A. Ü. Elazığ Veterıner Fakültesi <ootekni Kürsiisü Pu!l. ])r. Halil (>':;,COIl
İNANLI ZOOTEKNİ ARAŞTIRMA KURUMUNDA
KIVIR-CIK VE (TEXEL KOÇ X KIVIRKIVIR-CIK KOYUN)
Fı MELEZLERİNDE YAPA GL ÖZELLİKLERİ*
Halil Özcan
* *
Turan Akı***Studies on wool characteristics of the kıvırcık and (Texel ram X kıvırcık ewe) Fı crossbreds at İnanlı
Animal Breeding Research Station
Summary: This study was eondueted on 100 Kıvırcık and (TexCi rams X Kıvırcık ewes) rı ewe progenies. aged 1.5-2.5years raised at inanlı Aniırıal Breeding Researeh Statiun. Greasy fleeec weight, staple length, fiber length. fiber diameler, uniformity, qualİty of wooL pereeııtages of medullat,'d fibers and largı' ınedullated (Kempy) fibers, strengıh and das-tİcity of fibers were studied.
Fkeee weiglıt iııereased ",itlı age. Tlıe erossbreds lıad ırıore fl('ece weight ıhan ılıe Kıvır-cık. Uniformİty of wool in erossbred group was betler. The wool of erossbreds was bclter quality. The average ,'alues of the important eharaeterisıics of '"'001 were ('Stinıaıed ıo be as as followiııg:
A, .. greasv flee'ee weiglıt (gL) 1.5 years old
'l .5 years old
Staple lengtlı (cm.) 1.5 years old
Fiber Length (cm.) 1.5 years old
Fiber diamcler (mieron) 1.5 years old
Cerimp ııumber (oıı 2.5 cm. lcngtlı of fibCTsI P,"rceııtage of medullated fibers (0,,)
PCTcentage of kempv fibers (~i,,)
<2.uality of wool Kıvırcık 1'1 1201.0 "i- 6j .0 1410.4 6:;.6 1:;'l:;.6
•.
100.2 ı!l82.'l T 82.2 9.00 :ı= 0.:;6 5.67 -,- o. i7 9.3'l-!- 0.21 iL.58 o. ıg 2j.j'l + 0.44 35.58 + 0.34 o.Hj T 0.23 1.92 +- o.:n ı .89 1.0') 0.69 0.28 54,S 58'SStaple aııd fiber lengılıs. fiber diameler. percenlages of medullated aııd kempy fibers inereased. but erimp nuırıbCT aııd quality of wool deereased from head to rear of the body.
* T./l.T.A.K. VIIAC - 51 k Projenin bir bölümüdür,
** A.Ü. Elazığ Veteriner Faküllesi. Zootekni Kürsüsü Profes<i•.. Elazığ. Türkiye.
İnaıılı Zootckni Araşt.ırma Kurum'u 'nda Kıvırcık ...
There is continuing dIorl to impro\'e tlıe ecoııomically importanı dıara'rteristics of Kınrcık breedincluding \\'001 al inanlı Animal Breeding Research Station ,ind a marked increase \\'as observed in \\'001 dıaracteristic.s.
Özet: İnanlı Zootekni Araştırma Kııruıııu'nc..la uygulanan (Te"el koç X Kıvırcık koyun) meleziemesinde elde edilen Fı melezieri ik Kınrc.ık koyunlarıilin yapağı \'erimleri ve en önemli yapağı karakterleri incelenmiştir.
Bıı araştırmada, yapağı \eriminin yaş ikrledik<~e arttığı: Fı melezIerinin Kınrcıklara bakınca 1.5 yaşında takriben i5n - ~oo gr., 2,5 yaşında takriben 55° - 600 gr. dalıa fazla yapağı verdikleri; Fı Icre ait yapağının K,,'ırcık yapağılarından takriben 2,5 mikron daha ince, 2misli dalıa kıvrık, dalıa t\llirorm ve daha dayanıklı; ayrıca 1'1 yapağılannda medullalı dyafın daha az olduğu, bıı sebepı" Fı lere aiı yapağının KI\'lrcık yapağılarından daha iyi kalitede ve dokuma sanavine dalıa elverişli olduğıı tesbit edilmiştir.
516 Halil Özcan - Turan Akı
Araştırıcı ayrıca Sönmez ile müştereken (2g) Türkgeldi Devlet Üret-me Çiftliği, Sarımsaklı Çiftliği ve Lüleb~rgaz Çiftliği'nde Kıvırcıklar-da yapağı inceliği ve tecanüsü üzerinde çok çalışmıştır.
Özcan (IS) ve Düzgüneş (g)'e göre, uygun bölgelerde Kıvırcığa bakınca daha iri, erken gelişen, süt ve yavru verimleri yüksek ve hatta daha iyi kalitede yapağılı Doğu Frizya, Texel, v.b .. gibi bazı yabancı koyunların genotiplerinden de yararlanmak kabildir. Planla ve dikkat-le yürütüdikkat-len (Doğu Frizya x Kıvırcık) veya (Texel x Kıvırcık) melez-lemesi sayesinde birkaç yıl sonra muhite uygun, sağlam konstitüsyon-lu, daha iri cüsseli, erken gelişen, verimleri yüksek ve daha iyi kalitede
yapağılı yeni bir koyun tipine kavuşmak mümkündür. Bu inançla
Bursa'nın Yenişehir ilçesinde özel bir çiftlikte uygulanan (Doğu Frizya koç x Kıvırcık koyun) melezIemesini ve bu melezlemede elde edilen çeşitli melezIeri tetkik eden Özcan (I 5), daha sonraları İnanlı zootekni Araştırma Kurumu'nda yetiştirilen Kıvırcıklarda yapağı verimi ile canlı ağırlık, yaş, doğum tipi, emen kuzu sayısı arasındaki ilişkileri (I 7) keza başka bir araştırmasında da en önemli yapağı karakterlerini (16), ayrıca başka bir yanında da yapağı karakterlerinin kalıtım dereceleri-ni (I 8) incelemiş, eserlerinde bu bulgulara dayanarak Kıvırcığın isla-hı alanında çeşitli önerilerde bulunmuştur. Özcan'a göre (I 6) Kıvır-cık koyunları ufak ve az verimlidir. Bu koyun yılda ortalama i3i3 gr.
karışık tipte yapağı vermektedir. Lülc uzunluğu ortalama 8 cm. ve yapağı inceliği ortalama 3° mikrondur. Bu koyunun bu yönden de is-lahı gerekir.
Trakya'da İnanlı Zootekni Araştırma Kurumu'nda ve Türkgeldi Devlet Üretme Çiftliği'nde Kıvırcıkları islah amacı ile genotipinden yararlanılan Texel koyun ırkı ıg70 yılındanberi denemelerde kullanıl-maktadır. Texel'in yapağı verimi ve yapağı karakterleri, yabancı ül-kelerde bu ırkın kullanıldığı melezIemelerde yavrularına bu değerli karakterlerini nasıl ilettiği hakkında birçok eserler mevcuttur.
Texel Hollanda'da Merinoslar kadar fazla yapağı verebilmektc-dir (I, 12,20). Bakedam'a göre (2, 3), Hollanda'da Texel koyunları-nın yıllık kirli yapağı verimi i yaşında ortalama 5 Kg., daha
yaşlılar-da ise ortalama j,3 kg. dır. Sandıkçıoğlu'da (21) Texel koyunlarında yıllık kirli yapağı veriminin ortalama 5 kg. olduğunu, koçların ise yıl-da ortalama 6 kg. yapağı verebildiklerini bildirmektedir. Fakat bu ır-kın iklime uyma kabiliyeti azdır. Bu sebeple Texel, götürüldüğü ya-bancı ülkelerde genellikle daha az yapağı vermektedirler (8, ıg). Ni-tekim Çekoslovakya'da Tcxcl koyunlarının yıllık yapağı verimleri tor-talama 3,65 kg. dır (8). Ragab ve Ghonehim (I g), yayınladıkları bir araştırmada, Hoııanda'dan Mısır'a io aylık yaşta ithal edilen Tcxe1
tnanh Zoolekni Araştırma Kurumu'nda Kıvırcık ... 517
koyunlarının 2 yaşında yıllık yapağı verimlerinin ortalama 3,14 kg., Mısır'da doğup büyüyen Texel koyunlarının 2 yaşında kirli yapağı 've-rimlerinin ise ortalama 3,09 kg. olduğ'unu kaydetmektedirler. Gayri-müsait çevre şartları Texel'lerde sür'atle yapağı verimini azaltmakta-dır. Texe! bu nedenle yabancı ülkelerde daha az verimlidir. Fakat Te-xel'in gittiği yerlerden bazılarında tutunduğu da olur. Örneğin Po-lonya'nın Krakov ilinde yetiştirilen TExel'lerde yapağı verimi oldukça-fazla, Hollanda'daki Texel'lerin yapağı veriminden farksızdır. Kra kov'd<ı.yıllık kirli yapağı verimi koyunlarda ortalama 4-4,5 kg. koçlarda orta yalama 7 kg. dır (I 3).
Texel Merinoslardcın daha kaba, fakat daha uzun yapağı vermek-tedir (7). Keza Texcl yapağısı Merinos yapağısı kadar iyi kalitede de-ğildir (I, 12,20). Şüphesiz kalite hayvandan hayvana değişmektedir. Nitekim Sandıkçıoğlu (2 i) Texel'in 50'S - 52's kalitede yapağı ver-diğini iddia ederken, Charkt (7) Fransa'nın kuzeyinde yetiştirilen hayvanların 50'S; Dolsy (8) Çekoslovakya 'dakilerin 46'S - 50'S; Na-wara ve arkadaşları (I 3) Polonya'nın Krakov ilinde yetiştirilen Texel koyunlarının H'S; koçların ise 4o'S kalitede yapağı ürettiklerini bil-dirmektedirler. Kurz (I i) Texel'in yarı ince yapağılı koyular grubun-da olduğunu' sö)'lemektedir. Stegenga ve arkadaşlarına göre (22), Hol. landa'da yetiştirilen Texel koyunları 21-43 mikron arasında, çoğun-lukla 29-33 mikron incelikte yapağı vermektedirler.
Bu literatürdeki değerler, Texel'in Kıvırcıklardan 2-3 misli daha fazla yapağı verebildiğini, yapağısının pek ince olmamakla beraber, daha mütecanis (üniform) ve uzun olması nedeniyle dokuma sanayine daha elverişli olduğunu işaret etmektedir. Bu durumda Texel genoti-pi, Trakya'da Kıvırcıkların yapağı verimi ve yapağı özellikleri yönün-da islahı alanınyönün-da da yarorlı olabilecek intibaını uyandırmaktadır.
Fakat bunun araştırmalarla aydınlığa kavuşması gerekmektedir.
Bu araştırmada amacımız, (Texe! koç X Kıvırcık koyun) melez-Iemesinin yapağı verimi ile yapağı karakterlerine etkisini tesbit etmek-tir.
Mataryal ve Metot
i97° yılının yaz mevsiminde Kontrol Grubunda (Kıvırcık koç
X Kıvırcık koyun), Deneme Grubunda da (Texcl koç X Kıvırcık
ko-yun) birleştirmeleri yapılmış, bunu takip eden doğum mevsiminde (Ocak, Şubat/1971 aylarında) Kıvırcık ve Fı melezIeri elde edilmiştir.
51S Halil Özcan- Turan Akı
genç materyal bir yıllık gelişme devresine bırakılmıştır. İlk kırkımdan i yıl sonra, 1972 l\layls ayında 1971 doğumlu bu materyal (99 saf Kıvırcık ve 100 Fı) ile 1972 doğumlu safKıvırcık ve Fı melez kuzular (yani ikinci mahsul) kırkıImıştır. Kırkımdan sonra i971 doğumluların gömlekleri bir terazide LO gr. a kadar hassas bir şekile tartılmıştır. Böy-lece ilk def'a olarak 1,5 yaşh saf Kıvırcık ve Fı melezIerin yıllık kirli yapağı verimleri tl~sbit edilmiştir. 1972 doğumlu kuzular ise bu kır-kımdan sonra i yıllık gelişme devresine terkedilmişlerdir. Bu kırkı m-dan i yıl sonra, 1973 Mayıs ayında takriben 2,5 yaşırıda olan 1971 do-ğumlu (50 saf Kıvırcık \'(~ :-)i h) genç koyunlarla I,;)yaşında 1972 do-ğumlu :i0 saf Kıvırcık ve 52 Fı mclez dişi toklular tekrar kırkılmışlar-dır. Kırkımdan sonra bunların gömlekleri ayrı ayrı tartılmıştır.
Hayvanlar kırkımdan bir gün önce akşamdan itibaren takriben i5 saat aç bırakılmış, kırkım anında omuz, kaburga ve but nahiyele-rinden birer yapağı numunesi alınmış, herbiri <ıyrı ayrı zarflara kon-muş ve sonra bu 3 zarf beraberce paketlcnerek üzerine koyunun kulak numarası yazılmıştır.
A. Ü. Veteriner Fakültesi Zootekni Kürsüsü Yapağı Laboratu-~'al'ına lüle uzunluğunun tesbiti için (4, 26), omuz, kaburga ve but nahiyelerinden birer lüle ayrılmış, iki pens yardımı ile lülenin iki ucun-dan tutularak bir cetvel üzerinde normal (tabii) uzunluğu ölçülmüş-tür. Yapağı inceliğinin tayinİ için her üç nalliyeden alınan numune-lerden hirer pn~pcrat yapılmıştır. Preperatların hazırlanmasında şu teknik kullanılmıştır: Yapağı numunesinden birer lüle alınmış. lüle 4 ayrı kap içinde karbon tetra klorürde ayrı ayrı onar dakika yıkan-mış, kalın bir kurutma kağıdında ve daha sonra yapağı kurutma ciha-zında kurutulmuştur. Kuruyan temiz lük alınmış, orta kısmından bir makasla mümkün olduğu kadar kısa parçalar kesilmiş, bu yapağı kı-rıntıları l<ımda gliserin damlası üzerİne konmuştur. Gliserin damlası bir lameI genişliğinde iyice yayılıp karıştırıldıktan sonra üzerine bir lameI konup mikroskop altında muayene edilmiştir. Her preperattan 100-150 <ıdet eIyaf ölçülmüştür. Ölçüler mikroskopla )'<ıpılmış ve yapağı eIyaf çapı mikron olarak hesaplanmıştır. Mikroskop Reichert marka, objektif 45 ve mikrometrik taksimatlı okuler ise 6'dır. 1\1 ikrometrik okülerin heher taksimatı objektif mikrometre ile 3.33 mikron olarak bulunmuş, elyaf buna göre değerlendirilmiştir. Dokuma endüstrisin-de ve dolayısiyle yerli koyunların islahında büyük önem taşıyan teca-nüs(üniflH'mite) konusu üzerinde de durulmuştur. Bu amaçla incelik ve uzunluk sııııflarına isabet eden eIyahn (~;L) oranları hesap edilmiş-tir. Ayrıca lülenin uf~ık bir .parçasını teşkil eden e1yafın ortalama uzun-luğu teshit edilmiştir. İncelik ölçiimü esnasında mikroskop altında
gö-İnarılı Zootckrıi Ara~tırma Kurumu'nda Kıvırcık ... 5fl)
rü~ sahasında görülen dar medullalı ve geniş meduııalı (kemp) CIyaf ayrı ayrı işaretlenmiş, sonrada bunlara istinaden bunların ayrı ayrı yüzde oranları hesap edilmiştir.
Elde edilen rakamlar Batu ve arkada~larının (S) ve Synedecor (23)'un eserlerinde bildirdikleri tarzda kıymetlendirilmiştir.
Sonuçlar ve Tartışma
i. Yapağı verimi: Tablo: i'deki değerlerden d.e anla~ılacağı gibi, (Texel koç X Kıvırcık koyun) Fı melezieri, Kıvırcıklara bakınca i,,)
yaşında takriben 150-200 gr. ve 2,5 yaşında takriben 500600 gr. daha fazla kirli yapağı verebilmektedir.
Tablo: i -Kıvırcık ve Fı ınelez dişi ıoklu ,'egen,; koyunlarda yıllık kirli yapağı verimi (gr.) Gruplar
ı---'{
=f sx V En az En ~:ok n-_o .. ---_. ."."-_._- -
-_
.. .._- .._-- ..._---197' doğumlu dişi (oklt,
( 1,5yaşında))
Kıvırcık '15' .8=F g' -:; 46.7 600 '45° 99
Fı '3°4. ,::= 64.2 39. i 77° ıB20 !oo
1972 doğumlu dişi (oklu ( 1.5 yaşında) Kıvııuk 120' .0
=
67.0 44.7 800 1600 5° Fı 1410.4=
63.6 45.3 850 2000 52 -_.--- _ ... .---- - -_ .._- --- -_._- _._--1971 doğumlu gcnç koyun ( 2.5 yaşında) Kıvırcık 1:;20.6-;- 100.2 r .~:;.2 7°0 J8Bo. 5° i 1'1 ,882.2 82.2 i 44.:> 850 245° 5'Yarkın (28) Trakya'da halk elindeki Kıvırcıkların ortalama
1,5-2 kg. yapağı verdiğini bildiriyor. Esmersoy (ıo) Kıvırcık gömlekleri-nin i,5--2 kg. arasında, Batu (6) ise ders kitaplarında Kıvırcık ırkında' yıllık yapağı veriminin endcr olarak 4 kg. a kadar çıkabildiğini, orta-lama 2 kg. olduğunu yazmaktadırlar. Bu değer Özcan'a göre (16) dişi toklularda ortalama 1,3 kg. ve koyunlarda ortalama J.j kg. dır. Yar~ kın (28) Türkgeldi Devlet Üretme Çiftliği Kıvırcık koyunlarının yılda ortalama 1,508 ::l: 0,026 kg. yapağı verdiğinitesbit etmi,ş; ayrıcq bu değeri Sarımsaklı Çiftliği sürüsünde de 1,8 12 ::l: 0,028 kg, lıulmuş~ur. Bu araştırmada da Kıvırcıklarda yapağı veriminin çok az olduğu tçs.-bit edilİniştir. Texcl genotipinden yararlanılarak bu verim dearttırı. labi lii>kanıs~nda yız.
2. Lüle uzunluğu: i 2 aylık ii" geli~mc sonucu eldeedilen tülelerin tabii lüle uzunluğuna ait değerler Tablo: 2'de sunulmu~tur. Hem Kı~ vırcıklardave hem de Fı lerde hile uzunluğu beden nahiyesine göre de-ğişmektedir. Özellikle omuz ile bul' nahiyesindeki
yapağılarınuzun-520 Halil Özcan - Turan Akı
Tablo: 2 - 1971 doğumlu tck doğmuş dişi ıoklularda tabii lüle uzunluğu (cm.) En az En çok Gruplar Kıvırcık : Omuz Kaburga But G e n e i Fı: Omuz Kaburga But G e n c i x ı: sx 8.10
=
0.27 8.g2=
0.3° 10.18:ı: 0.30 g.oo :i: 0.30 5.02 0.15 5 .68 'ı:°.
i7 6.20 ı: 0.18 5.67 o.i7 v 23.70 23.77 27.75 23.33 21.g1 21.48 20.97 21.20 5 5 6 5 3 4 4 3 13 14 15 15 7 8 9 9 n 5° 5° 5° 5° 5° 5° 5° 5°lukları arasında bariz fark mevcuttur. Bu değerler, omuzdan butlara doğru gidildikçe yapağının biraz uzadığı intibaını uyandırmaktadır. Özcan (I 6), U tkanlar ve arkadaşları (26, 27) inceledikleri çeşitli ma-teryallerde buna benzer sonuçlarla karşılaşmışlardır.
Utkanlar ve arkadaşları (27) 1964 yılında İnanlı İnekhanesi Kı-vırcıklarında tabii lüle uzunluğunu ortalama 7,8i:!:o,i8i cm.
bulmuş-lardır. Özcan da (16) buna benzer bir değer elde etmiştir. Ctkanlar ve arkadaşları (26, 27) Trakya ve Marmara bölgesinde çeşitli illerde Kı-vırcık koyunlarında lülclerin daha uzun olduğunu görmüşlerdir. Bu illerde tabii lüle uzunluğu ortalama 9,87 - i i,37 cm. arasında
değiş-mektedir. Başka literatürlerde (I o, 25) halk elindeki Kıvırcıklarda ya-pağı uzunluğunun 5 - 25 cm. arasında değiştiği yazılıdır. Yani vari-asyon genişliği oldukça fazladır. Şurası muhakkak ki, İnanlı'da daha dar bir varıasyon mevcuttur.
Türkiye'de Kıvırcık yapağıları Merinos yapağıları gibi kısadır. Diğer koyun ırklarımızda lüleler daha uzundur. Mesela bu değer, Sa-kızlarda ortalama 13,5 cm., ivesilerde ise ortalama 15,9 cm. dir. İm-roz ve Karakaya yapağıları en uzundur, ortalama 25 - 30 cm. dir. Bu sebeple bu koyunlar yılda iki def'a kırkılırlar (I 4, 16).
Literatürlerde (3, 2) TexeI'in oldukça uzun (12 - 16 cm.) yapa-ğılı olduğu kayıtlıdır. Bu durumda Fı yapağılarının Kıvırcıklardakin-den daha uzun olması beklenirken, bu araştırmada bilakis Fı yapağı-larının takriben 2,5 cm. daha kısa lüleli olduğu müşahede edilmiştir. Bunun nedenleri incelenecektir. MamafiIı, hemen söyliyebiliriz ki, unifo~m ve ince yapağılarda lülc uzunluğu, yapağı uzunluğu (tüm cI-yafın uzunluğu) hakkında bir fikir verebilir. Fakat yerli yapağılar, keza yerli ırkıarın islahı esnasında elde edilen melezierin yapağıları birbirinden çok farklı uzunlukta kıllardan müteşekkildir. Bunlarda lülc uzunluğu, tüm elyafın ortalama uzunluğunu temsil edemez. Bu sebep-le özelliksebep-le islah çalışmlarında, lüleyi teşkil eden kılların ayn ayrı uzun-luklarının tesbit edilmesi, bunların çeşitli uzunluk sınıflarına dağılışı-nın (variasyonun) ve ondan sonra istatistik ortalamanın (elyaf
uzun-İnanh Zootekni Araştırma Kurumu'nda Kıvırcık ... 521
luğunun) incelenmesi, lüle uzunluğundan çok elyaf uzunluğuna önem verilmesi gerekir.
3. El)'af uzunluğu: Her yapağı numunesinden rastgele birer [itil alınmış, herbir fitili teşkil eden tüm yapağı kıllarının uzunluğu tesbit edilmiş, bu verilere dayanarak Tablo: 3'deki ortalama clyafuzunluğu hesap edilmiştir.
Tablo: 3 - 1971doğumlu tck doğmuş dİşİ toklıılarda yapağı C1yafl uzunlukları (cm.)
Gruplar X :ı= sx V En az En çok n - -- ---_ ..--- --- ---- ---Kıvırcık: Omuz 8.42 :ı= 0.21 17.7° 5 12 5° -Kaburga 9.40 ::ı: o. ıg 14.47 6 13 5° Bul 10.30 ::ı: 0.23 15.63 5 13 5° G e n e i 9.32 ::ı: 0.21 15.S6 S 13 5° Fı: Omuz 7.66 ::ı: o. ı8 16.97 6 ii 5° Kaburga 8.72 :ı: 0.19 15.82 6 12 5° But 9.44 ::ı: 0.21 15.57 6 13 5° Gc n e i 8.58 ::ı: 0.19 IS.27 6 13 So
Tablo 3'deki değerlere göre, her iki grupta da omuzdan butlara doğru gidildikçe yapağı elyafı uzamaktadır. Fı ve Kıvırcıkların elyaf uzunlukları birbirine çok yakındır, aralarında önemli bir fark yoktur. Demekki bu melezierne yolu ile en aşağı Kıvırcıklardaki kadar uzun-lukta ve ayrıca Kıvırcık yapağılarından daha ince yapağılı melez
ku-şaklar etmek mümkün olacaktır.
4. Uzunluk dağılımı: (Elyaf uzunluğu bakımından bir örnekli-lik) : Yapağıyı eşkil eden kılların çeşitli uzunluk sınıflarına dağılışının incelenmesi birçok yararlar sağlar. Yapağının mümkün olduğu kadar birbirine benzer uzunlukta kıllardan meydana gelmesi istenir. İslah çalışmalarında lüleyi silindirleştirmek, uzunluk bakımından da kılla-rın üniformitesini arttırmak ve çalışmalara ışık tutmak amacı ile uzun-luk dağılımı incelernelerin de yapılması gerekir. Bu araştırmada Kıvır-cık ve Fı yapağılarında kılların uzunluk sınıfları na dağılışı Tablo: 4'de sunulmuştur.
Tablo: 4'deki değerlere göre, Fı lerin yapağısı Kıvırcıkların yapa-ğısından daha bir örnektir.
5. Yapağı inceliği: Yapağı elyaf çapına ait değerler Tablo: 5'de sunulmuştur. Bu değerlere göre, hem Kıvırcıklarda ve hem de Fı ler-de omuzdan butlara doğru gidildikçe yapağı elyafı kalınlaşmaktadır. Yarkın ve Sönmez (29), U tkanlar ve arkadaşları (26, 27) Kıvırcık ya-pağıları üzerinde yaptıkları araştırmalarda buna benzer sonuçlar al-mışlardır. Tablo: 5'deki değerler, Fı lerde yapağının (takriben 2,5 mikron) daha ince olduğunu işaret etmektedir.
Halil Özean - Turan Akı
Tablo: 4 - 1971 doğumlu tek doğmuş dişi ıoklularda clyafın uzunluk dağılımı ('Yo)
Uzunluk sınıfları (cın.) Kıl'lrClk ('Yo) 1'1 ('Yo)
--'-_._- --- ".._.--- ---_._--- ---"--i 0.34 o. ı ı 2 1_00 1.°5 3 2.00 2.05 4 2.y! 2.4.'> 5 3.39 4.16 6 5.25 7.84 7 H.41 13.17 B 13.29 17.52 9 14.70 17.31 ıo 15.92 14.37 ii 12 -:;B 9.27 12 8.83 6.06 i:; 5.29 3.20 14 :, .52 1.26 15 1.92 0.47 16 0.82 0.12 17 0.31 -ıB o. LO -i!) 0.01 -- --- "-"'--- - --- _._-- ._- ... ,---T o p 1 a m 100.00 ıoo.oo
Tablo: 4'deki değerlere göre, Fı lerin yapağısı Kıvırcıkların yapağısından dalıa birör-nektir.
Tablo: 5 - 1971 doğumı" lck doğınuş dişi toklularda yapağı elyafçapı (mikl'an)
Gruplar X 'f sx V En az En çok n --- --- "---- --- ---Kıvırcık: Omuz 25.8B 0.47 12.75 37 37 50 (58"S) (64'S) (40'S) Kaburga 27.62 0.4.'> iı .66 21 39 50 (54'5) (64'S) (36'5) Bul 29.52 0.49 i1.93 24 39 50 (50'S) (60'S) (36'5) G <: n c i 27.72 0.44 i1.33 21 39 150 (54'S) (64'S) (:;6'5) 1'1 omuz 23.74 + o.:H 10.02 '9 3° 50 (60'S) (70'S) (50'S) Kab"rga 25.30 -'- 0.:,(; ıO.oo 21 :13 50 (58'S) (64'S) (46'5) Bul 27-:;2 -{- 0.45 i1.75 2i 36 5° !56'S) (64'S) (4°'5) G e n e i 25 -:;8 O.:H LO. i i ıg 36 150 (58'Si (70'S) (40'S)
İstatistik analizler sonucu elde etti.ğimiz değerlerebakılırsa, incc-lediğimiz Kıvırcık yapağıları literatürlerdeki (16, 26, 27,29) Kıvır-cık yapağılarından .daha İncedir. Ayrıca literatürlerdeki materyallere bakınca İnanlı İnekhancsi Kıvırcıklilrı yapağı inceliği bakımından daha üniformd ur. Literatürlere gör, gerek. Trakya'da ve gerekse Mar-mara Bölgesi'nde halk elinde ve <;qitli Devlet Çiftlikleri'nde KI\'lr-cık koyunlarının yapağıları tnanh tnekhanesi'n'deki Kıvırcık yapağı-hirından ortalama 3-6mikron daha kabadır. İnanlı İncklıanesi'ndeki
İnarılı Zooıekni Araştırma Kurumu'ııda Kıvırcık". .523
bu sevindirici durum, Müessesede yıllardır devam eden dikkatli çalışma-ların sonucudur. Türkiye'de Kıvırcık en ince yapağı lı koyunlardan-dır. Karayaka ise en kaba (ortalama 42, 4 mikron) yapağı verir. Diğer koyunlarımız orta inceliktc (30-40 mikron) yapağı ile örtülüdür (ı6).
6. İnce/ik dağılımı: (İncelik bakımından bir örnekiilik): Koyun-ların islahında elyafın incelik sınıflarına dağılışına büyük önem verilir. Hatta bazen bu husus ortalama değerlerden daha fazla önem kazanır. Bu araştırmada Kıvırcık ve Fı yapağılarında kılların incelik sınıflarına dağılışı Tablo: 6'da sunulmuştur.
Tablo:. () - 1(J71 doğumlu tck doğmuş dişi tokltılarda e1yafırı incccik dağılımı (%) Incelik Sınıfları (mikroıı)
LO mikrondan ince i i - 20 mikron 21 - :30 mikron 3i - 40 mikron 41 - 50 mikron .'ll - 60 mikron 61 - 70 mikron 7i - 80 mikron 81 - 90 mikron gı -100 mikron
101 mikrondun daha, kaha
---_._--- ---Toplam Kıvırcık (%) 0.42 40.
"l.
47.60 18.16 5.26 1.86 0.52 0.32 0.14 0.06 0.04 100.00 Fı (%) 0.51 '32.55 49.24 '4.58 2.55 0.36 0.11 0.06 0.03 0.01 100.00Tablo: 6'daki dej:i;erlcre göre, Fı'lerin yapağısı Kıvırcıkların yapa-ğısından daha üniformdur.
Literatürlerdeki (ı6, 26, 27, 29) sonuçlarla karşılaştırıldığında, ıO-30 mikron inceliğinde (normal) elyaf oranının, İnanl! Zootekni Araştırma Kurumu'nda Kıvırcık yapağılarında en yüksek olduğu görü-lür. Bu da, adı geçen Müessese Kıvırcıklarının Trakya'da yapağı ince-liği ve bir örnekliince-liği bakımından ayrı bir önem taşıdığını göstermek-tedir. Mamafih Türkiye'de yetiştirilen Kmrcıklarırı çoğu ve Merinos ilc bunun melezieri, diğer yerli koyun ırklarımıza bakınca daha ince, daha üniform ve daha iyi kalitede yapağı vermektedirl~r. Bu sebeple Kıvırcıklar daha az bir çaba ile istenen düzeyde isl~ıh edilebilir, kanı-sındayız.
. ,.
7. Yapağı kı/ında kıvrım sa)'ısı: Bu araştırmada, kıllarırı 2,5 cm. uzunluğuna isabet eden kıvrıp1 adedi sayılmış, bunlara dayanarak
he-saplanan ortalama değerler Tablo: 7'de sunulmuştur. .
. Tablo ideki değerler, omuz bölgesindeki kılların da ka kıvrık ola-bileceğini işaret etmektedir. Ayrıca Fı yapağılarında kılların (takriben 2 misli) ..daha kıvrık ve Fı sürüsünde fertlcr arasında daha az variasyo-nun mevcut olduğu dikkati çekmektedir.
524 Halil Özcan - Turan Akı
Tablo: 7 - 1971doğumlu tek doğmuş dişi tokltıların yapağısında (2,5cm, ye i~abet eden) kl\Tım adedi. Gruplar X T sx V En az
ı
En çok n ---_._- ..__.- ...._-- - ---- .,--- ---Kıvırcık : Omuz 1.13T 0.22 206 o 8 50 Kaburga 0.83 j- 0.26 197 ° 7 5° Bııt 0.64 =ı= 0.17 263 ° 9 5° G e il e i 0.87 =ı= 0.23 241- ° 9 15° Fı : Omuz 2.16 T 0.38 161 ° II 5° Kaburga 1.92:.c o-:ıı 146 ° 13 5° But 1.67 0.2!! 1'j2 ° 12 5° G e n e i 1.92=ı= o-:n 156 ° 13 15°8. Medullalı efral oranları: Kıvırcık dişi tokuların
%
go ve Fı dişi tokuların O;() 52'sinde medullalı elyafa rastlanmıştır. Kıvırcıkyapağı-larını teşkil eden kılların
%
2,S8'i, Fı yapağı kıllarının%
I,37'si me-duııalıdır. Meduıııalı kılların oranı beden nahiyesine göre değişmekte, omuzdan butlara doğru gidildikçe artmaktadır. Medullalı kıllar için-de geniş medullalıların (kemp kılları) miktarı daha azdır. Fı'lerde daha ziyade kesik (parçalı) medullalı elyafa rastlanmaktadır. Buna ait de-ğerler aşağıya Tablo: B'de sunulmuştur.Tablo: 8 - 1971 doğumlu. tek doğmıış dişi toklıılarda dar ve geniş medullalı (kemp kılları) yapağı clyarı oranları (10).
Grııplar Dar Medııllalı% Geniş Merdullalı Gencl %
Hkemp" (%) --- -- ._--- -_._---Kıvırcık: Omıız 1.4° 0.46 1.86 Kaburga 1.67 0.56 2.23 Bııt 2.60 1'°4 3.64 Ge n e i 1.89 0.69 2.58 Fı : Omuz 0.60 0.07 0.67 Kaburga 1.02 0.25 1.27 But 1.65 0.53 2.18 G e n e i i.og 0.28 1.38
Tablo: 7 ve 8'deki değerler, Texel genotıpının Kıvırcığın islahı alanında ondülasyon, medullalı 'kıl oranı, v. b. önemli yapağı özellikleri hususunda da yararlı olabileceğini; daha kıvrık ve daha değerli kıl-lrdan müteşekkil yapağılı yeni koyun tiplerinin elde edilmesinde hiz-met edebileceğini işaret etmektedir. Hemekadar diğer yerlerde yetişti-rilenlere bakınca, İnanlı Zoote.kni Araştırma Kurumu'ndaki Kıvırcık yapağıları - daha ince, daha üniform, daha az meduııalı ve kemp el-yafı taşıması nedeniyle - dokuma endüstrisinde daha çok oranda kul-lanılmaya müsaitse de, bu sanayide kusur sayılan ve asla istenmiyen meduııalı ve hele kempli clyafın azaltılmasına ve mümkünse sürüden tamamiyle atılmasına çalışılmalıdır. TexeI bu hususta daha çok yararlı olacaktır.
İnanlı Zootckni Araştırma Kurumu'ııda Kıvırcık ... 525
9. Mukavemet ve eldstikiyet: i97i doğumlu 5° saf Kıvırcık ve 50
Fı dişi toklunun yapağılarında mutlak mukavemet (gr. olarak) ve
eludstikiyct (% olarak) tetkik edilmiş; bunlara ait bulunan mutlak de-ğerler T«blo: 9'da sunulmuştur.
Tablo: 9 • 1971 doğumlu tek doğmuş dişi toklularda yapağı mukavemeti (gr.) ve clastikiyeti (%).
ö z e 1 i i k
Beden Nahiycleri Gen e i
Omuz Kahurga But
___________ "....0_- .____...._ .--- ---K'/Ilrcık )'apagzlarıııda : Mukavcmct (gr.) 21.8 22.i 23.0 22.3 Elfıstikiyet (%) 24.1 25.3 25.7 25.0 Fı melez yapa.lfzlarıııda Mukavcmet (gr.) 22.3 23.4 23.8 23.2 Elastikiyet (%) 24.3 24.7 25.0 24.7
Görülüyor ki Fı yapağıları, mutlak olarak Kıvırcık yapağıların-dan daha dayanıklıdır.
Özcan'a göre (16), Türkiye'de Kıvırcık yapağısı, diğer yerli ko-yunlarımızın yapağısından daha kısa, fakat daha ince ve daha bir-örnektir. Bu nedenle Kıvırcık yapağısı daha iyi kalitededir. Kıvırcık sürüleri içinde fevkalide iyi hayvanlar vardır. Bu üstün Kıvırcık ko-yunları damızlık olarak çeşitli amaçlarda kullnılabilir. Çeşitli tiplerin meydana getirilmesinde bunların genoti plerinden yararlanılabilir. Trakya'.da ve Marmara Bölgesinde çok ihtiyaç duyulan etçi-yapağıcı ve sütçH!~rpağıcı, fertil yeni.~koyun tipleri elde etmek amacı ile önce safyetiştirme ve seleksiyon ile sürüler islah edilmeli ve ondan sonra me-Iezlemeye baş vurmalı, meleziemelerde Texel, Doğu Frizya, v.b .. kül-tür ırkıarından yararlanmalıdır.
Bu amaçla İnanlı Zootekni Araştırma Kurumu'nda 197°
yılın-dan beri yapılan Texcl X Kıvırcık melezlemesinin, yapağı karakterleri alanında da olumlu etkiler yapabileceğini bu araştırmada elde edilen sonuçlar işaret etmektedir.
Teşekkür
Bu araştırmada yardımlarını esirgemiyen asistan Tahir Aksoy ve asistan Halil Akçapınar'a teşekkürlerimizi sunarız.
Literatür
1- Badreldin, A. L. and Marai,
t.
F. (1968): Wooljollicle develop-ment in relatıMı to jleece type in Barkı, Merino, Ossimi and Texel sheep.526 , Halil Üt.ean'o .Turan Akı
2 Bakedaın, M. (1967): The bo4y weight and growth of Texel sheep. Veeteeltnen Zuivelber., LO: 472-477, Anim. Breeding Abs., 36: 444.
3- Bakedaın, M. (1969): Sheep breeding and Texel sheep in the Nethcr-lands .. Tierzüchtet, 21: 112-413, Anim~ Breeding Abs., 38:88. 4- Batu, S. ve Okaner, H. (1947): Tzirk tiftiğinin molJolojisi vefi-<iki v~sıjları üzerinde araştırmalar. Ankara. Y. Z. E. Derg. 7: 310-358.
5- Batu, S. Arıtürk, E. ve Kutsal, A. (1962): Eveil hayvanlarda istatistik-variaD'on (BiJ'ometrik). A. Ü. Vet. Fak. Yayınları: 138, Güven l\latbaasl, Ankara, s. 6 -50.
6- Batu, S. (196.5): TürkiJıe k~yuıı ırklarıı'e ko)'un )'etişlirme bilgisi. A. Ü. Vet. Fak. Yayınları, 184, Sn.iııç l'vlatbaası, Ankara, s. 20-21.
7- Charlet, P. (1949): The Inoduelion of wool, skins andfurs in Franee. Rclaz. i. Congr. Ipt. Allev ovino (Roma), 19'~9: 83-~°3, Anim. Breeding Abs., 18:291-292.
8- Dosly, F. (1958): Tlze use oj Texel rams in eross breediıtg with Va-laehian eoarsewooled ewes. Sbom. esI. Adad. Zcmed. Ved. zivoc. \Tyr. 3 (iı); 79-98, Anİm. Breeding Abs., 26:291.
9- Düzgüneş, O. (ı 9(i7): DÜIl)'a ve Türkiye koyuneııluğunda gelişme yönleri. A. Ü. Ziraat Fak. Yıllı?;!. Yıl: i-i, F. 3-4"S{ ..~b.ıo-619.
~ \ :~A~'" •. r;-'.-f.;j
LO: Esınersoy, Ş. (194°): rünezilük, Yeni Basımevi, Bursa, s. 16. 11- Kurz, V. (19:).1): The iıııprovemeTlt olmouıilain sheep in the Czeehos-lovak Helmblie. Sborn. vysoka Sk. Zemed. Lesnİcka Fak. (Bma) A.
195:-) (2): iıI-I 16, Anim. Breediııg Abs., 24: 264.
12- Morsby, M. and Karaın, H. A. (lg67): Bo4Y weights and
mor-tality rates among Texellamhs at the Tahreer Proviııee in Egypt .
.J.
Anim. Prov. V. A. R., 5 (1965): 65-77.13- Nawara, W., Kocho-Khız,. I., and Loedl,
J.
(ı 9.56): Studies on the eoııslitution, WOQland envıreoıtment oj Texel sheep. Roczn. Nauk .. ro!., B.: 441--480, Anim. Brecding Abs., 2:):281.14 - Özcan, H. (196.5): Çeşme (Sakı.ç) ve İmıoz kOJ'uıılarında beden ya-pısı, szit ce ]avru verımlerı, )'apağı karakterlerı ve buızlaJ"l11dı,ğer memle-ketlerdeki süt ko)'unları ile mitka..vesesi l'e bil/w.wı szi/çilllik )'önünden islah ı tedbirlerı. A. Ü. Vet. Fak. Yayınları: 177, A. Ü. Vet. ve Ziraat Fa-külteleri Basımnİ, Ankara, s. 16-212.
İnanlı Zooteknİ AraştırmaKurumu'nda Kıvırcık ..•
15- Özcan, H. (I 97°): Meseniz Çiftliği ;nde Kıvırcık k~YZlJılarıile (Do,ğu Fri<J'a X Kıvırcık) melez/erinin beden ölçüleri ve canlı ağırlıkları üzerin-de araştırmalar. A. Ü. Vet. Fak. Dcrg., 17: 285-292.
i6- Özcan, H. ([ 97°): inadı İrrekhanesi'nde Kıvırcık kOYll1ılarının bed~1l
)ıapısı, yavru ve.yapağı verimlerı ve (inemli yapağı karakterleri üzerinde ar-aşlırmalar. A. Ü. Vet. Fak. Dcrg. 17: 4-67-483'
i7- Özcan, H. (I 97°): Kıvırcık koyunlarında )'apa,~ı verimi ile )'aş, doğum
tipi kuzu S~l'ısı ve canlı ağırlık arasındaki ilişkiler. Lalahan Zoot. AraşL Enst. Derg. iO: 40.
i8- Özcan, H. (I 97 I): inanlı inekıZanesi Kwırcık koyunlarında canlı
ağ-ırlık, ]apağı verimi, lüle uZUIiluğu ve yapa,~ı inceli,ijinin kalıtım derece-leri ve bnJ'apa~ı karakınderece-leri arasındaki ilişkiler. A. Ü. Vet. Fak. Derg.,
18: 149-[60.
19- Ragab, M. T. and Ghonheim, K. E. ([96[): Wool
c/zaracteris-tics of Texel slzee/).
J.
Anİm. Prod. U. R. A., [: [-22, Anİm. Br[e-ding Abs., 3[: 214.20- Ragab, M. T. and Marai, I. F. M. (1969): Some wool follicle
characlnistics in crossbreds between ı:-luptiall coane wool sheep and 101lg andfine-wool breeds.
J.
Agric. Sci., Camb., 73:2 [ [-2 [3, Anim. Bree-ding Abs., 38, 95.21- Sandıkçıoğlu, M.: K~yunculuk ders noıları. (Henüz
basılmam[ş-t[r)
22- Stegenga, T., Bakedam, M. and De Vries, K. ([ 965): Tlze wool
oj the Texel sizeep,Yeelecltaen Zuivelbrichten, 8: 234'236., Anim. Breeding Abs., 33 :578.
23- Synedecor, G. W. ([951-): Staıistical methods. Imva State College U. S. A., Printed by The Imva State College Press, Ames, Iowa. s. 1-7.
24-- Şahinkaya, R. (I 957): Türkiye'nin Bursa, Balıkesir, Çanakkale bölgelerinde yetıştznlen saf ve muhtelıf kan dereceli Merinos x Kıvırcık melez/erinde vücut iilçüleri ve yapağı özellikleri. A. Ü. Ziraat Fak. Ya-yınları: 1[2, A.
e.
Basımevi, Ankara, S. 87-[27.25- Türkiye Ticaret Odaları, Sanayİ Odaları vc Ticaret Borsaları Birlİği ([959): Tiirkiye'de,Yüll ıpliği ve)'ünlıi mensucat sanqyii., An-kara.
26- Utkan1ar, N., İmeryüz, F., Müftüoğlu, Ş. ve Öznacar, K. (I 964-) :. Tra/qa hölgesindeki halk )'etiştirmesi Kıvırcık kO)'unlarının
çe-528 Halil Özcan - Turan Akı
şitli yapağı özellikleri ve aralarındaki ilişkiler. Lalahan Zoot. Araşt. Enst. Derg., 4: 22-54.
27- Utkan1ar, N.. Özcan, K., tıneryüz. F., ve Müftüoğlu, Ş.
(I 964): Marmara bölgesindeki halk yetı~tırmesi ve inanlı inekhanesi ile Türkgeldi Devlet (Jretme Çitliği Kıvırcık k~yunlarında eeşıtlı ya.ba,ğı özellikleri üzerinde araştırmalar. Lalahan Zoot. Araşt. Enst. Derg. 4:
136-158.
28- Yarkın,
1.
(I 956): Kıvırcık k~yunlarımn yetiştirme, vücut özellikleri ve verimleri üzerinde araştırmalar. A. Ü. Ziraat Fak. Yıllığı: 6, 1956,Fasikül: 2, Ankara, s. 73-119.
29- Yarkın,
1.
ve Sönınez, R. (1962): Trakya bMgesi Kıvırcık koyun-larının yapa,ğı/arında incelik ve tecamls üzerine bir araştırma. A. Ü.Zi-raat Fak. Yayınları: 198, A. Ü. Basımevi, Ankara, s. 3-39.
