" f ' t
-Beyoğlunda bir caddenin hali: Belediyenin işportacılara yaya trotuarları kiralaması sonucu yayalara ancak yolun ortasında yürümek imkânım
veriyor. İ s t a n b u l ' u n
y â y 4 n a l d ı r ı m l a r ı ! d r . Z e k i S a y a r mimar i.d.g.s.a.
Eskiden sokaklarımız yaylı arabala rın ve sütçü beygirlerinin geçebileceği genişlikte iken, bir yaya kaldırımı ihti yacında ve bilincinde değildik. Sokaklar Arnavut kaldırımı diye adlandırdığımız moloz veya işlenmemiş ocak taşı ile kap lanır, yağmur suları yolun ortasındaki meyilli (hattı-içtima) dan akıp giderdi. İstanbul'un ve bazı kentlerimizin bir çok larında, bu tür yol kaplamalarına el’an rastlaşmaktadır.
Büyük kentlerimizde belediye teşki lâtının kurulmasından sonra, yeni açılan cadde ve yollarda, batı'da olduğu gibi yaya kaldırımı yapılmağa başlanmış, da ha sonra bunların genişliklerinin tayini için, bazı esaslar konularak yönetmelikler yapılmıştır. Yapı ve yollar kanununda ve imar yönetmeliklerinde, yaya kaldırımla rının genişlikleri bulundukları yol ve cad denin genişliği ile orantılı olarak tayin edilmiştir. Bu suretle yolun İlki yanında taşıtlara ayrılan orta kısımdan deha yük sek nivoda, yayaların emniyetle yürüye bilecekleri iki şerit hallrtde yaya kaldı rımları sağlanmıştır.
Bu kısa açıklamadan sonra, bugünkü İstanbul’un yaya kaldırımı sorununa gele limi
Özellikle kentin iş ve ticaret mer kezlerinde artık yayaların yürüyebilecek leri trotuar diye bir şey kalmamıştır!
Nüfus yoğunlaştıkça, caddelerdeki yayaların da nisbeti artmakta, buna kar şılık esasen yetersiz kalan trotuarlar seyyar satıcılar, dükkâncılar tarafından fütursuzca işgal edilmektedir. Buna oto mobillerini trotuarlara park edenleri de ilâve ederseniz, yayaların ekseriya taşıt lara ait orta kısımda yürümek zorunlu- ğunda kaldıklarını görürsünüz. Bunun ya yalar için ne kadar sakıncalı ve sıkıntılı bir durum yarattığı anlaşılır.
Belediye zabıta talimatnamesine gö re (fasıl VII madde 7-Ç paragrafı) yaya kaldırımlarının her ne suretle olursa ol sun, işgal edilmesi yasak ise de, beledi yenin bu yasağı bir çokları gibi uygula madığı da aşikârdır.
işin garibi belediyenin yayaların çok yoğun halde bulunduğu bazı yaya kaldı rımlarını işportacılara kiraladığı da vâ- kidir! Hatta, bu kiralanan trotuarlar üze rinde seyyar satıcılar tezgâhlarından baş ka, zamanla barakalar yerleştirmekte bir nevi (kondu) dükkânlar yaratmaktadırlar. Büyük Postane önü ve Yeni Camii arka sındaki. Valde türbesi çevresi ve
Vakıf hanı portiği önündeki barakalar gi bi!
Prost plânında İstanbul’un iş ve alış veriş merkezlerinde, yayaların rahat ve kolayca dolaşabilmeleri için bir çok por- tikll yol düzenlemiştir. Büyük Postane karşısındaki Valde han ve M ısır çarşısı karşısındaki Vakıf iş hanları önünde ve Kadıköyde Söğütlü Çeşme caddesinin bir tarafında projelendirilen bu portikli yollar ne yazıktır ki, zamanla seyyar sa tıcılar, işportacılar tarafından işgal edil miş, yayalara yine yürüyecek yer kalma mıştır.
Bu ilkel oluşumlar bir yandan yaya lara yürüyecek yer bırakmaz iken ayrı ca caddelerimizin fizyonomisi, estetiği de bozulmakta, bir orta çağ manzarası yarat
maktadır.
Bir yandan yayalar yürüyecek basa cak yer bulamazken, belediye yaya kal dırımlarının bakımı ve tamiri ile de hiç meşgul olmamaktadır. Çok defa, cadde nin taşıtlara ait kısmı onarıldığı ve as faltlandığı halde, aynı yoldaki yaya kal dırımına el bile sürülmemektedir. Bu ta mirlerde mevcut yol profili dikkate alın madan yeni asfalt tabakası dökülmekte, trotuar ile orta taşıt yolu arasındaki 25- 30 cm. olması gereken kot farkı kaybol maktadır. Yol yapım tekniğine uyamayan bu laubali! uygulamalar İstanbul’un sokak ve caddelerini bugünkü perişan hale ge tirmiştir.
Batı ülkelerinde yayaların rahatça dolaşabilmesi için çarşı ve pazar yerleri
c a l i «
Valide Vakıf hanı önünde Prost plânına göre yapılmış olan portikli trotuar, bugün tamamen işportacıların ketevetli ve tenteli (kondu)
barakaları ile işgal edilmiş durumdadır.
Karaköy’de yolcu salonu karşısındaki trotuarlar bir otomobil acentasının satış sergisi haline getirilmiştir.
taşıtlara kapatılırken! bizde, yaya kaldı rımları esnaf ve işportacılar tarafından
maalesef işgal edilmektedir.
Öyle anlaşılıyor ki. Belediye şube müdürlerinin, yollar şubesinin, hatta, yol larla görevli belediye başkan yardımcısı nın, yollar ile gereği gibi ilgilenmedik leri bir gerçektir.
Kanımıza göre, bu işle ilgilenmek kı sa zamanda İstanbul'a önemli ve başa rılı hizmetler veren başkan Aytekin Ko- til'e kalmaktadır. Sayın başkana sesleni
yoruz.
“Yayalara ait olması gereken yaya kaldırımlarını lütfen kurtarınız”. Hiç ol mazsa kentin merkezindeki yoğun iş ve ticaret bölgelerindeki cadde ve sokakla rın trotuarlarını onarmak, seyyar satıcı lardan kurtarmak için özel bir ilgi gös terir, bu hususta hiç bir gayret sarfet- meyen şube müdürlerini ve yollar şube si görevlileri uyarırsa hem bu ortaçağ manzarasına son verecek, hem de yaya ları ferahlatmış olacaktır.
Şimdiye kadar belediye başkanlarının yayalar ile ilgilendiğini, biri müstesna hatırlamıyoruz. Kısa bir süre (1959 1960) yıllarında İstanbul belediye başkan lığı yapan rahmetli profesör Kâmuran Görgün, göreve başlar başlamaz istiklâl caddesinin Tünel Taksim meydanı ara sındaki trotuarları onartmış, İslah etmiş ve gelip geçişin yoğun olduğu bölgeler de trotuar kenarlarına barikatlar yaptır
mıştı.
Bugünkü perişan hali gördükçe rah metli K. Görgün'ü takdirle anıyoruz.
Belediyenin bir kaç yıldanberl büz, bordur taşı kaplama plâkları gibi beton elemanlar imal eden bir istasyon kurdu ğu malûmduı. Ne yazık ki, bu istasyon da yapılan prekast elemanlar da gerekli teknikte yapılmamaktadır.
Plakların imalinde ve döşenmesinde özel bir tekniği olan bu işin, bizde bu tekniğe uyulmadan yapıldığı anlaşılıyor. Başka ülkelerde, bu plaklar özel agrega ile tazyikli preslerde hazırlanmasına kar
şılık, bizim plakların kalınlıkları en ve boylarına nazaran çok ince yapılmakta ve gerekli diozlarda ve basınçta imal edik madiklerinden yukarıda söylediğimiz arı zalan ortaya çıkarıyor. Belediye yollar şubesi mühendislerine önemsemedikleri ve küçümsedikleri yaya kaldırımlarının başka ülkelerde nedenli itina ile yapıl dıklarını, bu önemli konuya dikkatlerini çekmek için misaller vermeği uygun bul duk. Bu nedenle, İngiltere'de yayaların kullandığı kaldırımların inşasında uygula nan tekniği ve standartları gösteren gü zel örnekleri sahifalarımıza alıyoruz.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
