i G i r c i k y a n ’a h i t a p o lu n a n m e k t u p l a S e b u h e f e n d i n i n a y ni v a z if e s i v e a y n i m aa şı m u h a fa z a e d i l m e k ş a r t i y l e İ s t a n - b u la n a k l i i s t e n m e k t e id i.» Y e k y o k , b a y Ç a r k k a l e m i ele E r m e n i t ü r k ç e s i h a k k ı n d a n ü - m u n e v e r m e k ü z e re d e ğ il, m ü h im b i r e ser y a z m a k üze re a l d ı ğ ı n a g ö re n e s r i n i b i r T ü r k m u h a r r i r i n e o k u t u p _ v e ica p e t t i k ç e , o b i ç a r e m â n a y ı k a v r a y a m a d ı k ç a m e r a m ı n ı , ne de m e k i s t e m i ş o l d u ğ u n u o n a ş i f a h e n a n l a t ı p . b a ş ta n başa t a s h ih ve t a d i l e t t i r m e l i y d i . B i r de has i s i m l e r f i h r i s t i v a r k i, iç i n d e n ç ı k m a k v e y a i ç i n de isim b u l m a k h a k i k a t e n b a ş a r ı l ı r b i r iş d e ğ il! B ü t ü n b u n l a r a r a ğ m e n k i ta p b a ş k a h iç b i r y e r d e g ö r ü l m e s i n a s ip o l m a m ı ş r e s i m le r ve h a k i k a t e n y e n i b i r h a y-Iı m a l û m a t l a d i k k a t e l â y ı k v e t a r i h m e r a k l ı l a r ı n ı n k ü t ü p h a n e l e r i n d e b i r y e r İş g a lin e m ü s - t e n a k t ı r : Y a z ı k k i , p e k b ü y ü k b i r d i k k a t l e o k u y u p b i r h a y l i b i l m e c e y i h a l l e t m e k ve v e r i l e n m a l û m a t t a m ü t e m a d i ye n I s k o n t o e t m e k İcap e d i y o r.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
