• Sonuç bulunamadı

İşverenin iş sağlığı ve güvenliği açısından işyerinde örgütlenme yükümlülüğü

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "İşverenin iş sağlığı ve güvenliği açısından işyerinde örgütlenme yükümlülüğü"

Copied!
216
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN

İŞYERİNDE ÖRGÜTLENME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Muharrem Emre ULUSOY

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER

(2)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Bilimsel Etik Sayfası

Ö ğr en ci n in

Adı Soyadı Muharrem Emre ULUSOY

Numarası 104233002004

Ana Bilim/Bilim Dalı Özel Hukuk/Özel Hukuk

Programı

Tezli Yüksek Lisans Doktora

Tezin Adı İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İşyerinde Örgütlenme Yükümlü-lüğü

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uy-gun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

(3)
(4)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Ö ğr en ci n in

Adı Soyadı Muharrem Emre ULUSOY

Numarası 104233002004

Ana Bilim / Bilim

Dalı Özel Hukuk/Özel Hukuk

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER

Tezin Adı İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İşyerinde Örgütlenme Yükümlü-lüğü

ÖZET

Gün geçtikçe gelişen ve tüm toplumun fayda gördüğü teknoloji iş hayatında da çeşitli riskler meydana getirdiği için iş sağlığı ve güvenliği konusunda da ileri adımlar atılmasına neden olmaktadır.

Ülkemizde özellikle son zamanlarda iş sağlığı ve güvenliği bilincinin artma-sıyla birlikte oldukça ayrıntılı bir mevzuat oluşturulmuş ve bu mevzuatla iş sağlığı ve güvenliği konusunda işverene önemli sorumluluklar yüklenmiştir. İşverenlerin bu yükümlülüklerinin sınırı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre her türlü önlemi almaktır. Buna göre işverenler herhangi bir yasal düzenleme ile bağlı kalma-dan iş hayatında değişen günün şartlarına uyan ve işin gerektirdiği her türlü tedbiri almak zorundadır.

İşverenlerin işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından en önemli yükümlü-lüklerinden biri de iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesinin sağlanmasıdır. Örgütlen-me kapsamında yer alan kişi ve kurumlar, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağ-lanmasında büyük paya sahiptir.

Çalışmamızda son dönemlerde büyük öneme sahip olan iş sağlığı ve güvenli-ği konusunda öncelikle genel bilgi verilmiş olup, iş sağlığı ve güvenligüvenli-ği kavramları-nın ortaya çıkışı, gelişimi, yasallaşma süreci, ülkemizdeki yasal durumu ve işverenin iş sağlığı ve güvenliği konusundaki genel yükümlülükleri anlatılmıştır. Daha sonra-sında bu yükümlülüklerden örgütlenme yükümlülüğü kapsamlı bir şekilde ele alın-mıştır. Bu kapsamda iş sağlığı ve güvenliği kurulu, işyeri hekimi, iş güvenliği uzma-nı, çalışan temsilcisi ve destek elemanına yer verilmiştir. Son olarak ise bu yükümlü-lüğe aykırılığın sonuçları üzerinde durulmuştur.

(5)

T. C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Ö ğr en ci n in

Adı Soyadı Muharrem Emre ULUSOY

Numarası 104233002004

Ana Bilim/Bilim Dalı Özel Hukuk/Özel Hukuk

Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER

Tezin İngilizce Adı The Employer’s Organization Obligations in Terms of Health and Safety in Workplace

SUMMARY

As technology from which the community benefits improve it also brings some risks for working life and workers. Thats why some steps for workers health and safety are being taken.

Especially in recent times, with the increasing awareness of occupational he-alth and safety, legislation created a very detailed and important responsibilities that the employer is installed on occupational health and safety legislation. The Limit of obligations of employers according to Occupational Health and Safety Act No. 6331 is to take all necessary measures. Accordingly, employers have to take all necessary measures as the conditions change and required by job without depending on any legislation.

One of the most important health and safety obligation of employers in workplace is created the organization of occupational health and safety. Persons and entities within the scope of organization, are leading in terms in providing occupatio-nal health and safety at workplace.

In our study, we tried to give general information about occupational health and safety which is of great importance in recent years. Then we tried to explain, occupational health and safety concepts of emergence, developments, codification process, the legal status of our country. Also employer’s general occupational heath and safety requirements are described. Subsequently, the obligation to organize oc-cupational health and safety obligations are discussed in a comprehensive manner. In this context, we are given informations about the occupational health and safety committee, an occupational physician, occupational safety specialist, employee rep-resentatives and health and safety support personnel in our study. Finally,we focus on the result of the breach this obligations.

(6)

I İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ... I KISALTMALAR ... VI GİRİŞ ... 1 BİRİNCİBÖLÜM GENEL OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ §1.İŞ SAĞLIĞI, İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI ... 6

I.GENEL OLARAK ... 6

II.İŞ SAĞLIĞI KAVRAMI ... 8

III.İŞ GÜVENLİĞİ KAVRAMI ... 10

IV.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI ... 11

§2.İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN GÜNÜMÜZDEKİ ÖNEMİ ... 12

§3.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HAKKININ HUKUKİ DAYANAKLARI ... 15

I.ULUSLARARASI HUKUKTA ... 15

II.TÜRK HUKUKUNDA ... 19

§4.İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... 23

I.GENEL OLARAK ... 23

II.İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN İŞYERİNDE ÖRGÜTLENME YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN KAPSAMI ... 27

İKİNCİ BÖLÜM İŞVERENİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU KURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ §1.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULUNUN YAPISI, EĞİTİMİ VE YÜKÜMLÜLÜĞÜN KOŞULLARI ... 31

I.GENELOLARAK... 31

II.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULU OLUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜNKOŞULLARI ... 34

1.İşyerinde Altı Aydan Fazla Sürekli İşlerin Yapılması ... 34

(7)

II

III.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUNUNYAPISI ... 37

IV.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUÜYELERİNİNEĞİTİMİ ... 39

§2.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULUNUN GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI İLE İŞLEYİŞİ VE OLUŞUMU ... 40

I.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUNUNGÖREVVEYETKİLERİ ... 40

1.İş Sağlığı ve Güvenliği İç Yönerge Taslağı Hazırlamak ... 41

2.İş Sağlığı ve Güvenliği Öğretimi ve Eğitimi ile Rehberlik Hizmeti ... 41

3.İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanması Amacıyla Tedbir Almak .. 41

4.Yıllık Rapor Hazırlamak... 42

5.Genel Bir Önleme Politikası Geliştirmek ... 42

6.Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Taleplerini Değerlendirmek ... 43

II.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUNUNSORUMLULUKLARI ... 45

III.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUNUNİŞLEYİŞİ... 45

IV.FARKLIDURUMLARA GÖREİŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUNUN OLUŞUMU ... 47

1.İşyerinde Asıl İşveren Alt İşveren İlişkisinin Olması ... 47

2.Aynı Çalışma Ortamında Birden Fazla İşverenin Bulunması ... 49

3.Aynı İşverene Ait Birden Fazla İşyerinin Olması ... 50

V.İŞSAĞLIĞIVEGÜVENLİĞİKURULUKARARLARININNİTELİĞİ ... 51

1.İşveren Açısından ... 51

2.Çalışanlar Açısından ... 52

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İSGB OLUŞTURMA, İŞYERİ HEKİMİ, İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİ ÇALIŞTIRMA VE ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ, DESTEK ELEMANI BELİRLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ §1.İSGB OLUŞTURMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 54

I.GENEL OLARAK ... 54

II.İŞYERİ SAĞLIK VE GÜVENLİK BİRİMİ ... 57

1.Tanımı ... 57

2.Yükümlülük Kapsamındaki İşyerleri ... 57

3.Fiziki Yapısı ... 60

(8)

III

§2.İŞYERİ HEKİMİ ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 63

I.GENEL OLARAK ... 63

II.EĞİTİMİ VE BELGELENDİRİLMESİ ... 66

III.İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLENDİRİLMESİ ... 71

IV.İŞVEREN İLE ARASINDAKİ İLİŞKİNİN NİTELİĞİ ... 73

1.İşyeri Hekimi Sözleşmesinin Türü ... 73

2.İş Sözleşmesinin Unsuru Olarak Hekimin İşverene Bağımlılığı ... 78

3.İşyeri Hekiminin Mesleki Bağımsızlığı ve İş Güvencesi ... 79

V.İŞYERİ HEKİMİNİN GÖREVLERİ ... 81

1.Rehberlik... 81

2.Risk değerlendirmesi ... 82

3.Sağlık Gözetimi ... 83

4.Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt ... 85

5.İlgili Birimlerle İşbirliği ... 85

VI.İŞYERİ HEKİMİNİN YETKİLERİ ... 86

VII.İŞYERİ HEKİMİNİN SORUMLULUKLARI ... 88

VIII.İŞYERİ HEKİMİNİN ÇALIŞMA SÜRESİ ... 89

IX.İŞYERİ HEKİMİNİN ÜCRETİNİN BELİRLENMESİ ... 91

§3.DİĞER SAĞLIK PERSONELİ ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 94

I.GENEL OLARAK ... 94

II.DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN EĞİTİMİ VE BELGELENDİRİLMESİ ... 97

III.DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREVLERİ ... 98

IV.DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN YETKİ VE SORUMLULUKLARI ... 100

V.DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN ÇALIŞMA SÜRELERİ ... 101

§4.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ... 102

I.GENEL OLARAK ... 102

II.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ NİTELİKLERİ VE EĞİTİMİ ... 103

1.Belirli Okullardan Mezun Olma Koşulu ... 103

2.İş Güvenliği Uzmanı Belgesine Sahip Olma Koşulu ... 105

a.(A) sınıfı İş Güvenliği Belgesi ... 106

b.(B) Sınıfı İş Güvenliği Belgesi ... 107

(9)

IV

d.Belgelerde Mevcut Durumu ... 107

III.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI EĞİTİMİ ... 109

IV.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ GÖREVLERİ... 111

1.Rehberlik... 111

2.Risk Değerlendirmesi ... 112

3.Çalışma Ortamı Gözetimi ... 112

4.Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt ... 113

5.İlgili Birimlerle İşbirliği ... 113

V.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ YETKİLERİ ... 113

VI.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ SORUMLULUKLARI ... 114

VII.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANININ ÇALIŞMA SÜRESİ ... 115

VIII.İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI İLE YAPILACAK SÖZLEŞME ... 116

§5.ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ BELİRLEME VE DESTEK ELEMANI ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ... 119

I.ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ ... 119

1.Genel Olarak ... 119

2.Çalışan Temsilcisinin Nitelikleri... 122

3.Çalışan Temsilcisinin Seçimi ... 123

4.İşyerinde Çalışan Temsilci Sayısı ... 127

5.Çalışan Temsilcisinin Görevleri ... 128

6.Çalışan Temsilcisinin Yetkileri ... 131

7.Çalışan Temsilcisinin Eğitimi ... 133

II.DESTEK ELEMANI ... 135

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖRGÜTLENMESİ YÜKÜMLÜLÜĞÜNE AYKIRILIĞIN SONUÇLARI §1.İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖRGÜTLENMESİNE AYKIRILIK HALİNDE İDARİ PARA CEZASI... 139

I.GENEL OLARAK ... 139

II.İDARİ PARA CEZASI ... 142

1.İdari Para Cezasının Özellikleri ve Niteliği ... 142

(10)

V

a.İş Sağlığı ve Güvenliği Kuruluna İlişkin İdari Para Cezası ... 145

b.İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personeli İle İş güvenliği Uzmanına İlişkin İdari Para Cezası ... 147

c.Çalışan Temsilcisi ve Destek Elemanına İlişkin İdari Para Cezası ... 149

d.İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Çeşitli Yönetmeliklere İlişkin İdari Para Cezası ... 150

3.İdari Para Cezasının Muhatabı ... 151

§2.İDARİ PARA CEZALARININ UYGULANMASI VE CEZAYA KARŞI BAŞVURULACAK KANUN YOLLARI ... 153

I.İŞYERİNİN TEFTİŞİ VE CEZAYI VERMEYE YETKİLİ MAKAM ... 153

II.İDARİ PARA CEZASINA KARŞI KANUN YOLLARI ... 159

1.Başvuru Yolu ... 160

2.İtiraz Yolu ... 163

3.İdari Para Cezasının Tahsili ... 164

4.İdari Para Cezasında Zamanaşımı ... 165

SONUÇ ... 167

(11)

VI

KISALTMALAR

AB. : Avrupa Birliği

AÜHFD. : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi

AÜİİBFD. : Ankara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi

AYM. : Anayasa Mahkemesi

B. : Baskı

Bkz. : Bakınız

C. : Cilt

DEÜHYO. : Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu

E. : Esas

E.AÜİİBFD : Eskişehir Atatürk Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakülte Dergisi

f. : Fıkra

HD. : Hukuk Dairesi

ILO. : Uluslar arası Çalışma Örgütü İSG. : İş Sağlığı ve Güvenliği

İSGB. : İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi

İSGKHY. : İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik İSİG. : İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği

K. : Karar

(12)

VII Legal İHSGHD.: Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi Legal YKİ. : Legal İş Hukukuna ve Sosyal Güvenlik Hukukuna

İlişkin Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi

m. : Madde

No. : Numara

OSGB. : Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi

RG. : Resmi Gazete

s. : Sayfa

S. : Sayı

SGD. : Sosyal Güvenlik Dergisi

SGK. : Sosyal Güvenlik Kurumu

SÜHFD. : Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

TBK. : Türk Borçlar Kanunu

TİSK. : Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu TSM. : Toplum Sağlığı Merkezi

TTB. : Türk Tabipleri Birliği

TÜHİS. : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası

vb. : Ve benzeri

vd. : Ve devamı

WHO. : Dünya Sağlık Örgütü

(13)

VIII YHD. : Yargıtay Hukuk Dairesi

YHGK. : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu

(14)

1

GİRİŞ

Ülkemizin uzun yıllardır çözülemeyen en büyük sorunlarından bir tanesi önle-nemeyen iş kazaları ve meslek hastalıklarıdır. Geçmişte bu konuda yapılan mevzuat çalışmaları, sağlık ve teknoloji alanında bu konuya ilişkin gelişmeler olsa da, ülke-mize ait iş kazası ve meslek hastalığı istatistikleri, daha alınması gerekli uzun bir yol olduğunun göstergesidir. Ayrıca son yıllarda ekonomik gelişmeye paralel olarak, işçi istihdamındaki artış, uluslararası piyasalarla rekabet etme noktasındaki çalışma tem-posu, işyerinde çalışan kişilerin günümüzde daha fazla korunması ihtiyacını doğur-maktadır. İş sağlığı ve güvenliği bakımından gelişmiş ülkelere nazaran daha yavaş ilerlediğimiz kabul edilmelidir. İş sağlığı ve güvenliğinin önemi, ülkemizde yavaş yavaş anlaşılmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinin esas önemi işçi sağlığının korunma-sı bakımındandır. Ancak bunun yanında ekonomik, psikolojik, toplumsal ve benzeri birçok alanda dolaylı veya doğrudan etkisinin olduğu kabul edilmelidir.

Ülkemizde sosyal devlet ilkesi gereği iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin kuralların büyük çoğunluğu emredici niteliktedir. Devlet iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mev-zuatları düzenlemek, işçilerin işyerinde sağlık ve güvenliklerini sağlayıcı önlemleri almakla sorumludur. Ancak iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması sadece devletin görevi değildir. İşverenlerin ve çalışanların mevzuat hükümlerine uyması ve uygu-laması gerekmektedir. İstatistikler iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması ve uygulanması bakımından büyük bir eksiklik olduğunu göstermektedir. Bu durumun bertaraf edilebilmesi için öncelikle uygulanabilir ve dağınık olmayan bir mevzuat, gerekli alt yapı çalışmaları, hem işveren hem de çalışanların bilgilendirilmesi ve bi-linçlendirilmesi ile etkin ve eğitici denetimin sağlanması gerekmektedir. Bu açıdan bir adım niteliğini taşıyan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 2012 yılında TBMM tarafından kabul edilmiştir.

6331 sayılı Kanun, Avrupa Birliği Yönergelerini esas almış ve çağdaş anlayışla hazırlanmaya çalışılmış bir kanundur. Kanun önleme ve koruma politikalarını ön plana çıkarmaktadır. Durağan olmayan, devamlı gelişmeleri takip eden, sürekli iyi-leştirme politikasını benimsemiştir. Ayrıca Kanunun dağınık mevzuatı bir arada top-laması ve tüm işyerleri ile çalışanları iş sağlığı ve güvenliği koruması altında

(15)

topla-2 ması çok yerinde olmuştur. Böylece işyerlerinde çalışan işçi, stajyer, çırak, memur, sözleşmeli personel gibi kişiler de kapsama dahil edilmiştir. Ancak Kanunun eleştiri-ye açık olduğu noktalarda vardır. Bunlardan birincisi işverenin ve çalışanların yü-kümlülük ve haklarının çok dağınık bir şekilde, belirli bir sistematik içinde ele alın-mamış olmasıdır. Kanunun anlaşılabilir bir sistemde düzenlenmesi, çalışanlar ve iş-verenler için yalın ve anlaşılır olması son derece önemlidir. İkinci eleştiri ise bazı maddelerin uygulanabilirliği noktasındadır. Düzenlemelerin ülke gerçeklerine göre yapılması son derece önemlidir. Olumlu gibi görünen bir düzenlemenin ülke stan-dartlarında uygulanabilirliğinin olmayışı, ulaşılmak istenen asıl amacın gerçekleştiri-lememesine, ve uygulamada birçok sorunun çıkmasına neden olabilecektir. Bu yön-den bakıldığında işyeri sağlık ve güvenlik örgütlenmesi içerisinde yer alan işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma yükümlülüğüne ilişkin düzenlemelerin uy-gulanabilirliği noktasında soru işaretleri bulunmaktadır.

İş sağlığı ve güvenliği oluşturulan mevzuat dışında başka unsurlarla destek-lenmelidir. Bu unsurların önemli parçalarından biri de işyerindeki iş sağlığı ve gü-venliği örgütlenmesidir. İşyeri örgütlenmeleri işyerinde iş kazası ve meslek hastalık-larına en yakın birim konumundadır. Dolayısıyla iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınabilecek önlemleri en iyi tespit edebilecek, en yakın müdahale ve korumayı ya-pabilecek kişiler ve kurumlar işyeri örgütlenmesi içerisinde yer alır. İşyeri örgütlen-mesi bakımından bir diğer önemli nokta ise, işyeri örgütlenörgütlen-mesi kapsamında bulunan kişilerde iş sağlığı ve güvenliği bilincinin oluşması ve bunun işyeri düzeyinde yay-gınlaştırılmasıdır. İş sağlığı ve güvenliği bilincinin veya başka bir ifade ile iş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşturulabilmesi sadece işyeri örgütlenmesi ile mümkün olamamaktadır. Mevcut düzenlemelerin eksiksiz uygulanması da bir o kadar önemli-dir. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının etkinliğini artıran bir diğer unsur ise de-netimlerdir. Denetimler arttıkça, iş sağlığı ve güvenliği önlemelerinin daha yoğun bir şekilde alındığı, konuya ilişkin gayretlerin artığı bir gerçektir. İşyerlerinin iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin denetimi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı iş müfettişleri tarafından yapılmaktadır. Ancak iş müfettişi sayılarının yeterli olmadığı ülkemizde işyerlerinin çok düşük bir kısmı denetlenebilmektedir. İşyeri iç örgütlen-mesi olan işyeri örgütlenörgütlen-mesinin bu yönden de önemli bir katkısı olduğu

(16)

muhakkak-3 tır. Şöyle ki; işyeri örgütlenmesi kapsamında yer alan kişilerin işyerinde bir nevi iç denetim yaptığı kabul edilmelidir. Sonuç itibariyle bu kişiler işverene alınması gere-ken önlemleri belirtecekler, işverenin söz konusu önlemeleri almaması durumunda ise durumu Bakanlığa bildireceklerdir. Bu sayede bir iç denetim mekanizması da oluşmuş olacaktır.

6331 sayılı Kanun işverenin genel yükümlülüklerini düzenlediği 4. maddesinde işvereni, mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbi-rin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçletedbi-rin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmakla yükümlü olduğunu düzenlemiştir. Görüleceği üzere “organizasyonun yapılması” yani işyeri örgütlenmesinin yapılması işverene bir yükümlülük olarak belirtilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği işyeri örgütlenmesi kapsamı çok geniş bir yapılanmadır. Aslına bakılacak olursa bu kapsam içerisine işveren ve çalışanlar da girmektedir. Ancak doktrinde işyeri örgütlenmesi için ifade edilen kap-sam daha çok iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri ve çalışan temsilcisini içermek-tedir. Böylece iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesinin içerisinde, iş sağlığı ve güven-liği kurulu, işyeri hekimi, işyeri hekimi haricindeki sağlık personeli, iş güvengüven-liği uz-manı ve çalışan temsilcisi sayılabilecektir. Çalışan temsilcisinin iş sağlığı ve güven-liği profesyoneli olduğunu kabul etmek mümkün değildir. Sonuçta bu kişiler işyerin-de çalışan ve işle ilgili başkaca görevleri bulunan kişilerdir. Ancak ilk işyerin-defa kanun düzeyinde düzenlenen çalışan temsilcisi kurumunun görev ve yetkilerine bakıldığın-da, işyeri örgütlenmesi kapsamında ifade edilmesi gerekmektedir.

Ayrıca mevzuatta işyeri örgütlenmesi kapsamında değerlendirilebilecek, işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi dışındaki sağlık personelinin ayrıca örgütleneceği işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık güvenlik birimlerine de detayla bir şekilde yer verilmiştir. Düzenlemeyle işverenlerin istihdam zorunluluğu esnetilmiş ve dışarıdan hizmet almasının önü açılmıştır.

Daha önce ifade ettiğimiz gibi işyerindeki işveren ve çalışanların da örgütlen-me kapsamında olduğu kabul edilebilir. Dolayısıyla çalışanların iş sağlığı ve güven-liği eğitimlerinin de bu nokta da önemli olduğu vurgulanmalıdır. Ancak

(17)

çalışmamız-4 da daha çok iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleri ile çalışan temsilcisi incelenecek ve çalışanların eğitim yükümlülüğü bu noktada kapsam dışı bırakılacaktır.

İş sağlığı ve güvenliği uluslar arası bir boyuta sahiptir ve birçok uluslar arası kaynakta yer almaktadır. Zaten 6331 sayılı Kanun hükümlerinin uluslar arası kaynak-lardan olan Avrupa Birliği Yönergeleri esas alınarak düzenlendiğini daha önce be-lirtmiştik. Bu noktada çalışmamızda uluslar arası mevzuat hükümlerine çok fazla değinilmeden, 6331 sayılı Kanun çerçevesinde işyeri örgütlenmesini incelemeye ça-lışacağız.

Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızın birinci bölümünde iş sağlığı ve güvenliğinin ortaya çıkışı ve gelişimi, iş sağlığı ve güvenliği kavramı, iş sağlığı ve güvenliğinin ülkemiz ve uluslar arası mevzuatlarda düzenleniş biçimleri ve konunun önemi ile işverenin genel olarak yükümlülüklerinin kapsamını değerlendir-meye çalışacağız.

Çalışmamızın ikinci bölümünde işyeri örgütlenmesi kapsamında bir alt organi-zasyon diyebileceğimiz iş sağlığı ve güvenliği kurulunu doktrinsel görüşler ışığında değerlendirecek ve 6331 sayılı Kanunda düzenleniş biçimine dair eleştiri ve görüşle-rimizi belirtmeye çalışacağız.

Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise öncelikle işyeri örgütlenmesi içerisinde yer alan bir diğer alt organizasyon türü olan işyeri sağlık ve güvenliği birimleri ince-lenecektir. Çalışmamızın sistematiğine bakıldığında öncelikle işyeri örgütlenmesi içerisinde yer alan kurumların (İş sağlığı ve güvenliği kurulu, işyeri sağlık ve güven-lik birimi) incelenmesi uygun bulunmuştur. Zaten bu kurumları oluşturan kişilerin neredeyse bütününü daha sonra incelemeyi uygun bulduğumuz iş sağlığı ve güvenli-ği profesyonelleri ve çalışan temsilcisi oluşturmaktadır. Bu sistematik içerisinde iş-verenin sırasıyla işyeri hekimi, diğer sağlık personeli ve iş güvenliği uzmanı çalış-tırma, çalışan temsilcisi belirleme ve destek elemanı çalıştırma yükümlülüğü öğreti görüşleri ve yargı kararları ışında değerlendirilecektir.

(18)

5 Nihayet dördüncü bölümde ise işverenin belirtilen iş sağlığı ve güvenliği işyeri örgütlenmesine aykırılıkta bulunması halinde uygulanacak yaptırımların türü, uygu-lanma koşulları ile usul ve esasları incelenecektir.

(19)

6

BİRİNCİBÖLÜM

GENEL OLARAK İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

§ 1. İŞ SAĞLIĞI, İŞ GÜVENLİĞİ VE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI

I. GENEL OLARAK

İş sözleşmesi, işçinin işverene bağımlı olarak iş gördüğü karşılığında da işve-renin ücret ödemeyi taahhüt ettiği sözleşme türüdür. İş sözleşmesi diğer iş görme sözleşmelerinden farklı olarak hukuki ve ekonomik bağımlılık içerir ve sonucunda işçinin kişisel ve iktisadi olarak korunması ihtiyacı ortaya çıkar1. İş sözleşmesinin unsurlarını işçi açısından ele alacak olursak, iş görme “insan emeği ve hizmeti” ön planda olacaktır. İşçi maddi ve manevi varlığı ile bir işin taahhüdü altına girdiğinden özellikle işçinin fiziki güvenliğinin temini iş hukuku bakımından en temel öncelikle-rindendir2. İşçinin fiziksel ve ruhsal açıdan korunması, toplumsal farkındalık yara-tılması, gelişmiş bir mevzuat ve en önemlisi insana değer vermekle, kısaca insan sağlığını ve güvenliğini sağlamakla mümkün olacaktır3.

Sağlıklı ve güvenli çalışma ihtiyacı insanlık tarihi kadar eski olmasına karşın iş sağlığı ve güvenliğinin sosyal bir ihtiyaç olarak ortaya çıkması işçi sınıfının oluşması ile birlikte olmuştur4. İşçi sınıfının ortaya çıkmasındaki en temel etken 18. yüzyılın ikinci yarısından sonra bilimsel ve teknolojik gelişmeler sonucunda ortaya çıkan

1

SÜMER Haluk Hadi, İş Hukuku, 16. Baskı, 2011, s.39-41; AKTAY Nizamettin/ARICI

Ka-dir/KAPLAN-SENYEN Tuncay (AKTAY/ARICI/KAPLAN-SENYEN), İş Hukuku, Yeni-lenmiş 5. Baskı, Ankara 2012, s.114.

2

EKİN Ali, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yükümlülüklere Uymamanın Sonuçları (İşveren

Açısından), Ankara 2010, s.19.

3

ERGİN Berin, “İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Türkiye Geneli” Can Tuncay’a Armağan

(İstanbul: Legal Yayınları, 2005), s.127; OĞUZ Özgür, AB Direktifleri ve Türk İş Hukukunda İş Sağlığı ve Güvenliğinde İşverenlerin Yükümlülükleri ve İşçilerin Hakları, Haziran 2011, s.19; SERATLI, Gaye Burcu, 4857 Sayılı İş Kanununa Göre İş Sağlığı ve Güvenliği, Legal İHSGHD, 2005/7, s.197.

4

MOLLAMAHMUTOĞLU Hamdi/ ASTARLI Muhittin , İş Hukuku, 5. Baskı, Ankara 2012,

(20)

7 yük işletmeler ve bu işletmelerdeki seri üretim sürecidir. Sanayi devrimi olarak kabul edilen bu süreçte toplumların sosyal, ekonomik ve siyasi yapıları büyük bir değişim geçirmiştir. Sanayi devrimi sonucunda sanayi bölgelerine büyük bir göç hareketliliği yaşanmış ve daha önce olmayan bir sosyal sınıf ortaya çıkmıştır. Sanayi devrimi işçi açısından en olumsuz çalışma şartlarını yaratmıştır. Ayrıca sanayi devriminin liberal öğretinin hüküm sürdüğü bir dönemde gerçekleşmiş olması olumsuzların ortadan kaldırılmasını zorlaştırmıştır. Şöyle ki; liberalizm devlete “karışmama” görevi yük-lemekte, ondan belirli kamusal görevleri dışında pasif bir davranış beklemektedir. Yani liberal devlet emek sermaye ilişkisinin dışında kalmış çalışma koşullarını tam bir irade özerkliği ile tarafların oluşturmasını istemiştir. Ancak bunun sonucunda kadın ve çocuk işçiler en ağır ve tehlikeli işlerde dahi çalıştırılmış, çok uzun çalışma süreleri belirlenmiş ve çok düşük ücretler ödenmiştir. En olumsuz koşulların oluştu-ğu bu dönemde iş sağlığı ve güvenliği kavramının eksikliği önemli bir sorun teşkil etmiştir5.

Liberal devlet anlayışının yerini sosyal devlet anlayışına bırakması ile birlikte birçok ülkede iş sağlığı ve güvenliği hukuku gelişmeye başlamıştır. Böylece çalışan-lar lehine devlet tarafından denetlenen ve korunan iş sağlığı ve güvenliği hakkı orta-ya çıkmıştır6. İş sağlığı ve güvenliği, çalışanların yaptığı işten, çalışma koşullarından ve kullanılan araç ve gereçlerden doğabilecek tehlikelere karşı yaşamının ve sağlığı-nın etkin olarak korunması, sağlıklı ve güvenli çalışabileceği ortamın sağlanması için yapılan sistemli ve bilinçli çalışmalar olarak ifade edilebilir7. Burada işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinden doğan bir borcun ötesinde, işçinin korunması açısından devletin iş hayatına müdahalesi sosyal devletin görevidir. Devlet gerekli mevzuatı hazırlamak, mevzuatın uygulanması için teşkilat kurmak, gerekli denetimleri yaparak

5

SÜZEK Sarper, İş Güvenliği Hukuku, Ankara 1985, s.9-11; MOLLAMAHMUTOĞ-LU/ASTARLI, s.1195; BALKIR Z.Gönül, İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Korunması:

İş-verenin İş Sağlığı ve Güvenliği Organizasyonu, Sosyal Güvenlik Dergisi (SGD), C.2, S.1, Y.2012, s.57-58; SÜZEK Sarper, İş Hukuku, 8.Baskı, İstanbul 2012, s.853; SÜMER, s.4-5.

6

ALPER Yusuf, Bazı Ülkelerde İşçi Sağlığı- İş Güvenliği Uygulamaları ve Türkiye’deki

Uygu-lama ile Karşılaştırılması, İşçi Sağlığı-İş Güvenliği Daire Başkanlığı 1988 Yılı İSİG Haftası Bildirileri, Ankara 1989, s.84; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.19.

7

(21)

8 gerekirse idari ve cezai yaptırımları uygulamak suretiyle iş sağlığı ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür8.

İş sağlığı ve güvenliği konusundaki ihmaller, iş kazası ve meslek hastalıklarına sebebiyet vermekte, sonucunda maalesef birçok işçi yaşamını yitirmekte veya sürekli iş göremezlik durumuna düşmektedir. Ayrıca bu durum dar anlamda işletme ve işve-renlere, geniş ölçekte bakıldığında ise ülke ekonomisine büyük zarar vermektedir. Dolayısıyla sosyal bir hukuk devletinin gereği olan işçiye sağlık ve yaşam hakkı lama ödevinin yerine getirilmesi ve ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için iş sağ-lığı ve güvenliği konusu, iş hukuku açısından geliştirilmesi gereken alanların başında gelmektedir9. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması, mümkün olduğunca eksiksiz bir mevzuat, mevzuatın uygulanmasının sağlanması için iyi bir denetim sistemi ile mümkün olabilir10.

II. İŞ SAĞLIĞI KAVRAMI

İş sağlığı kavramı işçinin sağlığının korunmasını konu alan ve bu konu ile ilgili bütün çalışmaları içerisinde barındıran kapsamlı bir kavramdır. Çalışan kişinin ça-lışma şartları ile kullanılan araç ve gereçlerden doğabilecek tehlikelerden arındırıldı-ğı veya bu tehlikelerin en aza indirildiği bir iş çevresinde huzurlu bir şekilde yaşaya-bilmesini anlatır11. İş sağlığı sadece vücudun beden olarak sağlıklı olması hali değil, aynı zamanda işçinin ruhsal olarak da korunması anlamındadır.12 Dünya Sağlık Ör-gütü (WHO) de sağlık kavramını “yalnız hastalık ve sakatlık durumunun olmaması

8

AKTAY/ARICI/KAPLAN-SENYEN, s.114; SÜMER, s. 154-155; BALKIR, Organizasyon,

s.60.

9

GEREK Nüvit, “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Haftalarının Hatırlattığı Görev ve

Sorumluluk-lar”,Eskişehir AÜİİBFD.,1992, C.10, S. 1-2, s.431; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar s.21;

SÜ-MER, s.153; İREN Ertan, İşçilerin İş Sağlığı ve Güvenliği Kurallarına Uyma Yükümlülüğü ve

İhlali Halinde Karşılaşacakları Müeyyideler, Sicil Dergisi , Eylül 2006, S.3, s.92.

10

SÜZEK Sarper, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Konusunda Devletin, İşverenin ve Sendikaların

Sorumluluğu, ODTÜ Mühendislik Fakültesi ve Prof. Dr. Mustafa Parlar Eğitim ve Araştırma Vakfı Kıbrıs Semineri, Eylül 1985, s.66; Aynı Yazar, Hukuki Yönden İşçi Sağlığı ve İş Gü-venliği, İş Hekimliği Ders Notları, 3. Baskı, 1993, Ankara, s.21; FİŞEK Gürhan, İş Güvenliği Uzmanlığında Takım Oyunu, Sarper Süzek’e Armağan, C.2, s.1855; SERATLI, s.198.

11

DEMİRCİOĞLU A. Murat/ CENTEL Tankut, İş Hukuku, 16. Bası, İstanbul 2012, s.154; EKİN, s.21; KILIÇ Leyla, İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Yükümlülüğü ve

So-rumluluğu, Ankara 2006, s.19; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar s.24.

12

(22)

9 değil, fiziksel ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali” olarak tanımlamıştır13. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) de aynı doğrultuda bir tanımlama yaparak iş sağ-lığı için “sadece işle ilgili hastasağ-lığın veya zafiyetin yokluğu değil, aynı zamanda işte hijyen ve güvenlikle doğrudan ilgili sağlığı etkileyen zihinsel unsurlardır” ifadesini kullanmıştır14. Burada bahsedilen hijyen kavramı iş sağlığı kavramının kapsamında yer alır ve işçinin işle ilgili bilmesi gereken hijyen ve temizlik kurallarını ifade eder15.

İş sağlığı kavramı, iş sağlığı ve güvenliği kavramının sağlık ile ilgili kısmını ve içeriğini ifade eder. Bu çerçevede bakılacak olursa, meslek hastalıkları hem çalışma koşullarından hem de işçilerin kullanmış oldukları araç ve gereçlerden kaynaklanır16. Önceki dönemlerde benzer niteliklerde sorunlara sebep olan meslek hastalıkları, tek-noloji ve sanayinin gelişmesi, dolayısıyla kimyasal ve radyoaktif maddelerin kulla-nımının artmasıyla, günümüzde çok daha önemli ve dikkat edilmesi gereken bir risk faktörü haline gelmiştir17. Sonuç olarak iş sağlığı bir bütün olarak ele alınmalı, sağlı-ğın korunması ve geliştirilmesi için farklı etmenler (fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik vs.) bir bütün olarak incelenmelidir18.

1475 sayılı İş Kanunu’nda19 “işçi sağlığı” kavramı yer almaktaydı. Daha sonra yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nda ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda bu kavram yerine “iş sağlığı” kavramı tercih edilmiştir. İş sağlığı kav-ramı işçi sağlığı kavkav-ramını da içine alan daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Şöyle ki işyerinde korunması gereken kişiler sadece işçiler değildir. İşyerinde bulunan çırak ve stajyerler veya bazen işin niteliğine göre müşterilerinde bu kapsamda kabul

13

ÖZDEMİR Namık Kemal, “4857 sayılı İş Yasası İş Sağlığı ve Güvenliği Hükümlerinin

De-ğerlendirilmesi”, İş Sağlığı ve Güvenliği, İstanbul Barosu Yayınları, 2004, s.21; OĞUZ, Yü-kümlülük ve Haklar s.24; EKİN, s.21.

14

OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.24.

15

ARICI Kadir, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Ankara 1999, s.50.

16

DEMİRCİOĞLU/CENTEL, s.154; BALKIR, Organizasyon, s.58.

17

OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.23; BALKIR, Organizasyon, s.59.

18

PİYAL Bülent, İşyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri, Sendikal Notlar, S.14, Nisan 2002,

s.93.

19

(23)

10 mesi gerekir. Dolayısıyla işçi sağlığı kavramı yerine iş sağlığı kavramının kullanıl-ması daha isabetli olmuştur.

III. İŞ GÜVENLİĞİ KAVRAMI

Güvenlik sözcüğü emniyet içinde olmak anlamına gelmektedir20. Çalışanların işyerinde emniyet içinde olmaları ise işveren, çalışan, devlet ve tüm toplumu ilgilen-diren, ulusal düzeyde ele alınması gereken bir konudur21. İş güvenliği kavramını, işçinin yapılan işin barındırdığı teknik özellikli risklere karşı korunmasını içeren, işçinin fiziki bir kayba uğramadan işini güvenli bir şekilde gerçekleştirmesi olarak ifade edebiliriz22. İş güvenliği kavramının konusu içerisinde, teknik tedbir ve bilgi ile koruma sağlayacak risklerin tespiti, işin yapılmasından doğan bu risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için gerekli yolların araştırılması ve bu yolda mevzuat hükümlerinin geliştirilmesi sayılabilir. İşyerinde iş güvenliğinin sağlanması işverenin en önemli sorumluluklarındandır. İş güvenliği kavramı işverene getirilen teknik yü-kümlülüklerin bütününü ifade eder. Ancak işveren yüyü-kümlülüklerini yerine getirirken devlet de işverenin söz konusu yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini denet-leyecektir23.

İş güvenliği kavramı, bazen iş sağlığını da kapsayan iş sağlığı ve güvenliği kavramının yerine kullanılabilmektedir. Ancak iş güvenliği kavramı, işçinin teknik açıdan güvenliğinin sağlanması olarak ifade edilebilir. İş güvenliği işyerinde meyda-na gelebilecek kazalara ve ölüme ilişkindir. Dolayısıyla iş güvenliğinin amacı işye-rinde meydana gelebilecek iş kazalarını önlemek ve çalışanı sonuçlarından korumak-tır24. Bu amaca ulaşmak çalışanların performanslarının, makine alet ve teçhizatların, ve son olarak çalışma alanının kontrol edilmesi ile mümkün olur25.

20

DEMİRBİLEK Tunç, İş Güvenliği Kültürü, İzmir 2005, s.4.

21

BALKIR Z. Gönül, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda İşverenin İş Sağlığı ve

Güvenliği Yönetim Sorumluluğu, Sicil Dergisi 2012, Aralık 2012, s.21; ARICI, s.50.

22

ARICI, s.51; EKİN, s.22; ÖZDEMİR, s.21.

23

DEMİRCİOĞLU/CENTEL, s.155-156; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.25; SÜMER,

s.153; ARICI, s.50.

24

OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.25; ARICI, s.50; KILIÇ, Yükümlülük ve Sorumluluk, s.20.

25

(24)

11

IV. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI

İş sağlığı ve güvenliği kavramı, yukarıda açıkladığımız iş sağlığı ve iş güvenli-ği kavramlarının bir araya geldigüvenli-ği, her ikisinin de içerigüvenli-ğini kapsayan bir anlam ifade eder26. İşyerinde, iş ve çalışma ortamından, çalışmaktan, çalışanlardan, makinelerden dolayısıyla iş ile ilgili bütün risklerden çalışanların korunması ve korumanın sağlan-ması için alınsağlan-ması gerekli tedbirler iş sağlığı ve güvenliği kavramının konusunu ifade eder27. Şöyle ki; iş sağlığı ve güvenliği kavramı sadece iş kazası ve meslek hastalık-larının önlenmesini değil, bunun yanında işçinin psikolojik sağlığının, kişilik hakla-rının ve sosyal çevresinin korunmasını kapsamı içerisinde barındırır28.

Dar anlamda bakıldığında iş sağlığı ve güvenliği, işçinin sağlık ve güvenliğinin işyeri sınırları ve iş dolayısıyla doğan tehlikelere karşı korunmasını ifade eder. An-cak zaman bu koruma yeterli olmadığını göstermiştir. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gelişme sürecinde ilk ilerleme kişi bazında olmuş korumanın sınırları genişletilerek, daha önce sadece işçiyi koruma altına alan bu kavram, daha sonra bütün çalışanları kapsam içine almıştır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun işçi terimi ye-rine çalışan terimini kullanması bu bakış açısıyla yerinde olmuştur. Diğer bir ilerle-me ise, kavramın uygulama alanı bakımından olmuş, kavramın sadece işyeri ile sınır-lı kalmaması gerektiği savunulmuştur. İşçinin yaşadığı sosyal çevrede de işçinin ko-runması ihtiyacının devam ettiği ve kapsamın bu şekilde genişletilmesi gerektiği ileri sürülmüştür. Böylece iş sağlığı ve güvenliği kavramının içeriği genişlemiş, çevrenin korunması, sağlıklı bir konutta yaşama hakkı, beslenme ve ulaşım emniyeti, ilk yar-dım ve sosyal güvenlik, kentleşme gibi konular iş sağlığı ve güvenliği ile bağdaştı-rılmıştır29. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması süreci doktrinde iş güvenliği kültürü olarak da ifade edilmektedir30. Avrupa Birliği üyeliği yolunda Türkiye iş sağlığı ve

26

BALKIR, Organizasyon, s.59; BOSTANCI Yalçın, İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliğine

İliş-kin Yükümlülüklerini Yerine Getirmemesi ve Yaptırımları, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakül-tesi Dergisi, C.12, S.1-2, Y.2004, s.67.

27

ARICI, s.51; BOSTANCI, s.68.

28

EKİN, s.23; KILIÇ Leyla, İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı ve 4857 Sayılı İş Kanunu Madde

77 Kapsamında İşverenin Yükümlülüğü, Sicil Dergisi, Haziran 2011, s.91.

29

ARICI, s.52.

30

(25)

12 güvenliği mevzuatında denkliği sağlayabilmek ve Avrupa standartlarına ulaşmak için birtakım atılımlar yapsa da, mevzuatımızın işçinin ruh sağlığı, kişilik hakları ve sos-yal hayatı gibi daha geniş bir kapsama sahip olduğunu, bu konuda bir kültür oluştu-ğunu söyleyemeyiz31.

§ 2. İŞ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİNİN GÜNÜMÜZDEKİ ÖNEMİ

Sanayi devriminin yarattığı kötü çalışma koşullarının acı sonuçlarından sonra kanun yapanlar korunmaya en muhtaç olan çocuk ve kadın işçilerden başlayarak tüm işçiler yararına hukuki düzenlemeler getirme ihtiyacını hissetmişlerdir32. Sanayileş-menin ve teknolojik gelişmelerin bedelini çalışanlara ödetmeme kaygısı, çalışanların sağlığının ve beden bütünlüğünün korunması ilk iş kanunlarının oluşturulmasındaki asıl sebeptir33. İş sağlığı ve güvenliği kavramının önemi haklı olarak, en fazla insan hayatının kutsallığı temelinde değerlendirilmektedir. Ancak konunun sosyal ve in-sancıl boyutunu bir kenara bırakırsak, konunun ekonomik yönü de çok büyük önem taşımaktadır34.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yayınladığı istatistikler ülkemizde yıllardan beri iş kazası ve meslek hastalıklarında önemli düzeyde bir azalma olmadı-ğını göstermiştir. 1995 yılında iş kazası ve meslek hastalıolmadı-ğının sebep olduğu ölüm sayısı 919 iken, 2005 de bu sayı 1.096, 2010 yılına gelindiğinde ise 1.222 e ulaşmış-tır35. Bu yıllar arasında işçi sayısındaki artışı da hesaba katarsak ne yazık ki

31

ÖZVERİ Murat, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinde İşverenin Sorumluluğu: Uluslararası Çalışma

Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Ortak Komisyon Kararı, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi, 2008/7, s.79 vd.; KILIÇ, İşverenin Yükümlülüğü, s.92.

32

SÜZEK, İş Güvenliği, s.4

33

CİVAN Orhan Ersun, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Üreticinin (İmalatçının) Yükümlülüğü ve

Sorumluluğu, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, C.2, s.2015.

34

SABUNCU H. Hilmi, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Evrensel Yaklaşım, Legal İHSGHD, 2005/5,

s.106. “ İş sağlığı ve güvenliğindeki olumsuz sonuçlar, yurt savunmasından eğitime, çalışma hayatından ekonomiye kadar her alanda kendini gösterir. Örneğin sağlıkla ekonomik düzey arasında çok sıkı bir bağ vardır. Sağlık bozulunca ekonomik sıkıntılar ve güçlükler şiddetlenir. Ekonomik güçlüklerin, artması ise sağlığın bozulmasını kolaylaştırır.”

35

BALKIR, İşverenin Yönetim Sorumluluğu, s.21; TUNCAY A. Can/ EKMEKÇİ Ömer,

(26)

13 de bu konu da bir ilerleme olmadığı görülecektir36. Ülkemizdeki ekonomik istikrar ve büyümenin sonucu olarak birçok yurtdışı kaynaklı sermaye ülkemize yönelmiş ve buna bağlı istihdam talebi artmıştır37. Talebin artması sonucu zaten ön planda olma-yan çalışma koşulları ve iş güvenliği önlemleri daha da önemli hale gelmiştir38.

İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan işçi uzun süren ve acı ve-ren bir tedavi sürecine katlanmak zorunda kalabilir. Yapılan tedaviye rağmen tüm yaşamını çalışma gücünü belirli oranda yitirmiş olarak geçirebilir39. Daha da kötüsü nihayetinde işçi çalışamaz duruma gelmiş ve iş bulamamış ise yaşamının geri kalan kısmını sadece ücretinin çok altında olan sürekli iş göremezlik geliri ile geçirmek durumunda kalabilir40. İş kazası ve meslek hastalığı işçinin öncelikle kendisine bü-yük zararlar vermekte, bunun yanında işçinin bakmakla bü-yükümlü olduğu kişilerin de yaşamaları için gerekli olan destekten mahrum kalmasına neden olmaktadır41. Böyle bakıldığında işçinin bedenen, ruhen ve ekonomik yönden korunması bakımından iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin önemi çok büyüktür42. Ayrıca işçinin yaşadıkları önce ailesini etkilemekle birlikte, tüm toplumu da olumsuz yönde etkileyecektir43.

Çalışanlara güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, işletme yönünden insancıl nedenlerin dışında maliyetler açısından da çok önemlidir44. İş sağlığı ve güvenliğinin

36

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI, 6331 Sayılı İş sağlığı ve Güvenliği

Kanunu, Kasım 2012, s.35.

37

KILIÇ Cem, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun Getirdiği Yükümlülükler ve İş Gücü

Piyasa-sına Etkileri, İşveren Dergisi, Ocak-Şubat 2013, s.69.

38

KILIÇ, s.69.

39

SÜZEK Sarper, İşçilerin İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Hakları ve Yükümlülükleri, Legal

İHSGHD, 2005/6, s.610.

40

SÜZEK, İş Hukuku, s.854.

41

ODAMAN Serkan, 4857 sayılı Yeni İş Kanunu Sonrasında İş Sağlığı ve Güvenliği

Hükümle-rinin Önemi ve OHSAS 18001 Yönetim Sistemi, Human Resources, Mart 2005, s.24.

42

KILIÇ, İşverenin Yükümlülüğü, s.91; SÜZEK, İş Hukuku, s.854.

43

KARACAN Esin/ ERDOĞAN Özlem Nazan, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine İnsan Kaynakları

Yönetimi Fonksiyonları Açısından Çözümsel Bir Yaklaşım, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Dergisi, 2011/1, s.102; YİĞİT Abdulvahap, İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı, B.1, İs-tanbul, s.5.

44

DURSUN Salih, İş Güvenliği Kültürü, Mart 2012, İstanbul, s.9; ÖZER Kasım, Ortak Sağlık

ve Güvenlik Birimlerinin Yetkilendirilmesi Uygulaması, TİSK İşyeri ve Ortak Sağlık ve Gü-venlik Birimleri Mevzuatı Açısında İşverenin Yükümlülükleri Semineri İstanbul 2009, s.38.

(27)

14 sağlanması için yapılan yeterli harcamalar, kaza olasılığının ve üretim maliyetlerinin azalmasına ve nihayetinde karın artmasını sağlayacaktır. Gelişmiş ülkelerde kullanı-lan kaza maliyet hesaplama modelleri, genel olarak kaza maliyetinin o kazanın ol-maması için yapılan harcamadan çok daha fazla olduğunu göstermiştir45. Kaldı ki böyle olmasa dahi, önlemlerin alınmasının getireceği mali yükler, doğrudan veya dolaylı giderler insan hayatının ikinci plana atılmasının gerekçesini oluşturamaz46.

Çalışma hayatında iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasının bir diğer önemi de firmaların rekabet gücünün korunması ve ülke ekonomisinin uluslararası piyasalarda sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır. Daha sağlıklı ve daha güvenli işyerlerinin, kalite-li ve rekabet gücü yüksek üretim yapacağı, bu sayede yaratılan yüksek katma değer ile çalışma barışına ve ülkemizin kalkınmasına hizmet edeceği açıktır47. Üretim ve refah artışını sağlamak, refahı düşüren iş kazalarını önlemek devletin asli görevlerin-den birisidir.

İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması üretimde verimliliğin artması bakımından da çok önemlidir. Sağlıklı bir çalışma ortamının varlığı işçinin mental olarak da rahat çalışmasını sağlayacak ve bu işyerinde motivasyonu yükseltip iş ve-riminde artış olmasını sağlayacaktır.

Belirttiğimiz bu nedenlerle, önemli olan iş kazası ve meslek hastalıklarının meydana gelmeden önce önlenmesidir. Kanımızca iş sağlığı ve güvenliği sadece dev-letin tek taraflı düzenlemeleriyle sağlanamaz. Devdev-letin Avrupa standartlarındaki dü-zenlemelerinin işverenler, çalışanlar, sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tüm sosyal taraflar tarafından desteklenmesi, konuyla ilgili hassasiyetlerin artması

“Türkiye de 2007 yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları yüzünden, görünür ve görünmez kayıplarımızın toplamı dört milyar Türk Lirasıdır.”

45

GÜYAGÜLER Tevfik, Kaza Önlemede Kaza Maliyet Hesaplama Modelinin Kullanımı, İş

Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayını, S.33, Y. 7, Ocak-Şubat-Mart 2007, s.8; DURSUN, s.9.

46

SÜZEK, İş Hukuku, s.855.

47

PİRLER Bülent, İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında Geri Kalan İşler, İşveren Dergisi, TİSK

Yayını, Nisan 2004, s.2; ALPER, s.85. “İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili gelişmeler, eko-nomik gelişme seviyesiyle bu alandaki uygulamanın seyri arasında bir paralellik olduğunu or-taya koymuştur. Ekonomik olarak gelişmiş ülkeler çalışanı korumaya yönelik daha etkin ve yaygın tedbirler alırken, gelişmekte olan ülkeler yetersiz kalmıştır.”

(28)

15 rekmektedir. Ancak günümüzde sorunun yasama ve denetim gibi geleneksel devlet fonksiyonlarıyla çözülemediği de ortadadır. Dolayıyla bu konu da bir kültür oluştur-mak, tüm tarafların aktif katılımlarının sağlandığı eğitim süreciyle mümkün olacak-tır48.

İş sağlığı ve güvenliği niteliği itibariyle hem özel hukuk hem de kamu hukuku karakterli olduğu söylenebilir. İş sözleşmesinin kişisel ilişki kuran özelliğinden yola çıkarsak özel hukuk karakterli olan iş sağlığı ve güvenliği, devletin denetimi ve iş sağlığı ve güvenliğine aykırılık halinde ceza yaptırımı düşünüldüğünde ise kamu hukuku karakterlidir49.

§ 3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HAKKININ HUKUKİ

DAYANAKLARI

I. ULUSLARARASI HUKUKTA

İş sağlığı ve güvenliğinin önem kazanması bu konuda düzenlemeler yapılması ikinci dünya savaşı sonrasındadır. Uluslararası birçok belgede, işçilerin iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı korunmasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir50.

Türkiye 1932 yılında Milletler Cemiyetine üye olması dolayısıyla 1919 Versa-illes Barış Antlaşması ile kurulan Uluslararası Çalışma Örgütüne antlaşma gereğince doğal üye olmuştur51. İşçilerin çalışma koşullarının en üst seviyede korunması ama-cıyla kurulan örgüt, bu görevine özerk ve daha da uzmanlaşmış ve gelişmiş bir ku-rum olarak halen devam etmektedir52. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 1944 yılında Philadelphia’da düzenlediği konferansta tüm çalışma alanlarında işçilerin yaşam ve sağlıklarının korunması örgütün temel hedef ve amaçları arasında sayılmıştır. Örgüt,

48

YILMAZ Fatih, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Okul Eğitiminin Önemi: Modern Örnekler

Işığın-da İş Sağlığı ve Güvenliği Lisans Eğitiminin Ülkemizde Uygulanabilirliği, Kamu-İş, C.11, S.1, 2009, s.107; KARACAN/ERDOĞAN, s.104.

49 İş sağlığı ve güvenliğinin hukuki niteliği bakımından detaylı bilgi için bkz. KABAKÇI

Mah-mut, İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hukuk Sistemindeki Yeri, TBB Dergisi, S.86, Y.2009, s.249, (Hukuk Sistemindeki Yeri); BALKIR, Organizasyon, s.64.

50

EKİN, s.35; ALPER, s.86.

51

GÜZEL Ali, İLO Normlarının İç Hukuka Etkisi ve Türk İş Hukukunun Gelişmesine Katkısı,

Kamu-İş İLO Normları, Ankara, 1997, s.33.

52

(29)

16 Anayasasının başlangıç kısmında da işçilerin meslek hastalıkları ve iş kazalarına karşı korunması için önlemlerin alınması gerektiğine işaret etmiştir53. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından 188 Sözleşme, 199 Tavsiye Kararı kabul edilmiştir. Tür-kiye 56 sözleşmeyi onaylamıştır. Uluslararası Çalışma Örgütünün kabul ettiği ulusla-rarası çalışma sözleşmelerini onaylayan ülkeler, bu sözleşmeleri iç hukuk düzenle-melerinde uygulama yükümlülüğü altına girmekte ve uluslararası denetime tabi ol-mayı kabul etmiş olmaktadırlar54. Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından kabul edi-len sözleşmelerden birçoğu da iş sağlığı ve güvenliği ile ilgilidir. Bunlardan en önemlileri, 155 ve 161 sayılı Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmeleridir. 155 sayılı sözleşme iş sağlığı ve güvenliği çalışma ortamına ilişkindir55. Çalışma ortamında tüm tehlike unsurlarının en aza indirilmesi ve çalışanların kaza ile sağlıklarını bozan un-surlara karşı korunması amaçlanmıştır56. 161 sayılı sözleşme ise; iş sağlığı hizmetle-rine ilişkindir57 ve işverenin istihdam ettiği işçilerinin sağlık ve güvenliği için sorum-luluğu saklı kalmak kaydıyla ve işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımı-nın gerekliliği göz önüne alınarak işverene bir takım yükümlülükler yüklemektedir58. Avrupa Konseyince kabul edilen ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinden sonra en önemli belge olan Avrupa Sosyal Şartını Türkiye 16.06.1989 tarih ve 3581 sayılı Kanunla onaylanmasını uygun bulmuş, 07.08.1989 tarih ve 89/14434 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla da onaylamıştır59. Avrupa Sosyal Şartının 3. maddesi iş sağlığı ve güvenliği hakkını düzenlemektedir60. Buna göre sözleşmeye taraf

53

TUNCAY A.Can, Yeni İş Kanununda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği, TİSK İşveren Dergisi,

Temmuz 2003, C.41, S.10, s.9.

54

ÖZVERİ Murat, Komisyon Kararı, s.79; SÜZEK, İş Hukuku, s.84; ALPER, s.87.

55

R.G., 13.01.2004, 25345.

56

ALPAR M. Bülent, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ve Çalışma Ortamı Hakkında 155 sayılı İLO

Sözleşmesi İle İlgili Çalışma Hayatı Mevzuatı, Prof. Dr. Kamil Turan’a Armağan, Kamu-İş Dergisi, C.7, S.2, 2003, s.840.

57 R.G., 13.01.2004, 25345.

58

OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.31.

59

R.G.,14.10.1989, 20312.

60

TARCAN Nurseli, Avrupa Sosyal Şartı’ndan Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartına, Sicil

Dergisi, Aralık 2006, s.217; GÜLMEZ Mesut, Geliştirilen İçeriği ve Etkinleştirilen Denetim Sistemi İle Yeni Avrupa Sosyal Şartı, Prof. Dr. Metin Kutal’a Armağan, TÜHİS Yayınları, Ankara, 1998, s.327; SÜZEK, İş Hukuku, s.95; BALKIR, Organizasyon, s.66.

(30)

17 ler, güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları hakkının etkin olarak kullanılmasını sağla-mak üzere; güvenlik ve sağlık alanında kanuni düzenlemeler yapmayı, gözetim ön-lemleriyle bu düzenlemelerin uygulanmasını sağlamayı, gerektiğinde iş sağlığını ve güvenliğini geliştirmeyi amaçlayan önlemler konusunda çalışanlarından ve çalışanla-rının örgütlerinden fikir almayı taahhüt ederler61. Temmuz 1999 tarihinde Avrupa Sosyal Şartının yerine geçen Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı yürürlüğe gir-miştir. Türkiye Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartını, 6 Ekim 2004 tarihinde imzalamış, 27 Eylül 2006 tarihinde 5547 sayılı Kanun ile onaylanmasını uygun gör-müş ve Bakanlar Kurulunun 2007/11907 sayılı kararınca62 onaylamıştır63. Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartında, çalışanları iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili hü-kümlerde mevcuttur. Buna göre, adil çalışma koşulları hakkı ( md.2), güvenli ve sağ-lıklı çalışma koşulları hakkı (md.3), çalışan kadınların analığının korunması hakkı (md.8) gibi bazı hükümler yer almaktadır. İlk defa uluslararası bir metinde çalışanla-rın sağlıklı ve güvenli bir iş ortamında çalışma haklaçalışanla-rının olduğundan söz edilmiştir. Avrupa Sosyal Şartı hükümleri getirdiği güvencelerin uygulanması hususunda birey-lere dava açma hakkı tanımamaktadır. Ancak Uluslararası Çalışma Örgütü usulleri model alınmak suretiyle bir denetim mekanizması oluşturulmuştur64.

Avrupa Birliği, iş sağlığı ve güvenliği konusunda ayrıntılı düzenlemeler yap-mıştır. Bu alanda 80/1170 ve 89/39165 sayılı iki çerçeve direktifin yanında her alana özgü birçok bireysel direktif de çıkarmıştır. Tamamen bağlayıcı olan tüzüklere göre direktifler biraz daha farklıdır. Direktifler amaçları bakımından bağlayıcı olsalar da varılacak sonuç için uygulama yöntemlerine ilişkin tercihler yöneldiği devlete

61

PİYAL Bülent, İş Sağlığı ve Güvenliğinde Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Uyum Sorunu,

AB’ye Sosyal Uyum Dizisi Temmuz 2009, Ankara, s.46; EKİN, s.35; TARCAN, s.232.

62

R.G.,09.04.2007, 26488.

63

TUNCAY A. Can/ EKMEKÇİ Ömer, Yeni Mevzuat Açısından Sosyal Güvenlik Hukukunun

Esasları, Legal Yayınları, B.2, 2009, s.53; ÇİÇEKLİ Bülent, Avrupa Sosyal Şartı, Seçkin Ya-yıncılık, Ankara, 2001, s.124.

64

SÜZEK, İş Hukuku, s.96; TARCAN, s.233.

65

Avrupa Birliğinin 89/391 sayılı Çerçeve Yönergesiyle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Ka-nunu’nun Karşılaştırılması için bkz. BALKIR, İşverenin Yönetim Sorumluluğu, s.38;

(31)

18 kılmıştır66. Dolayısıyla direktifler doğrudan uygulanma kabiliyetine sahip değildirler. Direktiflerin öngörülen süre içerisinde iç hukuka adapte edilmeleri gerekmektedir67. Üye devletler direktifte belirtilen ilke ve amaçları, belirlenen sürede ulusal mevzuat-larına uyarlamak zorundadır. Direktiflerin iç hukuka uyarlanmaması durumunda bundan zarar gören Avrupa Birliği vatandaşları tazminat talep edebilir. Bunun için Direktif hükümlerinin bireylere haklar vermesi, direktifin iç hukuka uyarlanmaması veya uyarlanamaması ile bireyin kaybı arasında uygun illiyet bağı olmalıdır. Üye devletin kusursuz olması sorumluluğunu ortadan kaldırmaz68. Türkiye'nin Avrupa Birliğine katılım sürecinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının büyük çoğunluğu AB direktiflerinin çevirisi yapılarak hazırlanmıştır. Direktiflerin direkt çevirisi uygula-mada bazı teknik ve hukuki sıkıntılara neden olmuş69, İş Sağlığı ve Güvenliği Yö-netmeliği70, İş Güvenliği ile Görevli Mühendis ve Teknik Elemanların Görev Yetki ve Sorumluluklarını düzenleyen Yönetmelik71 ile İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik72 hüküm-lerinin bazı maddeleri Danıştay tarafından iptal edilmiştir. Ülkemiz direktiflere

66

HOLLMEN Jyrki, İş Sağlığı ve Güvenliği Alanındaki AB Direktifleri ve Müktesabatın

Üstle-nilmesinde Karşılaşılan Sorunlar, TİSK AB Müktesebatı Uluslararası Semineri: “İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çevre”, Haziran 2008, Ankara, s.19 vd.; BAYRAM Fuat, Yeni İş Sağlığı ve Gü-venliği Mevzuatımıza Hakim Olan İlkeler, Legal İHSGHD, 7/2005, s.1105; OĞUZ, Yükümlü-lük ve Haklar.

67

BAYRAM Fuat, Avrupa Birliği İlerleme Raporlarındaki (1998-2006) Tespit ve Eleştiriler

Çerçevesinde Türk İş Hukuku Mevzuatında Yapılması Gerekli Değişiklikler, Legal İSGHD, S.13, 2007, s.52; TEKİNALP Ünal/ TEKİNALP Gülören, Avrupa Birliği Hukuku, B.2, Beta Yayınları, İstanbul, 2000, s.72; HEPER Altan, Avrupa İş Hukuku ve Türkiye, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996, s.44 vd.

68

OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.36; PİYAL Bülent, Avrupa Birliğinde İş Sağlığı ve

Güven-liği, Petrol İş Yayınları, S.16, Şubat 2003, s.84.

69

ODAMAN Serkan, İş sağlığı ve Güvenliği Açısından Tarafların Önemli Hak ve

Yükümlülük-leri ile Uluslararası Standartlar, Legal İSGHD, S.11, 2006, s.879; KILIÇ, Yükümlülük ve So-rumluluk, s.93; MEEUWSEN Jan Michiel/ ADIGÜZEL Sühendan, Yürütmeden Yönetime; Kuruluşlardaki Sağlık ve Güvenlik Şartlarının İyileştirilmesini Etkilemenin Yolları, MESS Mercek Dergisi, Y.18, S.69, Ocak 2013, s.98. “Orijinal metinlerin resmi tercümeleri yoktur, uzmanlar yanlış tercüme edilmiş ve yorumlanmış metinlerle çalışırlar. Bu yanlış çeviri ve yo-rumlar nedeniyle mevzuatı sıklıkla uyarlamak zorunda kalırlar. Farklı Bakanlıklar sağlık ve güvenlik müktesabatını bölüp, kendi görüşlerine göre en iyisi neyse onu aktarırlar. Yürütme kurumları insan kaynakları ve donanım olarak gerekli olan ek kapasiteyi sağlamadan fazla ve gerçek dışı yürütme görevlerini üstlenirler.”

70 Danıştay 10. Dairesi, E. 2004/1942, K. 2006/3007 71 Danıştay 10. Dairesi, E. 2004/6075, K.2006/2159. 72 Danıştay 10. Dairesi, E. 2004/1253, K. 2006/1658.

(32)

19 tasyonun eksiksiz şekilde sağlanabilmesi için Ulusal Program hazırlamayı taahhüt etmiştir. İlk defa 2001 yılında başlayan çalışmalar belirli dönemlerde yapılan revize-lerle yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa kadar gelmiştir.

Ülkemiz tarafından 06.04.1949 tarihinde onaylanmış bulunan 10.12..1948 ta-rihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde 22. madde işçilere iş sağlığı ve güvenliği hakkı tanımaktadır. Buna göre “Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenlik hakkı vardır. Ulusal Çabalarla ve uluslararası işbirliği yoluyla ve her devletin örgüt-lenmesine ve kaynaklarına göre, herkes onur ve kişiliğinin serbestçe gelişimi için gerekli olan ekonomik, sosyal ve kültürel hakların geliştirilmesi hakkına sahiptir” denmek suretiyle işçiler genel anlamıyla sosyal güvenlik hakkının koruması altına alınmıştır73. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin getirdiği kuralların bir yaptırım gücü olmamasına karşın, bildirge dünya ölçüsünde etkili bir manevi güce sahiptir74.

II. TÜRK HUKUKUNDA

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğine doğrudan ya da dolaylı olarak etkisi olan oldukça geniş kapsamlı bir iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı yürürlüktedir. Başta İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu olmak üzere, 1982 Anayasası, 4857 sayılı İş Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve Belediyeler Kanunu gibi kanunlarda iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin kurallar yer almıştır75.

Devletin iş sağlığı ve güvenliği sağlama ödevinin kaynağı Anayasadır. Her ne kadar Anayasamızda çalışanların “iş sağlığı ve güvenliği hakkına sahip oldukları açıkça yer almıyorsa da, bu hakkı dolaylı yollarla korumayı amaçlayan birçok ilke ve kural yer almaktadır. Anayasanın sosyal devlet ilkesi, yaşama, sağlık, yaş, cinsiyet ve

73

GÜZEL Ali/ OKUR Ali Rıza/ CANİKLİOĞLU Nurşen, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta

Yayınları, B.12, 2009 İstanbul, s.39; ALPAR, s.843; EKİN, s.36; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.32.

74

SÜZEK, İş Hukuku, s.94.

75

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi için bkz. AKBULUT Turhan, İşçi

(33)

20 yaşına uygun olmayan işlerde çalıştırılamama, dinlenme, sosyal güvenlik hakları gibi düzenlemeleri, iş sağlığı ve güvenliği hakkını güvence altına alır76.

1930 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çok eski bir kanun olmasına rağmen ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği alanında yapılan ilk düzenlemelerdendir. İçerdiği hükümler yürürlüğe girdiği döneme göre çağdaş bir anlayışa sahiptir. Buna göre 12 yaşından küçük olanlar hiçbir sanayiye ait işletmede çalıştırılamayacaklar, yaşları 12-16 arasında olanlar günde sekiz saatten fazla çalıştırılamayacaklar, gece çalışma-ları belli bir düzene bağlanacak ve işyerinde hekim bulundurulacaktır77. Yürürlüğe girdiği dönemde çağdaş bir anlayış olsa da, iş sağlığı ve güvenliğinde dünyada geli-nen noktada çok soyut ve genel niteliklidir78.

09.07.2004 tarihli ve 5215 sayılı Belediye Kanunu çok ayrıntılı olmasa da be-lediyelerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili görevlerini içeren düzenlemeler yapmıştır. 38. maddesine göre “belediyeler her türlü sınai kuruluşların, fabrikaların, elektrik ve aydınlatma tesisatının, makine ve motor inbiklerinin, kazan ocak ve bacalarının ge-rek başlangıçta gege-rek sonradan süge-rekli ve düzenli fenni muayenelerini yapmak, baş-kalarının sağlığına ve bu arada işçi sağlığına, huzur ve mallarına zarar verici bir du-rumun bulunup bulunmadığını araştırmak ve varsa zarara engel olmak yükümlülüğü altındadır” denilerek kısıtlı da olsa iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bir bakış açısı geti-rilmiştir79.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası (SSGSSK) iş sağlığı ve güvenliği ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili olan bazı hususlarda işçi yararına

76

SABUNCU H.Hilmi, İş Sağlığı Hizmetlerinin Dünü, Legal İHSGHD, 9/2006, s.170; SÜZEK,

İş Hukuku, s.856; SÜZEK, İş Güvenliği, s.16 vd; Anayasadaki iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili dolaylı maddeler hakkında daha geniş bilgi için bkz. ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Huku-ku, Yetkin Yayınları, 10. Baskı, Ankara, s.44 vd; OĞUZ, Yükümlülük ve Haklar, s.44-45;

GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi, B.3, Bursa, s.157 vd; BAL-KIR, Organizasyon, 61.

77

GEREK Nüvit, İş Sağlığı ve Güvenliği Ünite 3, Anadolu Üniversitesi Yayını no: 2664, s.84; İNCİROĞLU Lütfi, İş Sağlığı ve Güvenliğinde İşçi ve İşverenin Hukuki ve Cezai

Sorumlu-lukları, Legal Yayınları, İstanbul, B.2, 2008, s.24.

78

CANİKLİOĞLU, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda Öngörülen İşveren

Yüküm-lülükleri, Çalışma Mevzuatı Seminer Notları, Türkiye Toprak Seramik Çimento ve Cam Sana-yii İşverenleri Sendikası, 26-30 Eylül 2012 Antalya, s.31.

79

Referanslar

Benzer Belgeler

Sıbyan mektebinde ilimlere giriş derslerini aldığı, rüşdiyye mektebinde ise Arapça dilbilgisi, Gülistan, coğrafya okuduğu, Türkçe ve Fransızca okuyup

Madde 14 (İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi) (3) İşyeri hekimi veya sağlık hizmeti sunucuları; meslek hastalığı ön tanısı koydukları vakaları,

sınıfı göz önünde bulundurularak asgari çalışma süreleri, işyerlerindeki tehlikeli hususları nasıl bildirecekleri, sahip oldukları belgelere göre hangi işyerlerinde

görev, yetki ve yükümlülükleri, belgelendirilmeleri ve yetkilendirilmeleri ile sunulacak hizmetler kapsamında yer alan sağlık gözetimi ve sağlık

Bir yıllık bekleme süresini doldurmamış olan bir işçinin yıllık ücretli izne hak kazanması mümkün değilse de işçi ve işverenin anlaşmasıyla, daha sonra doğacak

Four years later, Parsons et al reported another case of penile malignant fibrous histiocytoma with multiple soft tissue metastasis.. Their patient was a 77- year-old

sı ve verileri başka bir yere göndermeye gerek duyma- dan kendi üzerinde işleyip sonuca ulaşabilmesi bu tür çipleri çok kıymetli hâle getiriyor.. Milisaniyelerin bile

Milas kazasının Epçe karyesinden [Kocabıçak oğlu İbrahim oğlu Ali’nin, Çavuş Oğullarından Molla Hüseyin ile Yörük Salih zevcesinin] hanelerine geceleyin