AMAÇ
T›bbî hastal›k mevcu-diyetinin herhangi bir psiki-yatrik bozukluk riskini artt›r-d›¤› bilinmektedir (Gagnon ve Patten 2002). Hastânede yatan hastalar›n %30-60’›nda t›bbî hastal›klar› ile iliflkili bir psikiyatrik sendrom gözlen-mektedir (Hall ve ark. 2002). Liyezon modelini temel alan bir yaklafl›mla yap›lan bir ça-l›flmada, yatan hastalar›n %56’s›nda DSM-III-R kriterle-rine göre çeflitli psikiyatrik bozukluklar saptanm›flt›r (Strain ve ark. 1991). Hastâ-neye yat›fltan 7 gün sonraki ve yat›fltan önceki psikiyatrik bozukluk oranlar›n› karfl›lafl-t›ran bir çal›flmada ise DSM-IV tan› kriterlerini karfl›layan hastalar›n oran› %27 bulun-mufltur (Silverstone 1996). Fiziksel hastal›¤a efllik eden depresyon, hastan›n uyumu-nu, yaflam kalitesini, tedaviye cevab›, prognozu, fiziksel hastal›¤›n seyrini, mortalite ve morbiditeyi olumsuz etki-ler (Özkan 2001a).
Bu çal›flmada hastânede yatan t›bbî hastalar›n anksi-yete ve depresyon düzeyleri ile sosyodemografik faktör-lerin iliflkisinin incelenmesi amaçlanm›flt›r.
YÖNTEM
Çal›flmaya Mersin Üniver-sitesi T›p Fakültesi’nde psiki-yatri klini¤i d›fl›ndaki klinik-lerde yatarak tedavi gören hastalar al›nm›flt›r. Hastalar›n hangi kliniklerde yatt›¤› Tablo
H
H
Kemal Yaz›c›*, fienel Tot*, Aylin Yaz›c›*, Arzu Kan›k**, Pervin Erdem***, Visal Buturak***, Yavuz Okyay***, Y›ld›r›m fiimflek***
THE ASSOCIATION OF ANXIETY AND DEPRESSION LEVELS AND SOCIODEMOGRAPHIC FACTORS IN MEDICALLY
ILL INPATIENTS ABSTRACT
Objective:To examine the relationship between anxiety and depression levels and soci-odemographic factors in medical inpatients.
Method: Inpatients in hospital of Mersin University School of Medicine were included in the study. All patients were administered a questionnaire and Hospital Anxiety and Dep-ression Scale (HAD) to determine their level of anxiety and depDep-ression.
Results: We found that sex, marital status, education, occupation, duration of illness and the type of the clinic admitted were not associated with HAD depression and anxiety sco-res. Age was positively correlated with HAD depression subscale score. Patients’ level of information about their illnesses were negatively correlated with HAD depression score. Discussion: Age-related increase of depression scores indicates that older patients sho-uld be evaluated more carefully on this issue. We showed that informing patients about their illnesses positively influence the level of depression. Giving information to patients provides active participation of the patients in treatment process and improves their men-tal well-being.
Conclusion: It should be kept in mind that medically ill older inpatients are at a greater risk for depression. It is possible to decrease depressive symptomatology in physically ill inpatients by giving information about their illnesses.
Keywords: anxiety, depression, information, inpatients
* Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri AD / Tel: 0324 337 43 00-1110 / 0532 527 40 22 / Fax: 0324 337 43 05 e-mail: kemalyazici@mersin.edu.tr ** Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Biyoistatistik AD
*** Arfl.Gör.Dr., Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri AD
A
AS
ST
TÂ
ÂN
NE
ED
DE
E Y
YA
AT
TA
AN
N T
TIIB
BB
BÎÎ H
HA
AS
ST
TA
AL
LA
AR
RD
DA
A
A
AN
NK
KS
S‹‹Y
YE
ET
TE
E V
VE
E D
DE
EP
PR
RE
ES
SY
YO
ON
N
D
DÜ
ÜZ
ZE
EY
YL
LE
ER
R‹‹ ‹‹L
LE
E S
SO
OS
SY
YO
OD
DE
EM
MO
OG
GR
RA
AF
F‹‹K
K
F
FA
AK
KT
TÖ
ÖR
RL
LE
ER
R‹‹N
N ‹‹L
L‹‹fi
fiK
K‹‹S
S‹‹
ÖZETAmaç: Hastânede yatan t›bbî hastalar›n anksiyete ve depresyon düzeyleri ile sosyode-mografik faktörlerin iliflkisinin incelenmesi.
Yöntem: Çal›flmaya Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi’nde yatarak tedavi gören hastalar al›nm›flt›r. Hastalara, araflt›rmac›lar taraf›ndan haz›rlanan form ve hastalar›n anksiyete ve depresyon düzeylerini belirlemek amac›yla Hastâne Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i (HAD) uygulanm›flt›r.
Bulgular: Hastalar›n cinsiyeti, medenî hâli, e¤itim durumu, mesle¤i, hastal›k süresi ve yat-t›¤› klini¤in, HAD depresyon ve anksiyete puanlar›n› etkilemedi¤i saptanm›flt›r. HAD dep-resyon alt ölçek puan› ile yafl aras›nda pozitif bir korelasyon bulunmufltur. Hastalar›n has-tal›klar› hakk›ndaki bilgi düzeyleri ile HAD depresyon puan› aras›nda ise negatif bir kore-lasyon saptanm›flt›r.
Tart›flma: Depresyon puanlar›n›n yaflla orant›l› olarak artmas›, yafll› hastalar›n bu aç›dan daha dikkatli de¤erlendirilmesinin iyi olaca¤›n› göstermektedir. Çal›flmam›zda hastalar›n hastal›klar› ile ilgili bilgilendirilmelerinin depresyon düzeyini olumlu yönde etkiledi¤ini gös-terdik. Hekimin hastay› hastal›¤› hakk›nda bilgilendirmesi, hastan›n tedavide etkin rol al-mas›n› ve ruhsal durumlar›n›n iyileflme göstermesini sa¤lar.
Sonuç: Hastânede yatan yafll› hastalar›n depresyon aç›s›ndan risk alt›nda olduklar›n› unutmamak gerekir. Fiziksel rahats›zl›klar› nedeniyle hastânede yatan hastalar›n hastal›k-lar› hakk›nda bilgilendirilmesi ile hastalardaki depresif semptomatolojinin azalmas› müm-kündür.
Anahtar Kelimeler: anksiyete, bilgilendirme, depresyon, hastânede yatan hastalar
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 41 (3): 120-124, 2003 M
1’de verilmifltir. 1 haftadan k›sa süredir yatan hastalar, genel durumu nedeni ile kooperasyon kurulamayan hastalar ve çocuk hastalar çal›flmaya al›nmam›flt›r.
Hastalara, çal›flma hakk›nda bilgi verilip izinleri al›nd›ktan sonra, al›nmas› istenen bilgiler do¤rultu-sunda araflt›rmac›lar taraf›ndan haz›rlanan form ve-rilmifl ve eksiksiz doldurmalar› istenmifltir. Okuma yazmas› olmayan hastalara araflt›rmac›lar yard›mc› olmufltur. Haz›rlanan formda “Hastal›¤›n›z hakk›nda ne kadar bilgilendirildi¤inizi düflünüyorsunuz?” so-rusu sorulmufl, Likert tipi 7’li bir ölçek oluflturul-mufl ve hastan›n bu ölçe¤i iflaretlemesi istenmifltir.
Hastalar›n anksiyete ve depresyon düzeyini be-lirlemek amac›yla Hastâne Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i (HAD) kullan›lm›flt›r.
Hastâne Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i (HAD) (Zigmond 1983), hastada anksiyete ve depresyon yönünden riski belirlemek, düzeyini ve fliddet de¤i-flimini ölçmek amac›yla uygulanan kendini de¤er-lendirme ölçe¤idir. Toplam 14 soru içermekte ve bunlar›n yedisi anksiyeteyi ve di¤er yedisi depres-yonu ölçmektedir. Aydemir ve arkadafllar›n›n yap-t›klar› geçerlilik ve güvenilirlik çal›flmas› sonucun-da anksiyete alt ölçe¤i (HAD-A) için kesme puan› 10/11, depresyon alt ölçe¤i (HAD-D) için ise 7/8 bu-lunmufltur (Aydemir ve ark. 1997). Buna göre bu puanlar›n üzerinde alanlar risk alt›nda olarak de¤er-lendirilir.
‹‹ssttaattiissttiikk
‹statistiksel de¤erlendirmede çok yönlü ANOVA kullan›lm›flt›r. Depresyon ve anksiyete skorlar› ba-¤›ml› de¤iflken, buna etki etti¤i düflünülen de¤ifl-kenler ise ba¤›ms›z de¤iflken olarak modele al›nm›fl-t›r. Ayr›ca sürekli de¤iflkenler aras›ndaki iliflkiler Pe-arson korelasyon testi ile de¤erlendirilmifltir.
BULGULAR
Hastalar (n=239) genel olarak de¤erlendirildi-¤inde HAD-depresyon alt ölçek puanlar› 0-21
aras›n-da de¤iflmektedir (ortalama 7.7±4.5), HAD-anksiye-te alt ölçek puanlar› ise 0-20 aras›nda de¤iflmekHAD-anksiye-tedir (ortalama 8.2±4.8). Kesme puanlar›na göre de¤er-lendirildi¤inde hastalar›n 116’s› (%48.5) depresyon alt ölçek puan›na göre kesme puan›n üstünde, 65’i (%27.2) ise anksiyete alt ölçek puan›na göre kesme puan›n›n üstünde bulunmufltur.
Hastalar›n cinsiyet, medenî hâl, e¤itim durumu, meslek, hastal›k süresi ve yatt›¤› klini¤e göre HAD depresyon ve anksiyete alt ölçek puanlar›n›n ortala-malar› Tablo 2’de verilmifltir. Bu de¤iflkenler aç›s›n-dan ölçek skorlar› aras›nda fark saptanmam›flt›r.
Hastalar›n yafllar› 15-87 aras›nda de¤iflmekteydi, ortalama 45.3±17.2 idi. HAD depresyon alt ölçek pu-an› ile yafl aras›nda pozitif bir korelasyon bulunmufl-tur, yâni yafl artt›kça hastalar›n depresyon düzeyleri artmaktayd›.
Hastalar›n hastal›klar› hakk›ndaki bilgi düzeyleri ile HAD depresyon alt ölçek puan› aras›nda ise ne-gatif bir korelasyon saptanm›flt›r. Hastalar›n hasta-l›klar› hakk›nda bilgi düzeyleri artt›kça depresyon düzeyleri düflmekteydi.
TARTIfiMA
Hastânede yatan hastalar›n neredeyse %30-60’›n-da tan› konabilir psikiyatrik bozukluklar oldu¤u bil-dirilmifltir (von Ammon ve ark. 1989, Strain 1982). Özkan (2001a) epidemiyolojik araflt›rmalarda yata-rak tedavi gören hastalar›n %30-58’inde depresif semptomatolojinin geliflti¤ini, %11-26’s›nda ise kli-nik psikopatolojik anlam›yla depresif sendrom tab-losu geliflti¤ini ifâde etmifltir. Bizim çal›flmam›zda da hastalar genel olarak de¤erlendirildi¤inde %48.5’ inin depresyon aç›s›ndan, %27.2’sinin ise anksiyete bozuklu¤u aç›s›ndan risk alt›nda oldu¤u görülmek-tedir. Türkiye Ruh Sa¤l›¤› Profili çal›flmas›nda 12 ay-l›k depresif epizod yayg›nl›¤›n›n ortalama %4, her-hangi bir anksiyete bozuklu¤u yayg›nl›¤›n›n ise %6.7 bulundu¤u dikkate al›n›rsa (Erol ve ark. 1998), bi-zim örneklem grubumuzda kesitsel olarak saptanan
Tablo 1: Hastalar›n yatt›klar› klinikler
D
Daahhiillii KKlliinniikklleerr CCeerrrraahhii KKlliinniikklleerr
Klinik n % Klinik n % Dahiliye 63 26,4 Genel Cerrahi 15 6,3 Nöroloji 25 10,5 Üroloji 15 6,3 Kardiyoloji 25 10,5 Kad›n hastal›klar› ve do¤um 11 4,6 Enfeksiyon Hastal›klar› 15 6,3 Gö¤üs kalb damar cerrahisi 11 4,6 Dermatoloji 14 5,9 Plastik ve rekonstrüktif cerrahi 11 4,6 Gö¤üs Hastal›klar› 8 3,3 Ortopedi 10 4,2 Fizik Tedavi ve rehabilitasyon 1 0,4 Kulak burun bo¤az 7 2,9 Beyin cerrahisi 7 2,9 Göz hastal›klar› 1 0,4 S Y M P O S I U yeni Yeni Symposium 41 (3): 120-124, 2003 M 122
oranlar›n büyüklü¤ü daha iyi anlafl›lmaktad›r. He-men heHe-men ayn› deseni kullanarak ‹skoçya’da yap›-lan bir çal›flmada ise bu oranlar muhtemel depres-yon için %19, muhtemel anksiyete için de %23 oran-lar› saptanm›flt›r (Beausang ve Syyed 1998). Bizim hasta say›m›za benzer say›da (256) hasta ile CES-D öl-çe¤i kullan›larak yap›lan bir baflka çal›flmada ise pu-an› kesme pupu-an›n›n üzerinde olan hastalar›n oran yaklafl›k %60 bulunmufltur (Soskolne ve ark. 1996).
Rodin ve arkadafllar› (1991) depresyon oranla-r›n›n kad›nlarda, partneri olmayanlarda, yaln›z ya-flayanlarda ve muhtemelen yafll›larda daha fazla ol-du¤unu bildirmifllerdir. Soskolne ve arkadafllar› (1996) kad›nlarda depresyon puanlar›n›n anlaml› olarak yüksek oldu¤unu, ancak depresif
belirtile-rin yafl, e¤itim, medenî hâl, toplumsal destek, yatt›-¤› klinik ve hastânede yat›fl süresi ile iliflkili olma-d›¤›n› belirtmifllerdir. Beausang ve arkadafllar› (1998) ise cinsiyet ve yafl ile depresyon ve anksiye-te puanlar› aras›nda iliflki bulamam›flt›r. Biz çal›fl-mam›zda, depresyon ve anksiyete puanlar› aç›s›n-dan cinsiyeti, medenî hâli, e¤itim durumu, meslek, dâhili veya cerrahi hastal›k olmas›, flu anki hastal›-¤›n süresi, hastâneye yat›fl süresi ve daha önce has-tâneye kaç kez yatt›¤›n›n fark oluflturmad›¤› sonu-cuna ulaflt›k. Bizim çal›flmam›zda da yafll› hastalar depresyon aç›s›ndan riskli grubu oluflturmaktad›r-lar. Yafll› hastalar›n t›bbî de¤erlendirmesinde bu riskin dikkate al›nmas› gerekmektedir.
Hastan›n hastal›¤› ile ilgili bilgilenmesi, Lizbon Bildirgesi’nde bir hak olarak bildirilmifltir: “Hasta-n›n yeterli bilgileri ald›ktan sonra tedaviyi kabul etmeme veya yads›maya hakk› vard›r” (Dünya he-kimler kurultay› 1981). Türk Hehe-kimler Birli¤i’nin yay›nlad›¤› “Hekimlik Meslek Eti¤i Kurallar›”’nda da madde 26’da ayd›nlat›lm›fl onam bafll›¤› alt›nda hekimin hastal›¤› ve tedavisi hakk›nda hastay› bil-gilendirmesi gerekti¤i bildirilmifltir. Özkan (2001b) hastada t›bbî ve cerrahi ifllemler yapan he-kimin hastay› ifllemler hakk›nda bilgilendirmesi gerekti¤ini, bu bilgilendirmenin hastan›n tedavi-sinde etken rol almas›n›, kat›l›m›n› sa¤lad›¤›n›, ruhsal yönden olumlu etki etti¤ini, hekimin hasta ile iliflkisini ifllevsel k›ld›¤›n› belirtmifltir. Biz de ça-l›flmam›zda bunu destekler flekilde, hastalar›n has-tal›klar› ile ilgili bilgilendirilmelerinin depresyon aç›s›ndan riski azaltt›¤›n› saptad›k. Ancak, bu konu için ayr›cal›kl› durumlar da söz konusudur. Âcil durumlarda, yetersizlik durumlar›nda, hasta hakla-r›ndan vazgeçmiflse veya hekimin hastaya zararl› olaca¤›n› düflündü¤ü durumlarda hasta bilgilendi-rilemeyebilir (Simon 2002). Bunun d›fl›ndaki du-rumlarda, hastan›n hastal›¤›na ve tedaviye uyumu ve iflbirli¤inin sa¤lanmas›n›n yan›s›ra daha ileri davran›fl sorunlar›n›n ortaya ç›kmas›n›n önüne ge-çilebilmesi için hastan›n hastal›¤› hakk›nda bilgi-lendirilmesi gereklidir.
Çal›flmam›z›n k›s›tl›l›klar› aras›nda, hastalar ile tan› koydurucu psikiyatrik görüflmelerin yap›lma-m›fl olmas›, t›bbî hastal›klar›n fliddetinin de¤erlendi-rilmemifl olmas› say›labilir. Ayr›ca çal›flman›n kesit-sel olmas› depresif belirtiler ile t›bbî hastal›klar›n nedensel iliflkisi konusunda bir yorum yapmam›za imkân vermemektedir.
SONUÇ
Fiziksel rahats›zl›klar› nedeniyle hastânede yatan hastalar›n hastal›klar› hakk›nda bilgilendirilmesi ile hastalardaki depresif semptomatolojinin azalmas› mümkündür. Dahili ve cerrahi kliniklerdeki hekim-lerin bu konuda bilgilendirilmeleri hastalardaki psi-kiyatrik morbiditenin azalmas›n› sa¤layabilir.
Tablo 2: Hastalar›n HAD ölçek puanlar›
n n HHAADD--DD** HHAADD--AA** Cinsiyet Kad›n 104 8.7±0.7 8.3±0.7 Erkek 135 9.3±0.7 8.4±0.7 Medenî hâl Bekâr 47 8.5±0.8 8.3±0.7 Evli 177 8.6±0.6 8.6±0.6 Dul 15 10.0±1.2 7.9±1.2 E¤itim
Okuma yazma yok 15 9.9±1.3 8.8±1.2 ‹lkö¤retim 129 9.2±0.7 8.8±0.7 Lise 53 8.7±0.8 8.1±0.7 Üniversite 42 8.3±0.9 7.4±0.8 Meslek ‹flsiz 14 8.1±1.2 9.4±1.1 Ev han›m› 67 9.8±0.8 8.9±0.8 Memur 47 9.4±0.9 8.9±0.8 Serbest 60 9.7±0.8 7.6±0.8 Emekli 33 8.9±1.0 6.5±0.9 Ö¤renci 18 8.2±1.3 8.3±1.3 Hastal›k süresi 1 aydan k›sa 38 8.5±0.9 7.3±0.8 1-6 ay 88 9.9±0.7 8.1±0.6 6-12 ay 19 8.3±1.1 8.9±1.0 1-5 y›l 46 9.2±0.8 9.1±0.7 5 y›ldan uzun 48 9.3±0.8 7.9±0.8 Yatt›¤› klinik Dahili 151 8.9±0.6 8.2±0.7 Cerrahi 88 9,1±0,7 8,3±0,7
* hastalar›n ölçek puanlar› aras›.ndaki farklar istatistiksel olarak anlaml› de¤ildir
SY M P O S I U
KAYNAKLAR
Aydemir Ö, Güvenir T, Küey L, Kültür S (1997) Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçe¤i Türkçe formunun ge-çerlilik ve güvenilirli¤i. Türk Psikiyatri Dergisi; 8: 280-287.
Beausang P, Syyed R (1998) Screening for anxiety and depression in adult general medicine in-patients in a Scottish District General Hospital. Scott Med J; 43: 177-180.
Dünya Hekimler Kurultay› (1981) “Hastan›n Haklar›” Liz-bon Bildirgesi, LizLiz-bon, Portekiz.
Erol N, K›l›ç C, Ulusoy M, Keçeci M, fiimflek Z (1998) Tür-kiye Ruh Sa¤l›¤› Profili Raporu. 1. bask›, Ankara. Gagnon LM, Patten SB (2002) Major depression and its
as-sociation with long-term medical conditions. Can J Psychiatry; 47: 149-152.
Hall RCW, Rundel JR, Popkin MK (2002) Cost-effective-ness of the Consultation-Liaison Service. Wise MG, Rundell RJ, editors. Textbook of Consultation-Liaison Psychiatry. Washington, DC: American Psychiatric Publishing, 25-32.
Özkan S (2001a) Genel t›pta depresyon. Hipokrat Dergisi; 10: 79-83.
Özkan S (2001b) Konsültasyon-liyezon psikiyatrisi uygu-lamas›nda etik ve mediko-legal konular. Hipokrat
Der-gisi; 10:153-157.
Rodin R, Craven J, Littlefield C (1991) Depression in the Medically Ill. An Integrated Approach. NewYork: Brunner/Mazel.
Silverstone PH (1996) Prevalence of psychiatric disorders in medical inpatients. J Nerv Ment Dis; 184: 43-51. Simon R (2002) Textbook of Consultation-Liaison
Psychi-atry 2nd Edition. Wise MG, Rundel JR, editors. Legal and Ethical Issues. Washington, DC: American Psychi-atric Publishing, 167-186.
Soskolne V, Bonne O, Denour AK, Shalev AY (1996) Dep-ressive symptoms in hospitalized patients: a cross-sec-tional survey. Int J Psychiatry Med; 26: 271-285. Strain JJ (1982) Needs for psychiatry in the general
hospi-tal. Hosp Community Psychiatry; 33: 996-1002. Strain JJ, Lyons JS, Hammer JS, Fahs M, Lebovit SA,
Paddi-son PL, Snyder S, Strauss E, Burton R, Nuber G (1991) Cost offset from a psychiatric consultation-liaison in-tervention with elderly hip fracture patients. Am J Psychiatry; 148: 1044-1049.
VonAmmon R, Cavanaugh S, Wettstein RM (1989) Emoti-onal and cognitive dysfunction associated with medi-cal disorders. J Psychom Res; 33: 505-514.
Zigmond AS, Snaith PR (1983) The hospital anxiety and depression scale. Acta Psychiatr Scand; 67: 361-370.
S Y M P O S I U
yeni
Yeni Symposium 41 (3): 120-124, 2003 M
