19. yüzyılda Galata ve Pera

(1)

FT-

1 9-Prof. Dr. N u r A k ı n dan b ir İs ta n b u l araştırm ası

19 .Yİiiz:VIIda 1

mmmm

Î8İlalta 1re lPeıpa

İTÜ Mimarlık Fakültesi

Restorasyon Anabilim Dalı

Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nur

Akın, “19. Yüzyılın ikinci

Yarısında Galata ve Pera”

adlı çalışmasının “son yıllarda

Levanten ve azınlık semtleri

konusuna giderek artan

ilginin devamı” olduğunu

belirtiyor. Akın, bu ilginin,

İstanbul’daki aydın çevrenin

son on yıllarda yeni bir kentli

kimliği aramak zorunda

kalmasının ve bu bağlamda

çeşitli nedenlerle eski Galata

ve Pera kültürüyle

özdeşleşme gereksinimi

duymasının bir sonucu

olduğunu vurguluyor

Dr. AYŞEGÜL GÜÇHAN*

S

on on yılda İstanbul’a ilişkin yayınların nem nicelik, hem de nitelik açısından artışına tanık olunmakta. Bir yandan kentin tüm ünü inceleme kapsamına alan İstanbul Ansiklopedisi, diğer yandan İstanbul mekânları ve so runlarına ilişkin incelemelerin yer aldığı

İstanbul Dergisi; günlük yaşam içerisin

de İstanbul’un ilginç mekânlarının ve ki şilerinin tanıtıldığı bir tür rehber dergi niteliğinde İstanbul Life Dergisi bu ya-çın Vakıf ın ay lık yayım İstanbul Kültür Sanat Harita

sı da İstanbullunun aylık kültürel etkin

likleri için -tümü kapsamasa da- bir el ki tabı niteliğinde. Bunların dışında, İstan bul’u bir bütün olarak tanımaya yönelik rehber kitaplar beşinci basıma ulaşabil mekte, yapı monografileri de okuyucu dan yoğun ilgi görmekte.

İstanbul’a yönelik bu ilgi 80’li yıllar dan bu yana salt bir ilgi olmaktan çıkıp bilgi alanı olmaya başladı. İstanbul’un son yıllarda “nostaljik” bir konu haline gelişini Murat Belge kentin hızlı büyü mesinin sindirilmesi güç bir değişim ya ratmasına bağlıyor (2). Belge’ye göre, “bu kentte daha uzun süre yaşamış olan lar, her şeyden önce, değişenin bilincine varmak durum unda kalıyorlar” (“). “Dikkatleri, zamanla, kalandan çok kal mayana yöneliyor” diyen Belge’nin ruh halini son yıllarda pek çok araştırmacı- yaz.ar paylaşıyor. Bu yazarlardan biri de İTÜ Mimarlık..Fakültesi Restorasyon Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr.

Nur Akın 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata ve Pera adlı çalışmasının “son

yıllarda Levanten ve azınlık semtleri ko nusuna giderek artan ilginin devamı” ol duğunu belirten (4) Akın, bu ilginin, İs tanbul’daki aydın çevrenin son on yıl larda yeni bir kentli kimliği aramak zo runda kalmasının ve bu bağlamda çeşit li nedenlerle eski Galata ve Pera kültü rüyle özdeşleşme gereksinimi duyması nın bir sonucu olduğunu vurguluyor (5). İstanbul’a yönelik yoğun ilginin yayın formunda sonuçlanması kent tarihi, ya pı monografisi, rehber nitelikli olabildi ği gibi Nur Akın’ın yeğlediği gazete ta rama tekniği ile de alabilmekte. Bu kita bı oluşturmak için 1848-1900 yılları ara sında çıkan ve yoğun haber kaynağı ni teliği taşıyan günlük Fransızca

gazetele-ri tarayarak bölge nin o dönemdeki ortamından günü gününe ve birinci elden bilgiler ya kalama olanağı el de ettiğini belirten (6) Akın, gazete tarama çalışmala rına 1848 tarihli

Journal de Cons tantinople ile baş

lamış ve 1865’te çıkan son sayısına dek bu gazeteyi; 1866 Ocak ayın dan 1891 sonuna dek La Turqui ve 1891-1900 arası için de Le Moni-

teur Oriental ga

zetelerini taramış; çalışmanın temel de

lı

gazetelerdeki bilgi yo^ zı içeriklerin ağırlıklı olar; na neden olmuş (7).

Fiziksel değişimlerin nedenleri

Gazetelerdeki haberlerin bilgi yoğun luğunun yanı sıra, kuşkusuz, yazarm

il-f

i alanlarının zenginliği de kitapta kimi onuların daha ağırlıklı olarak yer alma şıyla sonuçlanmış. Örneğin “19. Yüzyıl

İstanbul’unda Azınlık Grupları ve Ba tılılaşma”, “Galata-Pera” ve “Yangın lar, Değişim ve Bugünkü Durum” baş

lıklarını taşıyan üç ana bölüme ayrılan ki tabın ilk bölümünde Galata ve Pera’mn nüfus bileşimi ve nüfusta ağırlıklı yer tu tan Musevi, Rum ve Levantenlerin to p lumsal durumu, ekonomi içindeki ko num u, eğitim ve eğilimleri verilirken,

“Galata ve Pera” başlığı taşıyan ikinci

bölüm kitapta ağırlığını duyurmakta. Bu bölümde bir yandan bölgeyi oluşturan nüfusun bileşimi, yaşama alanları,

Galata Kulesi ve surlan. birşey kalmamıştır. en

- Y

;u kitapta ba- yer alması-3u nu-fusun meslek gruplarına göre dağılımı ve yaşama biçimi aktarılırken, diğer yan dan Batılı anlamda eğilimler ve tüketim biçimleri, müslim ve gayri müslim to p lum katmanlarının yaşam biçimlerinde ki benzerlik ve farklılıklar örneklenmek - te. Ö te yandan, kitabın ana aksmı oluş turan Batılı bir başkent olma yönünde ki değişimlerde en etkili kurum olan VI. Daire’nin kuruluş ve etkinlikleri “sokak ların aydınlatılması”, “sokakların adlan dırılması”, “yol genişletmeleri ve kapla maları”, “ulaşım düzeni” ve “bakım ve güzelleştirme çalışmaları” gibi başlıklar altında toplanan örneklerle belgelen mekte. Yine ikinci bölümde, bölge önemli yapıları “anıtsal yapılar”, “dinsel yapılar", “elçilikler”, “kamu yapıları “ticaret yapıları”, “m atbaalar”, “banka lar”, “eğitim-kültüryapıları”, “tiyatrove sirkler”, “sağlık yapıları”, “eğlence yer leri”, “park ve bahçeler” başlıkları altın da örneklenmekte.

Kitabın üçüncü bölümünde bir yan dan Galata ve Pera’nın fiziksel değişi mindeki önemli etmenlerden olan

yan-Ceneviz Galatası ndan dikkate değer başka

gınlar yine günlük Fransızca gazetelerde yer alan haberlere dayanarak verilmek te, diğer yandan ise kentin Batılı bir baş kente dönüşüm ü projesinin ilk adımı olan ahşap mimarlıktan kâgir mimarlığa geçiş olgusu bu yangınlar bağlamında değerlendirilmekte. Galata ve Pera’daki fiziksel değişimlerin sosyal değişimleri hızlandırmasının altım çizen Akın, yüz yılın ikinci yarısında Levanten ve diğer

Î

;ayrı müslimlerden oluşan nüfus çoğun- uğunun yirminci yüzyıl içinde giderek Müslüman nüfus lehinde farklılık gös termesi ve 1914’lere değin canlılık ve önemini sürdüren Pera’nın “Beyoğlu”na dönüşmesi süreci ile çalışmasını sonlan- dırmakta (8).

Kentlilik bilinci

Yirminci yüzyılın ikinci yarısındaki hızlı ekonom ik değişime koşut giden kültürel değişim sonucu aydın kesimin kente, kentin tarihine, değişimine, yiten- lere ve elde kalanlara yönelik ilgisinin yükselttiği kentlilik bilinci ile doğrudan ilişkisi olan bu tür incelemeler bir yan dan kente duyarlı yaklaşımı önerirken diğer yandan profesyonel araştırmacılar için de önemli bir referans kaynağı oluş turmakta. Nur Akın’ın incelikli çalışma sı 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Galata

ve Pera da, İstanbul’a ilişkin yayınlar

içinde hem akademisyenler, hem de kent tutkunları için vazgeçilmez bir kaynak olarak kitaplıklarda baş köşede yer ala cağa benziyor. ■

(*) Yeditepe Üniversitesi, Güzel Sa natlar Fakültesi

(1) N ur Akın, 19. Yüzyılın İkinci Ya

rısında Galata ve Pera, İstanbul: Litera

tür Y., 1998.

(2) Murat Belge, İstanbul Gezi Reh

beri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınla

rı, 1997 (5. Basım), Ö nsöz’den. (3) Murat Belge, Önsöz. (4) Akın, s. 314. (5) Akın, s. 314. (6) Akın, s. 8. (7) Akın, s. 8. (8) Akın, ss. 312-313.

S A Y F A 7

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi