İş sağlığı ve güvenliği kurulunun görev ve yetkileri İş Sağlığı ve Güvenliği Ku- rulları Hakkında Yönetmeliğin 8. maddesinde düzenlenmiştir. İş sağlığı ve güvenliği kurullarının iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren hemen her konuda görevleri bulun- maktadır175. Bu görevleri176 aşağıdaki şekilde sıralandırabiliriz.
171
ÇETİNKAL Altan, İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmalarında Çalışan Katılımının Rolü, MESS
Mercek Dergisi, S.67, Y.17, Temmuz 2012, s.121. “Kurulun işlevi, üyelerinin yeterliliği ile doğrudan ilişkilidir. Bu çerçevede, yeterli eğitim almamış kişilerden oluşan kurulların sembo- lik olmanın ötesine geçemeyecekleri ve tek başına kurulun varlığının amaca ulaşmada yeterli olmayacağı değerlendirilmelidir.”
172
EKMEKÇİ, İşyeri Örgütlenmesi, s.69.
173
RG., 15.05.2013, 28648.
174
Madde 13/1. “Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri; İşyerinde görevli işyeri hekimleri
ve iş güvenliği uzmanları tarafından ya da işçi, işveren ve kamu görevlileri kuruluşları veya bu kuruluşlarca kurulan eğitim vakıfları ve ortaklaşa oluşturdukları eğitim merkezleri, üniversite- ler, kamu kurumlarının eğitim birimleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile Ba- kanlıkça yetkilendirilmiş eğitim kurumları ve ortak sağlık ve güvenlik birimleri tarafından, eği- ticilerin Ek-1’deki eğitim programında yer alan konulara göre uzmanlık alanları dikkate alına- rak belirlenmesi kaydıyla verilir.”
175
SÜZEK, İş Hukuku, s.869; Aynı Yazar, İşverenin Yükümlülükleri, s.515.
176
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının Görev ve Yetkileri bakımından Krş. DEMİRCİOĞLU, İş
41
1. İş Sağlığı ve Güvenliği İç Yönerge Taslağı Hazırlamak
Kurul, işyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği yönerge taslağı ha- zırlayarak işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak zorunda- dır(İSGKHY.8/1,a). Ayrıca yönergenin onaylanmasını takiben yönergenin uygulan- ması sürecini takip ederek elde ettiği sonuçları rapor haline getirip, alınması gereken önlemlerin belirlenerek kurul gündemine taşınmasıyla da yükümlüdür. İşyeri iç yö- nergesinin işyerinde ilan edilmesi kurul başkanının(işveren) onayına bağlıdır177.
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Öğretimi ve Eğitimi ile Rehberlik Hizmeti
İşçilerin iş sağlığı ve güvenliğini ilgilendiren konularda eğitilmesi çok önemli- dir. Çalışanlara işyerindeki iş sağlığı ve güvenliği yaklaşımını, karşılaşabilecekleri riskler ve bu risklerin en aza indirilmesinin yollarını öğretmek, öğrenilen bilgilerin davranışa dönüşmesini sağlayacak eğitim planlarını yapmak, bu planların uygulama- sını izlemek ve denetlemek, eksik görülen noktalarda geri bildirimde bulunmak ku- rulların en önemli görevlerindendir(İSGKHY.8/1,a,).
Kurul ayrıca işyerinde bir nevi rehberlik hizmeti sunmaktadır. Çalışanlara sağ- lıklı ve güvenli çalışma yol ve yöntemlerini gösterecek çalışmalar yaparak işçilerin tereddütlerinin giderilmesini sağlar(İSGKHY.8/1,b).
3. İşyerinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanması Amacıyla Tedbir Almak
Kurul işyerinde meydana gelen her iş kazası ve işyerinde meydana gelen ancak iş kazası olarak değerlendirilmeyen işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğratma po- tansiyeli olan olayları veya meslek hastalığında yahut iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili
177
4857 sayılı Kanun döneminde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelikte kuru-
lun işyeri iç yönetmelik taslağı hazırlama görevi düzenlenmişti. Her ne kadar yönetmelik ve yönerge birbirinden farklı kavramlar olsa da kanun koyucunun burada bir değişikliğe gittiği söylenemez. İş sağlığı ve güvenliği işyeri iç yönergesi aynı zamanda işyeri iç yönetmeliklerin- dendir. SÜMER, s.12. İşyeri iç yönetmeliği işveren tarafından belirli bir işyerinde çalışma ko- şullarını belirlemek için tek taraflı olarak hazırlanan objektif ve genel nitelikte düzenlemeler- dir.” Ancak bunun kabul edilmesi halinde, yönergede değişiklik yapılmak istenildiğinde çalış- ma koşullarında esaslı değişiklik yapılması yöntemine bağlı kalınacak olması bu yönergenin amacına ters düşmektedir.
42 bir tehlike halinde gerekli araştırma ve incelemeyi yapmak, alınması gereken tedbir- leri bir raporla tespit ederek işveren veya işveren vekiline vermekle yükümlü- dür(İSGKHY.8/1,c).
İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendir- mek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak da iş sağılığı ve güvenliği kurullarının görevlerindendir. Ayrıca kurul işyerinde yapılacak bakım ve onarım çalışmalarında gerekli güvenlik tedbirlerini planlamak ve bu tedbir- lerin uygulamalarını kontrol etmek ile, işyerinde yangın, doğal afet, sabotaj ve ben- zeri tehlikeler için alınan tedbirlerin yeterliliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek zorundadır(İSGKHY.8/1,e,f).
4. Yıllık Rapor Hazırlamak
İş sağlığı ve güvenliği kurulu işyerinin iş sağlığı ve güvenliği durumuyla ilgili yıllık rapor hazırlamak, o yıl ki çalışmaları değerlendirmek, elde edilecek tecrübeye göre ertesi yılın çalışma programında yer alacak hususları değerlendirerek belirlemek ve işverene teklifte bulunmak zorundadır178(İSGKHY.8/1,g).
5. Genel Bir Önleme Politikası Geliştirmek
Kurul işyerinde teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmeye yönelik çalışmalar yapmak zorundadır(İSGKHY.8/1,h). Ger- çekten de ekonomik, sosyal, siyasi ve teknolojik koşullar çalışma hayatını derinden etkilemektedir. Bu koşulların çalışanlar üzerindeki etkisinin sağlıklı bir diyalog or- tamında kurul tarafından dinlenilmesi potansiyel riskleri önleyici politikalar benim- senmesi önemlidir.
178
Yönetmelik yıl içerisinde yapılan çalışmaların değerlendirmesinde hangi kıstasların dikkate alınacağından bahsetmemiştir. Öncelikle iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının işyerinin yönetim kadrosu ve çalışanlar tarafından hangi oranda benimsendiği, o yıl için yapılan planlamanın ye- terliliği ve uygulanma durumu, eğitimlerin yeterliliği ve uygulamasında çıkan yetersizlikler gibi konular değerlendirmede yer almalıdır.
43
6. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Taleplerini Değerlendirmek
Çalışmaktan kaçınma hakkı179, iş sağlığı ve güvenliği tehlikelerine karşı önle- yici bir yaptırım niteliği taşıması bakımından çok önemlidir180. İş Sağılığı ve Güven- liği Kanunu 13. maddesinde iş sağlığı ve güvenliği açısından çalışmaktan kaçınma hakkını düzenlemiştir. Buna göre; ciddi ve yakın tehlike181 ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı işyerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kanunun bu hükmündeki “Ciddi ve yakın tehlike” kavramının henüz gerçekleşme- miş fakat her an gerçekleşme olasılığı yüksek ve hayati sonuçları olan bir tehlikenin varlığını açıkladığı kabul edilmelidir182.
Düzenleme ciddi ve yakın bir tehlikeyle karşı karşıya kalan çalışana varsa iş sağlığı ve güvenliği kurulu ya da işverene başvurma yükümlülüğü getirmiştir183. An- cak ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda çalışanlar bu usule uy- mak zorunda değillerdir ve işyerlerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek, belirlenen güvenli yere gideceklerdir. Çalışanların bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlana- maz. Kanun burada ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olup olmadığını değerlen- dirme hakkını çalışanın bizatihi kendisine vermiştir184. Ancak kanımızca iş sağlığı ve
179
Çalışmaktan kaçınma hakkı için ayrıca bkz.; SUR Melda, İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı,
A. Can Tuncay’a Armağan, İstanbul 2005, s.408 vd. ; AYDINLI İbrahim, İşverenin İşyerinde Çalışan İşçilerin İş Görmekten Kaçınma Hakkı, III. Sağlık Hukuku Kurultayı, Kasım 2010, Ankara Barosu, s.243 vd. ; SOYER Polat, İşçinin İş Görmekten Kaçınma Hakkı- Koşulları, Kullanılması ve Hukuki Sonuçları, Sarper Süzek’e Armağan, C.I, s.657 vd.
180
AYDINLI İbrahim, İşçilerin İş Görmekten Kaçınma Hakkı, Çimento İşveren Dergisi, Temmuz
2005, s.15; AYDINLI, Değerlendirme, s.23. “ Kanunda başka işyerinden gelen çalışanlara ilişkin ayrık hükümler konulmasaydı çalışan terimi içine alt işveren işçileri ve ödünç işçilerin girdiğini söyleyebilirdik. Ancak bu tür çalışanlar için farklı düzenlemeler getirildiği için, ça- lışmaktan kaçınma hakkı bakımından da ayrıca belirtilmesi gerekmektedir. Aksi halde alt işve- ren işçileri ve ödünç işçilerin bu haktan yararlanıp yararlanmayacağı veya nasıl yararlanacağı belirsizliğini koruyacaktır.”
181
ÖZDEMİR Namık Kemal, Uygulama Açısından İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa Tasarısı Tasla-
ğı, İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa Tasarısı Taslağı Sempozyumu, İstanbul Barosu Çalışma Hu- kuku Komisyonu, Aralık 2007, s.106. “Tehlikeyi bu kadar çeşitlemek anlamsızdır. Eğer Tehli- ke tanımlanacaksa teknik tek bir tabir kullanılmalıdır.”
182
İNCİROĞLU Lütfi, İşçinin İş Görmekten Kaçınmasının Sonuçları, http://www. lutfiincirog-
lu.com/content/view/97/19/ Erişim. 14.03.2013
183
Bu Yükümlülüğün isabetli olduğu yönünde bkz. EKMEKÇİ, İşyeri Örgütlenmesi, s.73.
184
44 güvenliği gibi teknik bir konuda tehlikenin önlenebilir olup olmadığının tespitinin çalışanlara bırakılması ve bu konuda çalışanlara koruma sağlanması, keyfi uygula- malarla hakkın kötüye kullanılmasına yol açabileceği için uygun bir düzenleme ol- mamıştır185. Ayrıca her ne kadar eğitim verilse de çalışanların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili bilgi ve tecrübelerinin sınırlı olduğu ve tehlikenin önlenebilir olup olmadığı- nın tespitinin çalışanlara bırakılmaması gerektiği kanısındayız186. Ancak doktrinde çalışanlara bu yönde sağlanan korumanın yetersiz olduğu düşüncesi de yer almakta- dır187.
İş sağlığı ve güvenliği kurulu ve kurulun bulunmadığı işyerlerinde işveren, ça- lışanların söz konusu bu talepleri hemen değerlendirilmelidir(İSGKHY.8/1,ğ). Ku- rul188 acilen toplanarak, işveren189 ise derhal kararlarını verecek ve durumu tutanakla tespit edeceklerdir. Bu karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirile-
185
Çalışanların kurula başvurmaksızın çalışmaktan kaçınabileceği, ancak teknik bir konu olan iş
sağlığı ve güvenliği hususunda yanlış değerlendirme yapan çalışanların bu davranışının haksız fesih olarak nitelendirilebileceği hakkında bkz. AKIN Levent, İş Sağlığı ve Güvenliği, III. Yı- lında İş Yasası, Türkiye Toprak Seramik Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Sendikası Yayı- nı, İstanbul, s.62; SOYER Polat, 4857 sayılı Yeni İş Kanununun Ücret, İşin Düzenlenmesi, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Bazı Hükümleri Üzerine Düşünceler, 4857 Sayılı Yeni İş Kanu- nu Değerlendirme Konferans Notları, Türk-İş Yayınları, Ankara, s.36; SÜZEK, İş Hukuku, s.881; BAYCIK, s.241; ODAMAN, Uluslararası Standartlar, s.885.
186
UÇUM Mehmet, İlgili Kanunlarla İlişkileri Karşılaştırmalı ve Gerekçeli İş Sağlığı ve Güvenli-
ği Kanunu, s.80. Kanımızca Kanunun gerekçesinde çalışanın bilgi ve tecrübesi dahilinde önle- nemez olduğu kanaatinin oluşmasının, bu hakkı kullanması için yeterli olduğundan söz edilme- si, yukarı da bahsettiğimiz endişemizin yersiz olmadığını göstermektedir.
187
ALPAGUT, Taslak Değerlendirme, s.52. “Amaca uygun bir düzenlemenin varlığından bahse-
debilmek mümkün değildir. Zararın uzun zaman sonra ortaya çıkabilmesi durumunda, örneğin aşırı gürültü ve toz yoğunluğunun bulunduğu ortamlarda salt zararlı sonuçların yakın zamanda ortaya çıkmayacak olması karşısında, çalışanların işyerini terk etmeleri yasaya aykırı olarak ni- telendirilebilecektir.”; MOLLAMAHMUTOĞLU/ASTARLI, s.1219.
188 Kurulda iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uzmanların yer almasından dolayı çalışanların söz
konusu hakkı kullanabilmek için kurula başvurmaları yerindedir. Ayrıca kurulun kararlarının işveren açısından bağlayıcı olması da kurulun verdiği kararların işveren tarafından uygulanma- sını sağlayacaktır.
189
İş sağlığı ve güvenliği kurulunun bulunmadığı durumlarda, çalışanların söz konusu taleplerinin işverenler tarafından değerlendirilmesi uygulamada bazı sıkıntılara neden olabilecektir. Çalı- şanların talepleri gerektiğinde işin durdurulmasına hatta kapatılmasına neden olabilecekken, işverenin bu konuda objektif kalabilmesi pek mümkün değildir. Ayrıca iş sağlığı ve güvenliği konusunda yetkin olup olmadığına bakılmaksızın tüm işverenlere bu yetkinin verilmesi yerinde değildir. Bu bakımdan bu hakkın işveren yerine çalışan temsilcilerine verilmesi objektiflik kri- terini bir nebze de olsa sağlayacaktır. Ancak çalışan temsilcisinin de bu kararı verebilecek nite- likte iş sağlığı ve güvenliği bilgisine sahip olup olmadığı tartışılabilir.
45 cektir190. Kurul veya işverenin çalışanın talebi yönünde karar vermesi halinde çalı- şan, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmak- tan kaçındığı dönemdeki ücreti ile kanunlardan ve iş sözleşmesinden doğan diğer hakları saklıdır. Eğer talep etmelerine rağmen gerekli tedbirler alınmaz ise, çalışanlar sözleşmelerini tabi oldukları kanun hükümlerine göre feshedebilirler.